CC BY
0МРНТИ 14.35.09, 31.01.45, 16.41.21
ХИМИЯНЫ ОЦЫТУ БАРЫСЫНДА ОЦУШЫЛАРДЫЦ ФУНКЦИОНАЛДЫЦ САУАТТЫЛЫГЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ ЭД1СТЕМЕС1 (7-9 СЫНЫПТАР)
Химия гылымдарыныц кандидаты, доцент 0збекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалы; университетi, Шымкент,
^азакстан.
Аннотация: мацалада химияны оцытуда оцушылардыц функционалдъщ сауаттылыгын жетглдгру арцылы оцушылардыц шыгармашылыц цабглеттергн дамыту царастырылган. 7-9 сынып оцушыларыныц функционалдыц сауаттылыгы оцушыныц вмгрде болатын взгер1стерге бешмдеу, цоршаган ортамен царым-цатынас жасау цабшеттерт цалыптастыру, вз1н1ц жеке цабшеттерт даму болып табылады. Функционалдыц сауаттылыцты цалыптастыруда эртYрлi здгстер цолданылады. Оларга жоба эд1с1, ойын технологиялары, мэселелж оцыту, сыни-ойлауды дамыту технологиясы, жаца педагогикалыц технологиялары арцылы оцушылардыц функционалдыц сауаттылыгын цалыптасады. Зерттеу жумысыныц мацсаты мYгалiмдерден сауалнама алу арцылы мYгалiмдердiц цузыреттшт аныцтап, оцушылардыц функционалыц сауаттылыгын арттыратын факторларды аныцтау. Сауалнамада 7-9 сынып оцушыларыныц функционалдыц сауаттылыгын арттыруга эсер ететт факторлар, цандай нэтижеге жету, вмiрде цолдануга нелер кедергi келтiруi мYмкiн жагдайларды царастырдыц. Мацаланыц нэтижеЫне сэйкес химияны оцыту барысында 7-9 сынып оцушыларыныц функционалдыц сауаттылыгын цалыптастыруда эсер етушi факторлар арцылы оцушыларды вте белсендi, e3i шешiм цабылдай алатын, шыгармашылдыц цабiлеттерi цалыптасцаны байцалады.
Kmmmi свздер: химияны оцыту, функционалдыц сауаттылыц, эд^тер, сауалнама, цабшет.
Abstract: The project provides for the development of students' creative abilities through the improvement of students' functional literacy in teaching chemistry. Functional literacy of students in grades 7-9 is the adaptation of the student to changes in life, the formation of the ability to interact with the environment, the development of their own abilities. Various methods are used in the formation of functional literacy. These include the formation of functional literacy of students through the project method, game technologies, problem-based learning, technologies for the development of critical thinking, and new pedagogical technologies. The purpose of the research work is to identify factors that increase the functional literacy of students, determine the competence of teachers through teacher questionnaires. The questionnaire examined the factors influencing the improvement of functional literacy of students in grades 7-9, what results we were able to achieve, which may interfere with their use in life. According to the results of the project, it can be seen that in the process of teaching chemistry, due to factors affecting the formation of functional literacy of students in grades 7-9, students develop very active, able to make their own decisions, and creative abilities.
Keywords: teaching chemistry, functional literacy, methods, survey, abilities.
КЕЛД1БЕК A.F.
«7М1504-Химия педагогтерш даярлау» мамандыгыньщ 1-курс магистранты.
ШАFРАЕВА Б.Б.
Kipicne
^аз1рп жаhандану дэуiршде заман агымына сай адамньщ мамандыгы мен жасына карай Yнемi бiлiмiн дамыту аркылы функционалдык сауаттылыкты жетiлдiру мацызды болып табылады. Функционалдык сауаттылык адамныц элеуметтiк ортага, мэдени, саяси жэне экономикалык кызмет пен салаларга белсене араласуы. Химияны окытуда окушылардыц функционалдык сауаттылыгын калыптастыруда окушыныц алган бiлiмдерiн ете жаксы тYсiнiп, сол бiлiмдi емiрде тиiмдi пайдалануды камтамасыз ету болып табылады. Функционалдык сауаттылыкты калыптастырудыц басты максаты окушыны коршаган ортада белсендi болуына, шыгармашылык кабiлетiн артырып, жYЙелi ойналуга?, болашак кэсiби мамандыгын дурыс тацдай алуга бейiмдеу жэне емiр бойы кэаби жолында iзденiп бiлiм алуды калыптастыру [1].
Функционалдык сауаттылыкка ие болу дегенiмiз емiрде алган бардык бшмдерш практикалык мiндеттердi, эртYрлi емiрлiк жагдайлар мен кызметтер саласында: кэсiби, коммуникативт^ элеуметтiк жэне т.б салаларда колдана бiлу [4]. В. В. Гаврилюк, Г. Г. Сорокин, Ш. Ф. Фарахутдинов сиякты зерттеушiлер функционалдык сауаттылык акпараттык когам мэдедиетшщ курамдас белш деп санайды [3]. Е. В. Воронова интеграцияланган сабактарды окушылардыц функционалдык сауаттылыгын калыптастыру куралы ретiнде карастырады [2], онык к¥рамдас белiгi жаратылыстану сауаттылыгы болып табылады.
