CC BY
8поэт высокого диапазона. Когда прочитаешь «Гулистон»-а Саади Шерози, перед читателем является поэт истинной поэзией. А когда перелистаешь «Бустон»-а, тогда чувствуеш, что Саади является поэтом с высокими идеями париотизма, гуманизма и человеколюбия. С этой целью автор статьи постарался исследовать тему мира в мыслях Саади Шерози. Взгляд Саади на мир это взгляд социальный и всемирный, где поэт эти проблемы всесторонно анализировал в своем творчестве и в свое время он агитировал правителей для поддержания мира и согласия в обществе.
Ключевые слова: Саади, мир, примирение, человеколюбие, справедливость, равенства.
PEACE IN SAADI'S MIND
Saadi Sherozi is one of the great poets of the world. To learn and understand the essence of Saadi Sherozi's work is not a simple matter, but in order to understand well the content of the thoughts of this great poet, one must be at the level of the poet himself, since he is a poet of a high range. When you have read "Guliston" by Saadi Sherozi, the poet is true poetry before the reader. And when you flip through Buston, then you feel that Saadi is a poet with high ideas of parotism, humanism and humanity. At the end, the author of the article tried to explore the topic of peace in the thoughts of Saadi Sherozi. Saadi's view of the world is a social and universal view, where the poet comprehensively analyzed these problems in his work and at one time he campaigned the rulers to maintain peace and harmony in society.
Key words: Saadi, peace, reconciliation, philanthropy, justice, equality.
Сведение об авторе:
Гуломризо С., ассистент, департамента персидской дари языка и литературы Багланского Университета, Исламской Республики Афганистан, E-mail: gulamreza safdari18@gmail.com
About the author:
Gulomrizo S., assistant, Department of the Persian Dari of Language and Literature, Baghlan University, Islamic Republic of Afghanistan, E-mail: gulamreza safdari18@gmail.com
НА^ШИ ПЕШИНАХО ДАР МУТУНИ ТАЪРИХИИ ЗАБОНИ ПОРСИИ ДАРЙ
Сайидцони С.
Донишгощ Баглони Цум^урии Исломии Афгонистон
Пешинахо вожакхои бастаанд, ки дар чилави мутаммами феъл омада, онро ба чумла пайваст медихад. Тавре ки аз номи онхо бармеояд, пешинахо дар чумла голибан пеш аз мутаммами феъл карор мегиранд ва иборатанд аз: [ба, дар, то, бар, абар, бо, або, бе, абе, андар, аз, аз бахри, барои, аз барои].
Пешинахо накши асосиро дар морфемахои озод ё мустакил доранд; монанди: ба хона, бар замин, бо бародараш, барои ватан, дар бозор, аз сафар, бахри ту, то Балх, андар хона...
Пешинахо дар забони дарй ба ду гуна, яъне сода ва мураккаб меоянд.
Вожахои калидй: пешинахо, накши онхо, мутуни таърихй, забони порсии дарй.
Х,адафи тахкик. Х,адаф аз тахкики ин макола баён кардани накши пешинахо дар мутуни таърихии забони порсии дарй аст ва шиносоии пешинахо ба унвони вожакхои баста дар забони порсии дарй ва иртиботи онхо дар вожахои мустакил, ки маънои чадидро месозанд, шарху тавзехи он аз лихози дастури забон мебошад. Аз назари банда мавзуъ чолиб ва омузишист ва мусталзами тахкик медонам.
Арзиши тахкик. Арзиши тахкик дар ин аст, ки мавзуи пешинахо дар гузашта ба сурати мучмал кор шуда, аммо тахкики банда танхо руи накши пешинахо дар мутуни таърихии забони порсии дарй мебошад, ки кори тоза ва боарзиш барои мухассилони ин ришта аст.
Равиши тахкик. Дар тахкики ин макола аз равиши китобхонай истифода шуда, мавзуот ба сурати ташрехй ва тахлилй баён гардидааст, дар хадди тавон ва кушиши банда дар такмили ин макола аз манобеи хуб ва дасти аввал истифода шудааст.
