CC BY
14Элбоева Хайринисо, преподаватель русского языка и литературы средней общеобразовательной школы №52 район Исмоили Сомони, города Душанбе. +992 988478008 About the author:
Elboeva Khayriniso, teacher of Russian language and literature of secondary school No. 52, Ismoili Somoni district, Dushanbe city. +992 988478008
ЧОЙГО^И РАДИФ ДАР ШЕЪРИ ФОРСИИ ДАРЙ
Нацибулло Ц.
Донишго%и Баглони Цум^урии Исломии Афгонистон
Радиф чузъе аз пайкараи шеъри форсии дарист. Ин унсури шеърй факат номи худро аз забони арабй гирифта, аммо хеч гуна рангу буи адаби арабро бо худ надорад ва инро хам бигуем, ки дар шеъри арабй радиф вучуд надорад ва агар каме хам дорад, ба такаллуф тасаннуъ ва ба пайравй аз шеъри форсии дарист ва ба далоили зер хостгохи он Хуросон ва шеъри форсии дарист.
1.Дар ин ки аввалин шеъри порсй чй буда ва шоири он кй буд, сухан бисёр аст ва моро бо он кор нест. Он чи дар ин чо ахамият дорад, ин аст, ки дар ин шеърхо гох радиф дида мешавад ва ин худ далеле бар хамзодй ва хамрохии радиф бо шеъри дарист.
Шеъри Язид ибни Муфаррагро аз аввалин шеърхои порсй ва чушида аз миёни мардум медонанд:
Об асту набиз аст, Асороти забиб аст,
Самиярусапиз аст [Кавим, Абдулцайюм, Таърихи адабиёти дари, с.49]. Дар ин шеър гарчи дар тамомии сатрхо кофия риоят нашудааст, аммо дар сатри аввал ва саввум кофияе хаст ва феъли «аст» хам радиф мебошад.
Шеъри мардуми Хуросон дар хачви Асад ибни Абдуллох мураддаф аст. Ин шеър хам факат дар ду сатри поёнй кофия дорад: Аз Хуталон омадия, Ба ру табо% омадия, Овора боз омадия,
Бедил фароз омадия [25: Фозил Шарифи].
Ин шеър хам мураддаф ба «омадия» мебошад. Такрори ин калима бисёр табий ва бар асоси ниёз будааст.
2.Дорам андарзе аз доногон, Аз гуфти пешинигон. Ашмои бевазорам,
Падар астия дар гащон. Агар [ин аз ман] падиред, Баред суд ...и ду гащон. Пад гетиву стох м-бед, Вас орзуг андар гащон. Авишон ма%виш.....менидор,
Бе... рафт... %анд...андар гащон [Хонлари, Вазни шеъри форси: с.52]. Ин шеър радифи шаклгирифтаи форсии дариро надорад ва бекофия аст, аммо он чи мусикии канории шеърро шакл дода, такрори «гайхон» аст ва метавонад радифи ибтидой номида шавад. Дар шеъри дувоздаххичоии Монй хам радифгунае дида мешавад: Хуршеди равшан адпур мо%е барозок, Руж надод барозанд, аз танвории уй [дарахт]. Мардоне Бомикони уйу аз банд шодан%о, Возанд кабутари фаришта мар ваю лаб. Саровиндо довожанд ой кинигон, Бистоянд [%амог] танвори уй [дарахт]. Тарцумаи шеър:
Хуршеди равшану ба дар барозанда,
Равшани дщанду барозандаги кунанд аз танаи он дарахт. Мургони равшандили са%ари сухан гуянд аз руи шоди, Сухан сар кунанд кабутарон ва товусону щмагуна мургон.
Суpуд гуянду овоз бapшшaнд... дapaxтон,
Биситоянд %aмa naÜKapu он дapaxтpо fîa^p, Сaбкшuносй: с.181].
