CC BY
36ХУДБАХ,ОДИХ,Й ВА САМТХ.ОИ КАСБЙ-ПЕДАГОГЙ - ПСИХОЛОГИИ ШАХС ВА
ДИНАМИКАИ ОН ДАР КУДАКОН
КОМИЛОВА ЮЛДУЗ МУРОТОВНА
магистранти курси дуюми ихтисоси тах,силоти томактабй. Равоншиноси амалии Донишгох,и давлатии хучанд ба номи академик Бобочон Г афуров
Чакида
Масъалаихудбах,одщй дарпсихологияишахс, махсусан дарпсихологияисиннусот ва педагоги аз нуцтаи назари генезисй сарчашма^ои ташаккулёбии он ва инкишофи актуали ба х,исобмеравад. Худбщодщиикасби махсусан бо муносибатидонишцу ба худ, х,амчун ба муаллим алоцаи зич дорад. Марк,илаи кудаки аз х,ама бештар аст асли, содда ва ациб. Кудак бояд тах,сили худро дар гамхории таълимоти падару модар ва иззати нафсишумо аз дасти онхост. Ощо кудаконе нестанд, ки бо цудрати тавонбахши таваллуд шудаанд, аммо тарзизиндагии ощо ощоро ба инкор водор мекунад. Худба^одихд бояд аз цониби ба даст оварда шавадарзишх,оиволидон ёволидон. Кудаконинцобилиятро аз тарзи гузаштани х,аёти ощо ва аз тацриба^ое, ки дар ин мащила зиндаги мекунанд, меомузанд. Барои ин муим аст бехтарин таълиму тарбия диханддар омузиши ощо бошанд. Падару модарон бояд худбщодщии баланд дошта бошандва онро х,амчун нуцтаи асоси истифода баред ва ин тавозунро ба фарзандони худ дщед. Он ба писар ё духтар интицол дода мешавад то ин сифатуавасмандгардадва ощо э^сос кунанд, ки чи гуна «хушбахт» шаванд.
Калид вожа^о: педагогика, психология, худба^одихд, худтарбиякуни, худидоракуни, фаъолият, шахс, кудак, хушбахт, инкишоф_
САМООЦЕНКА И ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ПЕДАГОГИКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ НАПРАВЛЕННОСТЬ ЛИЧНОСТИ И ЕЕ ДИНАМИКА У ДЕТЕЙ
ЮЛДУЗ МУРОТОВНА КОМИЛОВА
магистранка второго курса по специальности дошкольное образование. Практический психолог Худжандского государственного университета имени академика Бобожана
Гафурова
Анотатсия
Вопрос о самооценке в психологии человека, особенно в психологии возраста и педагогики, с точки зрения генезиса рассматривается как источник ее формирования и актуального развития. Профессиональная самооценка особенно тесно связана с отношением студента к себе как учителю. Этап детства - самый оригинальный, простой и замечательный. Ребенок должен получать образование, заботясь об учении своих родителей и почитая свою душу. Они не дети, рожденные с силой расширения прав и возможностей, но то, как они живут, заставляет их это делать. Самоуважение должно приобретаться ценностями родителей или родителей. Дети учатся этой способности на том пути, которым они идут по жизни, и на опыте, который они получают на этом этапе. По этой причине важно обеспечить лучшее образование и подготовку в их учебе. Родители должны иметь высокую самооценку и использовать ее в качестве отправной точки и передавать этот баланс своим детям. Он передается мальчику или девочке, чтобы это качество стимулировалось и они чувствовали, как быть «счастливыми».
Ключевые слова: педагогика, психология, самооценка, самовоспитание, самоуправление, деятельность, личность, ребенок, счастье, развитие.
