Научная статья на тему 'ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЮЗАГА КЕЛГАН ОНАЛАР ЎЛИМИНИ КЕЛТИРИБ ЧИҚАРУВЧИ ХАВФ ОМИЛЛАРИНИ ЎРГАНИШ'

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЮЗАГА КЕЛГАН ОНАЛАР ЎЛИМИНИ КЕЛТИРИБ ЧИҚАРУВЧИ ХАВФ ОМИЛЛАРИНИ ЎРГАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
37
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Садуллаева Дилноза Алишер Кизи, Хаитов Акбар Октамбоевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЮЗАГА КЕЛГАН ОНАЛАР ЎЛИМИНИ КЕЛТИРИБ ЧИҚАРУВЧИ ХАВФ ОМИЛЛАРИНИ ЎРГАНИШ»

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 .

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

УДК: 614.2:618.3/7-036.86

ХОРАЗМ ВИЛОЯТИДА ЮЗАГА КЕЛГАН ОНАЛАР УЛИМИНИ КЕЛТИРИБ ЧЩАРУВЧИ ХАВФ ОМИЛЛАРИНИ УРГАНИШ

Садуллаева Дилноза Алишер кизи

Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, Акушерлик ва гинекология кафедраси

магистранти Хаитов Акбар Октамбоевич Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали Нефрология, гемодиализ, травматология ва ортопедия кафедраси

катта уцитувчиси

Аннотация: Оналар улими курсаткичининг пасайиш тенденцияси билан бир цаторда, унинг тузилиши сезиларли даражада узгаради ва оналар улимининг бошцариладиган сабаблариулуши 12-15 йил олдин булган 65-70% дан 33% гача камайди. Бундан келиб чицадики, умуман олганда, аёлларга акушерлик ёрдами яхшиланди, аммо оналар улимининг куплаб сабаблари диагностика, интенсив терапия, огрицсизлантириш ва бошцалар билан боглиц тегишли мутахассисларнинг малакасига боглиц. Шу билан бирга, акушерлик ёрдамини янада ривожлантириш зарур ва уни тизимли яллигланиш реакциями синдроми, аутоиммун патология, генетик жиуатдан аницланган ва орттирилган тромбофилия, бириктирувчи туцима патологияси уацидаги замонавий гояларга асослаш керак. Узбекистонда юзага келган оналар улимининг 2021 йилда 6 ой мобайнида 100000 тирик тугилган чацалоцца нисбати та^лил цилингандаумумийреспублика мицёсида 17,3%ни ташкил цилди. Энг куп улим Сурхандарё вилояти 39%, Бухоро вилояти 29.8%, Хоразм вилояти 25.5%, Фаргона вилояти 21% ни ташкил цилиб, шу вилоятларда бошцаларга нисбатан улим куп юзага келган.

Калит сузлар: Оналар улими, акушерлик цон кетиш, сепсис, УТЭ, экстрогенетал патология.

https://doi.ors/10.5281/zenodo.7738137

Кириш: Улим организм хаёт фаолиятининг мукаррар конуний тухташи булиб, у кайд этилгандан сунг хдёт функциясини тиклаш мумкин эмас ва хар кандай кайта тирилтириш чоралари хам инсонни хаётга кайтара олмайди.

Умумий улим коэффициенти хисобот йилида жами улганлар сонини хисобот йилидаги доимий ахолининг уртача сонига булиб, 1000га купайтириш оркали хисобланади ва 1000 ахолига нисбатан (промилледа) улчанади[1.2].

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 .

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Сунгги йигирма йил ичида оналар улими муаммосига катта эътибор булганлигидан, ушбу ходисанинг параметрларини сезиларли даражада камайтиришга ва унинг этиологик факторларини камайтиришга имкон берди[3]. Улимнинг бевосита сабаби булган хомиладорликнинг халокатли асоратларини тахлил килиш акушерлик ёрдами ва реанимация тактикасини такомиллаштиришга имкон беради. Ушбу асоратларга олиб келадиган касалликларни урганиш хомиладор аёлларни тугрукдан олдин бошкариш стратегиясини ишлаб чикишга, она ва бола учун тахдиднинг олдини олишга каратилган[5].

Х,ар куни 1500 аёл хомиладорлик ва тугиш билан боглик асоратлардан вафот этади. Ушбу улимларнинг аксарияти ривожланаётган мамлакатларда содир булади ва уларнинг бир кисмини олдини олиш мумкин [4].

Тадкикот вазифалари: Хоразм вилоятида прогностик жихатдан салбий хавф омилларини аниклаш оркали оналар улимини олдини олишнинг реал имкониятларини урганиш.

Тадкикот материаллари ва усуллари: Кузатув объекти сифатида 2011-2021 йилларда Хоразм вилоятида хомиладор аёллар, тугрукдаги аёллар, тугрукдан кейинги (хомиладорлик тугаганидан кейин 42 кун утгач) даврда юзага келган оналар улимининг барча холатлари (холат). Статистик кузатув бирлиги Хоразм вилоятида хомиладорликнинг мураккаб кечиши натижасида билвосита ёки белвосита сабабларга кура вафот этган аёлларнинг тиббий хужжатлари булди.

