Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИЯ ВА ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ'

ЭКОЛОГИЯ ВА ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1327
87
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогик методлар / экология дарси / талаба / табиатни асраш / замонавий технологиялар / кузатув методлари / мустақил таълим / экологик тугарак. / педагогические методы / экология / студент / охрана природы / современные технологии / методы наблюдения / самостоятельное образование / экологическое образование.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хушвақтова Хуснобод Солиевна

Ушбу мақолада экология фанининг бугунги кундаги аҳамияти, олий таълим муассаларида экологиядан дарс беришнинг педагогик методлари ва аудиторияда экология дарсини олиб боришнинг янги ва анънавий дарс ўтиш усуллари таққосланади. Талабага экология фанини янги усулда олиб бориш, унинг иштирокини таъминлаш, унинг онгида табиатга нисбатан янги фикрлар шаклланишига олиб келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДЫ ПРЕПОДАВАНИЯ ЭКОЛОГИИ И ОХРАНЫ ПРИРОДЫ

В данной статье поднимаются вопросы актуальности науки об окружающей среде для современного образования, педагогических методов преподавания экологии в высших учебных заведениях, а также новых и традиционных методов преподавания экологии. Применение новых методов в преподавании экологии позволит студентам активно участвовать на занятиях и сформировать у них экологическое сознание.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИЯ ВА ТАБИАТНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАНИНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ»

Хушва^това Хуснобод Солиевна,

Узбекистан давлат жах,он тиллар университети "Табиий фанлар" кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди, доцент

ЭКОЛОГИЯ ВА ТАБИАТНИ МЦОФАЗА КИЛИШ ФАНИНИ УКИТИШ УСУЛЛАРИ

УДК: 574; 378

ХУШВАКТОВА Х.С. ЭКОЛОГИЯ ВА ТАБИАТНИ МУЦОФАЗА КИЛИШ ФАНИНИ УКИТИШ УСУЛЛАРИ

Ушбу маколада экология фанининг бугунги кундаги ах,амияти, олий таълим муассаларида экологиядан дарс беришнинг педагогик методлари ва аудиторияда экология дарсини олиб боришнинг янги ва анънавий дарс утиш усуллари таккосланади. Талабага экология фанини янги усулда олиб бориш, унинг иштирокини таъминлаш, унинг онгида табиатга нисбатан янги фикрлар шаклланишига олиб келади.

Таянч суз ва тушунчалар: педагогик методлар, экология дарси, талаба, табиатни асраш, замонавий технологиялар, кузатув методлари, мустакил таълим, экологик тугарак.

ХУШВАКТОВА Х.С. МЕТОДЫ ПРЕПОДАВАНИЯ ЭКОЛОГИИ И ОХРАНЫ ПРИРОДЫ

В данной статье поднимаются вопросы актуальности науки об окружающей среде для современного образования, педагогических методов преподавания экологии в высших учебных заведениях, а также новых и традиционных методов преподавания экологии. Применение новых методов в преподавании экологии позволит студентам активно участвовать на занятиях и сформировать у них экологическое сознание.

Ключевые слова и понятия: педагогические методы, экология, студент, охрана природы, современные технологии, методы наблюдения, самостоятельное образование, экологическое образование.

KHUSHVAKTOVA KH.S. METHODS OF TEACHING ECOLOGY AND ENVIRONMENTAL PROTECTION

The article raises issues of the relevance of environmental science for modern education, pedagogical methods of teaching ecology in higher educational institutions, as well as new and traditional methods of teaching ecology. Teaching students of the ecology new methods will allow students to actively participate in classes and the formation of their environmental consciousness.

Key words and concepts: pedagogical methods, ecology, students, nature conservation, modern technologies, methods of observation, independent education, environmental education.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

Кириш.