Доктор Заррин^б бо истинод ба байти зер собит мекунад, ки пеш аз ислом шеъри форсй вучуд доштааст:
Хджабро ба кайхон анyша бизй,
Чдхонро ба дидори тyша бизй [Заррин^б. Сайре дар шеъри форсй. с.451]. Агар кофияи мисроъи аввалро «анyша» бихонем, шеър дар бахри мутакориби мyсаммани солим тактеъ хохад шуд ва кофияи хамоханг бо «ша» хохад 6уд. Дар ин сyрат радифи «бизй» аз шакли ибтидой ва нокис ба дур шуда ва шакли дуруст пазируфташудаи адаби классикро ёфтааст. Метавон гуфт, ин аввалин чоест, ки радиф ба шакли комил хамрох бо кофия ба кор рафтааст.
3.Дар баррасии шеъри пешохангони шеъри порсй ба байтхо ва шеърхои мураддаф бармехурем. Махмуди Баррок, ки дар асри Тохириён ва Саффориён мезист, аввалин дубайтии мураддафро аз худ ба чо гузоштааст:
Нuгоpuно, 6a нйцд цонaт нaдщaм, Гapонй, дap бa%оu apзон-т нaдщaм. Гupuфтaстaм, 6a цон домони ea^aM,
Нищм цон aз тфу домон-т нaд%aм [Mу%aммaд Дaбupu Сиёцй. Шшощнгони шeъpu фоpсй. с.3].
Шахиди Балхй, ки дар авохири садаи саввум ва OFOЗи садаи чахорум мезист, аввалин китъаи мураддафро сурудааст:
Донишо, чун дapeгaм ой aз он-к,
Бeбa%оuву лeкuн aз ту бa%ост.
Бe ту aз xостa мaбодaм гaнц,
Xaмчунин зоpвоp бо ту paвост.
Боaдaбpо aдaб сипо% 6ac aст,
Бeaдaб бо %aзоp тс тaн%ост [Жубaл, с.54].
Дap миёни тaкбaйт%оu щмин шоup як бaйтu муpaддaф 6a «доpaд» дuдa мeшaвaд: Бa mup aз чaшмu нобино сaпeдй нуцтa 6ap доpaд, Ки нaдuдa бuëзоpaд, нa нобино xa6ap доpaд [Сиёцй, с.13].
Аб7шакури Балхй аввалин шеърхои мураддаф ба «шавад», «бех», «ту», «расад», «бувад», «хама» ва «аст»-ро сурудааст:
Ки позa%p зa%p aст, к^фзун шaвaд,
Чу з-aндозau xeш бepун шaвaд.
***
Бapодap бapодap бувaд, дуст бe%,
Чу душмaн бувaд, бepaгу пуст бe%. ***
Хupaд бод %aмвоpa солоpu ту,
Maбод aз он цуз xupaд боpu ту.
***
Бap %ap суxaн боз гyë paсaд,
Чунон, к-оби дapë бa дapë paсaд.
***
Xунap%о зи бaxтu бaд о%у бувaд,
Зи бaxтовapон зишт тку бувaд.
***
Бaтap pyзгоp он шумоpaм %aмa,
Ки бap коми душмaн гузоpaм %aмa. ***
Нщодa зи бун xуд чунин омaдaст,
Ки %ap мa% бa дониш гузин омaдaст [Сжцй, сa%.79,80,81,82,84,86].
Да;и;й, Кисой, Мунчики Тирмизй, Робиаи ^аздорй, Башшори МарFазй хар як шеърхои мураддафе доранд ва ин радифхо иборатанд аз: «рост», «монд», «нестй», «нигар», «гул», «кунам», «гирифт», «мабод», «ро», «нест», «бувад» ва...
Бучуди ин хама шеъри мураддафи форсй, он хам дар аввалин давраи шеър ва дар замоне, ки ха^з шеъри форсии дарй давраи ^дакии худро сипарй мекард, нишон аз он аст, ки радиф чузъи чудонашудании пайкари шеъри форсии дарист.