Пешинаи тахкик. Бо дарназардошти маълумот дар бораи пешинахо навиштахои чудогона дар китобхо ва манобеи мухталиф ба сурати мучмал ба чоп расидааст, ки пешинахоро шарх ва таъриф намуда, аммо накши корбурдии онхоро дар мутуни таърихии забони порсии дарй баён накардааст. Бинобар ин, тахкик дар робита пешинахо ва накши он дар мутуни таърихии забони порсии дарй кори тоза буда ва маводи мушаххас ироя ва тадвин гардидааст.
Пешинахо аз чумлаи морфемахои бастаанд, ки дар чилави мyтaммaми феъл омада, онро дар чумла пайванд медихад ва аз кадимтарин давра дар мутуни таърихии кухани забони порсии дарй корбурди вижа дошта ва дар такмили маънои чумлахо накши асосй доранд. Пешинахо дар забони дарй ба ду гуна, яъне сода ва мураккаб мебошанд.
Х,ар пешина накш ва вазоифи чудогонаеро дар забон доранд ва аз мавзуоти мухими дастури забон аст, ки дар таркиб ва пайванди вожахои мустакил накши маъной доранд, зеро пешинахо ба танкой дорои маъное нестанд ва хамрох бо вожахои мустакил ба кор рафта, дорои маъно мебошанд.
Пешинахо вожакхои бастае хастанд, ки бо мутаммами феъл омада, онро ба чумла иртибот медихад. Тавре ки аз онхо бармеояд, пешинахо дар чумла FOлибaн пеш аз мутаммами феъл карор мегиранд ва иборатанд аз: [ба, бад, бар, абар, бо, або, бе, абе, дар, андар, аз бахри, барои, аз барои] [11, 156].
Пешинахо накши асосиро дар морфемахои озод ë мустакил доранд, монанди: ба хона, бар замин, бо бародараш, барои ватан, дар бозор, аз сафар, бахри ту, то Балх, андар хона... Бояд гуфт, ки баъзе аз мутаммамхо, махсусан дар муховара бидуни пешина хам меояд, яъне ки он чо пешина хазф шуда мебошад. Масалан: бозор рафт, y хона аст, ба чои ба бозор рафт ë y дар хона аст [6, 10].
Махдй Мyъиниëн дар китоби «Дастури забон» кадам ба кадами хеш пешинахоро ба номи харф изофа гуфтааст. Вай мегуяд, ки: «Х,арфи изофа калимаест, ки пеш аз исм ë замир ва гохе пас аз онхо меояд, то иртибот ва хамбастагии он исм ë замирро бо сойири кисматхои чумла [назири: феъл, сифат, исм, замир ва дигар....], бaëн кунад ва ба таъбире - он исм ë замирро вобаста ба калимае дигар кунад. Монанди: У аз Техрон баргашт. У замир, аз пешина ë харфи изофаи баргашт феъл мебошад. Зеро калимаи «аз» дар чумлаи боло харфи изофа аст ва хамбастагии байни Техрон ва феъли баргашт - ро бaëн карда ва чунончи онро аз чумла хазф кунед, ин хамбастагй аз байн меравад. [6, 218].
Дар забони дарй пешинахо дорои хусусияти боризеанд. Хусусияти нахуст, ки мафхум ва маънои собит надоранд, яъне бар хакоики чахони хоричй ба сурати муайян далолат намекунанд, аммо дар сохтмони фикрахо ва чумлахо ва вожахо накши мухим доранд. Тавре ки, агар чохое, ки лозим аст, зикр нашаванд, мафхуми фикрахо ва чумлахо дониста намешавад. Хусусияти дигари пешинахо ин аст, ки дар кароини мухталиф хар кадоми онхо вазифаи чудогонаеро ихттер мекунанд ва ба хамин чихат бахси машрух ва чолиберо дар дастури забон ташкил медиханд. Ба хайси мисол намунахои зайлро мебинем: ба мактаб рафтам, ба забон барояш гуфтам, туро ба Худо ки рост нагуй [2, 94].
Дар «Дастури забони панч устод» хам «пешинахоро харфи изофа меноманд», чунончи гуяд: [максуд аз харфи изофа калимотест, ки нисбати мтени ду калимаро бaëн кунанд ва мобаъди худро мутаммами калимаи дигар карор дихад], чунонки маънии калимаи нахустин бидуни зикри дувум нотамом бошад, монанди: ба ту мегуям, бо шумо хохам рафт, аз y пурсидам, ки маънои ин афъол бидани харфи изофа нотамом аст [5, 192].