Оналар улимининг асосий сабабларига асосланиб, барча холатлар бешта асосий гурухга булиб урганилди:

1-беморларнинг уз вактида тиббий чоралар куришга тиббий ёрдамга мурожаат килмаслиги ёки кеч мурожаат килиши муносабати билан бошкариб булмайдиган улим холатлари ёки кариндошлари ва узининг соглигига локайдлиги.

2-гурух- акушерлик сабаблари билан мукаррар улим юзага келиб (фуганок суви эмболияси) бошкариб булмайдиган.

3-гурух- акушерлик ёрдами даражасида кайтариб булмайдиган ва огир соматик (экстрагенитал) патология билан боглик сабабларга кура юзага келган: саратон, юрак-кон томир касалликлари, шу жумладан, операция килинмаган юрак нуксонлари, веноз асоратлар ва бошкалар.

4 - гурух- олдини олиш мумкин ёки шартли равишда олдини олиш мумкин деб тан олинган, акушерлик сабаблари билан боглик. Барча холатларда улимнинг бевосита сабаби акушерлик кон кетиши эди.

5-гурух- ятроген сабабларга кура (огриксизлантиришнинг асоратлари, кеч куйилган ташхис, эътиборсизлик).

Олиб борилган статистик тахлил асосида 11 йил ичида 86 нафар она улган. Биз шу улган аёлларнинг тиббий хужжатларини йигганда 53 нафар аёл тиббий хужжатлари топилди. Шундан 34 нафарининг хужжатлари тулик (амбулатор карта, индувидуал хомиладорлик картаси, тугрук тарихи картаси ва оналар улимига берилган такризлари), 15 нафар аёл улими юзасидан тиббий хужжатлар текширилиб берилган такриз лар ва 4

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 .

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

оналар улими юзасидан утказилган тиббий текширув хизмати натижасида ёзилган экспертлар хулосаси 4 та ни ташкил килди ва олиб болрилган тадкикот асосан шу хужжатлар асосида тахлил килинди.

Тадкикот натижалари: Энг куп даражани 31-35 ва 26-30 ёш оралигидаги аёлларда аёллар ташкил килди. Хомиладорлик муддати буйича тахлил килинганда 12 хафтагача 4%ни, 13-24 хафтагача 4% ва асосий 25-38 хафталик муддатдаги аёллар нобут булган.

Улардан тугилган болаларнинг 50% улган, колган 50% тирик. Умумий етим колган болалар хисобланганда 56 бола етим колди.

Аёллар улимининг нозологик шакллари таркибида кон кетиш 13,3%, септик асоратлар 20,0%, экстрагенитал патология 46,7% ни ташкил этди. экстрагенитал патология таркибида 57,0% холатлар пневмониянинг ривожланган шаклларига тугри келди, улар улим санасига кура уткир респиратор касалликлар билан касалланишнинг эпидемик усишига тугри келди. 43,0% холларда улим юрак-кон томир тизимининг илгари аникланмаган касалликларидан келиб чиккан: аорта аневризмасининг ёрилиши, мия кон айланишининг уткир бузилиши - хомиладорликнинг иккинчи триместридаги геморрагик инсультлар сабабли.

Ушбу гурухдаги биринчи хомиладорлик 26,7%, такрорий хомиладорлик 73,3%, 53,3% холларда исталмаган хомиладорлик булган. Ушбу гурухни тавсифлашда ижтимоий хусусият мухим рол уйнайди: оилавий ахвол, ишлайдиган/ишсиз, даромад даражаси ва бошкалар, булар ягона гурухга бирлаштирилдилар- "кийин хаётий вазиятда булган аёллар". Ушбу тоифага беморларнинг 40,0% кирди.

Касалхонадан ташкарида улим бирорта хам холатда юзага келмади, улардан 3 нафари тиббий ёрдамга вактида мурожаат килмаслигига асосий сабаби кайноналари 1нафарини аёлни тугрук куни тугрукхонадан тил хат ёзиб олиб чикиб кетган. хомиладорлик диспансерида руйхатдан утган 1 беморда улим илгари ташхис куйилмаган касаллик - аорта аневризмасининг ёрилиши туфайли тусатдан содир булди.

Улган аёлларнинг аксарияти мураккаб акушерлик ва гинекологик анамнезга эга эди. Такрорий тугруклар 75,0% ни ташкил етди, анамнезда исталмаган хомиладорликнинг узилиши, 22,3% да - хомиладорликнинг дастлабки боскичларида уз-узидан аборт килиш. Репродуктив 58,3%, ^СЭ ДАН вафот етган битта аёл бешта тугилиш тарихига ега еди. Барча аёллар хомиладорлик диспансерида шахар антенатал клиникаларида руйхатдан утган ва перинатал ва акушерлик хавфининг урта ва юкори гурухига кирган.

100% холларда эмболик асоратлар хомиладорлик муддатига етган боскичида юзага келган. Емболик асоратлар гурухида жаррохлик аралашувлар 91,6% холларда содир булган: 54,5% -Кесар кесиш, 27,3% - бачадон бушлигини кайта куриб чикиш, 18,2% -тугилиш каналининг юмшок тукималарининг ёрилиши.

