Научная статья на тему 'Хоразмда маҳаллий матбуотнинг вужудга келиши тарихи'

Хоразмда маҳаллий матбуотнинг вужудга келиши тарихи Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
27
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Хоразмда маҳаллий матбуотнинг вужудга келиши тарихи»

Хоразмда мах,аллий матбуотнинг вужудга келиши тарихи

Назаров Сардор Бозорбоевич

Урганч давлат университети х,узуридаги Халк; таълими ходимларини к;айта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази "Ижтимоий-ик;тисодий фанлар методикаси" кафедраси катта ук;итувчиси

XX асрнинг20-30 йилларида Совет х,окимияти Хоразм вох,асида уз мафкурасини таргиб к;илувчи мах,аллий матбуотнинг ривожланишига алох,ида эътибор к;аратди.

«Инк;илоб к;уёши» газетаси Хоразмдаги биринчи мах,аллий газета булиб, мувакдат инк;илобий х,укумат тузилганидан кейин 1920 йил 8 мартдан чоп этила бошланган.

«Инк;илоб к;уёши» газетасида К|уйи Амударё х,авзаси халк;лари сиёсий, ижтимоий-ик;тисодий, маданий, маърифий х,аётида содир булаётган вок;еликларни уз сах,ифаларида ёритган.

Мухбирлар К.Болтаев, К|.Берегин, О.Сафаева, У.К|урбоний, М.Исмоилий, Э.Девонов, Х.Эшмуратов сингари партия ходимлари ва к;ишлок; хужалиги мухбирлари Фак;ирий, Хоразмий, Мутриб, Партав, Чокар, Муганний, Соиб Назарий каби ёзувчи, шоирлар газета фаолиятида иштирок этишган. 1925 йилга келиб «Инк;илоб к;уёши» газетаси бир ойда 25 марта чик;а бошлади, ойига 8600 нусхага купайтирилди.

Шундай булишига к;арамасдан 1925 йилда булиб утган иккинчи бутун Узбекистон курилтойида Узбекистондаги газета ва журналлар фаолияти кескин танк;ид к;илинди. К|урултойда «Газета идораларининг йулга солинмаганлиги, тажрибали мухбир, ишчиларнинг камлиги фирк;а кумиталари томонидан бу масалага ах,амият берилмаганлиги, Узбекистонда дех,к;он мух,бирлари ва деворий газеталарнинг шул кунга булган холига сабабчидир» дейилди. 1927 йил февралида «Инк;илоб к;уёши» газетасига бурбон Оллаберганов (Берегин) редактор к;илиб тайинланган. У мух,арирлик фаолиятини 1929 йилнинг май ойигача давом эттиради. Ана шу даврда «Инк;илоб к;уёши» газетаси редакциясида М.Оллоёров, И.Х,абибий, У.К|урбоний ва бонда калами уткир журналистлар фаолият олиб боришган. Айнан улар фаолиятининг самараси натижасида «Инк;илоб к;уёши» газетасининг жойлардаги мух,бирлари (к;ишлок; ва ишчи мух,бирлар) сони кескин равишда ошган. XX асрнинг 20-30 йилларида «Инк;илоб к;уёши» газетасида фаолият олиб борган Б.Рах,монов, АТагиров, К.Болтаев, Ж.К|аландаров, К|.Берегин, Ш.Булатов, Р.Мажидий, С.Урозов каби мух,аррирларнинг фаолияти эътиборга молик. 1927 йил Курбон Берегин (Хоразм округ партия кумитаси булим мудири) ташаббуси билан бир неча бор конференциялар утказилди. Утказилган конференциялар Хоразмда матбуот иши мак;сад ва вазифаларини белгилаб берди. Партия ва давлат рах,барлари Хоразмда миллий тилда чик;адиган газета ва журналларни вох,а ишчи, дех,к;онлари билан узаро мулок;ат минбари деб х,исоблашган.

Хоразм вох,асидаги биринчи газета «Инк;илоб к;уёши» газетаси чоп к;илинганлигининг 8 йиллиги муносабати билан ах,оли учун газета ва журналларни овоз чик;ариб укувчилар гурух,лари ташкил этилади.

1928-1931 йиллар оралигида Хоразм округида дастлабки туман газеталари пайдо була бошлади.

1931 йилга келиб Узбекистонда нашр к;илинаётган газеталар сони 2500дан зиёд эди.

Уша даврда Хивада «Коммуначи», Хонк;ада «Курилиш», Гурланда «Колхоз йули» Шовотда «Шовот х,ак;ик;ати» газеталари чоп этила бошланди.

XX асрнинг 30- йилларида Хоразм вох,асида шуро мафкурасининг мустах,камланишида «Инк;илоб к;уёши» газетаси алох,ида ах,амият касб этди. Газета 400дан ортик; к;ишлок; мухбирларини уз атрофида бирлаштирди. Агар 20-йилларда газета мухбирлари орасида аёллар камчиликни ташкил к;илган булса, 30 йиллар бошида уларнинг сони 50 нафарга етган. Чунки шуролар томонидан аёлларнинг «Инк;илоб к;уёши» газетасига мух,бирликка жалб к;илиш ишлари кучайтирилган. Хоразмда 1931 йилда 2 та китоб,

газета сотиш ва тарк;атишга мулжалланган китоб дукони ташкил этилди.

