CC BY
13
ТКБ 74,00 ТДУ 3 71
МУ^ТАВОИ ТЕХНОЛОГИЯМИ %ИФЗИ САЛОМАТИ ДАР КОЛЛЕЧ^ОИ ПЕДАГОГИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН
СОДЕРЖАНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ В ПЕДАГОГИЧЕСКИХ КОЛЛЕДЖАХ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
CONTENT OF HEALTHCARE TECHNOLOGIES IN PEDAGOGICAL COLLEGES OF TAJIKISTAN REPUBLIC
Почоев Бахтовар Хртамович, унвонцуи кафедраи педагогикаи ицтимой ва касбии МДТ "ДДХба номи акад.Б.Гафуров" (Тоцикистон,Хуцанд )
Почоев Бахтовар Хотамович, соискатель кафедры социальной и профессиональной педагогики ГОУ "ХГУ имени Б. Гафурова (Таджикистан, г. Худжанд)
Pochoev Bakhtovar Hotamovich, claimant for candidate degree of social and professional pedagogy department under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand),E-mail: pochoev-1991@mail.ru
Вожщои калиди: коллеци педагога, уифзи саломата, технология, Тоцикистон, фазой таълим Мацола ба баррасии технологияуои уифзи саломатии донишцуёни коллецуои педагогии Тоцикистон ихтисос ёфтааст. Цайд мешавад, ки мафууми "%ифзи саломати' %амчун истилоу дар илми педагогика солуои охир пайдо шудааст ва таути ин мафуум аксар вацт чорабиниуои алоуидаро оид ба %ифзи саломати фаумида мешуд. Тазаккур меравад, ки механизмуо ва омилуои таъсирпазирии машцуои цисмониро ба организми инсон, уамчунин технологияи коркард ва татбици барномауои машцкунй ва солимгардониро "Технологиями %ифзи саломати" меноманд. Дар мацола мууимтарин омилуои таъсиррасонии педагога, ки ба ташаккули самараноки арзишуои тарзи уаёти солим дар байни донишцуёни коллеци омузгора дар раванди омодагии касба мусоидат мекунанд, пешниуод карда мешаванд.Муаллиф барои беудошти саломатии донишцуёни коллецуои педагога дар раванди таълим силсилаи чунин омилуои муассир, аз цабили ташаккулу равнаци фаруанги тандурустй байни ощо, омузонидани цоидауои рафтори бехатара, доир намудани семинаруои омузиши-методй ва мониторингуо доир ба уифзи саломата пешниуод менамояд, ки дар амалияи кори тацрибава - озмоиша озмуда шудаанд.
Ключевые слова: педагогический колледж, здравоохранение, технология, Таджикистан, образовательное пространство
В статье рассматривается технология улучшения здорового образа жизни студентов педагогических колледжей Таджикистана. Отмечается, что понятие "здоровый образ жизни" как термин педагогической науки появилось в последние годы и и этот термин часто понимался как относящийся к определенным показателям здоровья.Указывается, что проектирование, теоретическое обоснование и экспериментальная проверка эффективности модели формирования ценностей здорового образа жизни студентов педагогического колледжа в процессе профессиональной подготовки, а также разработки и выполнение программ по организации здоровьесберегающего образовательного пространства называются «технологиями здоровья». Представлены важнейшие педагогические предпосылки, способствующие эффективному формированию ценностей здорового образа жизни студентов педагогического колледжа в процессе профессиональной подготовки. Для улучшения здоровья студентов педагогических колледжей в образовательном процессе предлагается ряд таких эффективных факторов, как формирование и развитие у них культуры здорового образа жизни, обучение технике безопасности, организация обучающих семинаров и мониторингов , которые апробированы в опытно-экспериментальных работах автора
Key-words: teacher training college, healthcare, technology, Tajikistan, educational space The article dwells on the technology of improvement of healthy lifestyle of students of pedagogical colleges in Tajikistan. It is underscored that the notion of "healthy lifestyle" as a term in pedagogical science has appeared in recent years and the relevant term is often understood as referring to certain indicators of health. It is indicated that the design, theoretical substantiation and experimental verification of the effectiveness of the model of forming the values of a healthy lifestyle of students of a pedagogical college in the process of professional training, as well as the development and implementation of programs for organizing a health-saving educational space are called "health technologies". The most important
pedagogical prerequisites are presented that contribute to the effective formation of the values of a healthy lifestyle among students of a pedagogical college in the process of professional training. To improve the health of students ofpedagogical colleges in the educational process, a number of such effective factors are proposed, such as the formation and development of a culture of a healthy lifestyle, training in safety techniques, the organization of training seminars and monitoring, which have been tested in the author's experimental work.
Мархилаи асосии ташаккули фархднги саломатии донишчуён дар мухити таълимии коллеги педагогии Чумхурии Точикистон мархдлаи ташаккулдихандаи озмоиш махсуб меёбад, ки дар он 600 посухдихднда(респондент)-х,ои дар мархилаи аввал - мархилаи ташаккулдихандаи озмоиш иштирок намуданд. Дар рафти тахия ва коркарди кадам ба кадами барномаи озмоиш дар заминаи амсилаи пешниходнамудаи мо, технологияхои хифзи саломатй дар мухити таълимии Коллечи педагогии Чумхурии Точикистон пай дар пай татбик карда шуд, ки чор соли тахсилро фаро гирифт.