Маълумки бугунги кунда ер шарида глобал исиш окибатлари йилдан йилга сезилмокда, БМТ нинг (2019) маълумотларига кура, кей-инги йилларда биргина Тошкент шах,рида 1902 йилдан 2002 йилгача булган бир аср давомида х,аво х,арорати 1,30С даражага иси-ган булса, 2002 йилдан 2017 йилгача, яъни 15 йил орасида х,аво х,арорати яна 1,50С га кутарилди. Бунга сабаб асосан антропоген омил булиб х,исобланади; антропоген омил-лар каторида - одам сонининг ошиб бориши, автотранспорт воситалари, чикиндиларнинг ташланиши ва техник курилмалар купайиб кетиши натижасида атмосферага ташланади-ган СО2 х,амда бошка зарарли газлар микдори кун сайин рухсат этилган меъёрдан ошиб бориши1.

Бугунги кунда тез-тез булаётган туфонлар, зилзилалар, кислотали ёмFирлар ва бошка салбий экологик х,олатларнинг х,аммаси таби-атга инсонлар томонидан келтирилаётган зарар туфайли булмокда. Качонки инсонлар табиатни асраш йулида онгли х,аракат килмасалар, шунингдек узларининг экологик тушунчаларини орттирмас эканлар, биз яшаб турган табиат кундан кун салбий томонга караб х,аракатланиб бораверади. Табиатда биохилмахилликнинг кун сайин камаймиб бораётганлигини аник ракамлар билан "Кизил китоб" ва бошка глобал исишга оид маълу-мотлар билан исботлаш мумкин.

Мавзунинг долзарблдиги.

Демак табиатни асраш ва бугунги х,олида саклаб колиш учун "Экология ва атроф мух,итни х,имоя килиш" фанини узлук-сиз таълим тизимида укитиш лозим. Ушбу фанни олий таълим муассасаларида барча йуналишларда уцитишдан мацсад, талаба-ларнинг кайси курсда булишларидан катъий назар бугунги замонавий экологик тушунча-лар ва маданиятни улар онгига сингдириш-дир. Инсонлар ёшлигидан табиатни асрашга ургансалар шундагина узи яшаб турган табиатни севишади ва аввайлайдилар. "Экология ва атроф мух,итни х,имоя килиш" фани олий таълим тизимида турли хил дарс соатлари

мужассамлигида дарсларни ауидиторияларда ва дарсдан ташкарида мустакил равишда укитилади. Хар бир фан каби "Экология ва табиатни мухофаза килиш" фанини укитиш шакллари турлича булади.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари к,иск,ача та^лили. Бир катор олимлар - Беспалько В.П.2, Вендровская Р.Б.3, Ваше-стова Л.Г.4, Вербицкий А.А.5, Кравченко А.И.6, Кравцова Е.Е.7, Турдикулов Э.О.8 - олиб бор-ган изланишлари натижасига кура экология дарсларини бошка фанлардан кура талаба билан мулокотда булиб утиш яхши натижа беришини курсатиб утадилар. Талаба дарсда эшитиб, куриб ва узи иштирок этиб шахсан топширикларни бажарган вактда укитувчи томонидан берилган мавзулар унинг ёдида купрок сакланиб колади. Чунки табиий фан-лар (биология, география, экология, физика, кимё ва бошкалар) маъруза ёки аудитория дарслари булишидан катъий назар талабанинг иштироки булишини куллаб-куватлайди.

Ушбу бажарилган тадцицотнинг мо^ияти шундан иборатки, мамлакатимизда ОТМла-рида экология фан сифатида янги фан булиб хисобланади. Мамлакатимиз мактабла-рида экология фан сифатида укитилмайди, олий таълим тизимида дарс бераётган укитувчиларнинг асосий кисми эколог эмас ёки экология йуналишларини битирмаган. Шуни таассуф билан айтиш мумкинки, респу-бликанинг деярли барча олий юртларида

1 Узбекистан Республикасида атроф-мухит холати ва табиий ресурслардан фойдаланиш туFрисидаги мил-лий маъруза (2008-2011 йиллар). Масъул мухаррир Р.Ибрагимов. - Т.: "Chinor ENK", 2013.

