Научная статья на тему 'ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРГА ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ДИФФЕРЕНЦИЯНИНГ “ҲАМКОРЛИК” ЁКИ “РАҚОБАТ” МЕТОДЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИШ МУАММОСИ'

ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРГА ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ДИФФЕРЕНЦИЯНИНГ “ҲАМКОРЛИК” ЁКИ “РАҚОБАТ” МЕТОДЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИШ МУАММОСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
18
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
хорижий тилларни ўрганиш / ўқитиш методикаси / хорижий тилларни ўқитишни ташкиллаштириш / ҳамкорлик/рақобат / дифференциявий таълим / дифференциявий ёндашиш. / teaching a foreign language / teaching methodology / organization of teaching a foreign language / cooperation/competition / differentiated teaching / differentiated approach

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — B. Turdaliev

Ушбу мақолада ҳамкорлик ёки рақобат қилиш орқали дифференциянинг амалий қўлланилиш имкониятлари ва унинг таълим жараёнига таъсирини аниқлаш таҳлил қилинган. Ушбу тадқиқот ишидан кўзланган мақсадга эришиш учун хорижий тилларни ўрганувчи талабалар ўртасида тажриба ўтказилди. Ўрганишлар давомида хорижий тилларни ўрганувчи талабалар ўз ёшлари ҳамда хорижий тилларни билиш даражалари асосида турли гуруҳларга ажратилди. Бунда ҳар бир гурух ўзаро ҳамкорлик методида ишлаш билан дарс машғулотларини бошлаган бўлсалар машғулотнинг сўнггига келиб рақобат методи билан якунлаганлар. Бундан ташқари, машғулот сўнгида амалий дарс машғулотларини олиб бориш учун энг қизиқарли методларини аниқлаш борасида саволнома ўтказилди. Ўтказилган тажрибанинг натижалари бўйича шу маълум бўлдики, гурухда таҳсил олувчиларнинг билим даражаларидан келиб чиққан ҳолда ҳамкорлик ҳамда рақобат методларини тил ўргатиш машғулотларида қўллаш учун уларни кетма-кетлик тарзда қўлланилиши мақсадга мувофиқ ижобий натижаларга эришилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEM OF USING THE METHODS OF DIFFERENTIATION "COOPERATION" OR "COMPETITION" IN THE PROCESS OF TEACHING FOREIGN LANGUAGES

This article analyzes the practical application of differentiation through cooperation or competition and its impact on the educational process. To achieve the goal of this research work, an experiment was conducted among students studying a foreign language. During the training, students studying a foreign language were divided into different groups depending on their age and level of foreign language proficiency. At the same time, each group began the lesson with work according to the method of mutual cooperation, and by the end of the lesson they finished according to the method of competition. In addition, at the end of the training, a survey was conducted to determine the most interesting methods for conducting practical exercises. Based on the results of the experiment, it was found that, based on the level of knowledge of students in the group, the consistent use of methods of cooperation and competition in language training sessions gave positive results.

Текст научной работы на тему «ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРГА ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ДИФФЕРЕНЦИЯНИНГ “ҲАМКОРЛИК” ЁКИ “РАҚОБАТ” МЕТОДЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИШ МУАММОСИ»

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

ХОРИЖИЙ ТИЛЛАРГА УЦИТИШ ЖАРАЁНИДА ДИФФЕРЕНЦИЯНИНГ "ХДМКОРЛИК" ЁКИ "РАЦОБАТ" МЕТОДЛАРИНИНГ ЦУЛЛАНИШ

МУАММОСИ Турдалиев Б.М

Тошкент Амалий фанлар университети Инглиз тили укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7005709 Аннотация. Ушбу мацолада уамкорлик ёки рацобат цилиш орцали дифференциянинг амалий цулланилиш имкониятлари ва унинг таълим жараёнига таъсирини аницлаш таулил цилинган. Ушбу тадцицот ишидан кузланган мацсадга эришиш учун хорижий тилларни урганувчи талабалар уртасида тажриба утказилди. Урганишлар давомида хорижий тилларни урганувчи талабалар уз ёшлари уамда хорижий тилларни билиш даражалари асосида турли гурууларга ажратилди. Бунда уар бир гурух узаро уамкорлик методида ишлаш билан дарс машгулотларини бошлаган булсалар машгулотнинг сунггига келиб рацобат методи билан якунлаганлар. Бундан ташцари, машгулот сунгида амалий дарс машгулотларини олиб бориш учун энг цизицарли методларини аницлаш борасида саволнома утказилди. Утказилган тажрибанинг натижалари буйича шу маълум булдики, гурухда таусил олувчиларнинг билим даражаларидан келиб чиццан уолда уамкорлик уамда рацобат методларини тил ургатиш машгулотларида цуллаш учун уларни кетма-кетлик тарзда цулланилиши мацсадга мувофиц ижобий натижаларга эришилган.