Истилохи "Технология" аз забони юнонй гирифта шуда, маънояш "илм дар бораи санъат" (techne - «санъат», «махорат» logos - «калима», «таълим») аст ва ба илми педагогика аз сохаи истехсолот гузаштааст[12].
Масъалаи технологияи педагогй дар тахкикоти олимони рус (В.П. Беспалко, В.И. Боголюбов, В.В. Гузеев, М.В. Кларин, И.А. Колесникова, Г.К. Селевко ва диг.) ба таври густурда баррасй шудааст. Олимони мазкур технологисозии раванди таълиму тарбияро дар низоми тахсилоти муосири Русия бо дарёфти усулхои дидактикие, ки метавонанд тахсилро ба раванди максаднок табдил дихад, алокаманд мехисобанд. Раванди мазкур аз якчанд мархилахои мураттаби ба максадхои гузошташуда чавобгу иборат буда, барои ба даст овардани натичахои дилхох мусоидат менамояд [3,с 31].
Дар доираи тахкикоти мазкур технологияи "Робитахои мутакобили судманд" метавонад кобили таваччух бошад. Исбот шудааст, ки саломатй ва таълим ба хам алокамандй ва робитаи мутакобила доранд. Чй кадаре ки саломатй мустахкам бошад, хамон андоза омузиш самари хуб ба бор меоварад. Аз ин ру, чй кадаре ки фаъолнокй ва мукобилат ба таъсироти манфии беруна зиёд бошад, хамон дарача мутобикщавй ба шароитхои мухити зист осон мегардад. Технологияхои хифзи саломатй метавонанд хамчун яке аз воситахои мухими расидан ба максадхои хифзи саломатй хангоми тахсил дар коллечи педагогй баромад кунанд.
Мафхуми "хифзи саломатй" хамчун истилохи педагогй солхои охир ба миён омадааст, аммо тасаввуроти комил дар бобати истифодаи технологияхои хифзи саломатй дар муассисахои таълимй то хол мавчуд нест. Зери ин мафхум аксар вакт чорабинихои алохидаро оид ба хифзи саломатй мефахманд, аммо чорабинихои бо саломатй алокамандро "Технологияхои хифзи саломатй" номидан чоиз нест.Технологияи мазкур омузиши механизмхо ва омилхои таъсирпазирии машкхои чисмониро ба организми инсон, инчунин технологияи коркард ва татбики барномахои машккунй ва солимгардониро дар назар дорад [9, с.177]. Дар мачмуъ, барнома заминаи технологии педагогикаи хифзи саломатиро ташкил мекунад, ки дар мачмуъ масоили ташаккул ва мустахкамгардонии саломатии таълимгирандагон, тарбияи фарханги саломатй ва гайраро халлу фасл менамояд. Ин омил хеле мухим мебошад, зеро коллечхои педагогй дар инкишофи низоми тахсили бефосилаи касбй, илм, фархангу маданият ва истехсолот накши асосй доранд. Инчунин коллечхои педагогй дар ташаккули сармояи инсонии ба талаботи замони муосир чавобгу сахми назаррас доранд.Хдма ин навсозии сохаи маорифро дар самти афзоиши захирахои саломатй, ташаккули омодагии донишчуён ба тахсил ва фаъолияти минбаъдаи касбй, инчунин муттахид гардонидани шаклхои мухталифи тандурустиро ба низоми ягона ва босуботи функсионалй, ки таъсири мачмуй ва ба табиат созгорро ба унсурхои асосии саломатии донишчуён таъмин менамояд, инчунин ташаккул ва татбики дидгохи шахсиву арзишии донишчуён, гузаришро аз фаъолияти танзимшаванда ба фаъолияти фаъолонаи худтанзимкунии саломатй такозо мекунад.Дар баробари ин, фаъолнокии чисмонй бояд барои зиёд гардонидани захирахои табии организми инсон равона карда шавад.Бешубха, омузиши масоили таъсири тарбияи чисмонй (воситахо ва усулхо) ба тарзи зиндагй ва фаъолияти минбаъдаи касбии донишчу бояд боз хам вусъат ёфта, ба омузиши захирахои вазифавии узвхо дар мачмуъ, организм; окибатхои вайрон шудани хусусияти вокунишй ва му^овиматй ; омузиши равандхои худтанзимкунй ва г. нигаронида шавад.Аз ин нуктаи назар, мо технологияе, ки доираи технологияхои мавчудаи хифзи саломатиро ба хам васеътар мегардонад - технологияи "кушишхои мутакобили" омузгор ва донишчуро асоснок намудем, ки дар доираи он барои донишчу хукуки интихоб намудани тарз ва усули донишандузй, озодии рафтор таъмин мегардад. Технологияи мазкур инчунин барои
фаъолгардонии тачрибаи витагении донишчу дар самти дарёфти донишхои зарурй бо максади халли вазифаи касбй мусоидат менамояд.
Гояи консептуалии татбщи технология. Ба сифати "воситахо" ва "арзишхои" маънавии д онишчу б ояд зиндадилй, ирода, саломатии чисмонй, равонй ва репродуктивй, эхсосоти хуб ва кобилияти зехнй баромад кунанд. Барои ба даст овардани ин "воситахо" донишчу бояд хислатхои худро омухта, "хатсайри саломатии" худро мукаррар намояд ва дар хаёти минбаъдаи худ бомуваффакият онро тай намуда, роххои бехтарин ва барои саломатй камхисороти ворид шуданро ба олами хастиро дарёфт кунад.
