Научная статья на тему 'ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ ВРЕМЕНИ И ПРОСТРАНСТВО В ПОВЕСТИ АБДУЛХАМИДА САМАДА'

ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ ВРЕМЕНИ И ПРОСТРАНСТВО В ПОВЕСТИ АБДУЛХАМИДА САМАДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
81
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ВРЕМЯ И ПРОСТРАНСТВО / СЮЖЕТ / ПОВЕСТИ / СОДЕРЖАНИЕ / СМЫСЛ / ХУДОЖЕСТВЕННОЕ ИЗОБРАЖЕНИЕ / ПЕЙЗАЖ / ЖАНР / ДЕРЕВНЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Адибаи Хушвахтшо

Данная статья посвящена изучением темой «Художественные особенности времени и пространство в повести Абдулхамида Самада «Аспи бобом». Из анализа повести выходит, что художественное особенности играет важную роль в формирование и создание произведения. Художественное время и пространство является основным элементом в создании художественной произведении в зависимости о состояние психических настроения героев. Следует отметить, что художественные произведения без этих категории невозможно создавать. Художественное время и пространство занимает важное место в основе повести.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ARTISTIC FEATURES OF TIME AND SPACE IN THE STORY OF ABDULHAMID SAMAD

This article is devoted to the study of the theme “Artistic Features of Time and Space in the story of Abdulhamid Samad “Aspi Bob”. From the analysis of the story, it follows that artistic features play an important role in the formation and creation of a work. Artistic time and space is the main element in creating an artwork depending on the state of the mental mood of the characters. It should be noted that works of art without these categories cannot be created. Artistic time and space occupy an important place at the heart of the story.

Текст научной работы на тему «ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ ВРЕМЕНИ И ПРОСТРАНСТВО В ПОВЕСТИ АБДУЛХАМИДА САМАДА»

Saidjon Sote - assistant, Department of the Persian Dari of Language and Literature, Baghlan University, Islamic Republic of Afghanistan. +93 775982007 sayed. sateh@gmail. com

ББК. 83.3 [2точик] УДК 891.550-3 Х-94

ВИЖАГИ^ОИ ЗАМОНУ МАКОНИ БАДЕЙ ДАР ЦИССАИ «АСПИ БОБОМ»-И АБДУЛ^АМИД САМАД

Адибаи Х.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Замону макони бадей яке аз категориями мухими адабиётшиносии муосир махсуб ёфта, то хануз пурра мавриди омузиш карор наёфтааст. Замону макон аз мафхумхои асосии фалсафй буда, ба хамдигар пайванди ногусастанй дорад ва вобаста ба даврахои гуногуни таърихй махсусиятхои зиёдеро ба худ касб мекунад. Масалан, вобаста ба даврахои таърихй хусусияти таърихй, асостирй, ачсомй, тасаввурй ва шартию эхтимолиро ба худ мегиранд. Ин аст. ки замону макони бадей дар асархои нависандагон вобаста ба дарачаю мавкеи фарогириашон гуногун тасвир меёбанд.

Дар киссаи «Аспи бобом»-и Абдулхамид Самад замону макони бадей аз шуруи асар то анчоми он накши асосй дошта, ченаки муайянкунандаи арзиши гоявию бадеии асарро мучазу кутох ва равшан баён менамоянд.

Нависанда киссаро аз овардани диалоги байни писару падар огоз намуда, чузъиёти замонию маконии вокеаро мушаххас баён мекунад. Аз кисса макони вукуи ходиса ва замони онро хонанда дарк карда метавонад. Макон чузъй буда, пахнои фаъолияташ танг аст. Замони тасвир «субхгохон» замони хозира аст, ки хонанда онро зуд фахмида метавонад. Хати сужети асар аз хамин чо ибтидо гирифта, аз муносибату мехри писарак нисбат ба асп огоз меёбад. ^исса аз забони нокил, ки гох худи муаллиф ва гохе момои Фарход ривоят мекунанд, накл карда мешавад. Дар асар асосан фаъолити се насл ба тасвир гирифта шудааст. Насли аввал бобою момои Фарход, насли дуюм Падару модари писарак ва насли сеюм худи писарак ва апаву додари у. Асосан кисса дар бораи насли калонсол, яъне бобою момои Фарход ва аспи онхо хикоят мекунад. Асар аз чихати фарогирии замону макон пуркувват буда, чузъиёти реалистии он барои бунёди вокей гардидани кисса заминаи мусоид фарохам сохтааст.