2 Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем: проблемы и методы психолого-педагогического обеспечения технических обучающих систем. - Воронеж: Изд-во Воронеж, ун-та, 1977. - 304 с.

3 Вендровская Р.Б. Очерки истории советской дидактики. - М.: "Педагогика", 1982. 320 С.

4 Вашестова Л.Г. Экспериментальное исследование идентификации личностно средового взаимодействия в ситуации деловой игры. // Использование игровых методов в обучении и совершенствовании систем управления. - М.: ЦЭМИ, 1989. - С. 129.

5 Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе.

- М: "Велби", 2007. - 234 с.

6 Кравченко А.И. Психология и педагогика: Учебник. -М.: "Проспект", 2019. - 320 с.

7 Кравцова Е.Е. Психология и педагогика. Краткий курс.

- М.: "Проспект", 2016. - 320 с.

8 Турдикулов Э.О., Турдикулов У. Марказий Осиёда экологик таълим тараккиёти: (Умумий урта таълим мак-таб укитувчиси ва укувчилари учун кулланма). - Тошкент: УзФА «Фан», 2005. 256 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

экологиядан укитиш факат маъруза шаклида олиб борилади.

Мамлакат ОТМларида экология фанини укитиш замонавий технологиялар асосида олиб борилмайди, шунинг учун экология фанини укитиш усулларни урганиш максад килиб куйилди. Экология фани бугунги кунда фалсафа фанига ухшаб барча фанларнинг заминида турли мавзуларда шаклланади, демак дарсларни олиб бораётган укитувчи мавзуларни табиат билан боFликлигини топиб куллаши лозим, чунки инсон доимо табиатда яшайди ва хеч качон табиатдан чикиб кета-олмайди. Аслида инсонга табиат керак, табиатда инсон оддий бир тирик организм сифа-тида шаклланган.

Тадцицотнинг объекти деб "Экология ва атроф мухитни х,имоя килиш фани"ни укитишнинг маъруза, семинар ва мустакил дарс усуллари х,амда талабалар билан бирга-ликда утиш хисобланади. Улар куйидагичадир: аудиторияда, аудиториядан ташкари, универ-ситетдан ташкари талабаларга экология фани х,акида тушунчалар берилади.

Дарсларни олиб бориш усули: биз аудиторияда одатдаги анъанавий усулдан кочиб, дарсларни талабалар билан келишган х,олда иллюстрация, демонстрация ва кузатув метод-лари оркали амалга оширдик.

Асосий к,исм.

Дарс жараёнида биз анънавий укув режа-сидан чикиб, белгиланган семестрда укув режасидаги мавзуларни талабалар билан биргаликда мухокама килиб чикдик ва улар билан биргаликда мавзулар кетма-кетлигини танладик, кайси мавзуни биринчи уринда урганишимизни хам талабалар билан аниклаб олинди. Хар бир маъруза дарсининг охи-рида кейинги дарсда утиладиган мавзуни номини талабларга айтиб, дафтарларига ёзди-риб юборилди. Бундан максад улар кейинги мавзудаги дарсларга тайёрланиб келишлари лозим эди. Талаба дарсга келганида укитувчи талабадан бугун утилиши лозим булган мавзу-нинг номини сурайди ва доскага ёзиб куяди. Укитувчи талабаларга ушбу мавзу буйича уртага саволлар ташлайди ва талабаларнинг жавобларини бирма-бир тингланди.