Гояхои зерин асоси технологияро ташкил мекунанд:
а) дарки саломатй хамчун унсури якпорчагии шахсият дар иртибот бо хусусиятхои чисмонй, психосоматикй, маънавй ва г.;
б) фахмиши саломатй (новобаста аз махсусиятхои фардиву равониву физиологии фитрй) хамчун махсули раванди максадноки таълим ва кушишхои бошууронаи хеш;
в) дарки мухимияти ичтимой ва шахсии саломатй дар мухити ичтимоиву маданй ва касбй.
Технологияи пешниходгардидаи "Робитахои мутакобилаи судманд" риояи ду шарти асосиро
такозо менамояд:
1) фаъолгардонии вазифаи мадании низоми умумии маориф, тарбия ва инкишофи шахсият: ташаккул ва такомули фарханги чисмонй (фарханги харакаткунй). фарханги психологй ва эхсосотй-иродавй, фарханги саломатй, фарханги ташаккули чисм ва г.
2) чорй намудан ба раванди таълиму тарбия ва такомули шахсият на танхо донишу махорат ва малакахое, ки инсон дар рафтори худ ва тарзи зиндагй зохир менамояд, балки арзишхои маънавй, ангезахои шахсият, манфиату талаботи чомеа ва шахсият.
^онуниятхои татбики технологияро метавон чунин мукаррар кард:
1. зимни таъини максадхои таълими хифзи саломатй бояд дар хотир дошт, ки бо камолоти аслии донишчу хамчун шахсият, вусъат ва рушди тамоми нерухои у хамон вакт метавон комёб шуд, ки агар дар маркази таълим омузонидани "санъати зиндагй" бидуни расонидани зарар ба саломатии донишчу бо назардошти тамоми махсусиятхо, масъалахо ва мушкилот гузошта шавад.
2. ягонагии се мабдаи шахсият - чисмонй, равонй ва маънавй, вобастагии онхо аз омилхои эндогенй ва экзагенй ба ташкили раванди педагогй бо назардошти алокамандии унсурхои чисмонй, равонй, маънавй ва робитаи мутакобилаи онхо омилхои беруна боис мегардад.
3. дар доираи ташаккули фарханги саломатии донишчуён машгулиятхои аудиторй ва фаъолияти гайриаудиторй хамчун раванди идорашаванда ва объекти идорашаванда баррасй мегардад, ки зарурати ичрои шартхои зеринро ба миён меорад:
а) максад мушаххас намудани максад ва вазифахои раванди педагогй ва субъектхои он;
б) тасхехи максадноки раванди ташаккули мухити созгори таълимй;
в) фаъолияти доимии максаднок бо максади ташаккули хавасмандй ба хифзи саломатй ва такмили донишу малакахои хеш.
Дар татбики кисмати назарй, кабл аз хама, мо мухимияти фанхои гуманитариро на танхо дар инкишофи умумии донишчуён, балки дар ташаккул ва тасхехи дидгохи онхо оид ба олами хастй, табиат, чомеа, инсон, интихоби арзишхо ва г. ба назари эътибор гирифтем. Ин омил истифодаи имконоти чунин равияхои илмиро ба монанди валеология, писхология, чомеашиносй, антропология, этнопедагогика, демография, биология ва гайра, инчунин равишхои татбики онхоро дар назар дорад. Ба донишчуён гирифтани донишхо оид ба саломатй, бехдошти саломатй ва коидахои рафтори бехатар заруранд, ки ба он малакаи кабули карорхои мухим, кобилияти "ба оянда назар духтан", дарки окибатхои амалу рафтори хеш, ба хусус амалхое, ки пайомадхои бади он дар оянда маълум мешаванд, дохил мешаванд. Максади асосии кисмати назарй - ташаккули донишхои назарй оид ба хифзи саломатй, ки барои худомузй ва ташаккули фарханги саломатй мухиманд, мебошад.
Аз ин нуктаи назар, дар рафти амалисозии кисмати назарй бо омузгорони фанхои гуманитарй семинархои омузишии методй гузаронида шуда, тавсияхо ва дастурхои методй оид ба масъалахои зерин пешниход гардидаанд, ки мавриди мухокимаи васеъ карор дода шуданд:
1) мураттабсозии маълумот ва ганй гардонидани маводи лексионй бо мисолхои тарбиявии таъсирбахш (фалсафа - сарчашмахои маънавии хифзи саломатй дар фарханги Шарк ва анъанахои мусулмонй; таърих - махсусиятхо ва мухимияти анъанахои ватанй ва дунявии хифзи саломатии миллатхо, психология-тахкики аломатхои ирсй, омузиши конуниятхои психологй, усулхои бехтар гардонидани холати субйективй; забони хоричй - мухокимаи матнхо дар бораи
анъанахои солимгардонй ва тарбияи чисмонй дар маданияти мамлакатхои дигар; менечмент -талаботхои корфармо ба саломатии кормандон ва г);
2) ба назар гирифтани мутобикати маводи таълимй ба хусусиятхои инфиродй ва синнусолии таълимгирандагон; истифодаи тачрибаи хаётии донишчуён; ба назари эътибор гирифтани муаммохои мухталифи хаёт; такя намудан ба назарияхои татбики коидахои рафтори бехатар дар чомеа; инкишофи андешахои тахлилй ва худбаходихии донишчуён оид ба маданияти шахсй, солимй ва рафтори хеш;
3) истифодаи усули мушохида дар машгулиятхо, мушохидаи мулохизахо ва эхсосоти донишчуён, махсусиятхои идрок ва муносибати онхо ба масъалахои мухим бо максади мониторинги татбики технологияи хифзи саломатй дар коллечи педагогй. Мухокимаи натичахои мониторинг ва такмилу тачдиди минбаъдаи дастурхои таълимй-методй;
4) усулхо ва воситахои таъмини риояи меъёрхои санитарй- бехдоштй дар раванди таълим. Аз чумла, хангоми таъвизи шаклхои фаъолият дар машгулиятхо;
5) ташкили робитаи мутакобила ва хамкории судманди субйект - субъект, баланд бардоштани накши омузгор дар ташаккули арзишхои инсонй ва чахонбинии донишчуён.
