Научная статья на тему 'ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАЛАРИ'

ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
85
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХИЗМАТ / ХИЗМАТ КЎРСАТИШ / ХИЗМАТЛАР ЭКСПОРТИ

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Рахмонов А.И.

Мақолада хизмат кўрсатиш соҳаси юқори даражада ривожланган АҚШ, Япония, Германия ва Буюк Британия каби давлатлар тажрибалари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EXPERIENCES OF DEVELOPED COUNTRIES IN SERVICE FIELD DEVELOPMENT

The article examines the experiences of countries such as the USA, Japan, Germany and Great Britain, where the service industry is highly developed.

Текст научной работы на тему «ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАЛАРИ»

Рахмонов А.И.

"Ицтисодиёт назарияси" кафедрасиуцитувчиси Самарканд ицтисодиёт ва сервис институти

ХИЗМАТ КУРСАТИШ СОХДСИНИ ривожлантиришнинг РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАР ТАЖРИБАЛАРИ

Аннотация: Мацолада хизмат курсатиш соуаси юцори даражада ривожланган АЦШ, Япония, Германия ва Буюк Британия каби давлатлар тажрибалари урганилган.

Калит сузлар: хизмат, хизмат курсатиш, хизматлар экспорти.

Rakhmanov A.I.

teacher

department of "Economic theory " Samarkand Institute of Economics and Services

EXPERIENCES OF DEVELOPED COUNTRIES IN SERVICE FIELD

DEVELOPMENT

Abstract: The article examines the experiences of countries such as the USA, Japan, Germany and Great Britain, where the service industry is highly developed.

Keywords: service, service delivery, export of services.

Инсониятнинг янги технологияларни узлаштириб бориши билан хизматлар сохаси жадал суръатларда ривожланиб бормокда. Буюк Британия, Франция, Германия ва АКШ каби давлатларда 1860-йилларда юз берган Саноат революцияси хизматлар сохасининг ривожланишига катта туртки булди. Хизматлар сохдсининг ривожланиши куп жихатдан сохаларнинг ихтисослашуви билан хам боFлик. Хусусан, агар ихтисослашув самарадорлиги, транзакция харажатларидан ошса хизматлар сохаси ривожланиб боради, агар транзакция харажатлари вакт утиши билан ошиб борса эволюция юз бермайди. Хозирги кунда хизматлар сохасининг улуши ривожланган давлатлар ЯИМнинг 75% ва ривожланаётган мамлакатларнинг 50% ни ташкил этмокда.

Тадкикотда биз АКШ, Япония, Германия ва Буюк Британия давлатларида хизматлар сохасини ривожлантириш тажрибасини ургандик.

А^Шнинг хизматлар со^асини ривожлантириш тажрибаси. У.Витт ва К.Гроссларнинг тадкикотларига кура АКЩда 1970 йилдан 2005 йилгача транспорт ва саноатда арзон энергия воситаларининг пайдо булиши мехнат унумдорлигининг ошишига хамда хизматлар сохасининг жадал ривожланишига сабаб булди.

АКЩда яратилган технологик инновацияларнинг тезлик билан туризм, банк-молия, тиббиёт, таълим ва бошка хизматларга жалб этилиши соханинг етакчи тармокка айланишига сабаб булди дейиш мумкин.

Бунинг натижасида АКШ ташки савдо айланмасида хизматлар экспорти хажми 2010-2019 йилларда усиб борди (1-диаграмма).

Японияда хизматлар сохасининг ривожланиш тенденцияси. Япония давлатида туб ислохотлар император Мейдзи даврида (1868-1912) бошланган. Айнан шу даврда японлар минглаб ёшларни хорижга укишга жунатган хамда куплаб хорижлик мутахассисларни японларга таълим бериш учун ёллаган. Шунингдек, асосий эътибор инфратузилма объектларини ва саноат сохасини ривожлантиришга каратилган булиб, тадбиркорлар учун солик имтиёзлари ва бизнес учун кулай шарт-шароитлар яратилган.

1-диаграмма. А^Шда хизматлар экспорти, млрд. А^Ш долларида

Бошка ривожланган давлатлардаги каби Япония иктисодиёти хам куп жихатдан хизматлар сохасининг ривожланиши билан узвий боFланган. Ушбу давлат иктисодиётининг ривожланиши 1950, 1960- йилларда 15 ёшдан 64 ёшгача ахоли сонининг тез усиб бориши даврида энг юкори нуктага етган. Кейин эса ахоли сони усиши секинлашиши иктисодий усишга хам салбий таъсир курсатган. Хусусан, иктисодиётда банд ахоли 1955-1973 йилларда уртача йилига 1,7% га ва 1973-1995 йилларда эса 0,7% га ошган булсада, 1996 йилдан бери ахоли сони йилига уртача 0,3% га пасайиб бормокда.

2002 йилга келиб Япония ЯИМида хизматлар сохасининг улуши 78%га етди. Японияда хизматлар сохасининг жадал ривожланишига ушбу давлатдаги йирик корпорацияларнинг хорижга инвестиция киритиши билан хам боFлик. Яъни, Япония ички бозорида реал инвестицияларга талабнинг пасайиши окибатида 1990 йилдан 2003 йилгача мавжуд йирик

корхоналарнинг 33%и ёпилиб кетди, уларнинг урнида эса молиявий, суFурта ва бошка хизматларни курсатувчи субъектлар ташкил топди.