Пешинахо аз зумраи морфемахои баста ва он шакли сохтмонианд, ки кабл аз калима, иборатхо ва фикрахое, ки вазифаи мутаммами феълро дар чумла доранд, карор мегиранд ва онро ба чумла пайваст менамоянд. Пешинахо хам ба сурати сода меоянд ва хам ба сурати мураккаб. Ба сурати сода, монанди: ба хона, аз пухантун, бар замин.
Ва хамчунин ба сурати мураккаб, монанди: дар боби, дар бораи, аз барои, то ба Кобул, ва., бояд гуфт: пешинахои мураккаби дар боби, дар бораи хамрох бо нишонаи афзоиш ба мутаммами феъл васл мешаванд. Таври мисол: Дар бораи Сайид Ч,амолиддини ÄфFOнй маколае навиштам. Мурсал хамеша дар боби дусташ бо ман сухан мегуфт [4, 134].
Нагхат Саъидй низ дар китоби «Дастури забон»-и хеш пешинахоро калимахои афзоиш гуфта ва ба ду гунаи сода ва мураккаб таксим намудааст ва бaëн дошта, ки навъи аввал калимахои номустакил аст, ки ба танхой мустакиман дар чилави мутаммами феъл меояд ва онро ба чумла пайваст мекунад. Навъи дувум пешинахои мураккаб аст [9, 49].
Акнун накши пешинахоро дар мутуни таърихии забони порсии дарй баррасй менамоем.
Ä] - пешинаи [андар - дар]. Пешинаи [андар] дар OFOЗи пайдоиш ва такомули забони форсии дарй ба фаровонй мавриди истеъмол доштааст, ки шакли пахлавии он [антар] аст.
Пешинаи [андар] яке аз боризтарин алоими бозшинохтии мутуни кухани форсии дарй ба шумор меомада, бад-ин маъно, ки хар кадар дар як асар бештар ва хама чо ин пешинахо ба кор рафта бошад, хамон кадар кидомати асар мавриди таъйид карор мегирад. Чунонки, дар «Х,удуд-ул-олам», ки яке аз мутуни кухантар аз забони порсии дарй аст, дар хар сафхаи он бештар аз даххо бор ин пешина ба кор рафтааст. Дар ин асари таърихй хеч чо шакли кохишëфтaи он, яъне [дар] мавриди истеъмол карор нагирифтааст [11, 157].
Чунин аст, мyшаххасаи кор6урди ин пешина дар сойири осори кухани форсии дарй дар карни чахорум ва авоили карни пачуми хичрй, Мисол: Aфранча нохиятест андар Рум [Худуд-ул-олам, с. 425].
Aндар Шохномаи бузург айдун гуяд писари Мукаффаъ [Таърихи Балъамй, с.4]. Пешинаи [андар] пас аз садаи панчуми хичрй нахуст дар шеър ва баъд аз наср охиста-охиста маъруз ба кохиш шуда, чои худро ба [дар] гузошт ва аз садаи шашум ба баъд дар наср хам аз истеъмол афтод ва дар чояш [дар] мавриди истеъмол карор гирифт.
Пешинаи [андар] дар нахустин давраи забони форсии дарй хамчунон баъд аз мутаммаме, ки дорои пешинаи [ба] буда, ба касрат истеъмол шудааст. Он хам FOлибан ба Fарази кайди макон бо мафхуми таъкид, масалан: ба хоб андар, ба рох андар, ба мулк андар ва назоири он. Мисол: Яке аз Aчам бигзид ва бо хештан бибурд бар он андар Уро шир дихад [Таърихи Балъамй, с.27]. Ба хона андар шуд [Таърихи Балъамй, с.28].
Фармуд, то говон бтеварданд, корзорй ва андар фиганданд ба сарои каср андар [Таърихи Систон, с. 272].