4.Шеъри омиёнаи форсии дарй бештар мураддаф аст. Бучуди радиф дар ин шеъри мардумй хокй аз равиши табиии ин гули зебои гулзори шеъри форсии дарии точикй аст.
Ашъори омтена дар кофия ва радиф кавоид ва кавонини озоди мушобех ва хоси худро дорад ва аз мyхтассоти он озод бyдан аст, чунонки «сар андозy гардан андоз», «абраш кучоя, тарсаш кучоя», «вар ман андохту ту гам андохт» кофия мегардад ва кофия гох карибулмахрач аст ва гох меъëри оханги калимот аст [Бахор. Маколоти Мухаммад Такии Бахор, с.132].
Дар намунахои ëдшyда гарчи кофия озод ва мухталифулохир аст, дар хама намунахои он радиф хамрохи кофия дида мешавад. Ва он чи беш аз хама мусикии шеърро сохта ва шоирро конеъ кардаву айби кофияи уро ^шонда, радиф аст.
Шеъри омиëна аз дили мардум чyшида, сина ба сина омада, бо завки ортей оройиш ва перойиш шуда ва инчунин ба мо расидааст. Ин шеър дар мактае аз ин гузар ë аз ибтидо зевари радифро бар гардани хеш овехтааст.
Дар мтени таронахои ^дакон шеъри бидуни радиф бисëр кам дида мешавад:
Абубацон, Абуба,
Дaстu гулам шароба.
Шaрoбu мо xyрдaнй,
Пeшu %отм бурданй.
Х,ошм дуто зан када,
Давла да гардан када,
Нuмu нона кам када... [Фозш, с.103].
***
Сaрu ку% боло шудам, Сaдou цанг омад, Tuру туфанг омад. Хoнau малж бача шуд,
Дeгu лaйтuш чапа шуд... [Шaрuфй, с.100].
***
Fучй гучй, ба^ор шуд, Вaxтu гулu анор шуд. Fучй гучй, цол ку, Дуцou порсол ку. Tуxм бume зуд зуд,
Tуxмa зeрu бол ку... [Фозш Шaрuфй, с. 98].
***
Такрори радиф барои ^дак дyстдоштанй ва навозишгар аст, уро икноъ мекунад ва ором ба хоб мебарад:
Нуранй, Нуранй бoчau ма,
Эй нурu ду дuдau ма.
Боча аз му калон шава,
Волш Бомшн шава.
Шeрбaчau афгон шава,
Душмaнu ацнабжн шава.
Нуранй, Нуранй бoчau ма,
Эй нурu ду дuдau ма... [Фозш Шaрuфй, с.97].
Дар дигар сурудахои омтена хам радиф чузъи чудонашудании шеър аст ва такяи мусикй бар он асту бас, чаро ки дар бисëре аз ин шеърхо вазн риоят намешавад, кофия риоят намешавад, аммо такрори радиф хеч гох фаромyш намешавад.
5.Нигохе ба корбурди радиф дар колабхои мухталифи шеърй далеле дигар бар хуросонй будани он аст. Дар сабки хуросонй колаби голиби шеърй аст. Дар ин шеър шуарое чун Манучехрй, Фаррухй, Унсурй ва ... 20 фисад радиф ба кор бурдаанд. Дар хамин замон рубой ва дубайтй аз корбурди 70 фисаде бархурдор аст. Медонем, шуаро дар касидасарой пайрави арабхо хастанд, аммо рубоиву дубайтй шеъри холиси худашон мебошад. Корбурди дугона ва пурфосилаи радиф дар ин ду навъи шеър далелест бар ин ки шеъри форсй радифро чузъе аз вучудаш медонад ва бо ин зевар худро меорояд ва аз он чашм наме^шад. Агар касида дар
давраи баъд корбурди болотаре дорад, ба ин хотир аст, ки ин шеър ранги форсии дарй пайдо мекунад ва шуарои давраи баъд ба шеъри арабхо камтар назар доранд ва яке аз нишонахои форситар шудани ин колаби шеърй, яъне касида хамин корбурди бештар ва мутанаввеътари радиф аст.