SELF-ASSESSMENT AND PROFESSIONAL-PEDAGOGICAL-PSYCHOLOGICAL ORIENTATION OF THE PERSONALITY AND ITS DYNAMICS IN CHILDREN
YULDUZ MUROTOVNA KOMILOVA
a second-year master student in the specialty preschool education. Practical psychologist of Khujand State University named after academician Bobozhan Gafurov
Abstract
The question of self-esteem in human psychology, especially in the psychology of age and pedagogy, from the point of view of genesis, is considered as a source of its formation and actual development. Professional self-esteem is especially closely related to the student's attitude towards himself as a teacher. The stage of childhood is the most original, simple and wonderful. The child should be educated, caring for the teachings of his parents and honoring his own soul. They are not children born with the power of empowerment, but the way they live makes them do it. Self-respect must be acquired by the values of parents or parents. Children learn this ability as they go through life and from the experiences they have at that stage. For this reason, it is important to provide the best education and training in their studies. Parents should have high self-esteem and use it as a starting point and pass on that balance to their children. It is given to a boy or girl so that this quality is stimulated and they feel how to be "happy".
Keywords: pedagogy, psychology, self-esteem, self-education, self-management, activity, personality, child, happiness, development.
Масъалаи худбаходихй дар психологияи шахс, махсусан дар психологияи синнусолй ва педагогй аз нуцтаи назари генезисй сарчашмахои ташаккулёбии он ва инкишофи актуалй ба хисоб меравад. Мазмуни мафхуми «Худбаходихй» аз тарафи муаллифони гуногун хархела кушода дода мешавад: Хдмчун «Боварй ба худ», «Худхурматкунй», «Худро дарк кардан», «Образи ман», «Хиссиёти мохияти ман», «Сатхи протязаний (худро хамрох кардан)» ва гайра. И.И.Чесноков чунин мехисобад, ки «Худбаходихй» цисми асосии хамаи раванди Худидоракунй дар хамаи зинахои гузориши он ба хисоб меравад, яъне «Худбаходихй» дар таркиби мотиватсияхо дида мешавад. Самти худидоракунй воситаи ба амал овардани онро муайян мекунад.
Худбаходихй як тарафи мухиму зарури худшиносй буда, махорати ба кувваю имкониятхои худ бахо дода тавонистан ва ба худ муносибати танцидй карданро ифода мекунад. Худбаходихй ин бахои шахс ба худ, хусусиятхо, бартарият ва камбудихои худ, мавцеи худ дар байни дигарон аст. Дар асоси худбаходихй танзими рафтори шахс ба амал меояд. Дар психология як цатор методхои эксперименталй мавчуданд, ки ба воситаи онхо худбаходихии шахс, тавсифномаи мицдорию сифатии онхо муайян карда мешаванд. Худбаходихиро ба ду намуд чудо мекунанд: худбаходихии мувофиц ва худбаходихии номувофиц.
Худбаходихии мувофиц вацте ба амал меояд, ки шахс камбудй, нокомй, комёбй ва бартарии худро дониста бошад. Шахсоне, ки худбаходихии мувофиц доранд, хамеша худро бехатову доно намешуморанд. Онхо дар хаёт чигунагии мавцеи худро медонанд.
Худбаходихии номувофиц ду намудро дорад:
а)худбаходихии нихоят баланд;
б) худбаходихии нихоят паст.
Худбаходихии нихоят баланд онро мефахмонад, ки шахс майли аз будаш зиёд бахо доданро ба худ дар вазъиятхои гуногун дорад. У одатан ба муцобилияти атрофиёи дучор мешавад ё нисбаташ хисси нобовариро зохир мекунанд ва ин ба ташкили муносибатхои байнишахсй монеа мешавад.
Худбаходихии нихоят паст онро ифода мекунад, ки шахс ба худ ва цувваи худ боварй надорад, аз ташаббускорй даст мекашад, имкониятхои худро пурра дарк намекунад ва нисбати шахсияти худ цадрношиносй зохир менамояд. У худро дуст намедорад, дар натича дигарон низ уро эътироф намекунанд, зеро мавцеъаш дар гурух паст мешавад.
Худбаходихй унсури асосии сохти шахс буда, бо худшиносй ва дарачаи иддао зич алоцаманд аст.