Гохе хам дар замина ба чои [андар] кайди [андарун] баъд аз мутаммам карор гирифтааст, ки шояд бинобар эчоби вазн дар шеър буда бошад. Чун:
Ба базм андарун офтоби вафост,
Ба разм андарун тезчанг аждахост [Фирдавсй]
Истеъмоли [андар] пас аз мутаммами феъл дар карни шашуми хичрй нуксон мепазирад ва аз карни дахум ба баъд такрибан дар наср аз мтен меравад. Aгар гохе хам ба кор гирифта бошад, шакли кохишëфтаи он [дар] мавриди истеъмол карор гирифтааст [11, 158]. Чун:
Ба дарë дар манофеъ бешумор аст, В-агар хохй саломат барканор аст [Саъдй]
Гохе дар давраи нахуст дар чунин таркибхо на пешинаи [ба], балки пешинаи [аз] ва [дар] хам мавриди корбурд карор гирифтааст, чун: [Бурун ояд ба хайчо хамчу хуршед, аз Fyбор андар] [Унсурй].
Маро дар зери рон андар камине, Кашанданиву саркашу тавсан [Манучехрй]. Б] - пешинаи [абар - бар].
Пешинаи [бар], ки имруз дар забони форсии дарй кабл аз мутаммами феъл ба мафхуми боло ва руи чизе мавриди истеъмол карор мегирад. Масалан: бар миз, бар чавкй, бар асп...
Шакли пахлавии он [апар] буда ва ин шакл низ баъзан дар OFOзи забони форсии дарй ба кор рафтааст [11, 159].
Мисол: Шарвондухт ба пой баромад [Самаки айëр, с.563]. Хасани Сулаймон бар пой хост [Байхакй, с.24].
Ва манчаникхо бар коркард ва харб OFOЗ кард [Таърихи Систон, с.41]. Aбар Кирдгор офарин хонданд, Бар у, зарру гавхар барафшонданд [Фирдавсй]. Моем, ки асли ин коидаро бар пой медорем [Макомот, с.108]. Ва даст ба даст кунад, то ин фyрсатчyëнро бар андохта ояд [Байхакй, с.495] [7, 70]. Пешинаи «бар» дар мисолхои зер бар анчом додани амал аз пойин ба боло далолат мекунад.
Зи зин баргирифтан ба кирдори гуй,
Чу чавгон ба захм андар омад бад-уй [Шохнома, с.144].
Бар шеър зи хунар ба олами улвй,
З-ин илми пурувори пари оху [Носири Хусрав, с.163].
Дорад висоли ëр яке пояе баланд,
Оре, маро чи чурм бувад, барнамерасам ^нварй, с.883].
Пешинаи «бар» ба хар як аз феълхои зер маънои хос додааст [Мавоъиз, 727].
Мисол: бар расидан = тахкик кардан.
Бар рас, ки Кирдигор чаро кардааст,
Ин гунбади мудаввари хазроро...
Бар рас ба корхо ба шикебой,
Зеро, ки нусрат аст шикеборо [Носири Хусрав, с.167].
Бар расидан = пурсидан.
Пирон дар рафтанд ва масоил бар расиданд, хамаро чавоб дод, он ки кохилон дар рафтанд. Масъалахои бисëр бар расиданд, хамаро чавоб дод... Бар расидан, ки чигуна ëфтaнд [7,75].
Писари маро дар илм? -Гуфтанд: - Сухани олим ва бузургвор ва сахт шоист хилофатро [^иссахои ^уръонй, с.758].
Бар гаштан = дигаргун шудан.
Гуфтам, ки чу рузгор баргардад,
Ту низ чу рузгор баргардй ^нварй, с.917].
Бар нишастан = савор бар маркаб шудан.
Зулкарнайн бо чахор хазор савор барнишаст ва руй ба торикй ниход [^асас, с.331].
Баргуфтан = ривоëт кардан.
Гуфт: Х,еч нашнудай, ки бар ту чи бухтон гуфтаанд? Гуфт: -На вай киссаи Оишаро баргуфт [^иссахои ^уръон, с.714] [1, 253].
Х,амчунон, пешинаи [бар] бо феълхое ба кор рафта, бидуни ин ки феъли пешванй бо феъли сода аз назари маъно фарке бо хам дошта бошад, шояд битавонем бигуем дар феъл пешванде таъкидй хаст.
Бар ошуфтан = ошуфтан.
Тахамтан барошуфту бо Тус гуфт,
Ки Рухомро чоми бодаст чуфт [Шохнома, с.194].
Бар осудан = осудан.
Фалаке чу осмонхо, ки бад-уст касди чонхо,
Ки Зухал нaëрaд он чо, ки ба Зухра барситезад [Девони Кабир, с.136].
