Научная статья на тему 'ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМНИНГ ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ'

ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМНИНГ ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
82
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экологик психология / антропоцентрик экологик онг / экоцентрик экологик онг / экологик терминология / environmental psychology / anthropocentric environmental consciousness / ecocentric environmental consciousness / environmental terminology.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Гулмира Кузибаевна Обидова, Мадина Фуркатовна Гайбуллаева

Ушбу мақолада инглиз тилини ўқитиш жараёнида талабаларнинг экологик маданияти шаклланганлигининг даражалари, экологик онгнинг асосий хусусияти ва белгилари, антропоцентрик ва экоцентрик экологик онг структураси ҳамда шахснинг экологик маданиятини ривожлантириш инглиз тилини ўргатиш жараёнида ўқитувчи ва таълим олувчиларнинг интеллектуал ва амалий компетенциялари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PEDAGOGICAL PSYCHOLOGICAL OPPORTUNITES OF ECOLOGICAL EDUCATION IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES

The article discusses the levels of formation of the ecological culture of students in the process of teaching English, the main features and characteristics of ecological consciousness, the structure of anthropocentric and ecocentric ecological consciousness, intellectual and practical competence of teachers and students in the process of teaching English.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ ЎҚИТИШДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМНИНГ ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ»

ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРНИ УКИТИШДА ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМНИНГ ПЕДАГОГИК ПСИХОЛОГИК ИМКОНИЯТЛАРИ

Гулмира Кузибаевна Обидова Мадина Фуркатовна Гайбуллаева

Фаргона политехника институти Фаргона давлат университети

Аннотация: Ушбу маколада инглиз тилини укитиш жараёнида талабаларнинг экологик маданияти шаклланганлигининг даражалари, экологик онгнинг асосий хусусияти ва белгилари, антропоцентрик ва экоцентрик экологик онг структураси хамда шахснинг экологик маданиятини ривожлантириш инглиз тилини ургатиш жараёнида укитувчи ва таълим олувчиларнинг интеллектуал ва амалий компетенциялари хакида фикр юритилган.

Калит сузлар: экологик психология, антропоцентрик экологик онг, экоцентрик экологик онг, экологик терминология

PEDAGOGICAL PSYCHOLOGICAL OPPORTUNITES OF ECOLOGICAL EDUCATION IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES

ABSTRACT

The article discusses the levels of formation of the ecological culture of students in the process of teaching English, the main features and characteristics of ecological consciousness, the structure of anthropocentric and ecocentric ecological consciousness, intellectual and practical competence of teachers and students in the process of teaching English.

Keywords: environmental psychology, anthropocentric environmental consciousness, ecocentric environmental consciousness, environmental terminology.

КИРИШ. Бугунги кунда булажак мутахассисларнинг экологик маданиятини ривожлантириш олий таълим муассасларининг устувор вазифаларидан бири хисобланади. Булажак мутахассисларнинг экологик билимларини ривожлантиришга оид замонавий ёндашув узининг ташкил топишида мураккаб йулини босиб утмокда, бу жараёнда педагогик фаолиятнинг мазмуни, максади ва вазифалари узгара бошлайди, аммо уз мохиятини саклаб колади, яъни талабанинг ва у яшаётган атроф-мухитнинг уйгун ривожланган муносабатларини тарбиялаш хам анча ахамиятлидир.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA. Экологик маданият куйидаги узаро боглик элементларни уз ичига олади: экологик компетенция (табиий-илмий, гуманитар, меъёрий, техник амалий ва х.к.), экологик тафаккур ва экологик хулк-атвор.

"Инсон карашларининг дунёни яхлит, алохида ходисалар хамда ундаги узининг урнини англашнинг, инсоннинг унинг фаолияти мохиятини ва инсо-ният тафаккурини англаши ва миссий бахо бериши, кишиларнинг илмий, фалсафий, сиёсий, хукукий, маънавий, диний, эстетик ишонч ва идеаллари-нинг умумлаштирилган системаси" (В.Б Калинин) [1; 62] сифатида карала-диган дунёкараш инглиз тилини урганиш жараёнида экологик таълимнинг таркибий кисмларидан бири хисобланади.

