Научная статья на тему 'АМАЛИШАВИИ АСОСЊОИ КОНСТИТУТСИОНИИ АДОЛАТИ СУДЇ ОИД БА ПАРВАНДАЊОИ ЉИНОЯТЇ'

АМАЛИШАВИИ АСОСЊОИ КОНСТИТУТСИОНИИ АДОЛАТИ СУДЇ ОИД БА ПАРВАНДАЊОИ ЉИНОЯТЇ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
адолати судї / принсипњои конститутсионї / амалишавї / ќоидањо / риоя / иљро / мурофиаи љиноятї / далел / исбот / марњила / таъќиби љиноятї / иштирокчиёни мурофиа / маќсад / вазифа. / правосудие / конституционные принципы / реализация / правила / соблюдение / исполнение / уголовный процесс / доказательства / доказывание / стадия / уголовное преследование / участники процесса / цель / задача.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ќаландарова М.Д.

Маќола ба масъалањои таъмини кафолати конститутсионии адолати судї оид ба парвандањои љиноятї ва ќоидањои дар амал татбиќ шудани он бахшида шудааст. Муаллиф ба асос ва тартиби риоя ва иљро шудани асосњои конститутсионии адолати судї дар мурофивии љиноятї диќќат дода, бо назардошти амалияи татбиќи принсипњои људогонаи мурофиаи судии љиноятї мавриди тањлил ва муќоисаи њуќуќї ќарор додааст. Тањлили назариявии ќоидањо ва тартиби баррасии парвандњои љиноятї бо иштироки шахсони иштирокчии парванда ва марњилањои тосудии пешбурди парвандаи љиноятї ба муаллиф имконият додааст, ки доир ба бањсњои назариявї ва муаммоњои дар амалияи маќомоти пешбурди парвандањои љиноятї љойдошта, фикру андешањои худро пешбарї ва асоснок намояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF THE CONSTITUTIONAL PRINCIPLES OF JUSTICE IN CRIMINAL CASES

Статья посвящена вопросам обеспечения конституционных гарантий справедливости по уголовным делам и правилам ее реализации на практике. Автор уделил внимание основам и порядку соблюдения и реализации конституционных принципов справедливости в уголовном судопроизводстве, провел правовой анализ и сопоставление с учетом практики применения отдельных принципов уголовного судопроизводства. Теоретический анализ правил и порядка рассмотрения уголовных дел с участием участников дела и досудебных стадий уголовного дела дал возможность автору изложить и обосновать свои мысли и мнения по теоретическим дискуссиям и проблемам в практике органов, ведущих уголовные дела.

Текст научной работы на тему «АМАЛИШАВИИ АСОСЊОИ КОНСТИТУТСИОНИИ АДОЛАТИ СУДЇ ОИД БА ПАРВАНДАЊОИ ЉИНОЯТЇ»

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (57). 2023 Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 1 (57). 2023

ТДУ 343.1

АМАЛИШАВИИ АСОСХ,ОИ КОНСТИТУТСИОНИИАДОЛАТИ СУДЙ ОИД БА

ПАРВАНДАХОИ ЧИНОЯТЙ

РЕАЛИЗАЦИЯ КОНСТИТУЦИОННЫХ ПРИНЦИПОВ ПРАВОСУДИЯ ПО

УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ

IMPLEMENTATION OF THE CONSTITUTIONAL PRINCIPLES OF JUSTICE IN

CRIMINAL CASES

Кдландарова М.Д.

Kalandarova M.D.

Омузгори калони кафедраи %уцуци суди ва назорати прокурории Донишгоуи давлатии %уцуц, бизнес ва сиёсати Тоцикистон Старший преподователь кафедры судебного права и прокурорского надзора Государственного университета права,

бизнеса и политики Таджикистана Senior Lecturer, Department of Judicial Law and Prosecutorial

Supervision, State University of Law, Business and Politics of Tajikistan

Ихтисоси илми: 12.00.09 - Хукуки мурофиаи чиноятй (5.1.4. Илмхои чиноятй-хукукй).

Научная специальность: 12.00.09 - Уголовно-процессуальное право (5.1.4. Уголовно-правовые науки).

Scientific specialty: 12.00.09 - Criminal procedure law (5.1.4. Criminal law sciences).

Тацриздиуанда: Рах,матулоев А.Э. - профессори кафедраи хукуки судй ва назорати прокурории Донишгохи давлатии хукук, бизнес ва сиёсати Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй (рохбари илмй).

Рецензент: Рахматулоев А.Э. - профессор кафедры судебного права и прокурорского надзора Государственного университета права, бизнеса и политики Таджикистана, кандидат юридических наук (научный руководитель).

Reviewer: Rahmatuloev A.E. - Professor of the Department of Judicial Law and Prosecutorial Supervision of the State University of Law, Business and Politics of Tajikistan, Candidate of Legal Sciences (scientific adviser).

Аннотатсия: Макола ба масъалахои таъмини кафолати конститутсионии адолати судй оид ба парвандахои чиноятй ва коидахои дар амал татбик шудани он бахшида шудааст. Муаллиф ба асос ва тартиби риоя ва ичро шудани асосхои конститутсионии адолати судй дар мурофивии чиноятй диккат дода, бо назардошти амалияи татбики принсипхои чудогонаи мурофиаи судии чиноятй мавриди тахлил ва мукоисаи хукукй карор додааст. Тахлили назариявии коидахо ва тартиби баррасии парвандхои чиноятй бо иштироки шахсони иштирокчии парванда ва мархилахои тосудии пешбурди парвандаи чиноятй ба муаллиф имконият додааст, ки доир ба бахсхои назариявй ва муаммохои дар амалияи макомоти пешбурди парвандахои чиноятй чойдошта, фикру андешахои худро пешбарй ва асоснок намояд.

Вожауои калиди: адолати судй, принсипхои конститутсионй, амалишавй, коидахо, риоя, ичро, мурофиаи чиноятй, далел, исбот, мархила, таъкиби чиноятй, иштирокчиёни мурофиа, максад, вазифа.

e-mail:

abdullaeva.m.k@mail. ru

Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 1 (57). 2023

Аннотация: Статья посвящена вопросам обеспечения конституционных гарантий справедливости по уголовным делам и правилам ее реализации на практике. Автор уделил внимание основам и порядку соблюдения и реализации конституционных принципов справедливости в уголовном судопроизводстве, провел правовой анализ и сопоставление с учетом практики применения отдельных принципов уголовного судопроизводства. Теоретический анализ правил и порядка рассмотрения уголовных дел с участием участников дела и досудебных стадий уголовного дела дал возможность автору изложить и обосновать свои мысли и мнения по теоретическим дискуссиям и проблемам в практике органов, ведущих уголовные дела.

Ключевые слова: правосудие, конституционные принципы, реализация, правила, соблюдение, исполнение, уголовный процесс, доказательства, доказывание, стадия, уголовное преследование, участники процесса, цель, задача.

Annotation: The article is devoted to the issues of ensuring constitutional guarantees of justice in criminal cases and the rules for its implementation in practice. The author paid attention to the basics and order of observance and implementation of the constitutional principles of justice in criminal proceedings, conducted a legal analysis and comparison, taking into account the practice of applying certain principles of criminal proceedings. The theoretical analysis of the rules and procedure for the consideration of criminal cases with the participation of the participants in the case and the pre-trial stages of the criminal case enabled the author to present and substantiate his thoughts and opinions on theoretical discussions and problems in the practice of bodies conducting criminal cases.

Key words: judicial justice, constitutional principles, implementation, rules, compliance, implementation, criminal proceedings, case management, evidence, proof, stage, criminal prosecution, participants in the process, goal, task.

