Scientific Journal Impact Factor
ХИТОЙ ТИЛИДА Ш "ВА" ЛИ ГАПНИ ИШЛАТИЛШИ
Артикова Зиёда Зайнитдиновна
Тошкент Давлат Шаркшунослик Университети Хитой филологияси кафедраси укитувчиси ziyda78@mail.ru
АННОТАЦИЯ
Ш "Ьа" ли гап хитой тили грамматикасининг узига хос тури уисобланади. Хитой тилида грамматиканинг бу тури тез тез ишлатилиб, уни огзаки ва ёзма нутцда ишлатиш укувчиларга бироз цийинчилик тугдиради. Уцувчига уни тугри тушунтириш ва куллашига шароит яратиш муаллимдан майорат талаб этади. Хитой тилида Ш "Ьа " ли гап минг йиллик тарихга эга булиб, грамматикасининг алоуида жщатлари билан бошка гаплардан ажралиб туради. Бундай гапларда ШЬа дан кейин келадиган тулдирувчини уолатида ёки жойида узгариш содир булиши керак ва унинг структур тузилишига уам ауамият бериш керак. Маколада ушбу гапни куллашда эътибор бериладиган жиуатлар уащда айтибутилган. Ш "Ьа" ли гапни амалиётда куллаш жуда уам мууим уисобланади.
Калит сузлар: Ш "Ьа" ли гап, тулдирувчи, модал феъл, семантика, предмет, шакл, уаракат.
The phrase ba is a specific type of Chinese grammar. In Chinese, this type of grammar is used frequently, making it somewhat difficult for students to apply it in oral and written speech. Explaining and creating the conditions for the student to apply it correctly requires skill from the teacher. In Chinese, the word ba has a thousand-year history and differs from other words in its grammatical features. In such statements, there must be a change in the position or location of the filler that comes after ba ba, and attention must also be paid to its structure. The article discusses aspects to consider when applying this phrase. It is very important to use the word "b" in practice.
Keywords: Ш "ba " sentence, complement, modal verb, semantics, subject, form, action.
АННОТАЦИЯ
Фраза Ш ba — это особый тип китайской грамматики. Этот тип грамматики часто используется в китайском языке, что затрудняет
ABSTRACT
Scientific Journal Impact Factor
использование учащимися его в устной и письменной речи. Создание условий для того, чтобы ученик правильно объяснил и применил его, требует мастерства от учителя. В китайском языке слово ШЪа имеет тысячелетнюю историю и отличается от других слов своими грамматическими особенностями. В таких высказываниях должно быть изменение положения или расположения наполнителя, следующего за Ш Ъа, а также необходимо обращать внимание на его структурную структуру. В статье рассматриваются аспекты, которые следует учитывать при применении данного словосочетания. Очень важно использовать слово Ш «Ъа» на практике.
Ключевые слова: предложение Ш Ъа, дополнение, модальный глагол, семантика, подлежащее, форма, действие.
Хитой тилида iE "bä" ли гап минг йиллик тарихга эга булиб, грамматикасининг алохида жихатлари билан бошка гаплардан ажралиб туради. iE "bä" олд кумакчиси иштирок этган гапни iE "bä" ли гап деб аталади. Хитойликларнинг фарзандлари икки ёшдаёк iE "bä" олд кумакчисини гапда куллашни ургана бошлайдилар. iE "bä" ли гап хитой тилини чет тили сифатида укитишдаги куринарли кийинчиликлардан биридир. Шунинг учун укувчиларга узлаштиришга ва iE "bä" ли гапни тугри ишлатишга кандай йул курсатиш хитой тилини чет тили сифатида укитаётган укитувчилар учун мухим масаладир. Айникса укитувчиларга бошлангич боскичда iE "bä" ли гапни тушунтириш кийинрок кечади, укувчи грамматикани бу турини тушунса хам, ишлатиш жараёнида бир оз кийналади. Грамматиканинг бу таркибий кисми купгина чет эллик укувчиларни бош котиришга мажбур килади, аммо шу билан бирга хитой тилини жуда мухим ва тез-тез кулланиладиган грамматикасидир.
Хитой тилида тулдирувчини икки хил жой узгартириш услублари бор. Биринчи позицияда келса хеч кандай ёрдамчи грамматик воситалар керак булмайди. Масалан: Рулни маркам ушлаб, iE бу ерда феъл булиб
"ушламок" маъносида келиб, харакатни билдиряпти. Иккинчи позицияда келса эга билан кесимни орасидаги позицияни эгаллаш, лекин бунинг учун ёрдамчи грамматик восита керак булади ва бу грамматик воситани i "bä" олд
КИРИШ
Scientific Journal Impact Factor
кумакчиси бажаради. 1 Схемаси куйидагича булади: "Эга + Ш + "ba" + тулдирувчи + кесим .
АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР
Мазкур ишда биз тизим ва ходисаларнинг ички тузилишини ва конунларининг руёбга ошиш коидаларини очиб берадиган, уларнинг узаро таъсирини ва богланишларини тушунтириб берадиган назариядан фойдаландик. Тадкик этиш жараёнида эмпирик усуллардан, таърифлаш, тасвирловчи, тахлил методларига хам мурожаат этдик.
НАТИЖАЛАР
Ш ba ли гапдаги асосан утимсиз феъл ишлатилиб, узидан кейин келадиган тулдирувчини жойидан кузгалтиришга, холатини узгартиришга имконият берувчи феъл булади. Шунинг учун бундай гапда you - бор, shi -булмоц, lai - келмоц, qu - бормоц каби феъллар ва рухий холатни ифодаловчи "^Щ" juede - уис цилмоц, уйламоц, "M" xiang - уйламоц, уоуламоц, "МШ" xihuan - яхши курмоц каби феъллар Ш ba ли гапда асосий феъл булиб кела олмайди2. Шундай деб булмайди: Мендалугат бор булди.
ШШ
мШМШТо У Пекин операсини яхши куради. °
Менинг онам Пекинга келди. Ш Ш ^ ^ Ш Ш M Т ° Мен отамни, онамни согиндим.
Бундай гапларда Ш ba дан кейин келадиган тулдирувчини холатида ёки жойида узгариш содир булиши керак. Куйида келтирадиган мисолларимизда феълнинг харакати натижасида Ш ba дан келадиган тулдирувчининг холатида, жойида узгариш содир булади.
Wo ba na zhang zhuozi ban dao lou shang
2) Wo ba na xie jiaozi dou chi jing duzi li
qu le. Мен ана у чучваларнинг уаммасини еб цорнимнинг ичига жойладим.
Wo yijing ba jintian de zuoye dou zuo wan
le. Мен аллацачон бугунги вазифани бажариб булганман.
1 Каримов A.A. Хитой тилидаги хисоб сузлар. [Лексик семантик, структурал ва функционал тахлили] К Ш S M. Hanyu liangci [Chinese quantifiers], Тошкент, 2003. 101-б
qu le. Мен ана у столни бинонинг юцорисига ташиб чицдим.
2015^41-бет.
Н^ШШШШ^ ° 2012^260-бет.
Scientific Journal Impact Factor
Wo ba kewen du shu le. Мен матнни яхшилаб уциб
булдим.
МУХ,ОКАМА
Ш bä ли гапни урганишда энг кискартирилган ва укувчилар осон кабул кила оладиган иккита шакллар куриб чикамиз:
"Эга + Ш+ тулдирувчи +
феъл + бошка булаклар (тулдирувчи / кесим кенгайтирувчиси...) " Бу шаклдаги тулдирувчи Ш ba га алокадор предмет хисобланади, яъни феълнинг тулдирувчиси эмас, балки Ш ba нинг тулдирувчисидир, шу билан бирга бу тулдирувчи аник ва муносабатнинг иккала томонига хам маълум булиши керак. Феълдан кейин келадиган булаклар эса, тулдирувчини, ёрдамчи булакларни, такрорланувчи феълни, "Т " le, "Ш" zhe каби феъл кумакчилариларни уз ичига камраб олади4. Масалан:
5) $УМТ, ^ШШЯ^^^о Gua feng le, ni ba chuanghu guan shang ba. Шамол буляпти, сен деразани ёпиб куй. Бу ерда chuanghu-дераза мен ва сенга умумий маълум, " ^" guan-ёпмоц феълининг оркасидан " ^" shang ёрдамчи булак келган.
6) ШШЯР^ФШЩ^То Wo ba na ben xiaoshuo kan wan le. Мен ана у романни куриб булдим. Одатда " ^ ф ф ^" yi ben xiaoshuo-битта китоб дейилмайди, Щ kan-курмок феълининг оркасидан " ^" wan ёрдамчи булак келади.
7) Ш1ПШШ ИИЙИЙЯВ о Women ba fangjian dasao dasao ba. Бизлар хонани супуриб чицайлик.. Бу ерда " Ш И " fangjian-хона аник, феълда такрорланувчи шакл ишлатилган.
8) ШШШ^Ш^ШТо Wo ba na ge hezi gei ta le. Мен ана у цутини унга бердим. й gei-бермок феълидан кейин ^ ta тулдирувчиси келган.