Дар иртибот бо масъалаи нихой бояд таъкид кард, ки натичахои тахкикотхои сершумор [10, с.215] собит менамоянд, ки дар раванди таълим донишчуён омилхои зеринро аз хама мухим мехисобанд:
- самарабахшии робитаи мутакобила бо омузгор;
- мустакилият дар ташаббус ва фаъолият.
Раванди мураккаб ва гуногунчабхаи таъсиррасонй ба чахонбинй ва низоми арзишхои донишчуён, истифодаи усулхои фаъоли таълим, тачдиди усули муоширати омузгор бо донишчуён хамаи ин истифодаи усулхои максадноки педагогиро такозо менамояд. Максади хамкории педагогй инкишофи малакахои донишчуён дар чодаи дарки хастии хеш, "субъекти маданият будан, хаётро омухтан" (Е.В. Бондаревская) мебошад [6, с.129].
Бо ин максад дар семинархои методй асосхои назарй-методологии технологияхои хифзи саломатй мавриди мухокимаи омузгорон карор дода шуд. Таълимгиранда аз огоз бояд дар шароите карор бигирад, ки барои гирифтани дониш саъю кушиш кунад, дар навбати худ омузгор бояд ин кушишхоро ба инобат гирифта, шароити мусоидро барои пешравии донишёчу фарохам оварад.Аз махсусиятхои робитаи мутакобили омузгорону донишчуён вазъи психологии тамоми мухити таълимй вобаста аст, ки дар ин чода муоширати фаъолона, ва хамкории зич накши мухим доранд. Мукаррар гардидааст, ки нишондихандахои созгории мухити таълим солимии психофизикии субйектхо таъсири калон мерасонанд.Ин чо, мо ба андешахои В.П. Беспалко дар бораи мухимияти "татбики пурраи неруи ботинии педагог" такя намудем, ки " ба андешаи ин олим яке аз омилхои мухими инкишофи шахсият фаъолияти махсус интихобшуда ва тавъизи муттасили шаклхои мухталифи фаъолият мебошад, ки тавассути истифодаи усулхои фаъоли педагогй амалй мегардад. Бо назардошти он, ки расидан ба максадхои ташаккули саломатй тавассути додани донишхои чузъй дар доираи баъзе фанхои таълимй имконнопазир аст, мо дар рафти озмоиши ташаккулдиханда аз технологияхои интерактивй истифода намудем, ки асоситаринашон дар расми 1 оварда шудаанд.
Расми 1.Намуд%ои технология^ои интерективи, ки дар рафти озмоиш истифода шуданд
Вобастагии низоми арзишхои инсонй ва тарбияи соматикй накши мухими омили субъективиро собит намуда, масъулиятшиносй ва муносибати эхтиёткоронаро нисбати саломатии хеш, ки тавассути ташаккул ва хифзи он ноил шудан мумкин аст, такозо менамояд. Ин гуна муносибат инкишофи малакахои зеринро пешбинй менамоянд:
- малакаи бахо додан ба рафтори худ, аз нуктаи назари зараровар будани он ба организми хеш, саломатии атрофиён ва наслхои оянда; мувофикати рафтор ва амал худ бо меъёрхои ахлокй ва талаботи чомеа нисбати хифзи саломатй; бахо додан ба талаботхои худ аз нуктаи назари манфиатбахш ва ё зараровар будани онхо ба саломатии худ ва ё саломатии атрофиён.
Дар мархилаи ташхисии озмоиш ошкор гардид, ки аксари донишчуён ба вазъи саломатии эътибор намедиханд, дар холе ки саломатии хуб барои кам ва ё бартараф намудани таъсири омилхои хавфнок даст кашидан аз одатхои бад, самаранок таксим намудани бучаи вакт имкон медихад. Дар мачмуъ инкишофи малакахои номбаршуда барои инкишофи хисси масъулиятшиносй нисбат ба саломатии хеш мусоидат менамояд. Х,амин тавр, муаммохои дар мархилаи мукаррарсозии озмоиш ошкоргардида мавзуоти онлайн- машваратхоро бо донишчуён, ки тавассути шабакахои интернет баргузор гардиданд, мукаррар намуданд.
Цадвали 1.Мавзу%ои онлайн - машварат^о бо донишцуён
1. Махсусиятхо, принсипхо ва усулхои хифзи саломатй ("Ман дар байни одамон", "Ман дар байни мутахассисон". "Ман барои оилаи худам", "Ман барои бехбудии худ"). Мувозинати манфиатхои ичтимоиву шахсй ва арзишхо дар ташаккули фарханги хифзи саломатй. Муносибати эхтиёткорона ба саломатии худ хамчун принсипи мухимтарини маданияти шахсй. Бахо додан ба ормонхо ва арзишхои худ, тасаввурот дар бораи хислатхои мусбй ва манфии худ.