Бар хостан = хостан.
Бар хисори фалак ар хубии ту хамла барад,
Аз мукимони фалак бонги амон бархезад [Девони Кабир, с.136] [1, 255].
В] . - Пешинаи [ба]: дар пахлавй [пат] ва [бад] будааст ва дар форсии дарй ба сурати [ба] даромадааст.
Мисол: Ман ба бихишт равам, дусттар дорам, ки бад-охир маро бибояд мурдан [Табарй, с.696] [8, 344].
Äз хама кас ба ман номахост, ки фиристодаанд [Хучвирй, с. 71].
Яъкуби Лайс ба хиëнaт ин чо меояд [Стесатнома, с.25] [8, 368].
Малик мардумонро ба талаби Иброхим фиристод [Табарй, с.1629].
Падарам имшаб ба куштани ту хохад омадан [Балъамй, с.544].
Äз Кирмон ба зтерати вай омад [Хучвирй, с.154].
Исо Äлй ба харби y берун шуд [Таърихи Систон, с.159].
Гуфт, бад-ин вакт ба чй омадай? [Стесатнома, с. 109].
Мо дар ин чо ба осоиш нaëмaдaем [Самаки aйëр, с.279].
У худ ба вилоятгирй ба Исфахон рафта буд [Сафарнома, с.3].
Äндaр вай бутхонахои бисëр аст, ки хиндувон он чо ба зтерат оянд [Худуд -ул-олам, с.73].
Гохе барои бaëни иллату сабаб меояд: Ба хар замоне андар гунохкорон замонаро ба гунохи эшон азоб кунанд ва ба гунохи пешинтен азоб накунанд [Балъамй, с.480].
Юшеъ ба хамон беморй бимурд [Балъамй, с.517].
Ба сарои пардаи хусн андар афтоданд ва уро ба корд заданд [Табарй, с.381] [8, 349].
Г]. -Пешинаи [то]: Ин пешина дар пахлавй ба шакли [то-к] буда, мафхуми худудро мерасондааст, яке худуди макон. Масалан: Об то шиками вай расид. Ва дигар худуди замон, ки ин сурат мукобили пешинаи [аз] буда, ба хайси намуна: Äз имруз то рузи дигар.
Имруз низ вожаки [то] бо мутаммами феъл ба мафхуми интихо ва нихоят ба хайси пешина ба кор рафта ва меравад. Масалан: Аз хона то бозор рафтам.
Ва аммо ин вожак дар Faйри ин маворид ба хайси нишона рабт ояд, яъне барои ба хам пайвастани фикрахои чумла истеъмол гардад ва дар хар ду сурат ба маъонии зайл ба кор бурда мешавад:
Дар масоили шарт:
То ранч набарй ганч бар надорй.
Муродифи [ки]:
Умри гаронмоя дар ин сарф шуд.
Муродифи [хар кадар]: Ту тухми бадй то тавонй макор.
Окибату фарчом: То бубинем, ки аз парда чй ояд берун.
Давоми истимрор: То чахон аст, дар чахон бошй. Номи неки рафтагон зоеъ макун, То бимонад номи некат баркарор. Сабаб:
То захри боде начунбй, по ба доман кашй чу кух.
Муродифи харгиз:
Зи сохибFараз то сухан нашнавй,
То напиндорй, ки танхо меравй [11, 168].
То нахурад шир хафт мах, бинмой,
Aз сари урдибихишт то буни обон [Рудакй, с.74].
Бахром бифармуд, то чумла тирборон карданд [Балъамй, с.1078].
Бифармуд, то дувоздах хазор дирам бад-у бурданд [Хучвирй, с.92].
Ч,абраилро бифармуд, то уро бигирифт ва ба Иброхим овард [Балъамй, с.239].
Биë, то туро ба Кайковус барам [Балъамй, с.599].
Ба Хоча набиштам, то ин кор ба Худовандй тамом кунад [Байхакй, с.471]. Ман аминони хешро бифиристам, то он чо шаванд, ба чосусй [Балъамй, с.621] [8, 348]. Мусо бифармуд, то чумла ба сахро рафтанд [Табарй, с.176]. Ба суи хона рафтам, ки то туша орам [Тафсири пок, с.17]. Мусулмонй то хадди Кандахор ва Хиндустон бишуд [Балъамй, с.64]. Яъкуб бар акиби у бишуд, то у ба кух дар шуд [Таърихи Систон, с.228]. То сахаргох писарон зорй мекарданд, то ба хуш омад [Юсуф, с.14] [7, 83]. F]. -пешинаи [аз]: Ин пешина дар пахлавй шакли [ач]-ро доштааст ва аз хамон давраи нахусти забони форсии дарй то акнун ашколи гуногуни корбурдй ва маъной доштааст.