б.Шоирони форсизабон барои кофияпардозй аз вожахои арабй бисëр бахра бурдаанд, аммо дар мтени радифхои шеъри онхо калимахои Fайрифорсй бисëр кам дида мешавад. Дар шеъри давраи Тохиртен ва Саффортен шоироне чун Махмуди Баррок, Шахиди Балхй, Aбyшакyри Балхй, Дакикии Балхй ва Кисоии Марвазй бо он ки радиф бисëр доранд, аммо хеч вожаи арабиро радиф насохтаанд. Тамоми радифхои шеъри Фаррухии Систонй форсии дарист, дар мтени тамомии радифхои шеъри Рyдакй танхо як калимаи арабии «гам» дида мешавад. Дар миëни 5500 байти интихобии «Шохнома»-и Фирдавсй 672 байти мураддаф вучуд дорад ва тамоми радифхо форсй аст. Аз 470 байти «Лайлй ва Мачнун» 120 байти мураддаф аст ва факат як вожа арабист. Аз 320 байти «Махзан-ул-асрор»-и Низомй, ки баррасй шудаанд, 165 байт радиф дорад ва факат се вожжа арабист.
Манучехрй бо он хама арабигарой танхо як радифи арабй дорад [малик], он хам дар як рубой. Носири Хусрав аз 156 касидаи баланди мураддаф танхо чахор касидаи мураддаф ба вожахои арабй дорад, он хам исмхоест, ки y бар он таъкид дошта ва чорае дар корбурди он набуда: Мухаммад [с.], Алй [а.], Носабй, Расул [с.]. Ин навъ вожахоро бояд истисно кунем ва бигуем, тамомии радифхояш форсист [Манучехрй, «Девон»].
Хайëм 57 шеъри мураддаф дорад, яъне 220 рубоии y радиф дорад ва тамомии радифхои шеъри y форсист [Хайëм, «Руботет»].
Аз мдани 1224 байти «Х,адика» 320 байт радиф дорад ва танхо чанд исми арабй асту бас: «чунон», «хак», «мулк» ва «халк» радифхои Fайри форсии дари Уст [Саной, «Х,адика»].
Дар «Мантик-ут-тайр» аз 460 байти баррасишуда 192 байти мураддаф ба радифи форсй ва танхо як байти мураддаф ба калимаи «мудом» аст. Дар Fазали форсй хам, гарчи гох радифхои баланди арабй дида мешавад, басомади он нисбат ба корбурди болои радиф кам аст. Ин омор нишон медихад, ки радиф вижаи шеъри форсии дарй аст [Аттор, «Мантик-ут-тайр»].
Радиф дар забони арабй
Радиф ба пайравй аз шеъри форсй ва бо хамон улгухову сохтор, дар баъзе аз забонхои дигар хам рох пайдо кардааст. Корбурди он дар забонхои дигар ва аз он чумла забони арабй ранги хуросонй ва форсй дорад.
Рашиди Батвот китъае тозй ва мураддаф аз Мухаммад ибни Умари Замахшарй дар мадхи Хоразмшохи Отсиз накл мекунад ва онро бар минволи ачам медонад. ^асида бо радифи «Алоуддавла» ва бо ин байт OFOз мешавад: Алфaзлa %ислa Алоуддaвлa, В^л мaцдa a^a Алоуддaвлa [11, с.21].
Х,амчунин, дар адабтети суфтенаи араб дар адвори мутааххир намунахое аз радифи бекофия метавон ëфт, ки онро давр мехонанд, мисли даври «сокй сокй» дар шеъри AбдyлFанй Ноблисй, ки куллитар аз радиф аст ва шабех аст ба он чи гох дар шеърхои арабии «Девони Шамс» дида мешавад. Мисли такрори «ло тазалламуно» дар ин Fазал: Ё кaллaмaйно ë %окимино, Ё мaлuкuно ло тaзaллaмуно. Ё зулфaзоuл, зa%pушшaмоuл,
Сaйфулдaлоuл ло тaзaллaмуно [Maвлaвй, «Дeвонu Шaмс»].