Бунда атроф-мухит хакидаги билимлар мавжудлиги, шахснинг атроф-мухитга муносабатни экологик максадга мувофиклик нуктаи назаридан кури-ши зарурлигини англаши экологик дунёкарашнинг ажратиб турувчи узига хос жихати сифатида намоён булади.

Шахсий фикр, фаолият асоси ва х.к.ларни таъминлайдиган билим, уз-узини англаш ва максад куйиш функцияларини уз ичига оладиган экологик дунёкараш элементи сифатидаги кадрият йуналишларини таъкидлаш жоиз. Бунда инглиз тилини урганиш жараёнида экологик билимлар экологик дунёкараш пойдевори булиб хизмат килади хамда куйидагиларни уз ичига олади: табиат хакидаги илмий билимлар; табиат ва жамиятнинг узаро муносабатларидаги муаммолар хакидаги билимлар; экологик муаммоларнинг мухимлигини англаш, экологик онгнинг ривожланишига ёрдам берадиган махсус экологик билимлар; атроф-мухитда харакатланишнинг кадрият йуналишлари.

"Инсон-табиат" системасида хамда табиатнинг узидаги узаро алокалар, шунингдек, у билан узаро муносабатларнинг тегишли стратегия ва техно-логиялари тугрисидаги тушунчалар (индивидуал ва гурухга оид) мажмуи сифатида талкин килинадиган экологик онг шахснинг экологик маданияти курсаткичи сифатида намоён булади. [2; 34]

Инглиз тилини укитишда экологик узига хосликларни самарали урганиш учун экологик психологияга эътиборни каратиш зарур.

Экологик психология - замонавий фанда нисбатан янги йуналиш булиб, ХХ асрнинг 60-йилларида икки фан-экология ва психология туташган жойда юзага келган. Инсоннинг атроф-мухит билан узаро алокалари, экологик фалокат хавфи билан боглик муаммолар экологик психологиянинг пайдо булишининг ижтимоий асоси сифатида намоён булди. Инсоннинг табиат билан узаро муносабатлари уйгунлашуви, янги экологик этикани ишлаб чикиш заруратини англаш маънавий асос сифатида буй курсатди.

Экологик психология - бу:

1) инсоннинг уз атрофидаги мухитга муносабатини тадкик килади;

2) мухит узгаришлари ва инсон рухиятининг турли хусусиятлари уртасидаги узаро богликликни тадкик этади;

3) асосий эътибор инсон хулк-атвори ва уни ураб турган моддий борлик уртасидаги алокалар тадкикига каратилади.

"Атроф-мухит" тушунчаси хам табиий, хам инсон яшайдиган ижтимоий-маданий шарт-шароит ва холатлар мажмуини ифодалайди. Бунинг эвазига инсоннинг когнитив, эмоционал, иродавий жараёнлар билан бирга кечадиган чет тилини кабул килишнинг узига хосликлари билан боглик бир катор узига хос масалалар юзага келади. Булгуси мутахассислар тайёрла-нишини жараёнида куйидаги омилларга эътибор каратдикк:

1) инглиз тилини урганишда битирувчининг экологик онги;

2) талабанинг индивидуал экологик онги ривожланиши тенденцияси;

3) инглиз тилини ураниш жараёнида экологик тушунчаларни шакллан-тириш механизмлари;

4) турли хил ижтимоий-касбий гурухларда экологик онгнинг узига хосликлари;

5) экологик тушунчалар системасининг шаклланганлик даражаси ва сифат жихатдан узига хослиги;

6)психокоррекцион ва психотерапевтик иш методлари ва х.к.

Антропоцентрик ва экоцентрик экологик онг структураси

Антропоцентрик экологик онг. Экоцентрик экологик онг.