Адиб киссаро аз чузъиёти замонй «пеш аз чанг, солхое, ки мардум акнун осоишта зиндагй мекарданд» [2, с.76], огоз намуда, замонро мушаххассан баён мекунад ва ба он хусусияти тасаввурй мебахшад. Яъне, хонанда он солхоро бояд пеши назар биёварад. Ва мачрои накли худро идома дода, замони тасвирро «охирхои зимистон» ба калам медихад, баъд ба тасвири пейзаж гузашта, макони зисти кахрамонро муайян намуда, онро дехаи Шикоргах меномад. Дамин гуна пайванди ходисахоро тавассути овардани чузиёти замони маконй ба хамдигар созгор месозад. Хронотопи «туйхона» ва «майдони гуштин» барои кушодани симои зохирию ботинии кахрамон то андозае хизмат мекунад. Масалан, хангоми кашмакаши зиёди Шараф бо чавонпахлавон, ки уро сахт бемадор мекунад, у бас кардани ин кашмакашро аз бобои писарак хохиш мекунад. У дар чавоб мегуяд, ки «сохиби туй чанг мекунад». Аммо баъди чанд лахзаи дигар, «вакте ки чавонпахлавон ба худ киёфаи чиддй гирифта, ангуштонашро дар хаво бозй доронда, хамла оварданй мешавад, бобои писарак уро аз хамла боз дошта, ба канор мегирад вабо табассуми тифлона, вале моили шарм ба лаб, нидо мекунад: -Мардум майдон зеби хдмин пахлавон дорад!» [2, с.79]. Яъне, ин чо нависанда ахлоки инсонии Шарафро боло мебардорад. У аз маглуб кардани пахлавони чавон даст мекашад ва худро бо чавонон мукоиса кардан намехохад, зеро у бузургтар аст ва бояд ки бузургй нишон дихад. Дамчунин симои ботинй ва ахлоки чавонпахлавон низ кобили дастгирй ва пазироист, зеро у низ аз худ бузургй нишон дода, тухфаи бозиро ба муйсафед месупорад, ки он ана хамин тойча мебошад. Сужети кисса хамин гуна охиста - охиста мураккаб мегардад. Дар баробари ин пахнои

фаъолияти замону макони бадей низ фаpохтаp мегаpдад. Нависанда даp оFози кисса замонy макони вокеиpо бо _истифода аз оpояхои бадей ба даpачаи замонy макони бадей боло баpдоштааст. У ба тасвиpи манзаpа паpдохта, накши замонpо даp тасвиpи пейзаж pавшан нишон додааст: «Охиpхои зимистон бyдаастy талy теппахои атpофи дехаи онхо - Шикоpгах мисли пусти гови алояшон чо - чо аз баpф сап- сафедy чойгахи дигаpаш аз сабзаи акнyн нешзада сабзтоб. Аз баpи pохy домани теппахо чашмахои бахоpй чуш зада, оби шиpгаpмашон хавp мебаpоваpданд. Чашмахои асил, чашмахои Шикоpгахи онхо ана хамин хел бyданд: даp зимистони кахpатyн гаpмакак, даp чиллаи тобистон ях баpин хунук» [2, с. 79].

Замони вокеа ба замони тасвиp алокаманд бyда, макони он «дехаи Шикоpгах» макони кyшода аст, ки даp он тамоми ходисавy вокеахо даp замонхои гуногуни тасвиpию тасаввypй ва таъpихй сабти ном каpдаанд.