Асосхои конститутсионии таъмини адолати судй дар амал аз руйи тартибу коидахои мурофиавии судии

конститутсионй, гражданй, чиноятй, иктисодй, маъмурй татбик мешаванд. Хдрчанд хадафу максади амалишавии принсипхои конститутсионии таъмини адолати судй ягона бошанд хам, лекин коидахои мурофиавии татбик шудани онхо дар чараёни пешбурди парвандахои гражданй, чиноятй, иктисодй, маъмурй хусусиятхои худро доранд. Аз ин ру, тартибу коидахои амалишавии асосхои конститутсиониро хамчун принсипхои адолати судй дар мурофиаи чиноятй мавриди тахлил карор медихем.

Принсипхои конститутсионии

адолати судй оид ба парвандахои чиноятй мазмуни мустакил ва ахаммияти хоссаи мурофиавй доранд, онхо бо хамдигар алокамандии зич дошта, танхо дар ягонагй мохияти мурофиаи чиноятиро ифода ва инъикос карда метавонанд. Принсипхои конститутсионии адолати судй кафолати таъмини амалй гаштани хукуку озодихои инсон ва шахрванд дар

чараёни пешбурди парвандахои чиноятй мебошанд. Ахдммияти принсипхои конститутсионии адолати судй дар он ифода меёбанд, ки онхо дар ягонагй барои пешбурди парвандахои чиноятй дар хама мархилахои он низоми танзимёфта, катъиян муайян, умумихатмй, мураттаб ва пайдархамро пешбинй мекунанд, ки чавобгуй хадаф ва максадхои мурофиаи чиноятй мебошанд.

Принсипи конуният яке аз асосхои конститутсионии баамалбарории адолати судй ба шумор меравад, ки дар хама мархилахои мурофиавии чиноятй дар ягонагй бо дигар принсипхои адолати судй бевосита амал мекунад, амалй гаштани онро меъёрхои конунгузории мурофиавии чиноятй таъмин мекунанд.

Дар адабиёти илмию таълимй доир ба мафхуми конуният нуктаи назари гуногунро дидан мункин аст. Дар атроф пахлухои гуногуни мафхуми "конуният", профессор Р.Ш. Шарофзода

(Сотиволдиев) мавзуи бахсу мунозираи олимон-хукукшиносонро мавриди

тадкикот карор дода, акида ва хулосахои асосноки хешро пешбарй кардаанд, ки

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

мувофикан конуният хамчун принсип, гоя, усул, режим ва талабот дар фахмиши васеъ ифода ва тахлил шудааст. Хусусан, дар робита бо андешаи конуни хукукй ва хукуки инсон мафхуми «конунияти хукукй» [10, с. 642-650] пешниход ва асосонок шудааст, ки чоизи дастгирй мебошад.

^онуният ифодакунанда, нишон-дихандаи сатхи риояи дакик ва ичрои якхелаи нишондодхои Конститутсияи Чумхурии Точикистон, конунхо ва санадхои меъёрии хукукй аз тарафи тамоми макомоти давлатй, ташкилот, муассиса, корхонахо, шахсони мансабдор, шахрвандон ва иттиходияхои онхо мебошад. Риоя, ичроиш ва татбики меъёрхои хукукй - унсурхои дохилии амалигардии меъёрхои хукукй, нишондод ва талаботи хукукй ба шумор мераванд, ки дар ягонагй мехвари принсипи конуниятро дар мурофиаи чиноятй ташкил медиханд.

^онуният - принсипи умумихукукй буда, аз мазмуни меъёри Конститутсияи амалкунандаи Чумхурии Точикистон сарчашма мегирад. Моддаи 10-уми Конститутсияи Чумхурии Точикистон волоияти Конститутсия, конунхо ва дигар санадхои хукукиро дар худуди чумхурй катъиян тасдик намуда, эътибори умумихукукй, умумихатмй ва катъй доштани онхоро муайян кардааст. Азбаски мазмуни конунхо ва санадхои меъёрй-хукукиро хукуку озодихои инсон ва шахрванд ташкил медиханд, пас конуният хам дорои хусусияти хукукй (хукуки инсон) мебошад » [8, с. 41-54].

Ин принсипи умумихукукй дар чараёни мурофиаи чиноятй кувваи амали бевосита дорад. Мазмуни он дар конунгузории мурофиавии чиноятй дар мукаррар карда шудани тартиби муайяни пешбурди парвандаи чиноятй аник мегардад, ки мувофики он дар Чумхурии Точикистон тартиби пешбурди парвандаи чиноятиро Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон (минбаъд - КМЧ ЧТ), ки аз Конститутсияи Чумхурии Точикистон сарчашма мегирад, муайян мекунад. Тартиби мукаррарнамудаи конунгузории мурофиавии чиноятй барои

суд, макомоти прокуратура, тафтиши пешакй ва тахкик, инчунин барои иштирокчиёни мурофиаи чиноятй, хусусияти хатмй дорад.

Мутобикан, дар чараёни мурофиаи чиноятй конуният аз риоя гаштан ва ичроиши дакики конун хам аз тарафи макомоти масъули давлатй (муфаттиш, шахси тахкикбаранда, прокурор, суд), хам аз тарафи дигари иштирокчиёни манфиатдор (гумонбаршуда, айбдор-шаванда, айбдоркунандаи хусусй, чабрдида, даъвогари гражданй, чавобгари гражданй, химоятгар), инчунин, аз тарафи иштирокчиёне, ки назорати сохавй-идоравии риояи конун (сардорони вохидхои тафтишоту тахкик), назорати прокурорй (прокурор) ва назорати судиро (суд) ба амал мебароранд, иборат мебошад.

Барои муфаттишон ва макомоти тахкик риояи конун - ин, пеш аз хама, таъмини сари вакт ва пурра фош айби шахс дар содир кардани чиноят ва исботи холатхои содир шудани чиноят буда, катъиян мутобики конун гузаронида шудани хама гуна амалхои мурофиавй оид ба чамъ намудан ва тахкики далелхоро талаб мекунад. Бо хамин максад дар КМЧ ЧТ ба тарики дакик тартиб ва коидахои анчом дода шудани амалхои мурофиавй-тафтишотй ва кабули карорхои мурофиавй пешбинй шудааст. Дар айни хол, онхо на танхо талаботи конуни мурофиавии чиноятй, балки конуни чиноятй ва дигар конунхои чориро низ бояд дакик риоя намоянд.

Талаботи риояи дакик ва ичрои конунхо дар мархилаи тафтиши пешакй, ба монанди дигар мархилахои мурофиаи чиноятй, на танхо нисбати шахсони масъул, балки ба шахрвандон, химоятгар, тарчумон, чабрдида, коршиносон, мутахассисон ва дигарон низ дахл дорад. Дар баъзе мавридхо шахрвандон бояд имконияти мурофиавии саривакт дар муносибатхои мурофиави чиноятй иштирок карданро дошта бошанд, муфаттиш ва дигар шахсони масъуле, ки пешбурди парвандаи чиноятй ба зиммаи онхо вогузор шудааст вазифадоранд:

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

а) сари вакт дар бораи рох додани иштироки онхо дар мурофиаи парванда карор кабул намоянд (масалан, карор дар бораи ба чавобгари чиноятй кашидан ба сифати айбдоршаванда, карор дар бораи чабрдида эътироф кардани шахс ва монанди инхо);

б) хукук ва вазифахои онхоро фахмонанд;

в) имконияти ба амал баровардани хукукхои ба онхо тааллук доштаро таъмин кунанд.