Оналар улимининг асосий гурухи экстрагенитал патологиянинг декомпенсациясидан келиб чиккан улимлардир. Оналар улими таркибидаги ушбу гурух 27,5% ни, билвосита сабабларга кура вафот етганлар орасида 73,7% ни ташкил етди.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 .

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

Ушбу гурухдаги оналар улимининг барча холатлари акушерлик ёрдами даражасида мукаррар деб хисобланади ва огир соматик (екстрагенитал) патология билан боглик: онкологик касалликлар, юрак-кон томир касалликлари, шу жумладан операция килинмаган юрак нуксонлари, веноз асоратлар ва бошкалар.

Экстрагенитал патологиядан оналар улими таркибида юрак ва кон томир касалликларидан улим холатлари етакчи уринни егаллайди - 42,8%, бевакт ташхис куйилган пневмония-28,6%, онкологик патология - 14,3%, жигар касалликлари ва юкумли мия шикастланиши-хар бири 7,15% .

Экстрагенитал патологиядан улим холатлари триместрларда куйидагича таксимланган: хомиладорликнинг иккинчи триместрида 50,0%, учинчисида 50,0%.

Касалликнинг биринчи аломатлари пайдо булган вактга кура: хомиладорликдан олдин - 28,6%, иккинчи триместрда - 50,0%, тугрук пайтида - 7,1%, намоён булмади -14,3% (п<0,05).

Асосий ташхис куйиш вакти: хомиладорликдан олдин - 28,6%, иккинчи триместрда - 42,8%, тугрукдан кейинги даврда - 14,3%, улимдан кейин - 14,3%.

Шуни таъкидлаш керакки, асосий касалликнинг намоён булиш холатларининг 50,0% хомиладорликнинг иккинчи триместрида, яъни хомиладорликнинг 28 хафталигига кадар кайд етилган, аммо ташхис факат 42,8% холларда, даволаниш пайтида, касаллик намоён булган пайтда, касалликнинг декомпенсацияланган шаклларидан улим 100% холларда содир булган. Терапевтик чоралар муваффакияциз тугади. Хомиладорликдан олдин ташхис куйилган беморлар гурухида (28,6%), 50,0% холларда юрак нуксонининг декомпенсацияланган шакллари мавжудлиги сабабли хомиладорлик мумкин эмас эди, 50,0% да хомиладорлик мумкин. Прегровидар боскичда тайёргарлик курмаслик ва асосий касаллик асоратларини юзага келишига сабаб булади.

Хулоса: Улим динамикаси 2014 йилдан бошлаб 2020йилгача булган ораликда 7%га пасайган. 2021 йилда яна 3.5% га кутарилган. 11 йил мобайнида умумий улган оналар хисобидан Хива тумани 15.1%, Хазорасп тумани 12.7%, Урганч туман 11.6%, Урганч шахар 10.4% ва Богот тумани 9.3%ни ташкил килди. Яшаш жойи буй ича аёлларнинг 96 % кишлок худудидан ва 4 % шахарда яшаган. Уз соглигига бефарклиги ва кариндошларининг тиббий ёрдамдан воз кечиб кетилган холатлардаги улим 9.43% ни ташкил килди. Улим мукаррар холатлардан ^СЭ 9.43% ва УАТЭ 13.2%да кузатилди. Оналар улимини келтириб чикарган энг куп акушерлик холатларидан ПЭ 22.64%, НЖЕБК 11.32%, Х,ЭЛП синдроми 7.54%, ^он кетишлар 18.86% холларда кузатилди. Ятраген сабабларга кура нобуд булган аёллар 13.19% ни ташкил килди. Улган оналарни кеч руйхатга олинганлари ва тулик текширувдан утказилмаганлиги 15.09% ни ва умуман руйхатга олинмаганлари 3.77% холатларда булиб, улар асосан соматик касаллиги бор аёллар эди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Айламазян, Э.К. Материнская смертность вследствие эклампсии - чему можно научиться? / Э.К. Айламазян, М.А. Репина // Журнал акушерства и женских болезней. -2013. - Т. 62, № 3. - С. 3-8.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 .

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

2. Анализ причин материнской смертности : руководство для врачей / под ред. А.П. Милованова. - М. : МДВ, 2008. - 227 с.

3. Гридчик, А.Л. Материнская смертность: социальная или медицинская проблема? / А.Л. Гридчик, Г.В. Тамазян // Российский вестник акушера-гинеколога. - 2000. - № 1. -С. 34-37.

4. Жданов, Г.Г. Пути снижения кровопотери в родах и оптимизация интенсивной терапии массивной кровопотери / Г.Г. Жданов, В.В. Дубровская // Вестник ВолГМУ. - 2007. - № 2. - С. 46-48.

5. Здоровье матери и ребёнка : информационно-аналитические материалы / Н.С. Богданович [и др.] ; под ред. Л.И. Матуш [и др.]. - Минск : ЮНИПАК, 2002. - 96 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.