Пешинаи [аз], ки пас аз нишонаи рабти [ки] нишонаи атфи [ва] ва нишонаи накйи [на], ба гунаи [к-аз, в-аз, н-аз] даромадааст, гарчи бад-ин шакл дар шеър зтед меояд, аммо баъзе аз ин гунна истеъмол дар наср хам дида шудааст. Махсусан: [к-аз, в-аз], ба хайси мисол: Вуруди хар на к-аз Тус биравад [Худуд-ул-олам, с. 408]. Ва дигар муначчимон, к-аз паси у будаанд [Худуд-ул-олам, с. 408]. Мар-он суратро, к-аз у падид ояд [Зод-ул-мусофирин, с.171]. В-аз баст ба рахз шуд [Таърихи Систон, с.151]. В-аз ин хадиси бисëр гуяд [Таърихи Байхакй, с. 242] [11, 164].
Хамчунин, пешинаи [аз] бо карор гирифтан дар чилави [он] боз хам ба шакли [з-он] гузашта аз шеър дар наср хам корбурд доштааст, монанди: [з-он] [дар Таърихи Байхакй, с.898]. [з-он] [дар Тарчумаи Тафсири Табарй, с.342].
Пешинаи [аз] дар давраи аввали забони форсии дарй дар заминахои мухталиф истеъмол доштааст, аз чумла он ки дар мавриди муболета бидуни истеъмоли вожаки муболета ба кор рафтааст. Он хам кабл аз чузъи исмии феъл бо И-и исми феълй ва баъдан рабти [ки]; ингуна истеъмол дар он аср ба фаровонй дида шудааст.
Масалан: Aз дусте, ки уро дошт, яъне баски уро дуст дошт. Aз худотарсе, ки буд, яъне баски худотарс буд. Aз бадхое, ки будам, яъне баски бадхол будам. Намунахо:
Ва хамеша бо худ гардонидй, хар кучо аз дусте, ки уро доштй [Таърихи Балъамй, с. 122]. Aз худотарсй ва диëнат, ки дар вай буд [Стесатнома, с. 28] [3, 261].
Дар садаи чахорум ва шашуми хичрй пешинаи [аз] гохе ба чой ва дар маънои нишонаи афзоиш омадааст.
Масалан: [Хар яки мо], ба шакли - Хар яке аз мо дар ин шеъри Фаррухй: Рузи масоф пайи номусу нанг, Хар яке аз мо чу яке аждахост.
Яъне, ронг, ранг, тибат ва ë дар иборатхои изофии [Баъд аз ин] ва [Кабл аз он], ки имруз хам маъмул аст ва аслан [Баъд ин] ва [Кабл он] будааст [3, 262].
Aммо дар хамин давра, ин пешина мтени иборати изофй бо хифзи нишонаи афзоиш ба касрат омадааст, монанди он ки дар бархе аз навохии кишвари мо [AфFOнистон] имруз низ гуянд:
Даст аз ман, сар аз ту, кор аз у ва назоири он. Мисол аз мутуни кухан:
Aгар маро хазимат доданд, тарк аз Систон гирам [Таърихи Систон, с.413]. Ва он фарëди расидани у [1, 251].
Пешинаи [аз] дар забони форсии дарй ба мафохими мухталиф истеъмол шудааст.
Бад-ин гуна: ибтидо: Зи Машрик то ба Магриб шохи урост.
Табъиз: Яке аз бузургони ахли тамиз.
Баёния: Висоли у зи умри човидон бех.
Истиъонат: Дар он гулшан, ки гул аз хуи рухсор мешуяд.
Аъроз: Ба як бор аз чахон дил дар ту бастам. [1, 254].