Доираи амали принсипи конуният ва мазмуни он хеле васеъ мебошад [7, с. 124], ки дар шакли зерин низ ифода кардан мум-кин аст;

1) мавриди амал карор доштани мачмуи санадхои меъёрию хукукй, ки аз чониби макомоти олии конунбарор кабул шудааст;

2) хатмй будани риоя ва ичрои са-надхои меъёриву хукукй;

3) амалй гаштани назорати риоя ва ичрои санадхои меъёриву хукукй;

4) пешбинй шудани чавобгарии хукукй барои риоя ва ичро нашудани са-надхои меъёриву хукукй;

5) пешбининй шудани чорахои ошкор, пешгирй ва баркарор кардани оки-батхои риоя ва ичро нашудани санадхои меъёриву хукукй.

Амали ин принсип ба хамаи даврахо ва сохахои мурофиаи чиноятй, нисбати хамаи иштирокчиён, нисбати хамаи амалхо ва санадхои мурофиавй дахл до-шта, хамаи тарафхои фаъолият ва муноси-батхои мурофиавиро тавсиф намуда, мазмуни дигар принсипхоро таквият медихад, барои вокеан амалй гаштани онхо мусоидат мекунад. Бинобар ин, принсипи конуният дар байни дигар прин-сипхои мурофиаи чиноятй мавкеи марказй ва аввалиндарачаро ишгол менамояд [2, с. 43].

Тибки м. 9 КМЧ, Ч,Т суд, судя, прокурор, муфаттиш, тахкикбаранда хангоми пешбурди парвандахои чиноятй вази-фадоранд, ки мукаррароти Конститутсияи Ч,Т, КМЧ ЧТ ва дигар конунхоро ба таври дакик, якхела риоя, ичро намоянд. Лекин, ин меъёр - принсип ба гайр аз макомоти

ваколатдори давлатй дигар иштирокчи-ёни мурофиаи чиноятиро оиди риоя ва ичроиши конунхо вазифадор накардааст.

Мукаррароти мурофиаи судии чиноятй, ки дар дигар конунхои Чумхурии Точикистон пешбинй мешаванд, бояд ба мукаррароти КМЧ Ч,Т мутобик бошанд (к. 2 м. 9 КМЧ ЧТ).

Хднгоми пешбурди парвандахои чиноятй риоя накардани талаботи конун, сарфи назар аз он ки дар кадом асос рох дода шудааст, ичозат дода намешавад ва боиси масъулияти мукаррарнамудаи конун гардида, санадхои гайриконунй кабулшуда беэътибор дониста, бекор карда мешаванд. Лекин, агар ба мазмуни меъёрхои КМЧ ЧТ назар андозем, дар ча-раёни мачлиси судй оид ба тартиби беэътибор донистани санадхои мурофиа-вии гайриконунй кабул шуда ё аз асоси айбдорй хорич кардани далелхое, ки чоиз нестанд, ягон меъёри дахлдор дида наме-шаванд.

Бо назардошти холатхо ва мукарар-роти номбаршуда, барои дар амалия пурра татбик гаштани талаботи принсипи конуният ба максад мувофик аст, ки;

а) кисми 1 м. 9 КМЧ ЧТ ба тарики зайл тагйир дода шавад: «Суд, судя, прокурор, муфаттиш, тахкикбаранда ва дигар иштирокчиёни мурофиаи чиноятй хангоми пешбурди парвандахои чиноятй ва-зифадоранд, ки мукаррароти Конститут-сияи Чумхурии Точикистон, КМЧ ЧТ ва дигар конунхоро ба таври дакик, якхела риоя, ичро намоянд;

б) дар моддаи 150, к.1 м. 168 КМЧ ЧТ салохияти прокурор оиди бо карори худ беэътибор донистани маълумоти (да-лелхо) ба таври гайриконунй чамъовардаи макомоти таъкиби чиноятй ва дигар иштирокчиёни мурофиаи чиноятй, инчу-нин аз асоси айбдорй хорич кардани онхо бояд пешбинй карда шаванд;

в) ба хамин гуна тагйирот к.1 м.306 КМЧ ЧТ низ ниёз дорад. Бо максади таъмини риоя ва ичроиши талаботи принсипи конуният суд [5, с. 285] вазифадор карда шавад, ки бо ташаббуси худ ё та-рафхо дар мачлиси судй далелхои бо вай-рон кардани конуни мурофиавии чиноятй

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

чамъовардашуда ва ба суд пешниход гар-дидаро беэътибор дониста, аз парванда хорич намояд.

Еайр аз ин, зарурати бартараф карда шудани баъзе аз ихтилофхо дар меъёрхои КМЧ ЧТ доир ба хамин масъалахо, то имруз аз байн нарафтааст. Масалан, к. 5 м. 145 КМЧ ЧТ пешбинй мекунад, ки дар хо-латхои зарурй прокурор барои гирифтани нишондоди иловагии шахси ариза-диханда, талаб карда гирифтани хуччатхо, азназаргузаронии чои ходиса мухлати санчиши ариза ва мувофикан кабул кар-дани карорро (дар бораи огози парвандаи чиноятй ё рад кардани огози парвандаи чиноятй) то дах шабонаруз дароз карда метавонад. Аз нуктаи назари конун, уму-ман «нишондод» - сарчашмаи далел аст (м.72 КМЧ ЧТ), ки бо ёрии амали тафтишй - пурсиш гирифта мешавад, ле-кин анчом додани пурсишро, конун то огози парвандаи чиноятй ичозат надода-аст ё дар конун меъёри махсус вучуд надо-рад, ки «нишондоди иловагии шахси ари-задиханда»-ро чун сарчашмаи далел пешбинй намояд. Ба гайр аз ин, меъёри мазкур имконияти прокурорро то огози парвандаи чиноятй пешбинй карда исто-дааст. ^онун ваколати прокурорро оиди ичозат додан ба анчом дода шудани пур-сиш то огози парвандаи чиноятй, пешбинй накардааст. Бинобар хамин, ба максад мувофик аст, ки:

1) дар матни к. 5 м. 145 КМЧ ЧТ ибораи «нишондоди иловагй» бо ибораи «баёноти иловагй» иваз карда шавад;

2) бехтар мешуд агар аз матни ин меъёр иборахои «...нишондоди иловагии шахси аризадиханда» хорич карда шавад. Чунки аз мазмуни матни хамин меъёр бар-меояд, ки пешбинй шудани «...нишондоди иловагии шахси аризадиханда» а) имкони-яти макомоти таъкиби чиноятиро оиди чамъ овардани баёноти шахсони дигар махдуд карда истодааст; б) .баёноти ило-вагии аризадиханда маротибаи дигар ги-рифтани баёнотро (яъне, агар баёноти каблии шахс мавчуд бошад) ифода карда истодааст.

Ба назар гирифта шудани ин пеш-ниход, ихтилофи номбаршударо бартараф намуда дар холатхои зарурй то огози

парвандаи чиноятй ба прокурор имконият медихад, ки барои гирифтани баёнот (на танхо баёноти аризадиханда), талаб карда гирифтани хуччатхо, азназаргузаронии чои ходиса, дастгирнамой, мухлати кабул кардани карори дахлдорро (дар бораи огози парвандаи чиноятй ё рад кардани огози парвандаи чиноятй) то дах шабо-наруз дароз намояд.

Бо назардошти холатхои номбар-шуда аз к. 4 м. 44, к.1 моддаи 312 КМЧ ЧТ калимаи «баёнот» бояд хорич карда ша-вад, дар к. 3 м. 369, к. 6 м. 410 КмЧ ЧТ во-жаи «баёнот» мувофикан бо вожаи «ни-шондод» иваз карда шавад.