Доктор Шафеии Кадканй дар «Мусикии шеър» менависад: «^адимитарин намунае, ки аз радиф дар забони арабй бо риояти комили кофияи комил дидаам, ин рубоии Абулаббос Мухаммад ибни Иброхими Котиби Бохарзй аст. Аз шуарои Хуросон дар поëни карни чахорум ва OFOЗи карни панчум, ки сохиби «Дамиятулкаср» онро накл кардааст: Kaд %озa фupоцa фaцоpй вaлло%, Ba a^a^am %aypa цapоpй вaлло%. Озapu aлдaм лaйлу нa%оpй вaлло%, Лaм яънa ъaнaл%aвй %aзоpй вaлло% [13, с.129].
Бо таваччух ба намунахое ангуштшумор ва бо такя ба гуфтаи пешинтен пайдост, ки радиф дар шеъри арабй вучуд надорад ва агар хаст, ба пайравй аз шеъри форсии дарист.
Хоча Насири Тусй радифро хоси мардуми Хуросон ва забони порсй медонад ва тасрех мекунад, ки мутааххирони шуарои араб онро аз порсигyëн фаро гирифта, ба кор медоранд. Нависандаи «Ибдоъ-ул-бадоеъ» котеъона мегуяд: «Шуаро уюуби радиф дар шеър наëваранд». Сохиби «Канз-ул-фавоид» хам радифро ибдоъи порстен дониста [17] ва дар «Х,адоик-ус-сехр» хам набвад, радиф дар шеъри арабй тасрех шудааст [17].
Иллати таваччухи порсизабонхо ба радиф ва адами таваччухи аъроб бад-он аз чихоти мухталиф ба як асл бозгашт дорад, ки хамон масъалаи сохтмони забон аст ва ин дар ду чихат кобили баррасй аст:
1.Аз назари мусикой.
2.Аз назари забоншинохтй.
1. Аз назари мусикой. Агар дар сохтмони забони арабй дакик шавад, хохем дид, ки тамоми калимот дар ин забони дорои аъроб хастанд ва ба яке аз се аъроб фатха, замма ва касра хонда мешаванд. Вучуди хамин аъробхо дар поëни калимот рохист барои кашиши поëни калимот, то хадде ки хонанда майл дошта бошад. Масалан, дар ин байт аз Шавкй:
Ва маъталат лага алкалому хотибат, Айни фи лага алхавй айнок.
Касраи «айнок»-ро хонанда дар холи одй ва хамчунин ба хангоми таганнй ва замзама, то чое ки бихохад метавонад кашиш бидихад ва аз ин рахгузар мусикии кофияро ба камол бирасонад ва мебинем, ки ин касра ба сурати «ë» дар меояд. Дар ин шеъри Абулалои Муаррй:
Ало фu сaбuлu алмацд мо ано фoъuлu, Афофу щдому xуррaму нобш.
Заммаи кофияро ба сурати вов то то чое, ки бихохем метавонем имтидод бидихем. Аммо дар ин шеъри Анварй, ки мегуяд:
Бар Самарканд, агар бтзарй, эй бoдu сауар, Нoмau a^лu Хуросон ба бaрu Хоцон бар. Ва ба сурaтu ма^сустар дар ш гaзaлu Мавлавй: Мар ошщонро пaндu кас, щргпз набошад судманд, Не ончунон сел аст ш, к-аш кас тавонад кард банд.
Наметавонем хеч гуна кашише савтй эчод кунем, албатта дар форсй андак таваккуф руи харакати кабл аз равй мекунем, аммо ба кадре нест, ки мусикии кофияро ишбоъ кунад. Ба хамин иллат аст, ки барои такмили ин мусикй аз рохи дигар, ки вучуди радиф аст, истифода мешавад, то хуруфи муштараки поëни шеърро, ки яке ду харф бештар нест, фузунй бахшад ва мусикии шеърро такмил кунад. Дар хамон вазни касидаи Анварй, инак бад-ин газали Саъдй таваччух кунед:
Хар шаб aндeшau дтар кунаму рoйu дтар, Ku ман аз дaстu ту фардо б^авам цоüu дтар.