Ана шунда улар учун мураккаб булган айрим тушунчалар туFрисида укитувчининг

тайёр видеолари булади, проектор оркали аудиторияда кичик видеоларни куришади. Хар бир маъруза дарсида, мавзуга оид тайёр-ланган видеофильмлар курилди, ушбу мавзу хакида талабалар уз фикрларни айтишди, кимдир айрим фрагментларга яхши тушунма-ган булса, кимдир шу мавзу узи билган маъ-лумотларни кушимча килди. Талабалар ишти-рокидаги умумий мухокамадан сунг, укитувчи шу мавзу хакида талабаларга номаълум булган янги фикрларни талабаларги етказди.

Мазкур тажриба-синов дарсларимиз Узбекистон давлат жахон тиллари универ-ситетининг иккинчи инглиз факультетининг учинчи боскич талабалари 310-315 гурух талабалари (2014-2015 йилларда) билан олиб борилди. Бу усулда олиб борган аудитория дарсларимизни самарасини юкори даражада булганлигини узлаштириш курсаткичларидан билиш мумкин. Чунки худди шу курснинг 316321 гурух талабаларига маъруза дарслари бошка укитувчи томонидан оддий усулда олиб борилди. Ушбу гурухларда анъанавий усулларда аудлиторияга кириб йуклама килинади ва укитувчи бугунги мавзуниниг номини доскага ёзади ва мавзу буйича тай-ёлаб келган маъруза буйича тушунтиради хамда дарс охирида кимда савол бор деб суралди.

Семестр охирида тажриба-синов гурухларимиз талабалари олган узлаштириш баллари нисбатан 32-35 фоизга юкори булди. Чунки талабада эркинлик, мустакиллик шак-лланди, узи эркин дарс жараёнида иштирок этганлиги учун талабада табиат хакида фик-рлар шаклланди. Маъруза укилганда талаба-нинг мияси купинча бошка хаётий ташвиш-лар билан банд булади, чунки у хеч нарсада иштирок этмайди. Узича дафтарига эшит-ган маърузасини ёзиб чикиб кетади; агарда дарс жарёнига фаол иштирок этса, талаба табиат хакидаги тасаввурлар навбатма-навбат тулдириб боради.

Аудиториядан ташкари экология дарсларни олиб бориш методикаси талабанинг мустакил тарзда билим олишига имконият яратиш ёки укитувчи фан хакида тушунчалар бериши ёрдамида билим олишнинг усуллари-дан биридир. Укитувчи аудиториядан ташкари дарс учун замонавий талабларга жавоб бера-диган: шахсий компьютерлардан яхши фой-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

даланаоладиган, ахборот-коммуникатив тех-нологияларни биладиган, Интернет тизими-дан кидирув ишларини билаоладиган тала-балар олдига аудиториядан ташкари ишлаб чикиладиган мавзуларни танлайди. Аудиториядан ташкари мустакил билим олиш методи турли экологик тугаракларда, факультатив укишларда ва экология мактаблари шаклла-рида олиб борилади. Ёки талабалар конфе-ренциялари, далада бажариладиган кузатув-лар ёки экология буйича олимпиадаларга тай-ёрланиши давомида аудиториядан ташкарида мустакил таълим олинади.

Узбекистон давлат жахон тиллар универси-тети "Табиий фанлар" кафедраси профессор-укитувчилари томонидан "Глобал экологик бухронлар ва ёшлар онгида экологик мада-ният ва кадриятларни шакиллантириш прин-циплари" мавзусида университет микёсида талабалар конференцияси утказилди. Конференция давомида талабалар узларини кизиктирган экологияга оид мавзуларда маъ-рузалар тайёрлаб шу мавзуда конференцияда такдимот килишди.