Калит сузлар: хорижий тилларни урганиш, уцитиш методикаси, хорижий тилларни уцитишни ташкиллаштириш, уамкорлик/рацобат, дифференциявий таълим, дифференциявий ёндашиш.

ПРОБЛЕМА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МЕТОДОВ ДИФФЕРЕНЦИАЦИИ «СОТРУДНИЧЕСТВО» ИЛИ «КОНКУРЕНЦИЯ» В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ

ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ Аннотация. В данной статье анализируются возможности практического применения дифференциации через сотрудничество или конкуренции и ее влияние на образовательный процесс. Для достижения цели данной исследовательской работы был проведен эксперимент среди студентов, изучающих иностранный язык. В ходе обучения студенты, изучающие иностранный язык, были разделены на разные группы в зависимости от их возраста и уровня владения иностранными языками. При этом каждая группа начинала занятие с работы по методу взаимного сотрудничества, а к концу занятия заканчивала по методу соревнования. Кроме того, в конце обучения было проведено анкетирование для определения наиболее интересных методов проведения практических занятий. По результатам эксперимента было установлено, что, исходя из уровня знаний студентов в группе, последовательное использование методов сотрудничества и конкуренции на языковых учебных занятиях дало положительные результаты.

Ключевые слова: обучение иностранному языку, методика обучения, организация обучения иностранному языку, сотрудничество/конкуренция, дифференцированное обучение, дифференцированный подход.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

THE PROBLEM OF USING THE METHODS OF DIFFERENTIATION "COOPERATION" OR "COMPETITION" IN THE PROCESS OF TEACHING

FOREIGN LANGUAGES

Abstract. This article analyzes the practical application of differentiation through cooperation or competition and its impact on the educational process. To achieve the goal of this research work, an experiment was conducted among students studying a foreign language. During the training, students studying a foreign language were divided into different groups depending on their age and level of foreign language proficiency. At the same time, each group began the lesson with work according to the method of mutual cooperation, and by the end of the lesson they finished according to the method of competition. In addition, at the end of the training, a survey was conducted to determine the most interesting methods for conducting practical exercises. Based on the results of the experiment, it was found that, based on the level of knowledge of students in the group, the consistent use of methods of cooperation and competition in language training sessions gave positive results.

Keywords: teaching a foreign language, teaching methodology, organization of teaching a foreign language, cooperation/competition, differentiated teaching, differentiated approach

КИРИШ

Хорижий тилларни укитиш жараёнида дифференция янги ходиса эмас балки уни таълим жараёнида кулланилиши дифференциянинг бир канча турларининг хорижий тилларни урганиш мобайнида таъсир утказадиган таъсири борасидаги маълумотларнинг мавжуд эмаслиги сабабли бир катор муаммоларни келтириб чикаради. Бундай муаммоли турлардан бири хдмкорлик ёки ракобат методи оркали дифференциянинг кулланилиши х,исобланади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

С.В.Аверянованинг таъкидлашига кура ракобат стратегиясини х,ар бир тил ургатиш дарс машгулотларида кулланилиши мажбурийдир. Унинг фикрига кура, ушбу метод стратегияси таълим олувчиларни мустакил илмий ривожланишга туртки булибгина колмай уларнинг огзаки нутк имкониятлари хдмда куникмаларини оширишга хизмат килади [1].

Бундан ташкари, хорижий тилларни урганиш мобайнида ракобат рух,иятини оширишнинг мух,имлигини Н.К.Мацхонашвили томонидан х,ам таъкидлаб утилган. Унинг ёзувларидан келтирилишича, тахсил олувчиларнинг орасида ракобатнинг оширувчи уйинларнинг кулланилиши талабалар учун туртки вазифасини утай олади, шунингдек уларнинг узлаштириш имкониятларини х,ам оширишга хизмат кила олади [2].