Нависанда пайванди ходисаву вокеаpо даp аввал тавассути саволу чавоби писаpакy момояш алокаманд мекунад. Баъдан ходисахо пайдаpхам, бонизом, яке аз паси дигаpе накл каpда мешаванд. Замону макони бадей асоси асаpи бадеиpо ташкил намуда, даp кушодани хаpактеpи кахpамон накши асосй доpанд. Дангоми аз туйхона баpгаштани Ш^аф хамсолонаш ypо бо суханхои пичингомез пешвоз мегиpанд. Аммо y аз онхо намеpанчад ва бо хамон оханг ба саволи онхо чавоби сазовоp медихад. Ин гуна муносибате, ки даp байни Шаpафy Даpоз мавчуд аст, заpбyлмасали «Даp байни дустон адаб нест»-pо ба хотиp меоваpд. Онхо даp асл дустони хубу каpинанд, аммо даp муносибат чунин амал мекунанд.

Таpзхои зyхypи замону макони бадей даp киссаи «Аспи бобом» аз хаp чихат чолиби таваччуханд. Азбаски чанбаи pеалистии тасвиpи бадей даp кисса пypкyвват аст, pобитахои замонию маконй низ даp асаp мушаххас мебошад. Мушаххасию фишypдагии замону макон омили мухими pyшанy баpчаста ифода гаpдидани хадафи эчодии муаллиф ва амалтети кахpамон даp мачpои тахкик мебошад. Унсypхои замонию маконй аз аввал OFOЗ ëфта, то охиp тасвиp ëфтаанд. Тасвиpи макон даp мачpои тахкик даp шакли кушода даp кисса дида мешавад. «^ахpамон даp макони кушода хyдpо озод хис намуда, доиpаи андеша ва фикppониаш низ васеъ мебошад» [40, с. 92]. Масалан, хpонотопи деха ва хавлй баpои вусъат ëфтани ^py пайкоpи кахpамон кумаки зиëд менамоянд. Доиpаи фаъолияти обpаз васеъ буда, фаpогиpи масоили зиëд мегаpдад, хама гуна масъалахои фалсафй ва ахлокиpо тахлил намуда метавонад.

Абдулхамид Самад даp киссааш накши маконpо хамчун чузъе аз хpонотоп кушода, доpои имкониятхои фаpовон сохтааст. Масалан, хангоми кахpамон бо аспаш омадан, хамсаpи у даp болои «бом» ва «назди даpвоза» тасвиp шудааст. Аз ин чост, ки имконоти фазосозии Абдулхамид Самад, кобилияти кабули дигаp ходисаву вокеаpо низ доpад. Даp макони кушода масъалахои дигаpеpо низ вохypдан мумкин аст. Даp асаp макон ба хайси чузъе аз хpонотоп даp тамоми асаp мушаххас ва бо имконоти бештаp тасвиp ëфтааст. Макон хамчун омили шаклй даp ин кисса накши зиëдтаpеpо сохиб аст. Аз он чихат омили шаклй, ки yнсypхои макониpо аз кабили дехаи Шикоpгах, дехаи Гyлчаpхо, хавлии Шаpаф, атpофии дехаи Шикоpгах, лаби даpëи Сафедоб, осиëбpо ба хам пайваста, ягонагии хати сyжетpо таъмин месозад. Яъне yнсypи созмондихандаи асаpи бадей хам накши калон бозидааст. Ва хамчунин накши макон даp пайванди ходисаву вокеахои асаp низ аз ахамият холй нест. Нависанда як вокеаpо ба вокеаи дигаp тавассути нишон додани накши замон ва макони бадей ба хамдигаp пайванд месозад. Даp киссаи мазкyp нависанда чyзъиëти замониpо вобаста ба холати pyхию pавонии кахpамон ва коpy пайкоp ва афкоpy андешаи кахpамон созгоp месозад.

Аз таpафи дигаp, обpази макон ба хайси ченаки замон даp саp то саpи кисса континиюми ягонаи замонию макониpо таъмин сохтааст. Замини сабзфом, гунбази лочyваpдии осмон, майдони сабзпуш, хавои сабуку атpомез ва Fайpа чyзъиëте хаст, ки хангоми накл обpази замонpо фаpохам оваpда, даp дохили сужет як хати алохидаи замониpо ташкил менамояд. Замон низ ба хайси yнсypи шаклй ва маъной накши калон доpад. Махсусан, хангоми тасвиpи хати сужет агаp замони таъpихй мушаххас набошад, замони ачсомй муайян аст. «Охиpхои зимистон», «бахоp», «айëми сабзахез» yнсypхоеанд, ки хонанда аз он даp кадом вакт pyй додани XOдисаpо хуб даpк менамояд.