Худшиносй - ин аз тарафи одам фахмида гирифтани цувваи чисмонй, имконияту цобилиятхои ацлй, кирдор, маром ва мацсадхои рафтори худ, муносибати худ бо атрофиён, бо одамони дигар ва бо худ мебошад. Худшиносй ин ба таври субъективй хис намудани мавчудияти «Ман»-и худ, яъне дарк намудани айнияту шабохати худ бо фарзияхои худ дар замони гузашта, хозира ва оянда аст. Фахмидани мавчудияти «Ман»-и худ натичаи раванди дуру дарози ташаккули шахс аст, ки он аз даврони кудакй огоз меёбад ва онро психологи рус И.С. Кон хамчун кашфиёти «Ман» арзёбй кардааст. Ташаккули симои психикии «Ман» дар даврахои минбаъдаи синнусолй (2-3 солагй, давраи хурди мактабй, наврасй ва навчавонй) ба ташаккули худшиносй мебарад ва дар ташаккули худшиносй, худназораткунию худтанзимдихй, нацши мухимро мебозад. Сафин В.Ф., худбаходихиро хамчун яке аз ду механизми худмуайянкунии шахс муайян мекунад, бахо медихад. Азбаски худмуайянкунй бо самти касбии шахс алоцаманд мебошад, бешубха худбаходихй ба он низ таъсир мерасонад.
Кузмина Н.В., чунин андеша дорад, ки чй цадаре, ки бахои омузгор ба сифати педагогии худ баланд бошад, хамон цадар самти сатхи педагогии у баланд мегардад. Дар ин чо худро тасаввур карда метавонад (бахои хосияти шахсй ва психофизиологии худ), чй кор карда метавонад (имкониятхо, майлкунихо, цобилиятхо), чамъият аз у чиро интизор аст (статуси ичтимой - касбй) ва у аз чамъият ва аз касбхое, ки пас аз ба итмом расонидани мактаби педагогии олй чиро интизор аст. Яке аз тавсифи мухими худбаходихии коршоями касбй, инъикоси хаматарафа дар мазмуни мохияти сифати касбй дидашаванда ба хисоб меравад.
Дар тадцицотхои А.И.Качалник ва К.Е.Яшишин ки хусусиятхои худбаходихии касбии мохияти сифати донишчуёни мактаби олии педагогиро омухтаанд маълум гардид, ки сифати бештари психологй, ки программаи фаъолияти педагогиро ташкил медихад бо душворй ба худдарккунй ворид мешавад. Ва худбаходихии донишчуён ё ин ки аз чониби онхо мохияти касбй дарк карда намешавад. Дар мазмуни худбаходихии донишчуён инъикоси сифати фаъолиятхои педагогии мухимро ба монанди дидактикй, экспрессй-нутцй, цобилиятхои персептивй, сифати иродавй, хаёли педагогй дида нашудаанд.
Тавсифи мухими худбаходихихо хангоми худмуайянкунии касбй адекватнокии сатхи он ба хисоб меравад. Дар алоцамандй бо нокифоя будани иттилоот оид ба интихоби касб, нарасидани тачрибаи касбии хонандагони болой чй хеле, ки Т.Ю.Андрюшенко мехисобад, баходихй ба худ хамчун субъекти фаъолиятхо, ин аз тарафи одам имкониятхои худро ба ин ё он намуди фаъолиятхо ворид кардан ба хисоб меравад.
Кайд кардан мумкин аст, ки дар раванди фаъолиятхои касбй, худбаходихии касбии шахс ташаккул меёбад, ки дар асоси он бахои одамони дигар ва муваффациятхои худ дар фаъолиятхо мавцеъ дорад.
Худбаходихии касбй махсусан бо муносибати донишчу ба худ, хамчун ба муаллим алоцаи зич дорад. Асадулина С.Х. дар ин хусус навиштааст: «Муносибат ба худ хамчун ба муаллим пайдо шудан дар донишчу оиди пайдо шудани образи нави ман шаходат медихад. Ба ибораи дигар оид ба огози ташаккули худшуурнокии касбй, ки зухуроти
мушаххаси он худбаходихии касбй ба хисоб меравад. Муносибат ба худ хамчун ба муаллим маълумот ба хисоб меравад, ки онро ба худшуурнокии касбии муаллим мансуб донистан мумкин мебошад. Онро хамчунин ба самтхои педагогй мансуб донистан мумкин мебошад, яъне, ин яке аз чузъхои самтхои касбй-педагогй ба хисоб меравад. Худбаходихй шарти дарунии худидоракунии рафтори касбй ба хисоб меравад, ки одам чй гуна касбро интихоб кардан мехохад, дарк мекунад. (Дар ин чо ма;сад ва мааром дида мешавад).