Бундан ташкари, К.Э. Топлинсон х,ам уз карашларини келтириб утган, унга кура, таълим жараёнида дифференциянинг кулланилиши давомида таъсил олувчилар узаро эмас, балки уз билим куникмаларига нисбатан ракобатга киришадилар [4]. Юкорида келтирилган фикр ва карашлардан фаркли уларок бир катор тадкикотчилар машгулот давомида ракобат рух,ини ошириш зарарларини таъкидлаганлар, уларнинг фикрига кура узаро ракобат душманликка хдмда таълим олувчиларнинг узларининг билим имкониятларига нисбатан рухий тушкунликка сабаб булиши мумкин. Ушбу методнинг алтернатив услуби сифатида хдмкорлик стратегик методини таклиф киладилар [3]. Бу борадаги адабиётларни тахлил килинганда, таълим жараёнини ракобат рухида олиб бориш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

талабаларга таълим олишга нисбатан туртки ёки ижобий натижавийлигини курсатиб бериш борасида методистлар орасида ягона фикр йуклиги маълум булган. ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Шундан келиб чиккан холда, олиб борилаётган мазкур тадкикот максади сифатида куйидагини аниклаб олинди: дифференциянинг мазкур методларини таълим жараёнида куллашнинг амалий имкониятини аниклаш хамда унинг таълим жараёнига нисбатан курсатадиган таъсирини урганиш. Бундай натижаларга эришиш максадида, амалда хорижий тилларга укитиш дарс машгулотлари олиб борилаётган 4 гурухда тажрибалар утказилди, ушбу гурухда тахсил олувчиларнинг ёши хамда тил билиш билимларининг курсаткичларига нисбатан ажратилган. Тадкикот матнли хамда уйинли булимлардан ташкил этилган булиб, биринчи боскичда талабаларга тугри ёки нотугри турдаги саволлар билан икки турдаги матн берилган берилган булиб, берилган матнлар устида ракобат методида иш олиб борилди. Таълим олувчилар берилган топширикларни ва матнларни бошка талабаларга нисбатан тезрок ва аникрок укий олишлари талаб килинади. Агарда бир талаба бошкаларга нисбатан тезрок бажара олса, лекин берилган саволларнинг факат бир булагигагина жавоб берсаю, бирок бошка бир талаба кечрок бажариб, берилган саволларга олдинги талабага нисбатан камрок хато килган холда жавоб берган такдирда голиб сифатида иккинчи навбатда кечрок жавоб берган талаба тан олинади. Бундай усулнинг дарс машгулотларига куллашдан максад талабаларнинг берилган топширик ва саволларга нафакат тез балки аник жавоб бериш кобилиятларини ривожлантира олишдир.

Берилган иккинчи матн буйича "Гурух пазли" усули танлаб олинган булиб, бир нечта тенг хажмларга ажратиб хар бир талабаларга тенг таркатилди. Талабаларга берилган матн булакларини бошка гурухдошларига укиб, гапириб беришлари талаб килинади, шунингдек сунггида топширикни гурухдошлари билан узаро бажаришлари керак. Мазкур топширикдаги биринчи матн: саволлар тугри / нотугри турдаги саволлар билан бир турга мансуб булиб, бундан ташкари талабаларга берилган матнлар хамда топширикларни бошка талабаларга курсатиш такиклаб куйилди хамда олиб борилган барча мухокамалар укитилаётган тилда олиб борилди. Шу тарика тадкикотнинг иккинчи боскичи хам утказилди.

МУХОКАМА

Утказилган тадкикотлар мухокамаси натижасида ракобат хдмда хамкорлик тарзида олиб борилган дифференция таълимнинг ижобий ва салбий томонлари таъкидлаб утилди. Улардан келиб чиккан холд ижобий томони деб куйидаги омиллар белгилаб куйилди. Улар:

• Таълим олувчи узганинг эмас факатгина узининг билимигагина суяниши мумкин.

• Узаро ракобат ва мухокама мобайнида нафакат укитувчидан балки талабалар гурухдошларидан хам кушимча маълумотларни кабул килишлари мумкин.

• Талабалар учун тушунарсиз холатларда уз гурухдош дустларидан ёрдам олишлари ёки ёрдам курсатишлар мумкин.

• Бир талаба эътиборидан четда колдирган омилларга бошка талаба эътибор каратган холда гурухнинг ижобий натижа курсатишига кумаклашиши мумкин.