Овулларда адабиёт ва газеталарнинг кенг тарк;алиш ва мух,бирлар сонининг купайиши адабиёт ва мух,бирлик тугаракларининг яратилиши учун шароитни юзага келтирди. Бундай тугараклар купинча деворий газеталар к;ошида ташкил к;илинган. 1929 йилда Хивада ташкил к;илинган «Ёш куч» деворий газетаси к;ошида 1931 йилгача ЗОдан зиёд мух,бирлар тайёрланган.

Вох,ада чоп к;илинган газета ва журналлар шуролар мафкурасини ташвик;от-таргибот к;илиш воситаси сифатида йилдан йилга купайиб, сони оширилиб борилди. Масалан, 1931 йилга келиб «Инк;илоб к;уёши» газетасига Хива туманидан 1500 дона урнига 3000 дона, Хонк;а туманидаги 1500 дона урнига 3000 дона, Урганч туманида 17000 донага талаб билдирилган. Мак;сад газетани гоявий кураш воситасига айлантириш эди.

Хоразида янги газеталарнинг ташкил этилиши нусх,аларининг купайтирилиши, ажратилиши керак булган маблагларни усишини таъминлади.

Округда 1932 йилга келиб газета ва журналларнинг усиш к;иймати 118000 рублга етган булса, 1933 йилда 170000, 1934 йилда 308000 рублни ташкил этди. 1932 йилга келиб Хоразмда чоп к;илинган газеталар тиражи 3.377 тани ташкил к;илган булса 1934 йилга келиб ЗОЭЗОтага етган. 1930 йилгача «Инк;илоб к;уёши» газетаси ислох, к;илинган эски узбек ёзуви ва лотин алифбосида аралаш х,олда чоп к;илинганлигини газетанинг май ойидаги сонларидан билишимиз мумкин.«Инк;илоб к;уёши» газетаси 1931 йилга келиб тулик; лотин алифбосидаги узбек ёзувига утган.

Хоразмда шуро мафкурасининг гоявий асосини мустах,камлаш мак;садида газта ва журналларга мажбурий обуна к;илдириш ишлари 1933 йилга келиб янада кучайтирилган булиб, «К|изил Узбекистон», «Колхоз йули», «Ёш Ленинчи» газеталари, «Муштум», «Янги йул», «Коммунист» журналлари шулар жумласидандир.

1934 йилдан Хоразмда янги газета «Бул тайёр» чоп этила бошланди. Ушбу газетани чоп к;илишдан мак;сад, ёшларни шуро мафкурасига садок;ат рух,ида тарбиялаш эди. 1936 йилга келиб Янгиарик; туманида «Ленин йули» газетаси чик;а бошлаган. Бу паётда вох,ада битта вилоят ва еттита туман газеталари чоп к;илинган, мух,бирлар сони 2500 кишига етган эди.

1938 йил 28 сентябрда матбуот ходимлари ва мух,бирларининг Хоразм вилоят кенгаши булиб утади. Кенгашда туманларда фаолият олиб бораётган мух,бирлар фаоляитдаги камчиликлар мух,окама к;илинади. «Ленин йули», «Сталин йули», «Сталинчи», «Коммуначи» газеталаридаги мухбирлар фаолияти танк;идга учрашининг сабаби, уларнинг сиёсий дунёк;араши, гоялари, шуро мафкураси талабларига мое келмаслигида эди.

«Инк;илоб к;уёши» газетаси 1939 йил август ойидан янги ном билан «Хоразм х,ак;ик;ати» деб атала бошланди.

Хоразмда 30 йиллар охирига келиб уттизга як;ин газета ва журналлар узбек, рус, туркман, к;орак;алпок; тилларида чоп этиларди.

Адабиётлар руйхати

1. Узбекистон коммунистлар (б) фирк;аси Марказк;умнинг Узбекистон КП (б) иккинчи бутун

Узбекистон курилтойига маърузаси.-Самарк;анд. 1925-252 Б.

2. Хоразм х,ак;ик;ати. 1970 йил 3 апрель сони

3. Митяев О.Культурно-просветительная работа в годы первой пятилетки-Москва, 1964.-С.41

4. «Инк;илоб к;уёши» 1929 йил 29 май

5. Каримов Н. Курбон Берегин к;исмати-Т, 2006-Б.20

6. Митяев О.Культурно-просветительная работа в годы первой пятилетки-Москва, 1964.-С.41

7. Собиров А. Развитие советской культуры народов низовьев Амудары 1928-1940-Нукус:

Каракалпакистан, 1984.-С.97.

8. Хоразм вилоят давлат архиви, 631-фонд, 2-руйх.ат, 23-иш, 14 варак;.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.