Натичагирй:
Аз пажухиш ва тахкик дар бораи пешинахо ба ин натича мерасем, ки пешинахо ва вожакхо баста буда ва ба танхой дорои маъно нестанд. Ва хамвора дар чилави морфем ё вожакхои озод ба кор рафта, дорои маъно мешаванд ва ба гунахои мухталиф дар мутуни таърихии забони порсии дарй хастй доранд.
Ва аз чумлаи аносири мухими маъносоз ва иртиботй байни вожахои мустакили забони дарй хастанд. Ин гуна морфемахо дар забон ба гунаи сода ва мураккаб меоянд, хамрох бо мутаммами феъл омада ва накши маъной ва иртиботй доранд.
АДАБИЁТ
1. Абулкосимй, Мухсин. [1383]. Дастури таърихии забони форсй.-Техрон:Интишороти самт.
2. Илхом, Мухаммадрахим. [1349]. Равиши чадид дар тахкики дастури забони дарй.-Кобул:Интишороти Пухантуни Кобул.
3. Бахор, Мухаммад Такй.[1349]. Сабкшиносй. Ч,илди 1.-Техрон:Интишороти Мачид.
4. Шарифиямо, Лайлмо. [1395]. Дастури забони дарй, бахши овозшиносй вас арф. -Кобул:Интишороти нависо.
5. Кариб, Абдулазим ва дигарон. [1380]. Дастури забони форсии панч устод. -Техрон:Интишороти чахони дониш.
6. Муъиниён, Махдй.[1369]. Дастури забони форсии кадам ба кадам.-Техрон:Интишороти Муъиниён.
7. Нотили Хонларй, Парвиз. [1382]. Дастури таърихи забони форсй.-Техрон:Интишороти фарханги нашри нав.
8. Нотили Хонларй, Парвиз. [1382]. Таърихи забони форсй. Ч,илди 3.-Техрон:Интишороти Тус.
9. Нагхат Саъидй, Мухаммаднасим. [1391]. Дастури муосири дарй.-Кобул:Интишороти Юсуфзод.
10. Яминй, Мухаммад Хусайн.[1393]. Дастури муосири порсии дарй.-Кобул:Интишороти майванд.
11. Яминй, Мухаммад Хусайн. [1395]. Дастури таърихи забони форсии дарй. -Кобул:Интишороти Саъид.
РОЛЬ ПРЕДЛОГОВ В ИСТОРИЧЕСКИХ ТЕКСТАХ ПЕРСИДСКО-ДАРИ ЯЗЫКОВ
Предлоги - это слов, где встречается рядом с глаголами и соединяет его с предложением. Исходя из названия предлогов, в предложении они занимает место перед глаголами и является следующими (в, на, до, в, вместе, с, без, из, для, для тех).
Предлоги занимают особое место в самостоятельных и свободных морфемах, как: в квартиру, земле, с братом, за родину, на базаре, из поэздки, для тебя, до Балха, в доме. Предлоги на языке дари встречается в двух видах - простой и сложной. Ключевые слова: предлоги, их значение, классических текстов, язык персидский дари. THE ROLE OF PREPOSITIONS IN THE HISTORICAL TEXTS OF THE PERSIAN-DARI LANGUAGES Prepositions are words where it occurs next to verbs and connects it with a sentence. Based on the name of the prepositions, in the sentence they will be taken a place in front of the verbs and as follows [in, on, to, in, together, with, without, from, for, for those].
Prepositions were occupied a special place in independent and free morphemes, such as: to an apartment, land, with a brother, for one's homeland, at the bazaar, from a poetry, for you, to Balkh, in the house.
Dari prepositions were founded in two forms - simple and complex.
Key words: prepositions, their meaning, classical texts, Persian Dari language.
Сведение об авторе:
Саиджони Сотеъ ассистент, департамента персидской дари языка и литературы Багланского университета, Исламской Республики Афганистан; Email: sateh@gmail.com About the author:
Saidjon Sote - assistant, Department of the Persian Dari of Language and Literature, Baghlan University, Islamic Republic of Afghanistan. +93 775982007 sayed. sateh@gmail. com
ББК. 83.3 [2точик] УДК 891.550-3 Х-94
ВИЖАГИ^ОИ ЗАМОНУ МАКОНИ БАДЕЙ ДАР ЦИССАИ «АСПИ БОБОМ»-И АБДУЛ^АМИД САМАД
Адибаи Х.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Замону макони бадей яке аз категориями мухими адабиётшиносии муосир махсуб ёфта, то хануз пурра мавриди омузиш карор наёфтааст. Замону макон аз мафхумхои асосии фалсафй буда, ба хамдигар пайванди ногусастанй дорад ва вобаста ба даврахои гуногуни таърихй махсусиятхои зиёдеро ба худ касб мекунад. Масалан, вобаста ба даврахои таърихй хусусияти таърихй, асостирй, ачсомй, тасаввурй ва шартию эхтимолиро ба худ мегиранд. Ин аст. ки замону макони бадей дар асархои нависандагон вобаста ба дарачаю мавкеи фарогириашон гуногун тасвир меёбанд.