Талабалар илмий-амалий анжуман материаллари ва талабаларга узларни кизиктирган экологияга оид мавзуларда мав-зулар танлаб шу мавзуда конференцияга маъ-руза килишлари суралди. Масалан, 311 гурух талабалари уртасида айрим талаба 2-3 маъ-руза тайёрлаб келишдилар ва узлари учун кизик булган мавзулар талабалар уртасида мухокама тарзда олиб борилди. Талабалар-нинг энг яхши маърузалари 1-, 2-, 3- уринлар билан такдирланди, мухими - талабада таби-атга булган алохида мехр шакллантири-лишга эришилди. Ушбу методика асосида билим олишдан максад - талабанинг шах-сини ривожлантириш соха буйича билим, куникма ва тушунчаларни шакллантиришни йулга куйилиши. Аввал олган билимларни мустахкамлаш талабага бугунги замонда мустакил йул танлаш ишларида аудиториядан ташкари олган билимлар аскотади. Аудиториядан ташкари билим олишда талаба бир катор экологик атамаларни урганади: эко-логик мониторинг, табиатни асраш, яшаш мухити, популяция ва бошкалар.

"Экология ва атроф мухитни химоя килиш фани" буйича мустакил таълим олишнинг асо-сий турлари куйидагича:

- табиат хакида ижодий ишлар тайёр-лаш;

- ёзма мустакил топшириклар бажариш;

- аник мавзу буйича оFзаки чикишлар тайёрлаш;

- экскурсияга чикиб табиатни урганиш.

Урганишлардан шу нарса маълум булдики,

экология укитувчилари аудиториядан ташкари дарсларни купинча иккинчи дара-жали деб билишаркан. Улар учун энг маъкули, дарсларни аудиториядарда утиш осон ва кулай хисобланади. Бу холатни урганиб шун-дай хулосага келинди: купгина экология фани укитувчилари асли экология йуналишини ёки биологияни битиришмаган, бошка мута-хасисликларни битириб, эндиликда эколог булиб колишган, мана шу хам уларни табиатни хамда флора ва фаунани кам билишла-рига сабаб деб билдик. Аудиториядан ва уни-верситетдан ташкари дарсларга тайёрла-ниш хамда уни олиб боришда маълум экологияга оид педагогик методика лозим булади. Афсуски укитувчилар ушбу методикаларни яхши билишмайди. Бундан ташкари, куплари усимликлар ва хайвонлар тури, уларнинг озикланиш занжирини юзаки билишади. Шу сабабли аудиториядан ташкари дарсларни юзаки олиб боришган.

Аслида дарс олиб бориш усуллари хар хил булганда хам максад битта булиб, талабаларга экология сохасида билим бериш хисобланади. Хар бир дарс бериш шакли одатда: дарс бериш вактида ва жойида, укув ишларини бажариш асосларини эътиборга олиб амалга тоширилади. Бу холатда талабалар гурух, 4-5 киши, ёки факат бир кишидан иборат холда булиши мумкин, аммо кай холатда булса хам экологик билим берилади. Укитувчи дарс олиб борар экан, маълум бир мавзуни уз билими, махоратидан келиб чикиб ургатади ва бу жараёнда бир неча методлардан фойда-ланаолади деб ёзади Залесский Г.Е.1.

Аудитория ва мустакил дарсларни бир-боFлик эмаслигини биз аслида мавзуга боFласак хам, купинча укитувчиларнинг дарс бериш жараёнини ташкил килишга ижодий ёндашувидан келиб чикиш мумкин. Масалан "Популяция омиллари" мавзуси бир укитувчи

1 Залесский Г.Е. Психология мировоззрения и убеждений личности. - М.: МГУ, 1994. С. 20.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

учун жуда катта булиб, яъни 6 соатда хам мавзу буйича маълумотларни айтиб тугатол-маса, иккинчи бир укитувчи бу мавзу буйича бериладиган маълумотни 2 соатга аранг етка-зади. Чукур билимга эга булган укитувчи мав-зуни дарс утишнинг барча шаклларини бир бирига боFлашга деталлар топади. Аслида бу нарса укитувчининг мустакил билими, таж-рибаси, педагогик когнитив махоратига ва нотиклик санъатига боFлик. Хар бир экологик мавзу укитувчи томонидан таълим бериши-нинг мазмуни, шакли ва олиб бориши мето-дига караб талабага етказилади. Чунки олиб борилаётган уч хил дарс бериши жараёнида экологияга оид яхлитлик, таълим тизимига мос келган умумийлик хусусиятлари мавжуд булади.