• Узаро хамкорликда ечим топишлари ва биргаликда мухокама килишлари ёлгизликда ишлашдан анча кизикрок.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

• Мухокама вактида урганилаётган тилнинг фаол куллинилиши факатгина ижобий таъсир курсата олиши мумкин.

• Гурухда фаол иштирок этувчи талаба дарс машгулотларини узлаштира олиш билан муаммоларга эга бошка талабаларга ёрдам курсата олиши мумкин.

• Урганилаётган тилни билиш даражасининг пастлиги ёки узаро хамкорликда ишлаш хохишининг йуклиги гурух ишини тухтаб колишига сабаб булиши мумкин.

• Булардан ташкари куйидаги омил салбий томони сифатида таъкидлаб утилди.Берилган топширик ва саволларга биринчилардан булиб жавоб беришга интилиш натижасида матнни тулик тушунишда кийинчиликларга дуч келиши мумкин.

Юкорида келтирилган омиллар орасида энг эътиборни жалб кила оладигани шундан иборатки: талабалар мустакил равишда ишлашлари (ракобат ва хамкорликсиз) усули билан бир каторда бошка талабалар орасида узиб кетишга ундай оладиган ракобат усули хам катта кизикишга сабаб булган. Шунингдек, ракобат ва хамкорлик методларидан бирин танлови борасида хдмкорлик методи купрок устунликка эга булган. Талабаларнинг катта кисми унумли иш олиб бориш учун шерикни тугри танлай билиш энг асосийси эканлиги таъкидлаб утганлар. Х,ар бир боскичдан сунг талабалар уртасида, ^айси метод оркали таълим олиш кизикарлирок? ёки ^айси метод хорижий тилларни урганишда фойдалирок? каби саволларни уз ичига олган саволнома утказилди. Ушбу икки омилнинг икки алохида саволномага киритилишининг сабаби шундан иборатки, талабалардан осонрок ёки ёкимли методларни танлаш имконияти чеклаш булиб, натижада кизикарлирок ва кизикарсиз ёки фойдали ва фойдасиз каби омиллар оркали уз фикрларини билдириш суралган.

Тадкикотда иштирок этган гурухлар хорижий тилларни урганиш методикасига нисбатан тажрибага эга булиб, "кизикарли" ва "ёкимли" методлар йуналишига кирувчи бир неча методларни белгилаб курсата олишган. Талабаларнинг катта кисми хамкорлик методи оркали таълим олишни кизикарлирок (73%) ва фойдалирок (53%) этиб белгилаганлар. Ракобат методига нисбатан талабаларнинг 20% кизикарлирок деб хисоблаган булсалар 40% курсаткич билан фойдали эканлигин белгилаб утганлар. Долган талабаларнинг фикрларига кура (7%) таълим олишни хар икки томонлама ракобат ва хамкорлик методи оркали олиб борилиши хар томонлама ривожланишга сабаб була олишини таъкидлаб утганлар.

Тадкикот натижалари хисобланган вактда гурух талабаларининг билим даражалари, жинси ва уларнинг узаро муносабатлари борасида хеч кандай богликликлар инобатга олингани йук. Бундан ташкари илмий курсатлар хисобланганда гурухлар орасида катта фарк сезилмаган. Умумий хисобланган курсаткичлар натижасида хамкорлик методи унумлирок эканлиги тасдикланган. Шунингдек, тадкикотда иштирок этган гурух талабалар урганилаётган тил буйича хар бир берилган топширик ва саволларга нисбатан катта кизикиш билан ёндашилган булиб, келгусида таълим олиш хамда талаб килинадиган топширик ва саволларни бажаришга нисбатан етарли даражада ижобий рухга эга булдилар.

Бундан ташкари, ракобат методи куп холларда талабалар уртасида конфликт ва узаро келишмовчиликларга сабаб булди. Натижада талабалар бу метод оркали таълим олишни давом эттиришдан вох кечдилар. Билим курсаткичи паст булган талабалар узаро

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ракобатлашишдан бош тортиш билан бир каторда бошланишдан олдин воз кечдилар. Бошка томонда хамкорлик методи оркали таълим жараёнида билим кyрсаткичи паст бyлган талабалар хам дарс машFyлотларига кушилганликлари билан бир каторда yзаро фаол иш олиб бордилар.