Дар киссаи «Аспи бобом»-и Абдулхамид Самад замону макони бадей аз шуруи асар то анчоми он накши асосй дошта, ченаки муайянкунандаи арзиши гоявию бадеии асарро мучазу кутох ва равшан баён менамоянд.
Нависанда киссаро аз овардани диалоги байни писару падар огоз намуда, чузъиёти замонию маконии вокеаро мушаххас баён мекунад. Аз кисса макони вукуи ходиса ва замони онро хонанда дарк карда метавонад. Макон чузъй буда, пахнои фаъолияташ танг аст. Замони тасвир «субхгохон» замони хозира аст, ки хонанда онро зуд фахмида метавонад. Хати сужети асар аз хамин чо ибтидо гирифта, аз муносибату мехри писарак нисбат ба асп огоз меёбад. ^исса аз забони нокил, ки гох худи муаллиф ва гохе момои Фарход ривоят мекунанд, накл карда мешавад. Дар асар асосан фаъолити се насл ба тасвир гирифта шудааст. Насли аввал бобою момои Фарход, насли дуюм Падару модари писарак ва насли сеюм худи писарак ва апаву додари у. Асосан кисса дар бораи насли калонсол, яъне бобою момои Фарход ва аспи онхо хикоят мекунад. Асар аз чихати фарогирии замону макон пуркувват буда, чузъиёти реалистии он барои бунёди вокей гардидани кисса заминаи мусоид фарохам сохтааст.
Адиб киссаро аз чузъиёти замонй «пеш аз чанг, солхое, ки мардум акнун осоишта зиндагй мекарданд» [2, с.76], огоз намуда, замонро мушаххассан баён мекунад ва ба он хусусияти тасаввурй мебахшад. Яъне, хонанда он солхоро бояд пеши назар биёварад. Ва мачрои накли худро идома дода, замони тасвирро «охирхои зимистон» ба калам медихад, баъд ба тасвири пейзаж гузашта, макони зисти кахрамонро муайян намуда, онро дехаи Шикоргах меномад. Дамин гуна пайванди ходисахоро тавассути овардани чузиёти замони маконй ба хамдигар созгор месозад. Хронотопи «туйхона» ва «майдони гуштин» барои кушодани симои зохирию ботинии кахрамон то андозае хизмат мекунад. Масалан, хангоми кашмакаши зиёди Шараф бо чавонпахлавон, ки уро сахт бемадор мекунад, у бас кардани ин кашмакашро аз бобои писарак хохиш мекунад. У дар чавоб мегуяд, ки «сохиби туй чанг мекунад». Аммо баъди чанд лахзаи дигар, «вакте ки чавонпахлавон ба худ киёфаи чиддй гирифта, ангуштонашро дар хаво бозй доронда, хамла оварданй мешавад, бобои писарак уро аз хамла боз дошта, ба канор мегирад вабо табассуми тифлона, вале моили шарм ба лаб, нидо мекунад: -Мардум майдон зеби хдмин пахлавон дорад!» [2, с.79]. Яъне, ин чо нависанда ахлоки инсонии Шарафро боло мебардорад. У аз маглуб кардани пахлавони чавон даст мекашад ва худро бо чавонон мукоиса кардан намехохад, зеро у бузургтар аст ва бояд ки бузургй нишон дихад. Дамчунин симои ботинй ва ахлоки чавонпахлавон низ кобили дастгирй ва пазироист, зеро у низ аз худ бузургй нишон дода, тухфаи бозиро ба муйсафед месупорад, ки он ана хамин тойча мебошад. Сужети кисса хамин гуна охиста - охиста мураккаб мегардад. Дар баробари ин пахнои