2. Принсипхои хифзи саломатии тахсилот. Менечменти шахсй: техникаи идора кардани вакт ва неру бо максади хифзи саломатй, баландбардории сатхи фаъолнокй ва г. Ташкили вакт, коидахои тайм-менечмент. ^оидахои асосии танзими фаъолияти хеш.
3. Муносибати хуб доштан ба саломатии хеш чи маънй дорад? Чи гуна метавон эхсосоти худро инкишоф дод? Эхсосот, кувваи ирода, хислат. Идора кардани холати равонй хангоми низоъ.
4. Идора кардани холати эмотсионалй хамчун тазохури мувозинати дохилй ва эхтироми худ. Махсусиятхои рафтор дар холатхои душвор. Техникаи танзими холатхои равониву эхсосот ва пешгирии холатхои стрессй, омодагии равонй ба имтихонот.
5. Муносибати эхтиёткорона ба саломатии хеш хамчун принсипи мухимтарини маданияти шахсй ва комёбй дар фаъолият. Мо ва одатхои мо. Усулхои ташхиси холатхои функсионалии организм аз чониби худи донишчу. Фаъолнокии чисмонй хамчун омили танзими мувозинати равонии организм. Малакахои релаксатсияи тонуси психосоматикй.
Дар баробари он, дар рафти озмоиши ташаккулдиханда ба инкишофи назорат ва ислохи рафтори шахсй ахамияти калон дода шуд, техника ва равишхои бартараф кардани газаб, такмили малакаи ором шудан пешниход гардид, ки бо инкишофи психосоматика (бо назардошти он ки машкхои чисмонй бевосита ба табиати равонии шахсият таъсир мерасонанд)[7,с.72], инчунин таргиби фарханги саломатй: муайян намудани роххои бартараф кардани одатхои бад алокаманд аст. Махз бо ин максад дар рафти онлайн - машваратхо инчунин маълумотхо оид ба сатхи бехбудии психологй (антистрессй) ва равишхои махсуси санчиши худ ва релаксатсия пешниход гардиданд.
Дар рафти озмоиш усулхои самарабахши тахкими хавасмандии донишчуён ва саъю кушиши онхо ба ташаккули фарханги саломатй истифода карда шуд, ки дар натича вазъи саломатии онхо бехтар гардид. Бо максади боз хам инкишоф додани муносибати бошууронаи донишчуён ба саломатии хеш, хавасмандии онхо ба валоматй дарачабандй карда шуд:
1. хавасмандй ба саломатй (солим будан яъне зебо ва пуркувват будан аст, фаъолнокии чисмонй барои кам кардани таъсироти мухити атроф ва г. кумак мерасонад);
2. хавасмандихои ахамияти ичтимой дошта (саломатй барои ташаккули оилаи хуб зарур аст: саломатиро корфармо дар фаъолияти минбаъдаи касбй кадр мекунад, саломатй барои ташаккули имечй мусбй, пешравй дар зинахои хизматй кумак мерасонад);
3. хавасмандихои субъективй (худсобиткунй, эхсосоти мусбй, боварй ба худ ва г.)
Дар баробари ин, тадбики донишхои назарй дар машгулиятхои амалй на танхо барои хавасманд гардонидани донишчу, баланд бардоштани сатхи дониши у, мураттаб гардонидани онхо, балки бевосита дар амалия татбик намудани донишу малакахо имкон медихад. Дар тачрибаи педагогии таълими хифзи саломатй вазифаи омузгор на дар тагйири инсон, балки дар шиносонидани донишчу бо дунёи бонитй ва чисми хеш ва мусаллах гардонидан бо усулхои
таъсиррасонй ба чисмонияти хеш зохир мегардад. Бо ин максад мо аз тренинги такмил ва тасхехи малакахо истифода намудем, ки кисматхои зеринро дар бар гирифт.
- кисмати ташкилй, ки аз интихоби шунавандагон, ташкили гуруххо, муайян кардани шартхои иштирок, интихоби усулхо, шаклхо, техникахо, машкхо иборат аст;
- муайянсозии стратегияи робитаи мутакобилаи тренерхо ва педагогхо, иштирокчиёни гуруххо,
- тахлили хамарузаи инкишофи гуруххо, рефлексияи (мухокимаи) натичахо.
Муковимат ин тахлили чараёеи худшиносй ва ислохи камбудихои хеш мухим мебошад [4]. Бо
ин максад аксар вакт дар машгулиятхо, дар рафти ичрои машкхо аз навори видеой (бо мувофики бо донишчуён) истифода гардида, баъдан мавриди мухокимаи озод карор дода мешуд. Ин ба иштирокчиёни тренинг барои бевосита дарк намудани тачрибаи андухташуда, яъне рефлексия имкон дод.Тренинг барои ба даст овардани мувозинати хиссиётхо, инкишофи малакаи назорат ва танзими малакахои худ, худбаходихии мутаносиб, хавасмандй ба хамкорихои судманд, инкишофи малакахои релаксатсияи тонуси психосомантикй, инкишоф ва вусъати сохаи эхсосот мусоидат намуд [5].
Дар мачмуъ, зимни баргузории тренинг аз тавсияхои зерини методй оид ба ташкили шаклхои интерактивии таълим ва инкишофи шахсият(чадв. 3) истифода шуд.
