Научная статья на тему 'ХУСУСИЙ СЕКТОР ТОМОНИДАН ИЛМИЙ ИННОВАЦИОН ЛОЙИҲАЛАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ТАҲЛИЛИ'

ХУСУСИЙ СЕКТОР ТОМОНИДАН ИЛМИЙ ИННОВАЦИОН ЛОЙИҲАЛАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
76
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион лойиҳа / молиялаштириш / хусусий сектор / ИТТКИ. / инновационный проект / финансирование / частный сектор / НИОКР.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Расулов Нуриддин Абдуллаевич

Ушбу мақолада юртимизда фаолият юритаётган хусусий сектор томонидан илмий инновацион лойиҳаларни молиялаштириш ҳолати, кўрсаткичлари уларни амалга оширишда кузатилаётган муаммолар ёритиб ўтилган. Бундан ташқари хорижий мамлакатларнинг тажрибалари ва уларнинг инновацион муҳитни ривожлантиришга бўлган асосий эътиборли жиҳатларига ҳам тўхталиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АНАЛИЗ ФИНАНСИРОВАНИЯ ЧАСТНЫМ СЕКТОРОМ НАУЧНО-ИННОВАЦИОННЫХ ПРОЕКТОВ

В данной статье освещается состояние финансирования научно-инновационных проектов частным сектором в стране, показатели и проблемы, наблюдаемые при их реализации. Рассматриваются также опыт зарубежных стран и их основные направления улучшения инновационной среды.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЙ СЕКТОР ТОМОНИДАН ИЛМИЙ ИННОВАЦИОН ЛОЙИҲАЛАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ТАҲЛИЛИ»

Расулов Нуриддин Абдуллаевич,

Наманган давлат университети таянч докторанти

ХУСУСИЙ СЕКТОР ТОМОНИДАН ИЛМИЙ ИННОВАЦИОН ЛОЙИЩАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ ТАЩЛИ

УДК: 336.01

расулов н.а. хусусий сектор томонидан илмий инновацион лойиуаларни молиялаштириш таулили

Ушбу маколада юртимизда фаолият юритаётган хусусий сектор томонидан илмий инновацион лойихаларни молиялаштириш холати, курсаткичлари уларни амалга оширишда кузатилаётган муам-молар ёритиб утилган. Бундан ташкари хорижий мамлакатларнинг тажрибалари ва уларнинг инновацион мухитни ривожлантиришга булган асосий эътиборли жихатларига хам тухталиб утилган. Таянч сузлар: инновацион лойиха, молиялаштириш, хусусий сектор, ИТТКИ.

расулов н.а. анализ финансирования частным сектором научно-инновационных проектов

В данной статье освещается состояние финансирования научно-инновационных проектов частным сектором в стране, показатели и проблемы, наблюдаемые при их реализации. Рассматриваются также опыт зарубежных стран и их основные направления улучшения инновационной среды. Ключевые слова: инновационный проект, финансирование, частный сектор, НИОКР.

rasulov n.a. analysis of scientific and innovative projects financing by private sector

The article highlights the issues of financing innovative projects by the private sector in the country, indicators and problems observed for these implementation. There is also considered international experience of the innovation environment improving and the main focus of that. Keywords: innovative project, financing, private sector, R&D.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Кириш.

Хозирги кун замонавий бозор ик,тисодий шаро-итида, ишлаб чикариш корхоналари томонидан инновацион махсулотларни ишлаб чикариш, ички ва ташки бозорларда узининг ракобатбардошлик даражасини саклаб колиш максадида инновацион жараёнларни молиялаштириш тизими самарадор-лигини оширишнинг янги усулларини жорий этиш имконияти кенгайтирилмокда.

Замонавий ик,тисодиётнинг баркарор ривож-ланиши корхоналарда ракобат мухитини кучайиб боришига ва шу асосда, инновацияларнинг фаол равишда жорий этилишига эришилмокда. Узокни кузлаб тузилган максадли стратегиялар асосида ишлаб чикарилаётган махсулотлар сифатини яхшилашга, истеъмолчиларнинг ортиб бораётган талабларини боскичма-боскич кондиришга хамда корхона махсулотларининг ракобатбардошлигини оширишга эришилмокда.