Ин навоварихо дар амал татбик гаштани принсипи конститусионии кону-ниятро таъмин менамоянд.

Яке аз мухиммтарин принсипхои конститутсионии ба амалбарории адолати судй дар Чумхурии Точикистон мубохиса ва баробарии тарафхо мебошад (м. 88 Конститутсияи ЧТ). Барои амалй гаштани ин асоси рохбарикунандаи

конститутсионй дар меъёрхои конуни мурофиавии чиноятй доираи васеи хукуку имкониятхои мурофиавии иштирокчиёни он пешбинй шудаанд.

КМЧ ЧТ соли 2009 бори аввал шакли мубохисавии пешбурди парвандахои чиноятиро дар меъёрхои хукукй пешбинй карда, иштирокчиёни мурофиаи чиноятиро ба сифати тарафхо эътироф кардааст [4]. ^айд кардан зарур аст, ки принсипи мубохиса дар байни дигар принсипхои ба амалбарории адолати судй мавкеи хосса дорад [7, с. 71- 72]. Агар принсипи конуният шакли мурофиавии чиноятиро ифода ва таъмин намояд, пас, шакли мубохисавии пешбурди

парвандахои чиноятй мазмуни мурофиавии судии парвандаи чиноятиро ифода ва таъмин менамояд [3, с. 24].

Тарафхо - иштирокчиёни мурофиа, ки дар мухокимаи судй дар асоси мубохиса ва баробархукуки айбдор-куниро дастгирй мекунанд ва ё химояро аз айбдоркунй анчом медиханд. Дар мухокимаи судии парвандаи чиноятй ба сифати тарафи айбдоркунанда - прокурор (айбдоркунандаи давлатй), чабрдида (айбдоркунандаи хусусй), даъвогари

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

гражданй, намояндагони конунй ва намояндагони чабрдида ва даъвогари гражданй баромад мекунанд. Ба сифати тарафи химоя - гумонбаршуда, айбдоршаванда, судшаванда, намояндаи конунии онхо, химоятгар, чавобгари гражданй ва намояндаи конунии у баромад мекунанд. Суд макомоти таъкиби чиноятй нест ва тарафи айбдоркунанда ё химояро чонибдорй намекунад. Суд барои амали намудани хукук ва ухдадорихои мурофиавии тарафхо бояд шароит мухайё намояд.

Ичроиши вазифахои мурофиавии чиноятй (м. 2 КМЧ ЧТ) акнун на танхо аз сифати фаъолияти тафтишотии макомоти таъкиби чиноятй, балки аз сатхи фаъолнокии иштирокчиёни муносибатхои мурофиавй (тарафи химоя) низ вобаста мебошад.

Тарафи айбдоркунанда ва химоя дар мурофиаи судии чиноятй

баробархукуканд ва барои химояи мавкеи худ имкониятхои мурофиавии баробар доранд. Механизми таъмини

баробархукукии тарафхоро дар чорй шудани принсипи мубохиса дар мурофиаи чиноятй дидан мункин аст, ки мувофики он суд макомоти таъкиби чиноятй ё танхо чазодиханда нест ва набояд тарафи айбдоркунанда ё химояро чонибдорй намояд, хулосаи суд (ки дар хукм ифода меёбад) аз хулосаи айбдоркунй ё мавкеи химоятгар вобастагй надорад.

Тарафи айбдоркунанда ва химоя дар мурофиаи судии чиноятй барои таквият ё химояи мавкеи худ имкониятхои баробар доранд. Суд якчоя бо иштироки тарафхо дар тафтиши судй далелхоеро мавриди санчиш ва баходихй карор медихад, ки холатхои содир шудани чиноят ва ба парвандаи чиноятй ахамиятдошта, ё айби шахсро дар содир кардани чиноят ё бегунохии судшавандаро тасдик мекунанд. Бинобар ин, тибки м. 339 КМЧ ЧТ хукми айбдоркунанда ба шарте бароварда мешавад, ки дар чараёни мухокимаи судй гунахгор будани судшаванда дар содир намудани чиноят бо мачмуи далелхои тахкикшуда тасдик ёбад. Хукми айбдоркунанда ба тахмин асос ёфта наметавонад.

Суд мустакилият, бегаразй ва холисии худро нигох дошта, рохбарии мурофиаро анчом медихад. Суд таъиноти (функсияи) таъкибнамой, айбдоркуниро, ё танхо чазодихиро надорад. Бинобар ин, конун асосхои кабул шудани хукми сафедкунандаро низ хангоми мавчуд набудани ходисаи чиноят; хангоми дар кирдори судшаванда мавчуд набудани аломатхои таркиби чиноят, инчунин дар сурати бо далелхо исбот нашудани иштироки судшаванда дар содир кардани чиноят, пешбинй кардааст. Суд, судя ба далелхо аз нуктаи назари кифоя будан барои халли масъалаи гунахгор ё бегунох будани судшаванда бахо медиханд. Барои суд ягон далел пешакй кувваи муайянкунандаро доро нест. Мувофикат накардани хулосаи суд, ки дар хукм баён шудаанд, ба холатхои вокеии парванда асоси бевоситаи бекор кардани хукм мебошад (м. 374 КМЧ ЧТ).

Эътироф гаштани коидахои мубохиса дар мурофиаи чиноятй ба мазмуни коидахои мурофиавии чиноятй, ки дар чараёни дигар мархилахои мурофиаи чиноятй дида мешаванд, аз чумла ба тартиби интихоб ва татбики чорахои мачбурии хусусияти мурофиавй дошта, ба чамъоварии далелхо ва талаботе, ки нисбати маълумоти вокей пешбинй шудаанд, таъсири назарраси мусбат мерасонад [1, с. 61].

Аввал ин ки, доираи сарчашмахои маълумоти вокей дар конунгузории мурофиаи чиноятии Чумхурии Точикистон ба таври васеъ пешбинй гаштааст, ки дар навбати худ имкониятхои васеи чамъоварии далелхоро дар баробари анчом додани амалхои тафтишотй таъмин мекунад.

Дуюм ин ки, доираи субъектоне, ки имконияти чамъоварии далелхоро доранд, танхо бо макомоти тахкик, муфаттиш, прокурор ва суд махдуд нашудааст. Бинобар эътироф гаштани баробарии тарафхо (тарафи айбдор-кунанда ва химоя) ва мубохиса дар мурофиаи чиноятй, хавфи яктарафа анчом дода шудани пешбурди парвандаи чиноятй аз байн рафтааст. ^онун ба

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

химоятгар, гумонбаршуда, айбдорша-ванда, чабрдида, намояндагони чабрдида, даъвогари гражданй, чавобгари гражданй ё намояндагони онхо имкониятхои васеи хукукиро пешбинй кардааст, ки дар хама зинахои чараёни исботнамой, аз чумла дар чамъоварй, санчидан ва баходихии маълумоти вокей, фаъолона иштирок намоянд. Дар моддаи 86 КМЧ ЧТ нишон дода шудани хукуки субъектони номбаршуда (ки бояд риоя ва ичро шаванд) хамин акидаро тасдик мекунад.