Химия сабагынан функционалдык сауаттылыкты артыруда интерактивтi тапсырмалар мен виртуалды зертханалык жумыстарды колдану окушылардыц теориялык бiлiмдерiн тэж1рибеде колдануга мYмкiндiк бередi жэне де сыни аналитикалык ойлауыныц дамуына ыкпал етедь Осыныц аркасында окушылардыц акпаратты есте сактауы гана емес, ез бетшше функционалдык сауаттылыктарын колдану аркылы тужырымдау, болжау жэне талдау дагдыларын дамытады [7].
Витте мен Бирстiц пшршше, окушылардыц химиялык сауаттылыгын багалау Yшiн окушылардыц химиялык мэселе бойынша жазбаша акпаратты пайдалану жэне онымен жумыс iстеу, сондай-ак кYнделiктi емiрдегi мэселелердi шешу Yшiн химиялык бiлiмдерi мен дагдыларын талдау кабшет кажет. Окушылар акпаратты тYсiнiп, мэтiннен кажеттi акпаратты тацдай алады, осылайша олар бершген акпаратты пайдалану жэне дэлелдеу дагдыларына ие болады, бул олардыц химиялык сауаттылыгыныц жогары децгейiн бiлдiредi. Окушылардыц кепшшш химиямен байланысты мамандыкты тацдамайынша, химия сабагы кейiнгi емiр Yшiн мацызды емес деп санайды. Окытудыц колайлы стратегиялары, букаралык акпарат куралдары жэне дереккездер окушылардыц химиялык сауаттылыгын арттыруга ыкпал етуi мYмкiн [9].
Химияны окыту барысында функционалдык сауаттылыкты калыптастыруда жоба эдiсi ете ыцгайлы. 7-9 сынып окушыларын езгеретiн мэселелерге бешмдеу, эртYрлi орталарда жумыс кабшеттерш дамытады. Сонымен катар, ойын технологияларын колдану, соныц iшiнде ребустар, релдш ойындарды, сезжумбактарды айтсак болады. Ойын технологиялары аркылы 7-9 сынып окушыларыныц мшез-кулыкпен езiн-езi баскаруды дамытатын жэне жетiлдiретiн когамдык тэжiрибенi курура жэне игеруге багытталган эртYрлi жагдайлардагы кызмет турш карастырамыз [5,6].
Зерттеу мацсаты: функционалдык сауаттылыкты калыптастыру эдютемеа аркылы химияны окыту барысында окушылардыц теориялык бшмш практикада колдану дагдыларын дамыту.
Зерттеу эдгстерг. Бул зерттеу сандык тэсшмен сипаттамалык зерттеу колданылды. Бул эдiстiц тацдалуы себебi, зерттеудiц максаты сандык деректерге баса назар аудара отырып, окушылардыц химиялык сауаттылык децгешн бшу жэне сипаттау болды.
Зерттеу жумысыныц максаты муFалiмдерден сауалнама алу аркылы муFалiмдердiц кузыреттшп аныктап, окушылардыц функционалык сауаттылыFын арттыру эдiстерiн аныктау. Сауалнама дегенiмiз жеке адамдардыц артыкшылыктарымен емiрлiк устанымдарын немесе ойы мен птрш бiлу максатында бiрдей сурактарды жеке адамдарFа кою аркылы жиналатын мэлiметтердi айтамыз [8].
Зерттеу жумыстарын журпзудщ алгаш^ы кадамы сауалнаманы дайындау болды. Сауалнамада муFалiмдeрдeн химияны окыту барысында окушыларга эсер ететш факторлар, сабакта колданылатын эдiстерi, окyшыларFа функционалдык сауаттылыкты колданудаFы кедергiлерiн ескере отырып жасалынды. Сауалнама бойынша сурактарFа нускалардыц бiр Fана жауабын тацдау жэне респонденттердщ ез ой-пiкiрлерiн жазып калдыруFа мYмкiндiк камтылды.
СауалнамаFа Шымкент каласындаFы eKi орта мектептегi химия пэншщ муFалiмдeрiнe жYргiзiлдi. СауалнамаFа кeрi байланыс куру Yшiн сауалнаманы дайындауFа Gooole Форма онлайн сeрвисi аркылы дайындалып, элeумeттiк жeлi аркылы муFалiмдeргe жiбeрiлдi.
Сауалнамада муFалiмдeрдeн мына сурактардар бойынша зерттеу жYргiзiлдi:
1. Функционалдык сауаттылык дeгeндi калай тYсiнeсiз?
2. Химияны окыту барысында окушыныц функционалдык сауаттыль^ын калыптастыру мацызды ма?
3. Химия сабаFында окушыныц функционалдык сауаттылыFын арттыруFа кандай фактор эсер eтeдi?
4. Химияны окыту барысында окушыныц функционалдык сауаттылы^ын калыптастыру Yшiн кандай эдютер колданатын eдiцiз?
5. Химияны окыту барысында окушылардыц функционалдык сауаттылыFын калыптастыруда кандай нэтижеге жете аламыз?