Абдулхамид Самад шаклхои гуногуни муомилаю муносибати инсонpо ба асп нишон медихад. Пахлавон бо асп сухан мегуяд, бо у ба забони инсон хаpф мезанад.

Тарзи нигохубинаш хам мисли фарзанди инсон аст. Бо у муносибати нагз мекунад, зеро нависанда тойчаро чун фарзанди инсон - дорои кобилияти дарку фахмиш ва эхсос тасвир кардааст. Суханхои неку бадро мефахмад ва бо рафторхояш, ба забони худаш ба харфхои бади дигарон чавоб мегуяд:

«Дамон сафари зебои бахорон, вакте ки нурхои офтоб замини сабзфом ва гунбази лочувардии осмонро заррандуд мекарданд... Онхо боз бобои писарак пеш -пеш, чонварак аз пасаш - - кадамзанон аз байни деха гузаштанд. Тойча бебокона, шуху бардам пой мемонд ва аз садои якмароми сумхояш рух мегирифт, дилаш кушодатар мешуд, дар хаёлаш болу пар мебаровард. Онхо боз ба одамони бекори дар сари баландй чамъомада наздик шуданд. Пахлавон аз дур салом дод ва онхо боз уро ба гап кашиданд» [2, с. 84].

Ин эпизод низ аз тасвири замон ва чузъиётхояш омехта ба тасвири табиат ва фазои деха огоз меёбад. Дунари замонсозии адиб чолиби таваччух аст. У чузъиётхои замониро пайдархам ба риштаи тасвир кашида ба холати рухию равонии кахрамон вобаста менамояд. Долати Пахлавон ва тойчаи у хушу гуворост. Онхо аз муносибати хеш мамнунанд. Аз ин чост, ки адиб вазъияти тойчаро хуррам ба калам медихад. Ин чо тасвири замону макони бадей вобаста ба холати рухию равонии кахрамон офарида шудааст. Аз ин чост, ки алокаи ходисаву вокеахо ба воситаи замону макони бадей фарохам омада, ягонагии замонию макониро дар сохтори асари бадей таъмин месозад.

Нокид макони бадеиро хамчун унсури шаклию мазмунии асари бадей ба калам дода, холати онро хузновар ба риштаи тасвир мекашад. Дарчанд макон макони кушода аст, аммо холати вай уро ба макони пушида монанд мекунад.

Дар асар тасвири замону макони бадей хамчун пейзаж бештар накш дорад. Тасвири манзараро нависанда вобаста ба холати кахрамононаш гохе хушу хуррам ва гохи дигар аламзадаю гамгин меофарад. Долати гамгинии онхоро дар сурудахояшон низ пай бурдан мумкин аст: Дилам гам дораду гам дорад, имруз, Миёни лола шабнам дорад, имруз. Намедонам бигирям ё бихандам, Ки ёрам цасди рафтан дорад, имруз.

Аз ин дубайтй маълум мегардад, ки замон хозира буда, замони вокей аст ва аз замони таърихй, яъне Ч,анги Бузурги Ватанй, ки солхои 1941 -1945-ро дар бар мегирифт, хабар медихад. Замону макони бадей дар кисса баробари раванди пайвасти ходисахо амалй мегардад. Масалан, рузи ба чанг рафтани Пахлавон ва дигар шарикони у чунин тасвир ёфтааст:

«Дамсари Пахлавон савори чонварак, чанд тани дигар пиёдаву харакй вакти чошт ба марказ расиданд. Эха, рузи махшареро диданд он чо. Гуё аз осмон одам борида буд. Дама серташвиш, хама дар таку дав, хама мехрубон, хама гамзада. Чашмонашон пурнам буду гирди лабонашон ханда мепечид. Дилашон аз нооромй мисли барги бед меларзид, вале худро устувору солор вонамуд карда, бо хамин якдигарро таскин медоданд» [2, с. 90].