Сеюм ин ки, конун воситахои чамъоварии далелхоро, хам барои макомоти таъкиби чиноятй ва хам барои субъектони тарафи химоя, махдуд накардааст. Масалан, хулоса ва нишондоди мутахассис; сабтхои пинхонй; гуфтугуи телефонии гушкардашуда ва сабтгардида; мушохидахои электронй, видео ва магнитофонй дар конун бори аввал ба сифати сарчашмаи далелхо пешбинй шудаанд (м. 72 КМЧ ЧТ); чамъоварии маълумот аз чониби субъектони тарафи химоя ба тарики шифохй ё хаттй, сабти аудиою видео, инчунин ашё ва хуччатхо, ки далел шуда метавонанд, талаб карда шудани тавсифнома ва дигар хуччатхо аз муассиса, ташкилот ва корхонахои мухталиф, ки бо тартиби мукарраршуда ба додани ин хуччатхо ё нусхаи онхо ухдадоранд, имконияти васеи чамъоварии далелхоро нишон медиханд (м. 86 КМЧ ЧТ). Дарчанд меъёрхои конунгузории мурофиаии чиноятй нисбати роху воситахои чамъоварии маълумот аз чониби субъектони аз окибати мурофии чиноятй манфиатдор шакли махсуси мурофиавиро (ба монанди тартиби анчом додани амалхои тафтишотй) пешбинй накарда бошад хам, маълумоти чамъовардаи онхо чоиз эътироф мешаванд, чунки:

1) аз чониби субъектони дар конун пешбинй шуда чамъ оварда шудаанд;

2) бо яке аз роху воситахои пешбинй кардаи конун чамъ оварда шудаанд;

3) ба тарики яке аз шаклхои пешбинй кардаи конун (маълумот дар шакли шифохй, хаттй, сабти аудиою видео,

инчунин ашё ва хуччатхо) пешниход мешаванд.

Чорум, меъёрхои конун чамъоварии далелхоро танхо бо ёрии амалхои тафтишотй махдуд намекунад. Дар ин бора А.Э. Рахматулоев, А.Б. Сангинов хеле бамаврид кайд мекунанд, ки дар чараёни исботнамой воситахои расмй -хукукй низ мавкеъ ва ахаммияти худро доранд. Воситахои расмии исботнамой ба шумор мераванд:

1) презумпсия (м. 15 КМЧ ЧТ);

2) преюдитсия (м. 89 кмч чт);

3) расман эътироф кардан (м.м. 2930, 310 КМЧ ЧТ);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4) коидахои (хамчун далел) истисно кардани маълумот (м. 88 КМЧ ЧТ), ки амалй гаштани онхо бе иштироки тарафхо имконнопазир аст [6, с. 172].

Масъалаи интихоб ва татбик гардидани баъзе аз чорахои мачбурии хусусияти мурофиавии чиноятй дошта (чорахои пешгирй ва дигар чорахои мачбурй) дар мачлиси судй бо иштироки тарафхо халли худро меёбад. Масалан, карори огоз кардани дархост дар бораи интихоб кардани чораи пешгирй дар намуди ба хабс гирифтан ё татбики хабси хонагй аз чониби судяи суди шахр ва нохия ё ин ки суди харбии гарнизон бо иштироки гумонбаршуда, айбдорша-ванда, прокурор, химоятгар, аз руи махалли пешбурди тафтиши пешакй ё ин ки аз руи махалли дастгиршавии гумонбаршуда баррасй карда мешавад. Дар мачлиси суд инчунин намояндаи конунии гумонбаршуда ва айбдоршаван-даи ноболиг, муфаттиш, тахкикбаранда хукуки иштирок карданро доранд.

Амали принсипи мубохисаро то огози мачлиси судй низ мушохида кардан мункин аст. Мувофики конунгузории му-рофиавии чиноятии Чумхурии Точики-стон ухдадории исбот намудани холатхои содир шудани чиноят ба зиммаи макомоти ваколатдори давлатй вогузор гардидааст. Албатта, аз нуктаи назари принсипи мубохиса дар мурофиаи чиноятй, ба амал-барории таъиноти (функсияи) айбдоркунй ва химоя ба зиммаи як тарафи бахси хукукй вогузор намешавад. Иштироки шахсони мафиатдори мурофиаи чиноятй -

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

гумонбаршаванда, айбдоршаванда, химо-ятгар, чабрдида, айбдоркунандаи хусусй, даъвогари гражданй ва чавобгари гражда-ниро дар фаъолияти исботнамой то мархилахои судй, конун кафолат медихад.

Онхо метавонанд, мувофики тарти-боти мурофиавии мукарраркардаи конун аз имкониятхои хукукии худ мустакилона истифода намоянд. Аз чумла, далелхо пешниход кунанд; бо протоколи амалхои тафтишй, ки бо иштироки онхо гузаро-нида шудаанд, шинос шаванд ва ба онхо эродхо баён кунанд; бо ичозати муфаттиш ё тахкикбаранда дар амалхои тафтишй, ки тибки дархости у ё дархости намояндааш амалй мешаванд, иштирок кунанд; пас аз анчоми тафтиш бо хамаи маводи тафти-шот шинос шаванд, аз онхо хама гуна маълумотро ба андозаи гуногун барои худ руйнавис кунанд ва гайрахо. Дар чараёни исботнамой макомоте, ки пешбурди парвандаи чиноятй ба зиммаи онхо вогу-зор гардидааст, вазифадоранд ба гумон-баршуда, айбдоршаванда, чабрдида, айбдоркунандаи хусусй, даъвогари граж-данй ва чавобгари гражданй хукукхояшо-нро фахмонанд, ба онхо имконият фа-рохам оваранд, ки бо усул ва воситахои мукаррарнамудаи конун мавкеъи худро химоя ва асоснок намоянд, инчунин хифзи хукуки шахсй ва молумулкии онхоро таъмин намоянд.

Хдмин тарик, дар сатхи расмй эъти-роф гаштани принсипи мубохиса дар му-рофиаи чиноятй, зарурияти ислохоти та-моми институтхои мурофиаи чиноятиро ба миён овард, доираи амали принсипи конуният васеъ гардид, ки ба ташаккули коидахои мархилахои мурофиаи чиноятй мусоидат намуд. Эътироф ва дар амал татбик гаштани ин коидахо, минбаъд ба-рои пурра ба шакли таърихии мубохисавй гузаштани мурофиаи чиноятии Чумхурии Точикистон шароит фарохам меоранд.

Дигар принсипхои конститутсионии ба амабарории адолати судй дар хама зи-нахои исботнамой бевосита амал меку-нанд. Дар чараёни мурофиаи чиноятй ва-зифаи исботнамой ба зиммаи шахсони ва-колатдори макомоти давлатй (тарафи айбдоркунанда) вогузор шудааст, ки ичро-

иши ин вазифа дар доираи амали прин-сипхои мурофиаи чиноятй амалй мегар-дад. Яъне, макомоти давлатй ичроиши хамаи унсурхои исботнамоиро хамчун ва-зифаи расмй-давлатй таъмин менамояд. Дигар субъектони мурофиаи чиноятй (та-рафи химоя) вазифадор нестанд, лекин хукук доранд дар чараёни исбонамой иштирок намоянд. Яъне, макомоти вако-латдори давлатй исботнамоиро, бо наза-рдошти хусусиятхои хосси он (чустучу, ошкор кардан, гирифтан, тасдик намудан, асосноккунй, баходихй, хулосабарорй ва гайрахо) дар доираи амали принсипхои мурофиаи чиноятй, бо тартиби мукаррар-кардаи конун, дар ягонагии унсурхои (зи-нахои) он, аз номи давлат, ба амал меба-роранд.