9) Ш Ш ^Т ^ ft Ш Т о Wo ba xingli tuo yun le. Мен юкни ташишга топширдим. Бу ерда ЙШ tuo yun-юк ташишдан кейин "Т" le феълли юкламаси келган.
Яна бир шаклни келтирамиз + Ш / ^ / Ш / В / & + Ш + ШШ + ^Щ + ЖШШ*^ "Эга +Ш / ^ / Ш /В / & + Ш + тулдирувчи + феъл + бошка
4Ван Ляо-И. Основы китайской грамматики. Издательство иностранной литературы. Москва. 1954^.
122-бет
Scientific Journal Impact Factor
булаклар" Иккинчи шаклдаги М / Ш / Ш / В / ^ сузлари хитой тилида равиш ва модал феъл суз туркумига тегишли булиб, гапда уларни Ш ba олд кумакчисидан олдин куйиш керак. "М" xiang - уоуламоц, "Ш" yao - керак, "Ш" neng - цила олмоц, " hui - цила олмоц, keyi - мумкин сузлари хитой
тилида модал феълларга киради, "В" yi "В£5" yijing - аллацачон, mei
meiyou - йуц каби сузлар хитой тилида равиш суз туркумига тегишлидир. Масалан:
10) Ni neng ba zhe xie mantou chi guang ma? Сен бу бир цанча мантиларни еб тугата оласанми.
11) Ni yao/yinggai ba koudai li de dongxi tao chu lai. Сен чунтагиндаги нарсаларнинг уаммасини чицариб ташлашинг керак. Бу гапда Ш / ^ii керак модал феъллари иштирок этган.
12) ^ВШШн^Й^ЖИ^То Wo yijing ba jie ta de shu huan hui qu le. Мен аллацачон ундан олган китобни алмаштириб олиб кетдим. Бу гапда иш содир булганни ифодаловчи равиш иштирок этган.
13) Wo mei you ba zuotian de lianxi zuo wan. Мен кечаги машцни бажариб булмадим. Бу ерда инкор равиши феълдан кейин эмас, балки Ш ba дан олдин куйилади.
Ш ba "ba" ли гапда эга тулдирувчи устидан харакат содир этади.
14) аШ^^^^^^ШТо Wo ba na ge hezi gei kongjie le. Мен ана у цутини стюардессага бердим. Бу ерда ^^ hezi - цутини мен стюардессага бердим, яъни мен кути билан харакат содир этдим, ва бунинг натижасида кути жойлашган урнида узгариш содир булди.
15) {^Ш^М^^ИВо Ni ba kongtiao kai kai ba. Сен кондиционерни ёциб юбор. kongtiao - кондиционерни сен ёциб юбор,бу ерда гапнинг эгаси шу кондиционер устидан хдракат амалга оширади.
ХУЛОСА
- Ш ba ли гапдаги асосан утимсиз феъл ишлатилиб, узидан кейин келадиган тулдирувчини жойидан кузгалтиришга, холатини узгартиришга имконият берувчи феъл булади.
- Бундай гапларда гапнинг асосий феълининг холатида ёки жойида узгариш содир булиши керак.
B^iSWittofts 2012^260-бет.
Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 2 | ISSUE 1
educational, natural and social sciences 0 ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
- M bä gaH KeuHH KeHaguraH TyHgupyBHu, MyHOcaôarauHr HKKana TOMOHura aHHK Ba MatnyM SyHumu KepaK.
- M bä hh ranga Mogan $etH Ba HHKop paBurnu ^etHgaH KeöuH эмaс, öanKu M bä gaH OHguH KyfiuHagu.
- M ba "bä" hh ranga эгa $etH-KecuM ycTugaH xapaKaT cogup этagн.
Y^yBHunapra M ba hh ranHH ypraHraHgaH KeöuH KaHgaö khhhô ohehh
paBumga KyHHamHu ôuHum Macanacu MyxoKaMa KUHumra ap3HryHHK Macanagup. eh3 xanu yHu ysyB aManuëTH ^apaëHuga ypraHumHu gaBOM эттнpнmнмнз KepaK.
REFERENCES
1. KapuMOB A. Xhtoh THHHgarH xucoö cy3Hap. ^ in Ä ^ - ^aH Ba TexHOHoruaHap öocMaxoHacu. TomKeHT 2003h - 6eT 102.
2. ï^. ttÄ. 1985
3. BaH .Hao-H. Ochobm KUTaficKOH rpaMMaraKu. H3gaTeHtCTBO uHOCTpaHHOH HHTepaTypm. MocKBa. 1954
4. 2012 ^
5. mm* 2015 ^o
6. XaMaTOBa A.A. CH0B006pa30BaHue coBpeMeHHoro KHTaöcKoro a3tiKa. MocKBa 2003.