Цадвали 2.Принсип%ои методии баргузории тренинг
Принсипхо Мух,таво
1. Хдмкорй Аз худ намудани усулхои дарки эчодии маълумоти зарурй
2. Амалисозй Муайянсозии максадхои мураккаб, вале комилан дастрас барои як нафар ва ё гурух
3. Идоракунии мухити эхсосотиву зехнй Риояи суръати зарурии машгулият: вазифахои аз хама мураккаб дар навбати аввал ичро карда мешаванд, пешбинии машкхо барои бартараф намудани хастагй
4. Мувофикати бахогузорй Мусоидат намудан ба муттафикии гурух зимни мухокимаи роххо ва усулхои халли масъалахои марбут ба ин ё он вазъият
5. Идоракунии муттасил Расонидани таъсироти муттасил ва гуногун, бидуни дилгиркунй, ба шунавандагон: чорй намудани низоми бахогузории иштирокчиён, усулхои робитаи мутабокила, коидахои рафтор барои хар як иштирокчй
6. Муносибати хуб Сарзаниш ва махкум накардан; андешидани мачмуи хавасмандии маънавии гуруххо ва ё иштирокчиёни алохида барои иштироки фаъолона дар тамоми машгулият ва ё мархилахои он
Зимни коркарди накшаи баргузории тренинг ва кисматхои мо ба мулохизахои О.Н. Романова [8] дар бобати он, ки тренинг бояд мухимияти вазифахои зеринро ба эътибор гирад, такя намудем: Ташаккули донишхои психологй ва усулхои мулохизаронии дахлдор барои дарки хислатхои психологии худ, холати рухй ва хислатхои шахсй.Ташаккули донишхои зарурии психологй ва малакаи андешаронй барои кабули андешахои дигарон ва пешгуй намудани рафтор ва холати рухди онхо.Ташаккули нигохи хуб ба шахсияти худ, дигарон ва малакаи муошират кардан.Тренинг барои "суръат бахшидани вакт" аст, ки барои куллат тагйир додани муносибат ба донишхои андухташуда, ва аз хама мухим консептуализатсияи тачриба муносибат менамояд" [8, с.169] .
Расми 4. Накшаи тас%е% ва такмили донишу малакахо
Мухимияти тренинг дар бартараф намудани мухолифати ботинй зохир мегардад, ки аз зарур ати "чамъ кардани" донишхои барои хаёти минбаъда зарурй, ки кисми бештари онхо аксар вакт лозим намешаванд" бармеояд [2, с.26]. Дар рафти тренинг ба таври муттасил усулхои мубохисаи гурухй ва психодрамахо, ки хадафи онхо ташаккули се рукни асосии фахмиши мохимияти хифзи саломатй мебошад, истифода гардиданд. Чунончй:
- худдарккунй (чанбаи когнитивй);муносибат ба худ (чанбаи эхсосотй); худназоратй (чанбаи рафтору амал).Пас аз гузориши муаммо ва дарёфти роххои халли он, кисмати нихоии тренинг сурат гирифт, ки фарчоми нек дошт (дар ин чода расму русуми махсуси муборакбодй ва хушбошй ахамияти калон доранд).Вазифахои унсури чисмонии кисмати амалии озмоиши ташаккулдихиро халли масъалахои марбут ба омодагии чисмонй ташкил мекунанд, аз чумла ташаккули сифатхои чисмонй (кувва, чобукй, тобоварй) малака ва махорати харакат кардан, инчунин истифодаи самарабахши неруи чисмонй, ки бо инкишофи тарбияи чисмонй ва хусусиятхои функсионалии организм алокаманд аст. Ин чо инчунин фахмиши он нуктае, ки хасташавии асаб одатан хангоми мехнати зехнй, бо сабаби камхаракатй ба вучуд меояд, мухим мебошад.Ба андешаи мо, доираи масоили таъсири чисмонй (воситахо ва усулхо) ба саломатии донишчу бояд боз хам вусъат ёфта, ба омузиши захирахои функсионалии узвхо ва, дар мачмуъ, организм, махсусиятхои раванди инкишоф ва репродуксия нигаронида шавад. Ин гуна муносибат аз он чихат мухим аст, ки дар коллечхои педагогй дар чараёни идоракунии маъмурй ва фаъолияти таълимй аз равишхои ба принсипи таъмини кафолати сифати маълумоти касбй асосёфта истифода менамоянд, ки ба самтхои муосири инкишофи низоми маорифи кишвар чавобгу аст.Омузиши усулхои нави тахкики конуниятхои солимгардонии чисмонй ва маънавии миллат бо истифода аз фарханги чисмонй метавонад дар заминаи хамкорихои байналхалкй бо истифода аз технологияхои муосири иртиботи фосилавй сурат гирад. Собикаи ин гуна хамкорихо хануз дар тачрибаи ширкатхои байналхалкии пажухишхо дар сохаи чисмонии намояндагони 35 мамлакат зери сарпарастии ЮНЕСКО ба назар мерасанд.
Хднгоми ташкили машгулиятхо бояд ба назар гирифт, ки фаъолнокии чисмонй бояд эхсоси хушнудй ва каноатмандиро ба вучуд орад, ки ба он метавон тавассути супоридани машкхои нисбатан осон ва дастрас ноил гардид. Барои таълими технологияхои хифзи саломатй дар мухити таълимии коллечхои педагогии Ч,умхурии Точикистон машгулиятхои амалй бояд дар се шакл гузаронида шаванд: рекриативй; ташаккулдиханда; мусобика.