Олий таълим муассасаларида экологик билим олиш жараёни аудитория, аудитори-ядан ташкари ва университетдан ташкари холда, тизимли хоссалар асосида бир-бири билан боFлик боради. Хар бир укитиш шакли узининг услубига, мазмунига, муно-сабатига, максадига ва воситаларига эга-дир. Укув жараёнида аудитория шакли укитувчи ва укувчининг белгиланган укув дастурини узлаштиришга каратилган булса, аудиториядан ташкари укиш - бу мустакил ишларни бажариш ёки талабанинг укитувчи рахбарлигида узининг экологик билимларини ошириши, бунда тугаракларга катнашиши, экология мактабларида маърузалар килиши. Натижада табиатга булган мехрининг ошиши, университетдан ташкари укитиш шакллари -мамлакатнинг гузал жойларига саёхат килиш, экотуризм, агротуризм ва турист сифатида экскурсияларга чикиш натижасида уз ижти-моий салохиятини оширади.

Экологик мазмундаги табиий фанларни укитиш ва унинг узлаштирилиши дарсларни кандай олиб борилишига, маъруза, семинар, лаборатория, экскурсиялар оркали табиий вокеаликни талабалар онгига сингдириш хамда ижодий ва мустакил фикрлаш натижасида узи фикрини баён килаолиши педагогик амалиёт усулларига туFри келади.

Хулоса. Тадкикот ва педагогик таж-риба асосида куйидаги хулосалар чикаришга муваффак булинди:

1. Дарс утиш жараёнида укитувчи турли хил усулда дарс утишни максад

килиб куймайди, балки турли педагогик топширикларни амалда куллаш оркали талаба онгига экологик билимни сингдиришни, дидактив жихатдан билимли кадрлар тайёр-лашни максад килиб куяди. Аслида маълум бир мавзу буйича, турли методларни куллаб дарс утиш эмас, балки дарс жараёнида педагогик масалаларни ечиши лозим. Бунинг учун укитувчи дарс утишнинг кулай усулларидан фойдаланиши, тизим ташкил килиши, таълим беришнинг дидактикасини туFри куллай билиши натижасида талабани билими ривож-ланиши ва тарбияланишига имконият яра-тади.

2. Экология дарсларида инсон, жамият ва табиат доимий бирликда куриб чикилади. Визуал усуллар кулланилиб утадиган дарс-лар кизикарли булади, чунки укитувчи хам, талаба хам экспериментни кузатадилар. Таж-риба, визуал объектлар, кургазмали куроллар ва хоказоларни демонстрация килиш билан боFлик визуал усуллар, улар кузатишни ривожлантиради, хулоса чикариш ва умум-лаштириш кобилиятини ривожлантиради. Визуал усуллар талабаларда атрофимиз-даги дунёга кизикишни саклашга ва табиатга Fамхурлик килишни ривожлантиришга имкон беради.

3. Дарс жараёнида компьютер ва проек-тордан фойдаланиш укув жараёнини бойи-тади хамда укувчиларнинг экологияга булган кизикишини ривожлантиришга ёрдам беради.

4. Талабалар билан конференцияларда иштирок этиш натижасида тадкикотлар нати-жаларини тахлил килиш, уларнинг ишлари-нинг энг мухим коидаларини умумлашти-риш, илмий ишни конференцияда якунлаш ва химоя килишга тайёргарлик куриш оркали олган билимларини тушунадилар, тизимлаш-тирадилар, умумлаштирадилар, илмий тил услубини узлаштирадилар. Илмий-тадкикот ишининг якуний боскичи талабаларнинг билимга булган эхтиёжини ва шахсий ривож-ланишини раFбатлантиради.