Асадулина С.Х., чунин мехисобад, ки барои халли масъала бо хам муносибати худмуайянкунии касбии муаллими ояндаро муайян кардан, худбаходихии касбии уро ва самти касбй - педагогии уро муайян кардан зарур мебошад. Дар бисёр маврид масъалахои худмуайянкунии касбй ва масъалахои ташакули самтхои касбии шахс хамчун масъалахои алохида дида баромада мешавад. Хдрчанд тад;и;отчиёнро (хам ин хам он) хардуи ин масъала хамчун масъалахои умумй ба худ ди;;аташро чалб менамояд:
> маромхои интихоби касбхо, муносибати донишчуён ба касбхои оянди худ,
> на;ши худбаходихй дар интихоби касбхо.
Ташаккулдихии самти касбии педагогй натичахои раванди худмуайянкунии шахс ба касби муаллим ба шумор меравад. Раванди худмуайянкунии касбй дар худ бахои ди;;атчалбкунанда будан ба касби ояндаи худ, худбаходихй ба имкониятхое дар худ, ки дар он зохир мегардад, хамчунин интизоршавихои ичтимой аз касбе, ки ба итмом расидани мактабй олй - педагогй, зохир мешавад.
Дар баробари оид ба таъсири худбаходихй ба ташаккули самти касбии педагогй сухан рондан масъалаи оид ба мазмуни худбаходихии касбиро дида баромадан зарур мебошад. Худбаходихии касбй хамчун самти касбй дар раванди ичроиши фаъолиятхои касбй ташаккул меёбад ва донишчуён, худбаходихии баланди сифати мохияти касбй дошта хос мешавад.
Дар тад;и;отхои Дебинова Д.В., ;айд карда мешавад, ки хонандагони синфхои болой бештар худбаходихии худро баланд мекунанд. Нисбатан чунин сифатхоро ;обилиятхои ташкилотчигй хосияти мизочро адекватй (комилан мувофи;) бахогузорй менамоянд.
Дар навбати худ Котова И.Б., ошкор намудааст, ки дар хамаи зинахои таълим дар мактабхои олии педагогй худбаходихии донишчуён ба самти мусбй чараён мегирад. Феномени (Аванс-;арздихй) доираи васеи амалро доро мебошад ва он то худи ба итмом расидани мактаби олй намудор мешавад.
Дар тад;и;отхое, ки бо Асадулина С.А., гузаронида шудааст му;аррар шудааст, ки баландшавии сатхи самти касбии педагогй бо баландшавии сатхи самти касбии педагогй бо баландшавии насбй ва худбаходихй ало;аманд мебошад.
Дар донишчуён, ки нисбатан сатхи самти педагогй ;арор дошта, сатхи худбаходии касбй ё баробар ба сатхи худбаходии умумй мебошад. Дар донишчуёне, ки нисбатан бо сатхи пасти самтхои касбии педагогй сатхи худбаходихии педагогй болотар аз сатхи худбаходихии касбй мебошад.
Натичахои боз хам арзишноктарро дар хамкорй бо Ермолаева Т.В., ба даст оварда шудааст, ки дар он гуфта мешавад:
- сати асбии педагогй хосияти ба системаи вучудоварандаи шахс ба хисоб рафта, сифати худбаходихии педагогии мохиятдоштаро детерминизатсия мекунад»
- сатхи самти педагогй ба чунин тавсифхои худбаходихй, масалан; баланд, устувор, адикватнокй таъсир мерасонад.
Таъсири самти педагогй ба худбаходихии баланди сифати педагогии мохиятдошта ба азхудкунии касб пуркувват мешавад. Агар дар синну соли томактабй нисбатан худбаходихии гурухи миёна баланд тавсиф дода шавад, барои хонандагоне, ки ба сатхи
самти педагогй миёна мешавад. Дар курси 2-юми донишкадаи педагогй бошад, барои донишчуён сатх,и баланд мебошад.