1. Инсон - олий кадрият 1. Инсон ва табиатнинг уйгун ривожланиши - олий кадрият

2. Оламнинг иерархик картинаси 2.Оламнинг иерархик картинасини рад этиш

3. У ёки бу прагматик эхтиёжларни кондириш табиат билан узаро муносабатларнинг максади хисобланади 3. Х,ам инсон эхтиёжларини, хам бутун табиат хамжамияти эхтиёжларини кондириш табиат билан узаро муносабатларнинг максади хисобланади

4. «Прагматик талаб» инсонга фойдали эканлиги тугри 4. «Экологик талаб»: табиатда мавжуд экологик мувозанатни бузмаган такдирдагина тугри

5.Инсон инсон фаолиятининг объекти сифатида кабул килинади 5. Табиат инсон билан узаро муносабатда тенг хукукли сифатида кбул килинади

6. Табиат олами билан узаро муносабатларда ахлокий норма ва коидалар татбик этилмайди 6. Ахлокий норма ва коидалар хам инсонларнинг узаро муносабатларида, хам табиат билан узаро муносабатларда тенг равишда татбик этилади

7. Табиат ривожи инсон максад 7.Табиат ривожи узаро манфаатли

Ba Basu^anapura 6yficyHyBHu ^apaëH cu^aTuga Kapanagu 6upgaMguK cu^aTuga Kapagagu

8.Ta6uaTHu Myxo^a3a Kunum ^aonuaTu nyKyp npamara3M: Kena^aK aBnog ^ofiganaHumu ynyH aTpo$-MyxuTHu caKgam 3apypaTuHu u^oganafigu 8. Ta6uaTHu Myxo$a3a Kugum ^aoguaTu Ta6uaTHu yHuHr y3u ynyH Ba uHcoHgap ynyH caKgam 3apypaTu Ty^afigugup

CyfflTH fiuggapga C.^.^epa6o Ba b.a.^cbuh [3; 6] cuHrapu Myaggu^gap экogoгнк OHrHHHr KapaMa-Kapmu TungapuHu (ampono^HTpuK Ba экoцeнтpнк) a^parn6, Kyfiugaru caBoggapHu Kyfigugap: MaB^yg ogaMga ogufi Kagpu^T HuMa-Hu u^ogagafigu; ogaMHuHr uepapxuK KapTuHacu MaB^ygMu; uhcohhuot Ta6uaT 6ugaH y3apo MyHOcaôaraapuHHHr MaKcagu HHMa Ba 6. Hara^aga экogoгнк OHrHHHr caKKH3 aнтpoпoцентpнк Ba caKKu3 экoцентpнк 6egrugapu a^parag^, ygap axgrnguKga экogoгнк OHrHHHr KypcarngraH Tungapu CTpyKTypacuHH u^ogagafigu. Bapna 6egrugapHu ugpoK этнm Kygafi 6ygumu ynyH ygap 6up ^agBanra KegTupuggu.

HATH^A^AP. fflyHgafi Kugu6, 6up BaKTHuHr y3uga экogoгнк oHrauHr Typgu Tungapu-HuHr cTpyKTypaBufi KOMnoHeffraapu xuco6naHaguraH a^para6 KypcarngraH 6egrugap ym6y TungapHuHr TaBcu^ufi xapaKTepucTuKacuHuHr 6upMyHna axguT-guruHu u^ogagam umkohuhu 6epagu.

EuHo6apuH, aнтpoпoцeнтpнк экogoгнк OHr - 6y 6opguK Ta6uufi o6teKT-gapu Ba xogucagapu xaMga ygapHuHr y3apo agoKagapu aKC эттнpнgнmннннг agoxuga maKgu 6ygu6, uhcoh Ba Ta6uaTHuHr xapaKTepgu u^ogagaHraH KapaMa-Kapmuguru ynyH uhcoh ^aonuaTuHuHr MaKcaggu Ba KafiTa maKggaHaguraH экogoгнк oHruHu M3ara KegTupagu.

Экoцeнтpнк экogoгнк oHr - 6y 6opguK Ta6uufi o6teKTgapu Ba xoguca-gapu xaMga ygapHuHr y3apo agoKagapu aKC этrapнgнmннннг agoxuga maKgu 6yпн6,тa6нaтнннг cy6teKT xycycuflTgapura aTo этнgнmн ynyH uhcoh $aogu-^TuHuHr MaKcagnu Ba KafiTa maKggaHaguraH экogoгнк oHruHu M3ara KegTupagu. EyHuHr Harn^acuga Ta6uaTHuHr y3u Kagpu^T cu^arnga TaH oguHagu, y 6ugaH MyHoca6araap HonparnaraK мoтнвaцнa ycTyBopguruga TeHrxyKyKguguK xaMga Ta6uaT ogaMura axgoKufi HopMa Ba KougagapHu TaT6uK этнm пpннцнпgapн ycrara Kypugagu.