Хар кандай тадбиркорлик асосининг муваффакиятли фаолият юритиши ва ривожла-ниши учун зарур шартлардан бири бу хусусий сектор тузилмасининг инновацияларни яратиш ва амалда куллаш кобилиятидир. Яратилаётган инновацияларнинг асосий кисми хусусий сектор томонидан ишлаб чикариш, тижорат муаммола-рини хал килиш, фаровонликни ошириш ва моли-явий натижаларни яхшилаш воситаси, шунинг-дек, у томонидан ишлаб чикилган махсулотлар баркарорлиги хамда ракобатбардошлигини таъ-минлаш воситаси сифатида амалга оширилади. Уларнинг купчилиги бозор эхтиёжлари, яъни унинг истеъмолчилари билан узвий боFликдир.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

Инновация махсулотларни ишлаб чикариш жараёнида хом ашё ресурсларни тежашга ва истеъмолчи эхтиёжини кондириши мумкин булган янгиликларни яратишда кулланилиши тобора ортиб, юкори даромадлиликни таъминламокда. Шунинг учун бугунги кунда инновацион фаолият жахон иктисодиётидаги ракобатбардошликни башоратлашда мухим омилга айланди. Инновацион технологиялар, махсулотлар ва хизматлар-нинг кенг тарк,алиши эса, иктисодий усишни таъ-минлаш ва ахоли турмуш даражасини ошириш учун зарур шартлардан бири булиб колди.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Хусусий сектор уз маблаFларининг етиш-маслиги модернизациялаштириш ва илмий инновацион лойихаларни молиялаштиришда таваккалчиликка боришга ундаб кредит ман-баларига таянишга туFри келмокда. Асосий муаммо маблаFларни жалб килишдаги билим ва куникмаларнинг юкори даражада шаклланма-ганлиги, инновацион мухитни шакллантириш-дан кура, анъанавий ишлаб чикариш механизм-ларини саклаб колаётганлиги ва х.к.

Тадцицотнинг мацсади.

Сунгги йилларда хусусий сектор томонидан илмий инновацион лойихаларни молиялашти-ришдаги холатини тахлил этиш ва унда кузати-лаётган муаммоларга ечим излаш.

Асосий цисм.

Тупланган фундаментал ва амалий билим-ларни тижоратлаштиришга йуналтирилган фао-лият сифатида, инновацион жараён - молиявий ресурслардан самарали фойдаланишни, кушимча молиялаштириш манбаларини излашни хамда улардан туFри фойдаланишни талаб килади. Ишончли молиявий база, баркарор молиялаштириш манбалари ва самарали молиявий раFбатлантиришларсиз сохада катта ютук,к,а эри-шиб булмайди.