Шакли маъмули машкхои чисмонй ичрои корхои чисмонй мебошад, ки шиддати муайянро дар кори узвхои рагу дил, нафаскашй ва дигар узвхо ба вучуд меорад. Вобаста ба бузургй, хусусият, давомнокй ва микдори таъсироти беруна ба организм натичахои мухталиф ба назар мерасанд. Шиддати омилхои таъсиррасон ва холати таълимгирандагонро метавон тавассули интихоби машкхои чисмонии махсус интихобшуда танзим кард. Аз ин нуктаи назар, аз бозихои серхаракат ба монанди тенниси мизй, унсурхои бозихои волейбол, баскетбол, варзиши сабук истифода шуд, ба ин маънй фаъолияти чисмонй хусусияти гуногунчабха дошт ки мувофики максад аст.Ба андешаи мо, хусусияти хос ва мусбати ташкили ин гуна машгулиятхо дар омилхои зерин зохир мегардад:дурй чустан аз таъсироти мутамарказонидашуда бо максади инкишофи хусусиятхои алохидаи чисмонй, таъмини таъсироти хамачониба ба холати умумии таълимгиранда;мувофикати машкхои мухталиф ва вакти ичрои корхои чисмонй, назорати доимии бузургии зурталабии харакат ва шиддатнокии машкхо.Дар баробари ин, дар машгулиятхо ба асоснок намудани роххо ва имкониятхои татбики кушишхои донишчу дар самти ташаккули фарханги саломатй, таъсири он ба холати вокей ва эхсосот эътибор дода шуд. Инчунин аз унсурхои низоми анъанавии солимгардонии Шарк, асосноккунии низоми истеъмоли гизо ва танзими холати равонй (ки ба баланд бардоштани хавасмандй ва мувозинати холати равонй нигаронида шуданд); усулхои офияти организм (масх, обутобдихй ва г.); усулхои ташхис, назорат ва худназоратй, усулхои солимгардонй тавассути машкхои чисмонй истифода шуд. Масалан, машкхои зурталаби чисмонй бо истифода аз дастгоххои машккунй, олатхои махсус, эспандерхо, гантелхо, лулаи муштзанй ва г. дар холати хаста шудани асаб ва умуман организм пешниход карда мешуданд, хангоми мондашавии ягон узв ё чойи бадан (даст, гардан, тахтапушт) бошад машкхои махсуси барои кисмхои алохидаи бадан пешбинишуда, тавсия карда мешуданд.Ба донишчуён фахмонида мешуд, ки барои шахсоне, ки дар натичаи мехнати зехнй хасташавии руху асабро хис мекунад, машгулиятхо бо истифода аз гимнастикаи баркарорсозй, бозихои варзишй ва ё ичрои мустакилонаи мачмуи машкхои баркарорсозии ба як кисмати организм равона кардашуда, муфиданд. Инчунин ба онхо фахмонида мешуд, ки машкхои чисмонй бояд бо назардошти он, ки кадом хусусиятхои физиологии организм фаъол гардонида шаванд, интихоб карда мешаванд. Нишондахиндаи асосии тагйиротхои
баамаломада дар организм - БКД мебошад, ки аз руи он самарабахшии машкхои чисмонй ва мутаносибии таасур (реаксия) муайян карда мешавад, ки тавассути методикахои аз чониби Созмони чахонии тандурустй пешниходшуда муайян карда мешавад.Ба хамин тарик, дар накшаи асосии унсури чисмонии кисмати амалии озмоиши ташаккулдиханда тадричан чалб намудани донишчуён ба машкхои муттасили чисмонй, фаъолнокии чисмонй, худинкишофдихй ва ислохи камбудихои хеш, ба назар гирифта мешавад.Бояд кайд кард, ки татбики тамоми самтхои номбаршудаи озмоиши ташаккулдиханда бидуни иштироки маъмурияти коллечхои педагогй имконнопазир аст. Махз барои хамин дар рафти озмоиши омузишй мо ба мониторинги сифати идоракунии чараёни татбики технологияи хифзи саломатй дар мухити таълимии коллечхои педагогй ахамияти махсус додем. Сабаб дар он аст, ки дар шароити такмили низоми маорифи Чумхурии Точикистон мониторинги хизматрасонии таълимй бо максади баланд бардоштани он ахамияти махсус касб менамояд, ки вазифахои зеринро ичро менамояд:ташхиси холати вокеии зухурот; тахлилй - стратегия ва тактикаи инкишофро муайян мекунад;идоракунй - максад, маълумот, дурнамо, карорхо, раванди ташкил, иртибот, ва тасхехи обйектро муайян менамояд;ташкилй - шартхои мониторингро муайян менамояд; ахборотй - тамоми маълумотхои имконпазирро сарчамъ менамояд; тахкикй - доираи коркардхои амалро оид ба масъалаи мавриди назар муайян менамояд; мутобикгардонй -таъсироти манфии ин ё он усулхои бесамари педагогиро кам мекунад. Бо назардошти ин, метавон ба хулосае расид, ки дар самти хифзи саломатй мархилахои мониторинги педагогй аслан бояд чунин бошанд (расми 5).
Расми 5. Мар^ила^ои мониторинги педагогй
Аммо бо назардошти шароитхо ва мухлати баргузории озмоиши ташаккулдихй мо аз натичахои мониторниги фосилавй истифода намудем, ки барои назорат кардани чараёни дигаргунихо дар давраи гузаронидани озмоиш ва саривакт ислох намудани самти фаъолият бо истифода аз усулхо ва воситахои мувофик имкон медихад. Натичахои мониторинги гузаронидашуда инчунин дар тахдили самаранокии озмоиш ба назар гирифта шуданд, ки аз руи он ба самаранокии технологияи пешниходгардида бахогузорй намудан мумкин аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Авесто. Перевод с пехлевийского дари на русский язык И.М. Стеблина-Каменского. -Душанбе: «Адиб», 1990. - 176 с.