Taga6agapHuHr экogoгнк TatguM ogumu 6yfiuHa aMagufi TagKuKoTgap ynyH 3apyp 6ygraH MeTogogoruK acocgap Ba KoHKpeT MeToguK umgaHMagap xagu eTapguna umga6 nuKunMaraH, yMyMufi ypTa Ba ypTa Maxcyc, Kac6-xyHap TatguMu tu3umu экogoгнк TatguMHuHr M3ara KegraH пpннцнпgapнгa moc эмac; yMyMTatguM, ypTa Maxcyc TatguM Ba ogufi TatguMHuHr xufiga axmu 6ocKuHgapu Ba экogoгнк-negaroruK TatguM gapa^acu ypTacuga Myafi^H y3ugum MaB^yg. ryMaHuTap, Ta6uufi-

илмий ва техник маданият карама-карши куйилиши кучайгани сезилади, жумладан, бу билан боглик холда экологик таълимда табиий-илмий билимлар катта хажмда берилган, аммо гуманитар билимлар сезиларли равишда кам.

Укув жараёнида инглиз тили дарсларида талабалар турли билим сохаларидаги муаммоларига дуч келиши мумкин. Масалан, сув захираларига оид турли муаммолар буйича матнларни тахлил килиш, солиштириш, талабаларга тушунтириб бериш ва уларнинг вазифалари хакида тушунча хосил килишлари мумкин, хамда турли мисоллар келтириб утишни, аналогиялар (ухшаш холатлар) келтиришда умумийликни топишга урганишади. Замонавий таълимда глобал гояларини амалга ошириш бир неча йуналишлар ёрдамида ривожланиши мумкин:

-фанлараро модулларни яратиш;

-тегишли укув фанлари, воситалари буйича глобал дунё харитасини яратиш.

Бундан ташкари, бошка укув фанлар сингари инглиз тили ички глобал салохиятини инобатга олиш лозим. Масалан, инглиз тилидаги адабиёт амалий инглиз тили билан биргаликда ажойиб мазмун кашф этади. Бу шакл уни глобал мазмун билан тулдирганда яхши узлаштирилади, жумладан, замонавий тамаддун учун мухим булган долзарб муаммоларга.

Шунингдек, инглиз тили экологик таълимнинг мазмуни булиб келиши хам мумкин. Инглиз тили буйича экологиялаштирилган фан дастури албатта уз ичига:

- таълимий ва тарбиявий максадларни;

- бошка тилдаги мулокотни;

- амалий фаолиятни амалга оширишни олиш керак.

Инглиз тилини урганишнинг самарали шаклларидан бири талабалар конференциялари хисобланди. Бундай шаклдаги тадбирларда таълим олувчилар замонавий экология масалалари буйича инглиз тилида касбий хабарларни яратишда машк килиши имкониятига эга булади.

Таълимни экологиялаштириш буйича турли гояларни амалга оши-ришда олий таълимда укитиш тизимини яратиш талабаларни касбий тай-ёрлашда педагогик технологияларга алохида эътиборни ажратиш лозим. Педагогик технологиянинг хусусияти укитишда аник куйилган максадларга йуналтирилган зарур тадрижий йуналишга эга булган укув жараёнининг ташкилланган булиши кераклигидан иборатдир.

Экологик таълим муайян педагогик технологиялар ёрдамида амалга оширилиши мумкин:

- муаммоли таълим;

- укитишнинг коммуникатив технологиялари;

- модулли укитиш.