Хорижий мамлакатлар тажрибасини курадиган булсак, уларнинг хар бирида инновацияларни молиялаштиришда давлатнинг роли сиёсий тузи-лишга, ик,тисодий ривожланиш даражасига ва энг мухими инновацион сиёсатнинг мотивациясига боFликl булиб, у узига хос тарзда намоён булади. Бунга мисол тарик,асида дунё мик,ёсидаги ривож-ланган ва ривожланаётган мамлакатларни кел-тириб утамиз. Биринчиси, АКШни олайлик ушбу мамлакат учун асосий харакат дунё микёсидаги глобал харбий-сиёсий ва иктисодий гегемон-ликни саклаб колиш. Иккинчиси, Европа мам-лакатлари учун - ижтимоий баркарорлик ва турмуш сифатини яхшилаш. Учинчиси, Хитой учун - баркарор усиш ва иктисодий етакчи-ликка эришиш. Туртинчи, Хиндистон, Малайзия учун - кашшоклик ва ички муаммоларни енгиш, барк,арорликка эришиш. Бешинчи, Корея Респу-бликаси (Жанубий Корея) ва Сингапур учун -макродаражада минтак,авий ракобат мухитидаги ракобатбардошликни ошириш [1]. Бундай ривожланиш хар бир мамлакатнинг ички сиёсий тизи-мидан келиб чиккан холда белгилаб борилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Ривожланган мамлакатларда давлат бюд-жети мухим манба булса-да, инновацион ишлан-маларни молиялаштириш ва амалга оширишда иккинчи даражали хисобланади. Уларда илмий тадкикотларни умумий молиялаштиришдаги давлат бюджетининг улуши хусусий сектор улу-шига Караганда паст курсаткичга эга. Масалан, АК,Шда 2017 йил якуни буйича статистик маъ-лумотларга кура, ИТТКИларни молиялаштиришдаги даражасига кура, хусусий секторнинг улуши 73 фоизни, давлат улиши 10 фоизни таш-кил этади. Шу билан бир каторда, АКШда фун-даментал тадкикотларнинг 17 фоиз, амалий тадкикотларнинг эса, 80 фоиздан ортик натижа-лари хусусий сектор маблатлари томонидан моли-ялаштирилди [2]. Бундан ташкари 2016 йил якуни буйича Хитойда хусусий сектор улуши 74,6 фоизни ва давлат улуши 21,1 фоизни ташкил этмокда. Россия ва Польшада эса, хусусий сектор улуши мос равишда 28,2, 30 хамда давлат улуши 67,6, 61 фоизни ташкил этмокда [3].

Сунгги йилларда ривожланган мамлакатларда давлатнинг илмий тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишлари (ИТТКИ) га сарфлаган харажатлари муттасил сак,ланиб келмокда, аммо хусусий сектор томонидан молиялаштириш дара-жаси йил сайин ошиб бормокда.

Бундай холат Узбекистонда хам кузати-либ ИТТКИларни молиялаштиришда давлатнинг кизикиши юкори булса-да, хусусий сектор кизикишининг ортиши пассивлик холатини акс эттирмокда ёки новатор ва хусусий сектор хуфиёна иктисодий хамкорлик йулини танламокда.

Умуман олганда, хар бир мамлакатнинг инновацион асосда ривожланиш сиёсати ва тенденци-ялари мавжуд. Хусусан, Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев Республикада инновацион мухитни янада такомиллаштиришни доимо таъкидлаб келади. Бунга кура, 2019-2021 йилларда Узбекистан Республикасини инновацион ривожланиш стратегиясининг "йул харитаси" ишлаб чикилиб, халкаро майдонда ракобатбардошлик даражасини ошириш, 2030 йилга кадар Глобал инновацион индекс рейтингида дунёнинг 50 та илFор давлатлари каторига кириш белгилаб куйилган [4].

Хозирги кунда, Узбекистонга, Глобал инновацион индекс рейтинги буйича бирор-бир урин берилмаётган булсада, 2012-2013 йилларда 23,9,

2014 йилда 25,2 ва 2015 йилда 25,9 индексларни эгаллаган [5].

Куриниб турибдики, сунгги йилларда Глобал инновацион индекснинг курсаткичлар талаби буйича статистик маълумотлар шакллантирилма-ганлиги миллий инновацион мухитда эришилган ютуклар халкаро микёсда акс этмаётганлигидан ёки халкаро талаб даражасида ютукларга эри-шилмаганидан далолат.

Республика микёсида инновацион мухитни шакллантиришга булган эътибор фаол тарзда шакллантирилган булсада, лекин, уларни молиялаштиришдаги механизмлардан фойдаланиш хали хануз ортда колмокда. Юкорида эътироф этиб утганимиздек, ИТТКИларни молиялаштиришда бюджет механизми асосий ролда колаётганлигини ва бу келгусида хам давом этишини инкор эта олмаймиз. Чунки, бюджет механизми асосида инновацион жараёнларни молиялаштириш пиро-вардида махсулот ишлаб чик,арилиш эхтимоллиги жуда паст. Инновацион жараёнларни молиялаштириш натижасида юзага келувчи инновацион махсулотларни асосан хусусий сектор томонидан ишлаб чикарилади. Шу уринда таъкидлаш жоизки, бу ерда давлатнинг роли меъёрий-хукукий хужжатлар оркали тартибга солиш, солик, бож-хона имтиёзларини куллаш ва бошкалар оркали ортиб боради.