Тарзхои пайдоиши замону макони бадей дар асар гуногунаанд. Замону макони бадей аввалан хамчун омили шаклию мазмунй барои созмони асарй бадей хизмат мекунанд. Дуввум барои тасвири симои зохирию ботинии кахрамон дар асар накш мебозанд. Ва сеюм дар тасвири пейзаж макоми махсусро касб меунанд. Вобаста ба ин се холат мо аз асар намунахо овардем, ки намунаи боло бозгуи бахши сеюм аст. яъне тасвири пейзаж. Адиб тасвири манзараро аз тасвири замон ва макони бадей огоз менамояд. Адиб тасвири замону макони бадеии пейзажро вобаста ба вазъияти рухию равонии мардум меофарад. Яъне замону макон бо холату вазъияти мардум дар алокаанд. Мардум дар кадом холате, ки бошанд, фазо он чо бояд мувофик бо он холат бошад, зеро ин фалсафаи зиндагист. Баръакс буда наметавонад.

Хулоса, макон хамчун омилй шаклй унсурхои маконии асарро ба хам пайванд сохтааст.

2.Пайванди ходисаву вокеахо тавассути нишон додани унсурхои замонию маконй сурат гирифтааст.

3. Образи макон ба хайси ченаки замон континиюми ягонаи замониро таъмин намудааст.

АДАБИЁТ

1. Самадов Абдулхамид. Паррончакхо: Повест ва хикояхо. -Душанбе: Ирфон, 1983. - 192с.

2. Самадов Абдулхдмид. Аспи бобом. Повестхо, хикояхо (барои бачахои синни миёна ва калони мактабй]. -Душанбе: Маориф, 1986, 184с.

3. Самадов Абдулхамид. Баъд аз сари падар: Повест ва хикояхо. -Душанбе: Маориф, 1982, 112с.

4. Самадов Абдулхамид. Косаи давр: Повест ва хикояхо. -Душанбе: Адиб, 1987. - 320с.

5. Самадов Абдулхамид «Ки ишк; осон намуд аввал...». - «Ч,умхурият», 22 апрели 2006. Мусохиб. Барнои ^одирдухт.

6. Лихачев Д. С. Поэтика древнерусской литературы. - Масква. Наука, 1973. -С. 209-251.

ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ ВРЕМЕНИ И ПРОСТРАНСТВО В ПОВЕСТИ АБДУЛХАМИДА САМАДА

Данная статья посвящена изучением темой «Художественные особенности времени и пространство в повести Абдулхамида Самада ««Аспи бобом». Из анализа повести выходит, что художественное особенности играет важную роль в формирование и создание произведения.

Художественное время и пространство является основным элементом в создании художественной произведении в зависимости о состояние психических настроения героев.

Следует отметить, что художественные произведения без этих категории невозможно создавать. Художественное время и пространство занимает важное место в основе повести.

Ключевые слова: художественное время и пространство, сюжет, повести, содержание, смысл, художественное изображение, пейзаж, жанр, деревня.

ARTISTIC FEATURES OF TIME AND SPACE IN THE STORY OF ABDULHAMID SAMAD

This article is devoted to the study of the theme "Artistic Features of Time and Space in the story of Abdulhamid Samad "Aspi Bob". From the analysis of the story, it follows that artistic features play an important role in the formation and creation of a work.

Artistic time and space is the main element in creating an artwork depending on the state of the mental mood of the characters.

It should be noted that works of art without these categories cannot be created. Artistic time and space occupy an important place at the heart of the story.

Key words: artistic time and space, plot, novels, content, meaning, artistic image, landscape, genre, village.

Сведения об авторе:

Адибаи Хушвахтшо — докторант (PhD) второго курса кафедры теории и истории литературы таджикского филологического факультета Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддин Айни. Тел: (+992) 907748387.

About the author:

Adibai Khushvakhtsho - Second-year doctoral candidate (PhD), Department of Theory and History of Literature, Tajik Philological Faculty, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Phone: (+992) 907748387.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.