Бинобар ин, исботнамой аз руйи принсипи умумирасмй будани мурофиаи чиноятй, хамчун шакли фаъолият расмй, аз номи давлат новобаста аз хохиш ё иро-даи шахсони алохида, тарафхо ё макомот амалй мегардад. Исботнамой дар муро-фиаи чиноятй, барои аз номи давлат амалй гаштани меъёрхои хукукии адолати судй замина тайёр мекунад. Новобаста аз ин хулосахо, исботнамой дар мурофиаи чиноятй, на танхо фаъолияти макомоти ваколатдори давлатй, балки шакли хукукии иштироки дигар субъектони му-рофиаи чиноятй аст, ки барои муайян карда шудани холатхои содир шудани чиноят ва ба парвандаи чиноятй ахамият дошта, хукуку ухдадорихои худро ба амал мебароранд.

Кисми 4 м. 86 КМЧ ЧТ ба айбдорша-ванда ва гумонбаршаванда, химоятгар, айбдоркунандаи хусусй, судшаванда, чабрдида, даъвогари гражданй, чавобгари гражданй ва намояндагони онхо, шахрвандон, шахсони мансабдори кор-хона, ташкилоту муассиса имконият дода-аст, ки маълумотро доир ба парвандаи чиноятй ба тарики шифохй, хаттй, сабти аудиою видео, инчунин, ашё ва хуччатхоеро, ки далел шуда метавонанд, дар чараёни пешбурди парвандаи чино-ятй, пешниход карда метавонанд. Лекин, ин иштирокчиён бо мачмуи имкониятхои хукукй оиди чамъоварй, санчидан ва баходихй, ки макомоти таъкиби чиноятй

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

доранд (анчом додани амалхои тафтишй, таъмин нашудаанд. Аз руйи ин хулоса, им-конияти дигар иштирокчиёнро доир ба ис-ботнамой махдудшуда шуморидан хам но-дуруст аст. Аввал ин ки, дигар иштирокчи-ёни мурофиаи чиноятй имконияти таш-килй-моддй, таъчилй ва хукукй, кобили-яти касбии анчом додани амалхои тафти-шотй ва чорабинихои оперативй-чустучуиро надоранд. Меъёрхои конунгу-зории мурофиавии чиноятй нисбати хо-лати хукукии дигар иштирокчиёни фаъолияти исботнамой коидахоеро пешбинй мекунад, ки бевосита бартарияти манфиат ва хукуку озодихои онхоро ни-шон медиханд. Масалан, айби шахс дар содир кардани чиноят бо далелхо бояд ис-бот карда шавад, бегунохии шахс бошад ба исбот хочат надорад; хама гуна шубхахои гунахгории айбдоршаванда, ки бо тартиби пешбининамудаи конун барта-раф карда намешаванд, ба фоидаи айбдор-шаванда маънидод карда мешавад ва гайрахо.

Бинобар ин, исботнамоиро хамчун шакли фаъолият, танхо бо ухдадории ис-бот, даркнамой ё тасдикнамой махдуд ва аз хамдигар чудо донистан, иштибох ме-бошад. Исботнамой на танхо шакли фаъолияти макомоти пешбурди парвандаи чиноятй, балки (аз руи мазмуни к. 4 м.86 КМЧ ЧТ) шакли иштироки дигар субъектон дар мурофиаи чиноятй низ ме-бошад, ки дар доираи талаботи прин-сипхои мурофиавии чиноятй амалй мегар-дад.

Аз мазмуни меъёрхои номбаршуда (м.м. 86 - 88 КМЧ ЧТ) ба хулосаи ман-тикан нодуруст ва нисбатан махдуд хам омадан мункин аст, ки тибки он исботна-мой дар мурофиаи чиноятй - агар фаъоли-яти танхо макомоти ваколатдори давлатй бошад, пас он танхо бо максади мукаррар ва асоснок кардани айби шахс дар содир кардани чиноят анчом дода мешавад. Яъне, ухдадории макомоти таъкиби чино-ятй оиди исботи холатхои содир шудани чиноят пеш аз хама ба мукаррар карда шу-дани айби шахс дар содир кардани чиноят, ба асоснок ва тасдик кардани айби шахс дар содир кардани чиноят равона меша-

вад. Дар ин маврид, исботи дигар хо-латхои ба парвандаи чиноятй ахамиятдо-шта, сарфи назар шуда истодааст. Ал-батта, аз нуктаи назари принсипи мубохиса дар мурофиаи чиноятй, ба амал-барории таиноти (функсияи) айбдоркунй ва химоя ба зиммаи як тарафи бахси хукукй вогузор намешавад.

Дар хамин раванд, агар мо ба мавкеи суд дар чараёни исбот назар намоем, суд -макомоти давлатй аст, лекин макомоти таъкиби чиноятй нест ва тарафи айбдор-кунанда ё химояро чонибдорй намекунад. Суд мавкеи холисона ва бегаразиро ишгол намуда, дар тахкики пурраи холатхои парванда, барои амали намудани хукуки тарафхо шароити зарурй фарохам меова-рад. Суд айби судшаванда ё беайбии уро фош намекунад, чунки суд субъекти исбот-намоии айби шахс дар содир кардани чиноят нест. Ба зиммаи суд ухдадории ис-боти айби шахс ё беайбии вай вогузор нашудааст. Агар айби шахс дар содир кар-дани чиноят бо далелхо тасдики худро ёбад, пас суд шахсро дар содир кардани чиноят гунахгор эътироф мекунад. Агар айби шахс дар содир кардани чиноят бо далелхо тасдики худро наёбад, пас суд шахсро дар содир кардани чиноят бегунох эътироф мекунад. Ин коидахо аз талаботи принсипхои мубохиса, адолати судй оиди парвандахои чиноятй ва принсипи му-стакилияти судхо ва танхо ба конун итоат кардани онхо бармеоянд.

Ваколати суд доир ба тахкики да-лелхо аз ваколатхои муфаттиш, прокурор ва тахкикбаранда низ оиди чамъоварй, санчиш ва баходихй ба далелхо мувофикат намекунад. Суд мустакилона, бе дахолат ва новобаста аз макеи тарафхо ба далелхо аз нуктаи назари кифоя будан барои халли масъалаи гунахгор ё бегунох будани суд-шаванда бахо медихад. Макомоти таъкиби чиноятй ба далелхо аз нуктаи назари кифоя будан барои ба чавобгарии чиноятй кашидани шахс бахо медиханд. Таъиноти (функсияи) суд ба амалбарории адолати судй оиди парвандаи чиноятй аст, яъне суд парвандаи чиноятиро дида баро-мада муайян мекунад, ки айби шахс дар содир кардани чиноят бо далелхои пеш-ниходшуда тасдики худро ёфтааст ё не.

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

Дамин тарик, принсипхои мубохиса ва мустакилияти суд - мухимтарин прин-сипхои адолати судй мебошанд, ки дар чараёни баходихй ба далелхои ба суд пеш-ниходшуда ва халли масъалаи гунахгорй ё бегунохии шахс дар содир кардани чиноят, дар ягонагй амал намуда, риоя ва амалй гаштани дигар принсипхои муро-фиаи чиноятиро низ таъмин менамоянд. Дар ду омили номбаршуда - химояи хукуки инсон ва шахрванд хамчун функсияи (таъиноти) мурофиаи чиноятй ва баамалбарории адолати судй аз чониби суд дар асоси баробарй ва мубохисаи та-рафхо ба ташаккули минбаъда ва ис-лохоти институтхои гуногуни мурофиаи чиноятй такони назаррас додааст. Дигар принсипхои конститутсионии ба амалба-рории адолати судй хам ин гуна хусуси-ятхоро доранд.