Умуман олганда ИТТКИлар амалга оширилиши буйича давлат ташкилотлари билан бир каторда кичик корхоналар хам иштирок этиб, уларнинг сони куйидаги 1-жадвалда келтириб утилган.

Ушбу корхоналарнинг фаолият турлари буйича тахлил килиш натижасида, 2016-2018 йиллар оралиFида энг юкори курсаткич илмий-техник хизматларга туFри келиб, мос равишда 75, 57, 99 тани ташкил этган. Жадвал маълумотларидан куриш мумкинки, 2017 йилда ИТТКИларни ама-лиётга жорий этиш билан шугулланувчи кичик корхоналар сони 80 тани ташкил этиб, 2016 йилга нисбатан 27 тага камайганини куриш мумкин. 2018 йилда эса, 2017 йилга нисбатан 67 тага орт-ган.

Агарда биргина 2018 йилдаги жами кичик корхоналар сони 48922 тани ташкил этган булса, ИТТКИларни амалга ошириш ва молиялаштиришда иштирок этганлар сони 0,3 фоизни ташкил этган. Бу шундан далолат берадики, ИТТКИларни амалга ошириш курсаткичи жуда паст экан-лиги хамда иктисодий фаолиятда ишлаб чикариш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

1-жадвал. 2016-2018 йилларда ИТТКИларни амалга оширган кичик корхона ва микрофирмалар

сони1 (бирликда)

2016 2017 2018

Жами 107 80 147

жумладан:

илмий тадк,ик,от ишлари 33 21 27

фундаментал тадк,ик,отлар 3 - 2

лойих,а конструкторлик ва технологик ишлар 5 3 12

тажрибавий нусха-намуналар, партиялар, буюмлар (мах,сулотлар) тайёрлаш 6 6 10

курилиш учун лойих,а ишлари 1 1 14

илмий-техник хизматлар 75 57 99

2-жадвал. 2016-2018 йилларда кичик корхона ва микрофирмалар томонидан бажарилган ИТТКИлар ^ажми2 (млрд. сум)

2016 2017 2018

Жами 29,8287 21,6468 20,2192

жумладан:

илмий тадк,ик,от ишлари 5,4547 3,689 4,9401

фундаментал тадк,ик,отлар 0,0932 - 0,1738

лойих,а конструкторлик ва технологик ишлар 0,4656 0,5295 3,3781

тажрибавий нусха-намуналар, партиялар, буюмлар (мах,сулотлар) тайёрлаш 1,0914 2,1743 1,7344

курилиш учун лойих,а ишлари 0,0205 0,5146 0,3427

илмий-техник хизматлар 22,7967 14,7394 11,1806

йилда - 26,5311 млрд. сум, 2017 - йилда 20,9443 млрд. сум, 2018 йилда - 19,9799 млрд. сумни ташкил этди. Демак, мамлакат микёсида кичик корхоналар томонидан ИТТКИларни амалга ошириш ва молиялаштириш даражаси хизмат курсатиш сох,аларида фаол шаклланганлиги, кел-гусида ишлаб чикариш сох,аларида инновацион мух,итни жадал ривожланишига маълум даража-даги тускинликни юзага келтириш мумкин.

Биламизки, инновацион жараёнларни фаол ривожланишининг асоси бу ИТТКИларни ама-лиётга жорий этиш ва уларни туFри молиялаш-тиришдан иборат. Лекин, ИТТКИларни молиялаш-тиришдан аввал, улар кичик корхоналар томонидан ишлаб чикариш талабларига жавоб бера ола-дими? деган савол бир канча йилдирки уз ечи-мини топиши кийин булмокда. Сабаби ИТТКИлар-нинг яратилиши аник ечимларга эга булиши, уни яратувчилар томонидан асосан протатип техно-логияларга ёки товарларга булган кизикишнинг пасаймаётганлигидадир.