Баъд аз «чо» ва «ро» он чи меояд, радиф аст ва барои такмили мусикии шеър.
2.Аз назари забоншинохтй. Як хусусият дар забони форсй вучуд дорад, ки дар арабй нест ва он иборат аст аз вучуди афъоли рабтй, ки ба худии худ хеч накше надорад. Масалан, дар чумлаи «Зайд фй ддор». Дар забони араб се калима вучуд дорад: Зайд, фй, дор. Аммо дар форсй вакте мегуем: «Зайд дар хона аст», калимаи изофй низ ба кор бурдаем, ки иборат аст аз «аст». Афъоли мушобехи он хам вучуд дорад: буд, гашт, шуд ва агар шеъри форсиро аз назари пайдойиш ва такомули радиф баррасй кунем, хохем дид, ки радифхои аввалияи шеър хам дар забони омма ва хам дар шеърхои адибонаи Рудакй, мисли:
Маро бжуду фуру рexт %ар чu дандон буд, Набуд дандон, ло бал чaрoгu тобон буд.,
ва амсоли он хама чо радифхои соддаест, аз хамин афъол, ки дар табиати забони шоир бисëр аст, хатто дар мавриде, ки васати шеър аст ва сухбати радиф ва кофия даркор нест, мегуяд:
Сaпeдu тмрада буду дурру марцон буд, Сuтрau сафари буду цатраборон буд.
Ва баъд, ки шеъри форсй ру ба тахаввул меравад ва ба стеки ин радифхо, ки дар сохтмони забон чанбаи аслй ва табий доранд, радифхои дигаре хам ба вучуд меоянд, ки
гарчи аз назари дастурй ба ахамияти инхо нест, аз чанбаи хифзи мусикии кофия накши бисёр муассире дорад [9, 19]., [Мусикии шеър].
Бинобар ин, шеъри арабй ба далоили ёдшуда радиф надорад ва агар каме дорад ба такаллуф ва тасаннуъ аст ва ба пайравй аз шеъри форсии дарии точикй аст. Шуарои форсизабон бар хамон шеваи забони форсй шеърхои мураддафи арабй сурудаанд. Ин шеърхо радифро ба таври куллй дар пайи кофия бо худ доранд, ки ингуна шеър бисёр кам аст ва низ шоирони даризабон барои кофияпардозй аз вожахои арабй бисёр бахра бурдаанд, аммо дар миёни радифхои шеъри онхо калимаи гайри дарй бисёр кам дида мешавад.
АДАБИЁТ
1. Кдвим, Абдулкайюм. Таърихи адабиёти дарй. Интишороти пухантуни Кобул. - Кобул,1366. - С.49.
2. Шарифй Мухаммад Фозил. Адабиёти кудак дар Афгонистон. Интишороти Саъид. - Кобул,1388. -С.25.
3. Нотили Хонларй, Парвиз. Вазни шеъри форсй. Интишороти Бунёди фарханги Эрон. - Техрон, 1345. - С52.
4. Бахор, Мухаммад Такй. Сабкшиносй. Интишороти Амири Кабир.-Техрон, 1370. - С.108.
5. Зарринкуб, Абдулхусайн. Сайре дар шеъри форсй. Интишороти Амири Кабир. - Техрон, 1371.-С.461.
6. Дабири Сиёкй, Мухаммад. Пешохангони шеъри форсй. Интишороти Ширкати саххомй. - Техрон, 1370. - С.3.
7. Жубал, Мухаммад Дайдар. Таърихи адабиёти Афгонистон. Интишороти Майванд. - Кобул, 1383. -С.54.
8. Дабири Сиёкй, Мухаммад. Дамон китоб. - С.13.