2. Бартош, О.В. Повышение показателей физической подготовленности студенток вуза с низким уровнем мотивации к физкультурной деятельности / О.В. Бартош, Е.Н. Селюжицкаи, Е.О. Железовская // Вестник Бурятского государственного университета.- 2011.-№13.-С.24-28.
3. Белова, С.Н. Прогностическая модель внутренней системы оценивания качества образовательного процесса в вузе / С.Н. Белова // Ученые записки Курского государственного университета. - 2008. - №4. -С. 73-86.
4. Димитриева, В.Н. Рефлексия как фактор становления ценностного потенциала личности в образовательном процессе: теоретико-методологические основания / В.Н. Димитриева // Вестник Тюменского государственного университета. - 2011. - №9. - С. 152-159.
5. Малозёмов, О. К вопросу о валеопедагогическом резерве / О. Малозёмов // Высшее образование в России. - 2008. - №3. - С. 37-42.
6. Малярчук, Н.Н. Концептуальные подходы к понятию «Культура здоровья» / Н.Н. Малярчук
// Вестник Тюменского государственного университета. - 2006. - №1. - С. 255-265.
7. М енегетти, А. Психосоматика: пер. с итал. / Антонио Менегетти. -М.: ННБФ «Онтопсихология», 2004. - 360 с.
8 . Романова, О . Н . Теоретические и методические принципы построения методики формирования психологической культуры / О.Н. Романова // Гуманитарий: Актуальные проблемы науки и образования. -2010. - №1. - С. 105-115.
9. Симонов, С.Н. Организация комплексно-комбинированных занятий по оздоровительной гимнастике в вузе на основе продуктивного педагогического взаимодействия преподавателя и студентов / С.Н. Симонов, В.П. Шибкова // Вестник Тамбовского университета. - 2011. -№5. - Т. 16. - С. 1354-1357.
10.Смолянинова, О.Г. Организация учебного процесса бакалавров/магистров педагогики в модульной кредитно-рейтинговой системе обучения: монография / О.Г. Смолянинова, Е.В. Достовалова, О.А. Савельева // Красноярск: Сибирский федеральный ун-т, 2009. - 294 с.
11.Хекхаузен, X. Мотивация и деятельность: пер. с нем./ Х.Хекхаузен. - 2-е изд. - СПб.: Питер; М.: Смысл, 2003. - 860 с.
12.https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%BE%D0%BB%D0%BE %D0%B3%D0%B8%D 1 %8F
REFERENCES:
1. Avesto. Translation from Pahlavi Dari into Russian by I.M. Steblin-Kamensky. - Dushanbe: Man-of-Letters , 1990. - 176 p.
2. Bartosh, O.V. Physical Readiness Indices Increase among Female Students of Higher Educational Establishment with a Low Level of Motivation for Physical Activity / O.V. Bartosh, E.N. Selyuzhitskaya, E.O. Zhelezovskaya // Bulletin of Buryat State University. - 2011. -№13. - P. 24-28.
3. Belova, S.N. Predictive Model of the Internal System Aimed at Assessment of Quality of the Educational Process in the University / S.N. Belova // Scientific Notes of Kursk State University. -2008. - No. 4. - P. 73 - 86.
4. Dimitrieva, V.N. Reflection as a Factor Targeted at Formation of the Personal Value Potential in the Educational Process: Theoretico-Methodological Grounds / V.N. Dimitrieva // Bulletin of Tyumen State University. - 2011. - No. 9. - P. 152 - 159.
5. Malozyomov, O. Concerned with the Issue of Valeopedagogical Reserve / O. Malozyomov // Higher Education in Russia. - 2008. - No. 3. - P. 37 - 42.
6. Malyarchuk, N.N. Conceptual Approaches to the Notion of "Culture of Health" / N.N. Malyarchuk // Bulletin of Tyumen State University. - 2006. - No. 1. - P. 255 - 265.
7. Meneghetti, A.Psychosomatics: translation from Italian / Antonio Meneghetti. - M.: NSBF "Ontopsychology", 2004. - 360 p.
8. Romanova, O.N. Theoretico-Methodological Principles of Constructing a Methodology for of Psychological Culture Formation / ON. Romanova // Humanities: Actual Problems of Science and Education. -2010. - No. 1. - P. 105 - 115.
9. Simonov, S.N. Organization of Complex-Combined Classes in Health-Improving Gymnastics at the University on the Basis of Productive Pedagogical Interaction between the Teacher and Students / S.N. Simonov, V.P. Shibkova // Bulletin of Tambov University. - 2011. - No. 5. - V. 16. - P. 1354 -1357.
10. Smolyaninova, O.G. Organization of the Educational Process of Bachelors / Masters of Pedagogy in a Modular Credit-Rating System of Education: monograph / O.G. Smolyaninova, E.V. Dostovalova, O.A. Savelyeva. - Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 2009. - 294 p.
11. Heckhausen, X. Motivation and Activity: translation from German / H. Heckhausen. The 2nd edition. - SPb.: Peter; M .: Smysl, 2003. - 860 p.
12.https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%BE%D0%BB%D0%BE %D0%B3%D0%B8 % D1% 8F