Бундан ташкари, 2018 йил давомида кичик корхона ва микрофирмаларнинг иктисодий фаолият турлари буйича энг йирик кисми савдо

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

жараёнининг эски тизими сакланиб колаётганлиги билан ифодалаш мумкин.

Кичик корхоналар томонидан ИТТКИларни бажарганлар сонига тухталиш билан бир каторда, улар томонидан амалга оширилган ИТТКИлар-нинг умумий х,ажми х,акида х,ам тухталиб утсак (2-жадвал).

ИТТКИлар х,ажмининг камайиб бориш х,олатини акс эттирган ушбу жадвал маълумот-ларига кура, кичик корхоналар бу борада 20162018 йилларда инновацион ривожланиш даражаси пассивликда х,аракатланаётганлигидан дало-лат бермокда.

Юкоридаги жадвал маълумотларини сох,алар кесими буйича тах,лил килиб курадиган булсак, энг юкори курсаткични илмий ва техник сох,алар томонидан яратилган ИТТКИлар эгаллаб, 2016

1 Давлат статистика кумитасининг 2016-2018 йиллар-даги Статистик бюллетень // http://web.stat.uz/open_ data/uz/16.12%20Scientific-research%20development_ uzb.pdf

2 Давлат статистика кумитасининг 2016-2018 йиллар-даги Статистик бюллетень // http://web.stat.uz/open_ data/uz/16.12%o20Sdent¡f¡c-research%o20development_ uzb.pdf

4-жадвал. Тадбиркорлик сектори ва иш турлари буйича ИТТКИлар ^ажми2 (млрд.сум)

3-жадвал. Тадбиркорлик сектори ва иш турлари буйича ИТТКИларни бажарган корхоналар сони1

(бирликда)

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Жами 80 72 34 39 152 12 220

жумладан:

илмий тадк,ик,от ишлари 61 60 24 29 63 52 76

фундаментал тадк,ик,отлар 19 15 5 6 12 11 24

лойиха конструкторлик ва технологик ишлар 7 6 7 7 13 11 30

тажрибавий нусха-намуналар, партиялар, буюмлар (махсулотлар) тайёрлаш 6 4 1 5 12 11 14

курилиш учун лойиха ишлари 3 4 6 7 8 5 25

илмий-техник хизматлар 20 14 3 8 84 67 121

2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Жами 57,04 73,29 98,50 133,51 197,73 215,74 414,53

жумладан:

илмий тадк,ик,от ишлари 29,998 34,9 52,9 75,36 92,37 97,66 123,1

фундаментал тадк,ик,отлар 6,804 3,55 7,95 10,346 11,2 34,44 42,904

лойиха конструкторлик ва технологик ишлар 0,999 0,328 9,422 10,76 16,125 23,413 33,114

тажрибавий нусха-намуналар, партиялар, буюмлар (махсулотлар) тайёрлаш 0,311 0,36 0,074 0,438 1,786 2,969 2,065

курилиш учун лойиха ишлари 17,8 28,718 27,59 30,293 43,6 30,547 76,4

илмий-техник хизматлар 7,936 8,997 8,505 16,66 43,85 61,15 181,2

тармоFига т^ри келиб, 11713 тани ташкил этди. бу тармокнинг ривожланиши албатта Республика иктисодиёти учун юкори самара бериши тайин. Аммо, мамлакатнинг инновацион инфратузил-маси асосан миллий ишлаб чикариш тармотининг ривожланиши оркали ва ундаги миллий инновацион товарларнинг савдо айланмасини ортиши билан белгиланади.

Юкорида келтириб утилган ракамларни тадбиркорлик сектори кесимида куйидаги 3-жадвал оркали тахлил килиб утсак.