9. Дабири Сиёкй, Мухаммад. Дамон китоб. - Сах.81, 84,84, 89.
МЕСТА РАДИФ В ПЕРСИДСКО - ДАРИ ПОЭЗИИ
Радиф - это составляющих слов, где один и несколько слов в поэзии находятся после ритма, как слово «шудам» «стал» в бейте ««Мурда будам, зинда шудам, гиря будам, ханда шудам, Давлати ишц омаду ман, давлати поянда шудам» [Мавлоно]. Радиф используется для музыкальность персидско-дари поэзии.
В этом статье автор постарался не давать словарное значение слова «радифа», а доказать, что радиф это является ровесником персидского языка и поэзии и оно использовался в стихотворение поэтов пишущих на персидском и дари языков и является их твореним. Радиф является составляющий частью персидской поэзии, и встречается только в персидском поэзии. Радиф почти не встречается в арабском поэзии, хотя некоторые арабские поэты постарались использовать в своих стихотворениях радифа, но анализ показал, что они успехов не достигли.
Ключевые слова: радиф, поэзия, персидской, арабской.
RADIFF PLACES IN PERSIAN - DARI OF POETRY
Row [Ra-dif] is a type of word balance that comes from the complete homogeneity of one or more words with the same sequence in the post rhyme, such as the word "I was" at the end of two utterances. "I was dead, I was alive, I was cried, I was laughing / The state of love came and I, became the stable government" [Rumi] is used to complete the music of Dari Persian poetry to increase the common endings of the poem, which is not more than two letters long, and to complete the music of the poem. .
In this essay, the author does not intend to discuss how many rows it is, but rather aims to show that the rows are synonymous with Dari language and Persian poetry and that its application and evolution is one of Dari's poets' initiatives. Dari's row poetry, while still in his childhood,it shows that the row is an integral part of the body of Persian poetry. Except in Persian poetry, there is no row in the poems of other languages, including the Arabic language, and although some Arabic poets have rendered the line homologous, some which has a door in Persian poetry.
Keywords [English]: Row, Poetry, Persian, Arabic
Сведение об авторе:
Доктор Наджибулло Кайюм, заведующий департамента персидской дари языка и литературы Багланского Университета, Исламской Республики Афганистан. E-mail: [email protected]
About the author:
Dr. Najibullo Kayyum, Head of the Department of Persian Dari of Language and Literature, Baghlan University, Islamic Republic of Afghanistan. E-mail: [email protected]
СУЛ^ ДАР АНДЕШАИ САЪДЙ
Fуломризо С.
Донишгощ Баглони Цум^урии Исломии Афгонистон
Чакида: Саъдй яке аз шоирони машхури адабиёти чахон аст. Шинохти Саъдй ва бахс намудану тахкик кардан дар иртиботи андешахои Саъдй зарфияте монанди худи Саъдиро мехохад, то битавонад, ки дар абъоди мухталифи шахсияти Саъдй тахкик намуда ва барчастагихои таровиши зехнии Саъдиро ошкор созад, чаро ки Саъдй як шоири чандбуъдй мебошад. Замоне ки «Гулистон»-и Саъдиро мавриди мутолиа ва тахкик карор дихем, кисме вонамуд мешавад, ки Саъдй комилан як шоири вокеиятгарост. Дар холе, ки «Бустон»-аш вайро дар ормонгарой ва идеалгарой дар чахон машхур сохта, ба хамин далел аст, ки Саъдиро наметавон танхо ормонгаро ва ё вокеиятгаро гуфт. Бад-ин лихоз, нигорандаи ин макола хостааст, ки ба хадди тавон дар яке аз бахшхое аз андешаи башарии Саъдй тахкик намояд. Он мавзуе, ки дар ин макола мавриди тахкик карор гирифтааст, сулх дар андешаи Саъдй мебошад. Нигохи Саъдй ба сулху оштй нигохи ичтимой ва башарй буда, Саъдй ин мавзуи ичтимой ва башариро дар тамоми осораш ошкор баён намуда, хокимон ва шохони асри замонашро барои тахаккук бахшидани сулху оштй дар чомеъа таргибу ташвик намудааст.