Хизмат курсатиш сохалари орасида ресторан, реклама, кучмас мулк, мехмонхона ва дам олиш бизнеси ва маълумотларни кайта ишлаш сохалари 1980-йилларда тез суръатларда усди. 1989 йилга келиб оилавий ресторанлар ва тезкор озик-овкат тармоклари йилига 138 миллиард АК,Ш долларлик бизнесга айланди. Умумий усиш 80- йилларнинг охирларида пасайиб кетди, чунки ижаранинг кескин кутарилиши ва куплаб худудларда ресторанларнинг купайиши бунга сабаб булди. Японияда хизмат курсатиш сохасининг ташки савдо айланмасидаги холати 2-диаграммада келтирилган.

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

2-диаграмма. Японияда хизматлар экспорти, млрд. А^Ш долларида

2-диаграммадан куриниб турибдики, Японияда хизматлар экспорти 2008 йилгача баркарор усиб бориб, жахон молиявий иктисодий инкирози сабабли 2009 йилда пасайган. 2015 йилдан 2020 йилгача эса усиб борган.

Германияда хизматлар сохасининг ривожланиши. Германиянинг юкори даражада шахарлашган ва саноати ривожланганлиги унинг иш билан таъминланишида намоён булади. Хизматлар, шу жумладан савдо ва молия, бандликнинг энг катта кисмини ташкил килади. 21-асрнинг бошларида ишчиларнинг тахминан бешдан бир кисми ишлаб чикаришда, 2 фоиздан сал купрокроFи кишлок хужалиги билан боFлик сохаларда ишлайдилар, колган кисми эса хизмат сохалари: молия, банк, маиший хизматлар, суFурта ва хоказоларда фаолият олиб боради. Аммо Германияда хам ахоли ёши улFайиб боргани сари иктисодий усиш суръати хам пасайиб бормокда. 2050 йилга бориб, Германияда иш кучи сони 28%га кискариши прогноз килинган. Ушбу давлатда XX асрнинг урталаригача ишлаб чикаришни ривожлантиришга эътибор жуда юкори булиб, кейинчалик глобализация ва ихтисослашув жараёнлари сабабли иктисодиётда хизматлар сохасини ривожлантиришга жиддий эътибор каратила

бошланди. Ж.Гершуни ва И.Майлснинг тадкикотларига кура ривожланган давлатларда, шу жамладан, Германияда инсонлар купрок вактини хизматларни сотиб олишдан кура уз узига хизмат курсатишни афзал билишади.

Германияда иш хаки харажатларининг юкорилиги сабабли унумдорлиги паст булган хизмат турларини ривожлантириш жуда кимматга тушади, шу сабабли, бу ерда купгина хизматлар аутсорс(ташкаридан жалб килинган) шаклга утган. Масалан, купгина немис корхоналарида дастурлаш хизматларини хорижий корхоналар курсатади.

3-диаграмма. Германияда хизматлар экспорти, млрд. А^Ш долларида

Юкоридаги диаграммадан куриниб турибдики, Германия иктисодиётида хизматларнинг кушилган киймати хамда экспорти 2000 йилдан 2019 йилгача баркарор суръатлар билан усиб борган

Буюк Британияда хизматлар сохасининг ривожланиши. Буюк Британияда 2016 йилда хизматлар ЯИМнинг 75%ини ташкил этган ва жами бандларнинг 79%и айнан хизматлар сохасига туFри келган. Ахборот технологиялар сохасида булаётган янгиликлар хизматлар сохасининг таркиби ва ишлаш тартибини бутунлай узгартириб юборди. Масалан, Zoom, Skype каби дастурлар инсонларга масофадан туриб видео мулокот килиш имкониятини яратди, бу эса уз навбатида дастурчи, тизим бошкарувчиси каби янги иш уринларини мехнат бозорига чикишига сабаб булди.

1970-йилларда Британия хукумати хизматлар сохасининг паст мехнат унумдорлиги сабабли, сохада фаолият олиб борувчи субъектлар учун махсус соликларни жорий этди. Британияда хизматлар сохасида янги имкониятларни урганиш ва келажакда ривожлаништириш стратегияларини

тузиш билан шуFулланувчи махсус Халкаро савдо департаменти ташкил этилган.

Буюк Британияда хизматлар сохасини янада ривожлантириш учун статистик маълумотларни йотиш ва тахлил этиш механизми жуда яхши йулга куйилган. Айникса, хозирги кунда мамлакат даражасида бошкарув карорларини кабул килишда интеллуктуал технологиялар (неврал тармоклар ва бошка катта хажмдаги маълумотларни тахлил килиш алгоритмлари)ни куллаш одатий холга айланди. Виртуал хизматларнинг ривожланиши, айникса, молия сохасида анъанавий хизматларнинг ривожланиши катта хавф-хатар туFдиради. Чунки виртуал хизматлар мижоз билан хеч кандай воситачиларсиз алокага киради ва хизмат курсатишда минимал харажатни талаб этади. Шу сабабли, келажакда виртуал хизматлар анъанавий хизматларнинг урнини тулик эгаллайди.

Умуман олганда, иктисодий жихатдан тараккий этган мамлакатларнинг хизматлар сохасини ривожлантиришдаги тажрибаларини пухта урганиш ва самарали жорий этиш Узбекистонда хизматлар сохасини ривожлантириш ва соф ракобат мухитини шакллантиришга олиб келади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Yang X, NG YK (1993) Specialization and economic organization: a new classical microeconomic framework. North-Holland, Amsterdam

2. World Bank - World Development Indicators, 2020. https ://databank.worldbank.org/.

3. Witt U., Ch. Gross. The rise of the "service economy" in the second half of the twentieth century and its energetic contingencies. Journal of Evolutionary Economics. 2020.

4. http ://countrystudies.us/j apan/98.htm

5. Gershuny, J. and Miles, I. (1983) The New Service Economy (NY: Columbia University Press)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.