Шу билан биргаликда олий таълим муассасларида инглиз тилини урганиш жараёнида нафакат инглиз тилини эгаллаш куникмаларини шакллантириш буйича

турли методикаларни куллаш, балки табиатни мухофаза килишга оид билимларни олиш ва мустахкамлаш хам мухим. Мазкур ёндашув инновацион педагогик технология сифатида курилиши мумкин. Бундан ташкари, инглиз тилини урганиш жараёнида экологик таълимга йуналтирилган амалиёт дарсларида махсус методикалардан фойдаланиш лозим.

МУХ,ОКАМА. Экологик таълимда талабаларнинг экологик маданиятини шакллан-триш максадида энг мухим вазифалардан бири замонавий компьютер технологиияларидан фойдаланишдир. Мазкув вазифани бажаришга йуналтирилган компьютер дастурлар куйидагиларни уз ичига олиши мумкин:

- экологик фожиа юз берган холатларда талабаларга барча мавжуд самарали усулларни тугри куллаш ёки талофатни камайтиришни ургатиш;

- талабаларга юзага келган экологик хавфнинг даражасини бахолашни ургатиш;

- талабаларни фаннинг ва амалий машгулотлар жараёнида коидаларга амал килишнинг фойдали томонларига ишонтириш.

Самарали таълим технологияларни танлаш экологик таълимнинг максад ва вазифаларига эришишнинг универсал воситаси эканлигини хам инобатга олади, яъни уз мохиятига кура назарий ва амалий фаолият турларини узаро богликлигини назарда тутадиган экологик маданиятни шакллантиришни уз ичига олади.

Таълимнинг экологиялаштиришни урганаётиб, укишдаги муваффакият нафакат унинг максад, вазифалари ва турли педагогик технологияларни куллаш мазмунини тугри аниклашга, балки куп сонли укитиш методларига боглик булиши кераклигини хам ёдда тутиш керак. Маълумки, укитиш методлари укитувчи ва талаба уртасида тадрижий ва узаро боглик харакатларнинг универсал тизими сифатида аникланади. Ушбу укитиш методлари таълим мазмунини узлаштирилишини таъминлайди. Классифика-цияни кулайрок килиш учун биз экологик таълимнинг махсус методларни (уларни инглиз тилини урганиш укув-тарбиявий жараёнидаги функция-ларини инобатга олиб) белгилаймиз.

Инглиз тилини урганишда экологик таълим методлари

> Баён (Х,икоя, Сухбат, Мунозара, Дарслик билан ишлаш, тушунтириш)

> Амалий иш - тажриба моделлаштириш (такдим килинган экологик таълим методлари айникса, замонавий педагогика илми ва амалиётига хос.)

Диссертациямизда биз таълим фаолиятига яхлит ёндашув методологиясидан келиб чикадиган ёндашувларни жамлайдиган классификацияга таянамиз. Мазкур ёндашув бизга учта катта гурухни ажратиб курсатишга имкон беради:

1) замонавий ташкиллаштириш ва укув-тарбиявий фаолиятни амалга ошириш методлари;

2) укув-билиш фаолиятини долзарб рагбатлантириш ва мотивация килиш методлари;

Л \ vy 1 t»

3) укув фаолиятини назорат килиш ва узини узи назорат килиш методлари.

ХУЛОСА. Юкоридагиларни эътиборга олган холда, тадкикотларимиз

доирасида «Тиббиётда хорижий тил» мавзусидаги укув кулланмаси яратилиб, ундан мунозаралар учун саволлар, соглом турмуш тарзини татбик этувчи мавзулар буйича ривожлантирувчи уйинлар, шунингдек, талабаларнинг матнлар билан ишлашини енгиллаштириш, лугавий захирасини бойитиш, мазмунли мулокотлар утказишлари учун асосий экологик атамалар ва тушунчаларни уз ичига олган буйича инглиз, рус ва узбек тилларидаги изохли лугат урин олган. Инглиз тилини экологиялаштириш буйича тузилган дастурининг асосини экология йуналишидаги махсус тестлар ташкил этиб, у куйидаги булимлар буйича тизимлаштирилган: 1) инсониятнинг глобал муаммолари; 2) «Экологик маданият» тушунчасини ривожлантириш; 3) экосистемалар ва уларнинг ривожланиши; 4) сув-тупрок ресурсларининг ифлосланиши; 5) иклим, хавонинг ифлосланиши, глобал исиш, азон катлами муаммолари; 6) ахоли сони муаммоси; 7) урбанизация ва уни мувофиклаштириш; 8) озик-овкат ресурслари муаммоси; 9) флора ва фауна мухофазаси; 10) энергетик ресурсларни тиклаш; 11) ташки мухитга радиациянинг таъсири.