Динамикаи худбах,одих,й барои кудакони аз 6 то 12 сола Шахси падар, ки масъулияти бузург дорад ва агар кудакро дуст медоранд ва цабул мекунанд. Ин яке аз бузургтарин пешрафтх,ост. Он инчунин дар бораи х,ама чизх,ои атрофаш дар мух,ити худ, аз муаллимон, хешовандон, хох,арон ва фарзандони дигар хеле мух,им аст.
^ама он чизе, ки ба инкишофи он оварда мерасонад ва тамоми фаъолияте, ки ба он дахл дорад. Онх,о бояд конструктивй бошанд. Кудак бояд эх,сос кунад, ки он бо х,амаи ин хуб мегузарад. Агар шумо низ х,ис кунед, ки рафтори хуб ва шахси хуб х,астед, ин он ба шумо кумак мекунад, ки тах,курсии хуб бунёд кунед.
Кудак вацте ки худбах,одих,ии худро хеле мустах,кам мекунад дар х,ацицат дустдоштаашро х,ис мекунад, вацте ки мух,аббати бечунучаро воцеан вучуд дорад. Кай эх,тиром, цадр ва бо эх,тиром муносибат кардан, зеро онх,о сифатх,ое хох,анд буд, ки шуморо барои ояндаи шумо х,амчун шахс цувват мебахшанд.
Маслих,ати дигар кумак кардан аст, тамоми тарсх,ои худро мустах,кам кунед, бо у сух,бат кунед, х,ар чизеро, ки уро ташвиш медих,ад, гуш кунед ва якчоя тасаввур кунед, ки агар у бо он дучор шавад, чй руй дода метавонад.
Волидон бояд худбах,одих,ии баланд дошта бошанд ва онро х,амчун нуцтаи асосй истифода баред ва ин тавозунро ба фарзандони худ дих,ед. Он ба писар ё духтар интицол дода мешавад, то ин сифат х,авасманд гардад ва онх,о эх,сос кунанд, ки чй гуна «хушбахт» шаванд. Вацте ки онх,о муносибат мекунанд, он бех,тар хохдд шуд бо эхтиром, мехру мухаббат ва хамдардии бузург, чизе барои доварй кардан ё гуфтани онх,о, ки онх,о чй гунаанд, аз руи тарзи фикрронй ё рафторашон.
Хамин тавр кудаке, ки худ аз худ инкишоф меёбад. Шумо барои баланд бардоштани эътимоди худ имкониятх,ои хеле хуб доред. Кдрорх,ое, ки фарзанди шумо метавонад цабул кунад, бояд х,амзамон арзёбй ва танцид карда шавад барои х,алли имконпазир. Муколама мухдмтарин чизест, ки тавони бах,су мунозираи х,амаи ин ч,анбах,оро дорад. Ин ки кудак дар цабули царор хато мекунад, кори бад нест ва бояд омузад барои тамоми кирдоратон масъулиятро ба душ гиред. Дар х,амаи зинах,ои тадцицот як цадар устувор хонандагони сатх,и баланди самти педагогй царор доранд, ба х,исоб меравад. Аммо устуворияшон кам бошад, сатх,ашон паст мешавад.
АДАБИЁТ
1. Кодиров С. , Давлатов М. Психология. - Душанбе; Сино - 2002
2. Психология Крутецкий В.А., Тарчумаи Р. Атахонов, Душанбе 1977.315 с
3. Леонтьев А.М. Деятельность. Сознание. Личность. - М. , Политиздат , 1975
4. М.В.Гамезо, И.В.Домашенко "Атлас по психологии" М. , Просвещение, 1986
5. Р.С.Немов "Психология" Учеб.для студ.высш.пед.учеб.заведений: В 3 кн.-4-ое изд.-М.:Гуманит изд.центр.Владос. 2003.-Кн.1:0бщие основы психологии 688с.
6. Рах,намои таълим «Психологияи одам», А.Р. Мансурова ва дигарон,
7. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - Спб.: Питер ,1999
8. Юнусова Н.М., Давлатов М. - Дастури психологияи амалй, Душанбе- 2004
9. Кодиров К.Б., М.Т. Давлатов., Вожаномаи тафсирии истилох,оти психологй ва педагогй Душанбе-2008,190 с.