ХУЛОСА

Юкорида келтирилганлардан келиб чиккан холда, талабаларнинг xоxиш-истакларининг аник устунлиги ёки тадкикот натижалари Уртасидаги фаркларни аниклашнинг етарлича имкони бyлмаганлигидан келиб чиккан холда, гyрyxда таxсил олувчи талабаларнинг илмий курсаткичларидан келиб xолда гyрyx учун унумли ва кизикарли бyла оладиган ракобат ёки хамкорлик методини дарс машFyлотларида Узаро кетма-кетлик тарзда кулланилиши таклиф этилади (шунингдек, тадкикот давомида жуда дУстона мухитга эга булган гyрyx талабалар yзаро ракобатга карамай хамкорлик методи элементларидан доимий равишда фойдаланишлари таъкидлаб утилди).

REFERENCES

1. Аверьянова С. В. Коммуникативные стратегии при обучении устному деловому общению на занятияx по иностранному языку в высшей школе // Российский внешнеэкономический вестник. 2013. № 3 [Электронный ресурс]. Режим доступа : http://cyberleninka.ru/article/n/kommunikativnye-strategii-pri-obuchenii-ustnomu-delovomuobscheniyu-na-zanyatiyah-po-inostrannomu-yazyku-v-vysshey-shkole

2. Мацxонашвили Н. К. Об эффективности игровьк заданий на практически занятияx по иностранным языкам в общей системе профессиональной подготовки бакалавров (из опыта работы со студентами, изучающими Русский язык в Академии физического воспитания и спорта Грузии). 2008 [Электронный ресурс]. Режим доступа : http://cyberleninka.ru/article/n/ob-effektivnosti-igrovyh-zadaniy-na-prakticheskih-zanyatiyahpo-inostrannym-yazykam-v-obschey-sisteme-profescionalnoy-podgotovki

3. Lynch, J., Modgil, C., Modgil S. Cultural Diversity And The Schools : Vol. 2 : Prejudice, Polemic Or Progress? // Routledge, 2006ю 428 p. 4. Tomlinson, C. A. Differentiate Instruction In Mixed-Ability Classrooms. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development, 2GGI. II7 p.

4. Н.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.Сайфуров, А.Тураев "Педагогик компетентлик ва креативлик асослари", Тошкент - 2015 йил

5. Nurmatova, M. M., & Ismoilova, D. R. (2G2I). BUILDING THE STRATEGIC COMPETENCE IN THE HETEROGENEOUS COMMUNICATION. ВЕСТНИК МАГИСТРАТУРЫ,, 65.

6. Аббасова, Н. К. (2020). ИНТЕРАКТИВНЫЙ ПОДХОД В ОБУЧЕНИИ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА УЧАЩИХСЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ. In АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ (pp. 49-53).

7. Aliyeva, N. (2021). ИЗОМОРФИЗМ АНГЛИЙСКИХ КОЛЛОКАЦИЙ И ФРАЗЕМ РУССКОГО И УЗБЕКСКОГО ЯЗЫКОВ С УЧЕТОМ ПЕРЕХОДНОСТИ ЗНАЧЕНИЯ. Журнал иностранных языков и лингвистики, 2(2).

8. Ташматова, Г. Р. (2022). ПРОБЛЕМЫ ВНЕДРЕНИЯ ПРЕДМЕТНО-ЯЗЫКОВОГО ИНТЕГРИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ (CLIL. Academic research in educational sciences, 3(3), 953-96G.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9. Nematovna, F. S. (2016). Activities to promote speaking in a second language. APRIORI. Серия: Гуманитарные науки, (1), 38.

10. ГАНИЕВ, Б., & Ганиева, М. С. (2019). Религиозно-исламские и духовные корни предпринимательской деятельности в Средней Азии. In ИДЕАЛЫ И ЦЕННОСТИ ИСЛАМА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОСТРАНСТВЕ XXI ВЕКА (pp. 332-335).

11. Muzaffarovna, A. N., & Qizi, A. S. T. (2020). Characteristic features of word formation of a newspaper article in English and Uzbek languages. Проблемы современной науки и образования, (2 (147)), 41-43.

12. Abbasova, N. K. (2020). O'ZBEK VA INGLIZ TILLARIDA OLMOSHLARNING QIYOSIY TAHLILI. In МОЛОДОЙ ИССЛЕДОВАТЕЛЬ: ВЫЗОВЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ (pp. 472-476).

13. Karimova, S. (2022). IMPLEMENTATION OF INQUIRY-BASED LEARNING FOR TEACHING ENGLISH. Scientific progress, 3(3), 820-826.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.