Тадбиркорлик сектори томонидан ИТТКИларни бажарган корхоналар сонининг энг куйи курсаткичи 2014-2015 йилларга туFри келиб, мос равишда 34, 39 тани ташкил этган. Демак, тадбиркорлик сектори томонидан ИТТКИларни бажарув-

1 Давлат статистика кумитасининг 2012-2018 йиллар-даги Статистик бюллетень // http://web.stat.uz/open_ data/uz/16.12%o20Sdent¡f¡c-research%o20development_ uzb.pdf

2 Давлат статистика кумитасининг 2012-2018 йиллар-даги Статистик бюллетень // http://web.stat.uz/open_ data/uz/16.12%20Sc¡ent¡fic-research%20development_ uzb.pdf

чилар сонининг сунгги йилларга келиб ортганлиги маълум. Бунинг асосий кисми илмий-техник хиз-матларга туFри келиб, айникса, 2016-2018 йиллар давомида мос равишда 84, 67, 121 тани ташкил этганлигини юк,оридаги жадвалдан куриш мумкин. Фаолияти давомида инновацион ишланмаларни жорий этиш курсаткичи аслини олганда ортиб бораётганлигини куриш ижобий. Лекин, уларнинг хозирги кунга кадар модернизациялаштиришга булган мустак,ил интилишлари ва бу оркали ички инновацион мухитни яратишга имконияти ортга сурганликлари хар кандай тадбиркорлик сектори дунё ракобат бозорида ортда колиб кетишларига сабаб булди. Улар томонидан амалга оширилган ИТТКИлар хажми куйидаги 4-жадвалда келтириб утилган.

Республикада ИТТКИлар хажмининг ортиб бориши ижобийдир. Хусусан, ундан давлат улу-шининг камайиши ва хусусий (тадбиркорлик) сектор томонидан ИТТКИлар хажмининг ортиши инновацион махсулотларни ишлаб чикаришга жорий этиши мумкин. Тадбиркорлик секторининг ИТТКИлар жами хажмидаги улуши солиштирма

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

тахлилларда курадиган булсак, 2012-2015 йил-ларда тадбиркорлик секторининг улуши 2 уринда булиб, 2012 йилда 28%, 2013 йилда 30%, 2014 йилда 35% ва 2015 йилда 39%ни ташкил этган. 2016-2018 йиллар оралиFида ИТТКИлар уму-мий хажми хисобида давлат секторининг улуши камайиб тадбиркорлик секторининг улуши ортиб, мос равишда 46%, 48% ва 61%га етди.

Кисман булса-да олиб борилган тахлилларимиз давомида Узбекистонда ИТТКИларни бажари-лиши, шу билан бир каторда корхона хамда таш-килотлар томонидан инновацион махсулотлар учун сарфланган харажатларни молиялаштиришда кулланилаётган механизмларни рак,амларда ёри-тишга харакат килдик.

Илмий изланишлар давомида Узбекистонда фаолият юритаётган хар кандай турдаги хусусий сектор ва ИТТКИларни яратувчилар уртасидаги узаро хамкорлик алокалари мустахкам булмаган холатлари иктисодиётни инновацион асосда ривожланишида бир катор камчиликлар мав-жудлигини кузатдик. Хусусан:

- ИТТКИларни яратиш давомида унинг мукаммалликка интилиш даражасининг паст холатини сакланиб колаётганлиги;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- ИТТКИларни хусусий сектор томонидан жуда кам холатларда буюртма бериш асосида яратилиши;

- ИТТКИларни яратувчилар айрим холатларда давлат даражасида турли танлов-лар ёки кургазмалар утказилиши режалашти-рилмагунга кадар лойиха сифатида сакланиб колаётганлиги;

- хусусий сектор фаолиятини ривожланти-ришда асосан хорижий технология ёки товарлар к,изик,ишининг ортиб бориши ва шу кабилар кел-тириб утиш мумкин.

Хулоса ва таклифлар.