Масъалаи дигар, бо амалй гаштани принсипи эхтимолиятй бегунохй (м. 20 Конститутсияи ЧТ) вобаста аст. Моддаи 15 КМЧ ЧТ принсипи эхтимолияти бегу-нохиро дар пешбурди парвандахои чино-ятй муайян кардааст, лекин мавзуи исбот-намоиро махдудтар нишон додааст, ки тибки он хукми айбдоркуниро бо тахмин асоснок кардан мумкин нест. Дукми айбдоркунанда танхо ба шарте бароварда мешавад, ки дар чараёни мухокимаи судй гунахгор будани судшаванда дар содир намудани чиноят бо мачмуи далелхои тахкикшуда тасдик гардидааст (м. 339 КМЧ ЧТ).

Аз мазмуни ин меъёрхо бармеояд, ки танхо дар сурати исботи худро ёфтани айби судшаванда хукми айбдоркунанда бароварда мешавад, лекин ин гуна тала-бот нисбати хукми сафедкунанда дар ша-кли дигар пешбинй шудааст, ки тибки он, на ин ки исбот шудани беайбй, балки ис-бот нашудани иштироки судшаванда дар содир намудани чиноят барои баровар-дани хукми сафедкунанда асос мегардад. Яъне, исботи беайбии шахс дар содир кардани чиноят хатмй нест ё беайбии шахс ба исбот эхтиёч надорад. Эхтимолият, шубха нисбати айбдор донистан не, балки нис-бати беайбй, бегунохй тадбикшаванда эътироф шудааст [9, с. 76].

Презумпсия (эхтимолият) - коидаи дар конун пешбинй шуда мебошад, ки мувофики он мавчуд будан ё набудани хо-лати вокеа, ходиса, то мавриди бо далелхо тасдик ё рад нашудани онхо, аз руи хуло-саи эхтимолй ба эътибор гирифта меша-вад. Масалан, тибки принсипи эхтимоли-яти бегунохй (м. 15 КМЧ ЧТ), шахс дар со-дир кардани чиноят бегунох аст, агар айби вай бо тартиби пешбиникардаи конун, бо далелхо исбот нашуда бошад. Дар сурати нокифоя будани далелхое, ки иштироки айбдоршавандаро дар содир кардани чиноят мукаррар мекунанд ва гайриимкон будани чамъоварии далелхои тасдикку-нандаи айби шахс дар содир кардани чиноят, пешбурди парвандаи чиноятй катъ мегардад ё хукми сафекунанда бароварда мешавад.

Мувофики принсипи эхтимолияти бегунохй, ухдадории исботи айб дар содир кардани чиноят ба зиммаи шахси ваколат-доре гузошта мешавад, ки айб эълон меку-над. Дар чараёни мурофиаи судй бошад, ухдадории исботи гунахгории шахс дар со-дир кардани чиноят ба зиммаи айбдорку-нандаи давлатй - прокурор вогузор шудааст. Яъне, шахсе, ки айбдор мекунад, ухда-дор аст онро исбот намояд, на балки шахсе, ки айбро инкор мекунад. Гумонбар-шуда, айбдоршаванда ва судшаванда то эътибори конунй пайдо кардани хукми суд ва бо тартиби мукарраркардаи конун, бо далелхо исботу тасдики худро ёфтани айби онхо дар содир кардани чиноят, гу-нахгор дониста намешаванд. Бинобар ин, шахсони номбаршуда ухдадор нестанд бе-айбии худро исбот намоянд.

Мувофики КМЧ ЧТ (м. 21) яке аз принсипхои асосии фаъолияти исботна-мой тагйир наёфтааст. Дамачониба, пурра ва холисона мукаррар кардани хама хо-латхои содир шудани чиноят, на танхо ва-зифаи асосии макомоти ваколатдори давлатй дар чараёни исботнамой ба шу-мор меравад, балки хамчун асоси рохба-рикунанда дар хама зинахои исботнамой амал мекунад.

Дамачониба, пурра ва холисона мукаррар кардани хама холатхои содир шудани чиноят вазифаи асосии макомоти

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

ваколатдори давлатй дар чараёни исбот-намой ба шумор меравад, ки бо воситаи амалхои тафтишй таъмин шуда метаво-над. Ахаммияти амалхои тафтишй дар он зохир мешавад, ки бо ёрии онхо холатхои содир шудани чиноят ва парвандаи чиноятй ахамиятдошта исбот карда мешаванд, инчунин натичаи амалхои тафтишй, халли одилона, конунй ва асосноки масъалахои парвандаи чиноятиро таъмин менамоянд. Агар ба мазмуни талаботхои ин принсип диктат дихем, зарурият ва ахаммияти он дар чараёни исбот баръало зохир меша-вад. Чунки, талаботи хамачониба - ин мукаррар карда шудани хам холатхои ваз-нинкунандаи чавобгарии чиноятй ва хам холатхои сабуккунанда, хам холатхои айбдоркунанда ва хам холатхои сафедку-нандаро доир ба парвандаи чиноятй ифода мекунад. Талаботи пурра - ин мукаррар карда шудани хама холатхои содир шудани чиноят, ки предмети (мавзуи) исботнамоиро (м.85 КМЧ ЧТ) ва хама хо-латхои ба халли дурусти парвандаи чино-ятй ахамиятдоштаро (м.72 КМЧ ЧТ) ифода мекунад. Талаботи холисона - ин бегаразона, бе зохир намудани манфиат-дорй, новобаста аз мавкеи иштирокчиёни мурофиаи чиноятй, новобаста аз дарачаи ба чамъият хавфнокии кирдори содир-шуда ва окибатхои он, новобаста аз шах-сият (холатхое, ки шахсиятро тавсиф медиханд) ва шакли айби вай (касд, беэхтиётй) дар содир кардани чиноят, бе фишороаврии беруна муайян карда шу-дани холатхои ходисаи чиноят ва халли масъалахои мурофиавиро ифода мекунад.

Хдмин тарик, ба рохбарй гирифта шудани талаботи принсипхои конститутсионии ба амалбарории адолати судй аз чониби макомоти ваколатдори давлатй ва дигар иштирокчиёни мурофиаи чиноятй, ба фахмиши дурусти мазмун ва ахаммияти онхо, таъмини риоя ва ичрои онхо, хусу-сан дар раванди исботи холатхои содир шудани чиноят ва ба парвандаи чиноятй ахамият дошта, аз як тараф, ба халли бахсхои назариявй, аз тарафи дигар, ба халли одилони парвандаи чиноятй мусои-дат мекунад. Дар чараёни пешбурди парвандаи чиноятй, чамъоварй, санчидан ва баходихй ба далелхо - хамчун унсурхои

сохтори дохилии исботнамой, мачмуи ба хам пайвастаи амалхои мурофиавиро таш-кил медиханд, ки дар доираи амали асосхои рохбарикунандаи мурофиаи чиноятй анчом дода мешаванд. Ин унсурхо дар алохидагй, чудо аз хамдигар, максади нихоии исботнамоиро ифода карда наметавонад, ба майли айбдоркунй ё сафедкуниро гирифтани пешбурди парвандаи чиноятй монеа шуда наметаво-нанд, инчунин минбаъд татбики меъёрхои хукукй ва ичроиши вазифахои мурофиаи чиноятиро таъмин карда наметавонанд.

Бинобар ин, принсипхои конститутсионии ба амалбарории адолати судй ба хам пайвастагй, ягонагй ва ба хам воба-стагии унсурхои исботро дар амал таъмин менамоянд. Дар зинахои алохидаи чара-ёни исботнамой принсипхои конститутсионии ба амалбарории адолати судй бево-сита амал мекунанд, вайрон шудан, риоя нагаштани талаботи принсипхои муро-фиавии чиноятй боиси бекор шудан ё беэътибор дониста шудани натичаи амалхои мурофиавй ва чавобгарии хукукй мегардад.