5. Мустакил ишнинг асосий максади шун-дан иборатки, укитувчи маълум микдордаги билимларни такдим этганидан сунг, кела-жакда талабалар ушбу билимларни амалда куллашлари мумкин. Талабалар мустакил таълим олиш жараёнида мавзу буйича маълу-мотлар топиш, таккослаш ва уларни саралаш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

куникмаларини такомиллаштиради. Мустакил таълим жараёнида талаба берилган мавзунинг мохиятини самарали такдим этиш, уз фикрла-рини эркин мухитда ифода этиш, шунингдек бериладиган саволларга аник ва асосли жаво-бларни тайёрлашни урганади.

6. Экологик таълимнинг хилма-хиллиги укув жараёнини янада бойитишга, экологик таълим муаммоларини хал килишда табиий мухитдан тулик фойдаланишга имкон беради. Таълимнинг барча шаклларини уларнинг муносабатларида куллаш экологияни урганиш жараёнининг самарадорлигини оширишга имкон беради.

7. Илмий анжуман катта педагогик ахамиятга эга. Конференцияда маърузачи-ларнинг муваффакияти, талабаларнинг ижти-моий мавкеини ошириш, тенгдошлари ора-сида уларга булган хурматни оширишга ёрдам

беради. Талабалар айрим илмий муаммолар-нинг хозирги холати туFрисида узларининг хабардорлигини сезиларли даражада ошира-дилар, туFри тадкикот усулларини эгаллайди-лар, маълумотларни мустакил равишда кабул киладилар, уларни туFри талкин килишни урганадилар, тахлил киладилар, умумлашти-радилар, хулосалар чикарадилар, ишларни башорат киладилар, узларини курсатадилар ва химоя киладилар.

8. Бугунги кундаги муаммо нафакат талабаларнинг билимга, балки илмий-тадкикот фаолиятига булган кизикишини ривожланти-ришдир.

9. Укитиш усулларининг хилма-хиллиги, уларни дарсда ва экологик таълимнинг бошка шаклларида уЙFунлиги экологик фикрлаш ташки дунё билан хамкорликда пайдо булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил 27 майда экологик таълимнинг ривожланиш концепцияси ишлаб чикиш буйича сузлаган нутки. - ekologiya.uz.

2. БМТ. Иклим узгариши. Иклим узгариши буйича Париж Конвенцияси. 2019.

3. Беспалько В.П. Основы теории педагогических систем: проблемы и методы психолого-педагогического обеспечения технических обучающих систем. - Воронеж: Изд-во Воронеж, ун-та, 1977. - 304 с.

4. Вашестова Л.Г. Экспериментальное исследование идентификации личностно сре-дового взаимодействия в ситуации деловой игры. // Использование игровых методов в обучении и совершенствовании систем управления. - М.: ЦЭМИ, 1989. - С. 129.Вен-дровская Р.Б. Очерки истории советской дидактики. - М.: "Педагогика", 1982. 320 С.

5. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе. - М: "Велби", 2007. - 480 с.

6. Залесский Г.Е. Психология мировоззрения и убеждений личности. - М.: МГУ, 1994. С.20.

7. Кравченко А.И. Психология и педагогика: Учебник. - М.: "Проспект", 2019. - 400 с.

8. Кравцова Е.Е. Психология и педагогика. Краткий курс. - М.: "Проспект", 2016. -320 с.Турдикулов Э.О., Турдикулов У. Марказий Осиёда экологик таълим тараккиёти: (Умумий урта таълим мактаб укитувчиси ва укувчилари учун кулланма). - Тошкент: УзФА «Фан», 2005. 178 б.Узбекистон Республикасида атроф-мухит холати ва табиий ресурслардан фойдаланиш туFрисидаги миллий маъруза (2008-2011 йиллар). Масъул мухаррир Р.Ибрагимов. - Т.: "Chinor ENK", 2013.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.