Илмий инновацион лойихаларни молиялаштиришда хусусий секторнинг хамкорлик алокаларини кенг йулга куйилиши, мамлакат иктисодиёти учун долзарб ахамият касб этиб, республикани хар томонлама ривожлантиришда ва иктисодиётни инновацион асосда шаклланти-ришда куйидаги вазифаларни хал этишни талаб килади:

1) иктисодиётни инновацион асосда ривожлантиришда ташки инвесторларни излаб топиш юкори самара беради, лекин, ички инвестор-лардан фойдаланиш хам юкори фойда олишга

имкон яратади. Куп холларда, тадбиркорлар ишлаб чикариш жараёнида "ички инвестор"лар куринишидаги сармоядорлардан фойдаланади. Бу эса, "ички инвесторлар"ларни турли солик,лардан кочишга асос яратиб, хуфиёна иктисодиётни шаклланиб боришига ёрдам беради. Масалан, сунгги маълумотларга кура ик,тисодиётнинг турли сохаларида хуфиёна иктисодиёт 45 фоизни таш-кил этмокда;

- бюджет харажатларини камайтириш, масалан, хозирги кунда Узбекистонда бюджет харажатларини камайтиришда мактабгача таълим муас-сасаларида давлат улушини камайтириш бюджет харажатларини тежашга олиб келди. Бун-дай холда, факат мактабгача таълим муассаса-ларида хусусий сектор улушини ошириш билан чекланмай, мактаблар, олий таълим муассасалари давлат назоратини камайтириш лозим. Бу 20202021 укув йилидан бошлаб республикада фаолият юритаётган олий таълим муассасаларининг 10тасида мустак,ил молиялаштириш режалашти-рилган. Ушбу ОТМларда инновацион лойихаларни мустакил молиялаштириш имкониятларини хам инобатга олинса максадга мувофик буларди. Гарчи бу ОТМлар ишлаб чикариш ва илм-фан интеграциясида анчагина фаол булса хам;

- инновацион махсулотлар ишлаб чикариш сохага инвестицион фаолиятни ва молиялашти-ришнинг самарали механизмини танлаб олишга имкон беради. Бунда купрок, хусусий инвесторлар к,изик,иши шаклланиб боради. Бирок, чет эл инве-сторларининг Узбекистонга кириши паст даражада сакланиб колиши мумкин. Сабаби республикада инвестицион жозибадорлик юкорилаб бораётан булсада, худудларда бюрократик тусикларнинг хали хам сакланаётганлиги, норматив-хукукий базанинг фаол эмаслиги инвесторларни жалб килишда тусикларни шакллантирмокда.

Хулоса урнида шуни таъкидлаб утиш жоизки, Узбекистонда амалга оширилаётган ислохотларни асл максади иктисодиётнинг барча тармокларида ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш оркали баркарор иктисодий усишни таъминлаш ва шу асосда ахоли турмуш даражасини муттасил яхшилаб боришга эришишдан иборат булмокда. Ушбу максадга эришишда тадбиркорлик мухитини инновацион ривожлантириш, уларнинг фаолияти учун янада кулай шарт-шароитлар яратиш иборат.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Селезнев П.С. Инновационная политика «незападных» стран в начале XXI столетия: поиск приоритетов модернизации. - М.: Финансовый университет, 2013. С. 9-17.

2. https://ncses.nsf.gov/pubs/nsb20201/u-s-r-d-performance-and-funding

3. Шодиева Д. Анализ мировых тенденция финансирования инновационной деятельности. - https://mirec.mgimo.ru/upload/ckeditor/files/analiz-mirovykh-tendentsiy-finansirovaniya-innovatsionnoy-deyatelnosti.pdf

4. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги "2019-2021 йил-ларда Узбекистан Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдик,лаш туFрисида"ги ПФ-5544-сонли Фармони. - www.lex.uz

5. The Global Innovation Index 2012-2015 уу. https://www.globalinnovationindex.org/about-gii#reports

6. Давлат статистикаси кумитасининг 2010-2018 йиллардаги Статистик бюллетень // Дав-лат статистика кумитасининг 2016-2018 йиллардаги Статистик бюллетень // http://web.stat. uz/open_data/uz/16.12%20Scientific-research%20development_uzb.pdf

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.