Хдмин тарик, таъмини самаранокии ба амалбарории адолати судй оид ба парвандахои чиноятй ва ичроиши вазифахои хосси мурофиаи чиноятй риоя ва ичроиши бемайлони талаботи меъёрхои конститутсионии ба амалбарории адолати судиро такозо мекунанд. Бартарият пайдо кардани хукуку озодихои конститутси-онии инсон ва шахрванд, хамчун арзиши ичтимой нисбат ба манфиатхои давлатй ва дар сатхи конститутсионй эълон гар-дидани Точикистон - хамчун давлати хукукбунёд ва ичтимой, ба хусусияти мурофиаи судии чиноятй таъсири чиддй ра-сонидаанд. ^абул гаштани санадхои меъёрй-хукукй, аз чумла кодекси нави му-рофиавии чиноятии Чумхурии Точики-стон ва мавриди амал карор дода шудани он, кадами устуворе дар самти пешги-рифтаи давлат дар сохаи ислохоти судй-хукукй мебошанд.

Эътироф гаштани химояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд аз тачовузи чиноят ва чинояткорй хамчун таъиноти (функсияи) мурофиаи чиноятй, химоя аз айбдоркунии беасос, аз беасос махкум

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

кардан ё махдуд кардани хукуку озодихои инсон ва шахрванд дар рафти мурофиаи чиноятй, такмил ёфтани мазмун ва низоми принсипхои адолати судй аз ташаккули дурнамои нави мурофиаи чиноятй дар самти химояи боэътимоди хукук ва озоди-хои инсон ва шахрванд, шаходат медиханд.

Амалишавии принсипхои конститут-сионии ба амалбарории адолати судй дар низоми ба танзимдарории муносибатхои

чамъиятй, химояи хукук ва таъмини адолати ичтимой, ки аз тачзияи хокимияти давлатй сарчашма гирифтааст, мавкеи хокимияти судиро дар ин низом ташаккул медиханд. Дар хаёти имрузаи чомеа ша-кли судии химояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд новобаста аз душворихо, пайваста, пайдархам дар низоми кафо-латхои таъмини химояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, мавкеи асосиро ишгол карда истодааст.

Адабиёти истифодашуда

1. Головко, Л.В. Принципы неотвратимости ответственности и публичности в современном российском уголовном праве и процессе / Л.В. Головко // Государство и право. - 1999. - № 3. - С. 61-65.

2. Горшенев, В.М., Теория юридического процесса // Под ред. В. М. Горшенева. - М.: Юридическая литература, 1985. - 192 с.

3. Кахоров, Н.М. Основы состязательности в уголовном судопроизводстве Республики Таджикистан: теоретико-правовой аспект: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.09 / Насимджон Мазбутович Кахоров. - Бишкек, 2016. - 22 с.

4. Кодекси мурофиавии чиноятии Чумхурии Точикистон аз 3 декабри с. 2009 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2009, № 12, мод. 815; ^онунхои ЧТ аз 23.11.2015 с., № 1229; аз 15.03.2021с., №1275; аз 18.03. 2022 № 1857).

5. ^арори Пленуми Суди Олии Чумхурии Точикистон аз 02 октябри с. 2003 № 15 «Дар бораи такмили минбаъдаи фаъолияти судй дар партави тагйиру иловахое, ки ба Конститутсияи Чумхурии Точикистон ворид гардидаанд» // Мачмуаи карорхои Пленуми Суди Олии Чумхурии Точикистон (1992-2009). - Душанбе, 2009. - 485 с.

6. Рахматулоев, А.Э., Сангинов, А.Б. Низом ва шакли мурофиавии амалхои тафтишй: воситаи таълимй / А.Э. Рахматуллоев, А.Б. Сангинов. - Хучанд: Меъроч, 2011. - 172 с.

7. Рахматулоев, А.Э., ^аландарова, М.Д. Принсипхои адолати судй оид ба парванадахои чиноятй - кафолати таъмини адолати ичтимой / А.Э. Рахматуллоев, М.Д. ^аландарова. - Хучанд. 2012. - 124 с.

8. Рахматулоев, А.Э., Шарифов, Ф.М. Заминахои ичтимой-хукукии ташаккули давлати хукукбунёд дар Точикистон / А.Э Рахматуллоев, Ф.М. Шарифов. - Душанбе: Эр-граф, 2012. - 320 с.

9. Савицкий, В.М. О презумпции невиновности и других принципах уголовного процесса // A.M. Ларин, Э.Б. Мельникова, В. М. Савицкий. Уголовный процесс России. Лекции- очерки // Под ред. В. М. Савицкого. - М.: Норма, 1997. - С. 76-90.

10. Сотиволдиев, Р.Ш. Проблемахои назарияи давлат ва хукук: Китоби дарсй. Чилди 2 / Р.Ш. Сотиволдиев. - Душанбе: Эр-граф, 2010. - 650 с.

References

1. Golovko, L.V. Principles of inevitability of responsibility and publicity in modern Russian criminal law and process / L.V. Golovko // State and Law. - 1999. - No. 3. - S. 61-65.

2. Gorshenev, V.M., Theory of the legal process // Ed. V. M. Gorsheneva. - M.: Legal literature, 1985. - 192 p.

3. Kakhorov, N.M. Fundamentals of competitiveness in criminal proceedings of the Republic of Tajikistan: theoretical and legal aspect: author. dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.09 / Nasimdzhon Maz-butovich Kahorov. - Bishkek, 2016. - 22 p.

4. The Criminal Procedure Code of the Republic of Tajikistan dated December 3. 2009 // News of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan, p. 2009, No. 12, art. 815; Laws of the Republic of Tajikistan dated 23.11.2015, No. 1229; dated 15.03.2021, No. 1275; from 18.03. 2022 No. 1857).

5. The decision of the Plenum of the Supreme Court of the Republic of Tajikistan dated October 2. 2003 No. 15 "On the further improvement of judicial activity in the light of the amendments made to the

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (57). 2023 Осори Академияи ВКД Чумдурии Точикистон. № 1 (57). 2023

Constitution of the Republic of Tajikistan" // Collection of decisions of the Plenum of the Supreme Court of the Republic of Tajikistan (1992-2009). - Dushanbe, 2009. - 485 p.

6. Rakhmatuloev, A.E., Sanginov, A.B. System and procedural form of investigative actions: educational tool / A.E. Rahmatulloev, A.B. Sanginov. - Khujand: Meraj, 2011. - 172 p.

7. Rahmatuloev, A.E., Qalandarova, M.D. Principles of judicial justice in criminal cases - guarantee of ensuring social justice / A.E. Rahmatulloev, M.D. Qalandarova. - They are good. 2012. - 124 p.

8. Rahmatuloev, A.E., Sharifov, F.M. Social-legal background of the formation of the rule of law state in Tajikistan / A.E. Rahmatulloev, F.M. Sharifov. - Dushanbe: Er-graf, 2012. - 320 p.

9. Savitsky, V.M. On the presumption of innocence and other principles of the criminal process // A.M. Larin, E.B. Melnikova, V. M. Savitsky. Russian criminal procedure. Lectures-essays // Ed. V. M. Savitsky. - M.: Norma, 1997. - Р. 76-90.

10. Sotivoldiev, R.Sh. Problems of the theory of state and law: Textbook. Volume 2 / R.Sh. Sotiv-oldiev. - Dushanbe: Er-graf, 2010. - 650 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.