Вожахои калидй: Саъдй, сулх, оштй, мардумдустй, адолат, баробарй.
Х,адафи тахкик. Х,адаф аз нигориши ин макола, тахкик намудан ба яке аз мавзуоти мухими ичтимой буда, ки он мавзуи баркарор будани сулху оштй дар миёни чомеъа мебошад, ки ин мавзуъ дар осори Саъдй бисёр бозтоб ёфта, нигохи Саъдй ба ин мавзуъ нигохи ичтимой ва башарй буда, чаро ки дар он замон чахонро чангхои салибй фаро гирифта ва Хуросонро мугулхо ба хоки хун яксон сохта буд. Хонандаи ин макола дармеёбад, ки кори шоирон танхо хаёлпардозй ва ормонгарой нест, балки кор ва рисолати шоиронро шароити замон мушаххас месозад. Кор ва рисолати шоирон тахлили авзоъи ичтимой, бозтоби вокеиятхо бо хунарнамоии хос, хидояти чомеъа бо тарфандхои хос мебошад. Устоди сухан -Саъдии бузург карнхо пеш ин мавзуъро барои чомеъаи асру замонаш ва наслхои баъдй ошкор сохтааст.
Арзиши тахкик. Тахкик дар хар бахш аз андешаи Саъдй аз арзиши хос бархурдор аст, чаро ки Саъдй яке аз шоирони порсисароест, ки дар адабиёти чахон аз чойгохи хос бархурдор мебошад. Х,амин дидгохи Саъдист, ки хар гуна марзеро аз миёни инсонхо бармедорад, тамомии башарро монанди як узви инсон медонад ва мегуяд:
Бани Одам аъзои якдигаранд,
Ки дар офариниш зи як гавхаранд.
Бад-ин лихоз, мо арзиши корро бар ин медонем, ки сулху оштй ниёзи доимии чомеъаи башараст ва Саъдй кушиш карда, мустаким ва гайримустаким дар тамоми осораш ин мавзуъро бозтоб дода ва ба хотири арзишмандии ин мавзуъ мухтавои ин маколаро сулх дар андешаи Саъдй шакл медихад. Биноан, таъкиди банда ин аст, ки тахкик дар ин бахш аз андешаи Саъдй [сулху оштй] аз арзишмандии хос бархурдор мебошад.
Равиши тахкик. Гарчи равишхо ва методхои мухталиф барои тахкик намудан вучуд дорад, замоне ки як мухаккик дар он бахш, ки мехохад тахкик кунад, аз он равишхо ва методхои мухталиф метавонад истифода кунад. Аммо нигориши ин макола эчоби инро мекард, ки аз шеваи тахкики «китобхонай» бояд истифода кард. Мехвари асосии ин тахкикро «Сулх дар андешаи Саъдй» шакл медихад. Бинобар он, осори мутааддад ва муътабарро манбаъ ва сарчашмаи тахкики хеш карор додам. Дар зимн талоши зиёд сурат гирифта, ки тахкик бо риояти амонатдорй ва таъаххуди илмй сурат гирад.
Мукаддима. Таърихи башарият нишон медихад, ки талошхои хирадмандона ва аклонии инсон барои тахаккуки адолат, сулху оштй ва додхохй аз ситамраводории инсон алайхи инсон будааст. Х,атто анбиё ва ононе, ки баргузидагони Худованданд, дар ойин ва дине, ки барои рахнамуди инсон овардаанд, армугонашон адолат, баробарй, сулху оштй ва додхохй будааст. Ситамраводорй, зулм, хушунат, кинаву кудурат бар инсон дар хар чомеъа аз нигохи хирад ва динй мардуд будааст. Аз ин ру, Саъдй яке аз зарфиятхои фикрй ва фархангии забон ва адабиёти порсии дарй дар тамомии осораш дар баробари бедод ва нобаробарии ичтимой