Экологик лаёкатлилик даражасини аниклаш максадида 1-2-курс талабалари билан Андижон, Фаргона ва Наманган давлат университетларида педагогик тажриба-синов утказилди. Тажриба-синов жараёни таъкидловчи (2016 й.) ва шаклланувчи (2017-2020 йй.) боскичларида ташкил килинди.

1-жадвал

Талабаларнинг назорат ва тажриба-синов гурухраридаги (2017 й.) экологик лаёцатлилик даражаси

Даража Гу] рухлар Х2 Р

назорат (n=130) тажриба-синов (n=130)

Абс % Абс %

Аъло 15 11,54 16 12,31 0,19 0,848

Яхши 69 53,08 65 50,0 0,50 0,620

Коникарли 38 29,23 36 27,69 0,27 0,784

Коникарсиз 8 6,15 13 10,0 1,14 0,255

Биз икки гурухни танлаб олдик: тажриба ва назорат. Тажриба-синовнинг биринчи боскичида талабаларда шаклланган экологик маданиятнинг бошлангич даражасини аниклаш тажриба-синов утказилди; Ушбу боскичга камраб олинган

барча талабалар сони 260 тани ташкил этди (2 та гурух: хар бири 130 нафар талабалардан иборат). Биринчи гурухда утказилган тадкикотлар натижалари тугрисидаги маълумотлар 1-жадвалда берилиб, унда экологик лаёкатлиликнинг 4 та даражаси келтирилган.

Шакллантирувчи тажриба-синовбоскичларида инглиз тили укитишни уч укув йилига мулжалланган (нофилологик йуналишларида инглиз тили 3 йил давомида укитилади) махсус экологиялаштирилган дастур ишлаб чикилди ва мухокамадан утказилди. Шакллантирувчи тажриба-синов указилгандан сунг иккинчи назорат утказилди хамда шу дастур асосида тажриба-синов ишлари олиб борилди (2-жадвалга каранг).

2-жадвал

Назорат ва тажриба гурухраридаги (2020 й.) талабаларни экологик

лаёцатлилик даражаси (иккинчи кесма)

Даража Гурухлар Х2 Р

Назорат (n=130) Тажриба-синов (n=130)

Абс % Абс %

Аъло 20 15,38 38 29,3 7,19 0,007

Яхши 75 57,9 70 53,85 0,39 0,532

Коникарли 30 29,23 22 16,92 1,54 0,215

Коникарси з 5 3,85 0 0,0 5,10 0,024

Жадвалда келтиридган маълумотлардан куриниб турибдики, тажриба бошида экологик лаёкатлилик буйича «Аъло» ва «Яхши» бахолар назорат гурухида унчалилик юкори булмаган, яъни мос равишда 3.84% ва 4,61% ташкил этган булса, худди шу вактда тажриба гурухидаги лаёкатлилик даражаси «Аъло» булган талабалар сони 16,92% га усган, холда «Коникарсиз» бахолар деярли кузатилмаган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шундай килиб, икки йилдан сунг экологиялаштирилган дастур буйича укитилган талабалар гурухларида экологик муаммолар, уларни хал килиш йулларини, атроф-мухит мухофазаси буйича нафакат узбек тилида, хатто инглиз тилида хам тушунча ва атамалар буйича анча купрок маълумотга эга булганлиги аникланди. Бу эса экологик муаммоларни хал килишда экологик таълим ва тарбиянинг ахамияти катта эканлигини билдиради. Назорат гурухларида эса талабаларнинг лаёкатлилик даражаси деярли кутарилмай олдинги холатда колганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Калинин В. Б. Концепции и проблемы // Экология и жизнь. - 1996. С. 62

2. Ясвин В.А. Формирование экологической культуры школьников в разделе «Человек и его здоровье» средствами спецкурса «Экология человека»: автореф: дис. ... канд. пед. наук. - М., 2007. - С. 6

3. Ситаров В.А., Пустовойтов В.В. Социальная экология. - М.: Академия, 2000. -С. 34.

4. Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN ACHIEVING EDUCATIONAL EFFECTIVENESS. Журнал естественных наук, 7(1).

5. Каримов, У., & Каримова, Г. (2018). ГЕОПОЛИТИЧЕСКАЯ КОНКУРЕНЦИЯ В ИНФОРМАЦИОННОМ ПРОСТРАНСТВЕ. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018) (pp. 1368-1372).

6. Каримов, У., & Каримова, Г. (2021). АХБОРОТ ОКДМИ ВА АХБОРОТ МАДАНИЯТИНИНГ ШАКЛЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ. Scientific progress, 2(3), 743-750.

7. Rayimov, A. A., & Karimova, G. Y. (2021). SOCIAL ASPECTS OF THE FORMATION OF SOCIAL ACTIVITY IN YOUTH. Oriental Journal of Social Sciences, 29-32.

8. Gaybullaeva M. F. The Role Of Biomass In Saving Natural Resources //The American Journal of Horticulture and Floriculture Research. - 2021. - Т. 3. - №. 02. -С. 1-6.

9. Umaralievich, K. U. SPIRITUAL EDUCATION OF STUDENTS OF PEDAGOGICAL UNIVERSITIES ON THE BASIS OF CULTURAL AND HUMANISTIC APPROACH.

10. Еойназаров, F. А. (2021). КИЧИК МАКТАБ ЁШДАГИ БОЛАЛАРГА БЕРИЛАДИГАН ХАРАКАТЛИ УЙИНЛАР. Scientific progress, 2(1), 202-211.

11. Каримов, У. У. (2017). РОЛЬ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ В ПРОЦЕССЕ ГЛОБАЛИЗАЦИИ. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2017) (pp. 1189-1192).

12. Karimov, U. U. (2021). Scientific and Theoretical Foundations of the Formation of the Social Environment in the Family. Oriental Journal of Social Sciences, 37-40.

13. Usmanov, N., Ganiev, B. S., & Karimova, G. Y. (2021). THE PHILOSOPHICAL BASIS FOR THE FORMATION OF SPIRITUAL MATURITY AMONG YOUNG PEOPLE. Oriental Journal of Social Sciences, 33-37.

14. Sodikjonovich, G. B. (2020). Social and philosophical aspects of family entrepreneurship development. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 10(12), 1228-1234.

15. Abdurakhmonova, M. M., ugli Mirzayev, M. A., Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). Information Culture And Ethical Education In The Globalization Century. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03), 384-388.

16. Ganiyev, B. S. (2019). INNOVATIVE (ENTREPRENEURIAL) ACTIVITY OF WOMEN AT A NEW STAGE OF DEVELOPMENT OF OUR SOCIETY. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(11), 122-129.

17. PaxHMOB, A. m. (2021). CAHOAT H^THCO^HETH^A MAXA^^HH^AmTHPH^AETrAH MAXCY.OT.TAPHH AHВЕPCHКAЦH£.ПAffl OMH.H CHOATH^A. Scientific progress, 1(6), 505-511.

18. Raximov, D. S. (2021). DIVERSIFIKATSIYA HUDUDLAR SANOATNI MUVOZANATLI STRATEGIK RIVOJLANTIRISh YO'NALIShLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(3), 199-207.

19. Kuzibaevna, O. G. (2020). TECHNOLOGIES OF DEVELOPING THE ECOLOGICAL CULTURE OF STUDENTS IN THE PROCESS OF LEARNING A FOREIGN LANGUAGES IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS. Solid State Technology, 63(1s), 1816-1825.

20. Bozarov, D. M., & Karimova, G. Y. (2021). ROLE OF THE SELF-ORGANIZATION MODEL IN COMPLEX SOCIAL SYSTEMS. Oriental Journal of Social Sciences, 1-9.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.