6. Окушылардыц функционалдык сауаттылыFык бiлiмдeрiн емiрдe тиiмдi KOлдануFа не кeдeргi деп ойлайсыз?
7. Химияны окыту барысында окушылардыц функционалдык сауаттылыFын калыптастыру Yшiн кандай тYбeгeйлi езгeрiстeр кажет деп ойлайсыз?
ЖоFарыдаFы сурактар бойынша зерттеудщ нэтижeлeрi мен талдауларын усынамыз.
Нэтижелер жэне талцылаулар. Химияны окыту барысында функционалдык сауаттылыкты калыптастыру максатында муFалiмдeрдeн онлайн сауалнама жYргiзiлдi. АлынFан нэтижелер бойынша талдау жасалынды.
Сауалнаманыц бiрiншi сураFанда (1-сурет) 7-9 сынып окушыларына сабак бeрeтiн химия пэнiнiц муFалiмдeрiнiц функционалдык сауаттылыFы туралы тYсiнiгi жайында. СауалнамаFа 13 муFалiм катысты. Оныц iшiндe 38,5% - барлыFы деген нусканы, яFни барлык жауаптарFа келюетшш жeткiзгeн. 30,8% - адамдардыц элеуметпк, мэдени, саяси жэне экологиялык кызметтерге белсене араласуы нускасын тацдаFан. Ал 30,8% - алFан бiлiмдeрiн емiрдe тиiмдi колдану нускасын тацдаFан екен.
Функционалдык, сауаттылык, дегенд! к,алай тусшеаз? lD СоРУ
13 responses
О адамдардыц элеуметпк, мэдени, саяси жэне экономикалык кызметтерге белсене араласуы # алган бт1мдерн ем!рде ти!мд1 копдануы
мамандыгын эрдайым «eTmflipin отыруы Ф Барлыгы
1-сурет. Сауалнаманыц бiрiншi сураFы
Сауалнаманьщ екiншi сурагында «Химияны окыту барысында окушыньщ функционалдык сауаттылыгын калыптастыру мацызды ма?» деген сауалнамага 76,9% - Ия, ете мацыздыдеген нусканы, 23,1% - Мацызды деген нусканы тацдаган екен.
2-сурет. Сауалнаманыц екiншi сурагы
Сауалнаныц Yшiншi сурагында функционалдык сауаттылыкты арттыруга эсер ететiн фактор туралы суралынды. 61,5% - барлыгы деген нусканы тацдаган. Ал 15,4% мектептен тыс, косымша бiлiм беру багдарламаларын, 15,4% - бшм беру мазмуны (мектептеп), 7,7% - ата-ананыц балаларын окыту жэне тэрбиелеу деген нусканы тацдаган екен.
3-сурет. Сауалнаманыц Yшiншi сурагы
Сауалнаманыц тертiншi сурагында муFалiмдерден функционалдык сауаттылыкты калыптастыру Yшiн кандай эдiстер колданаты туралы суралынды. Эдютерге байланысты танымдык эрекеттi дамыту, сыни-олауFа баFытталFан эдiстер усынылды.
Химияны ок,ыту барысында ок,ушыныц функционалдык, сауаттылыгын к,алыптастыру ушш к,андай эд1стерд1 крлданатын едщ1з?
10 responses
Барынша ¡здент, химияны тусшуге кемектесетЫ эдютерд1 к,олданатын ед1м Танымдык, эрекеттерд1 дамыту керек Сыни-ойлауга 6aFыттaлFaн эдютер
Керемет Барлык,
Активация Window
Чтобы активировать Wind*
4-сурет. Сауалнаманыц тeртiншi с^рагы
Сауалнаманьщ бесiншi с^рагында «Химияны оцыту барысында оцушылардыц функционалдыц сауаттылыгын цалыптастыруда цандай нэтижеге жете аламыз?» деген с^рац берiлдi. Нэтижес бойынша 69,2% - оцушы белсендi болады деген н^сцаны тацдаган екен.
5-сурет. Сауалнамадагы бесiншi с^рац
Сауалнаманыц алтыншы с^рагында функционалдыц сауаттылыц цолданудагы кедергiлер туралы с^рац берiлдi. МYFалiмдер айтуынша кедергiлерге техникалыц жетiспеушiлiк, теориялыц бiлiм аздыгы жэне практикамен ^штастыра алмау, бшмнщ жеткiлiксiздi болып табылады екен.
Окушылардыц функционалдык, сауаттылык, бш1мдерш ем1рде THiMfli к,олданута не кедерп деп ойлайсыз?
11 responses
Практиканьщ аздыгы
Косымша сабакдьщ KenTiri
Сыртты фактор эсер eTyi мумкш, элеуметпк жагдайы дегендей
Алган бм1мшщ жеткт1кс1зд1п
9з1не сен1мс1зд1п
Жак,сылап 6LniM алуы
BmiM берет1н жерлердеп техникалардык жетгспеуштИ
Бшмеймш
Теориялык, 6ifliw аздыгы жэне практикамен уштастыра алмау
6-сурет. Сауалнаманыц алтыншы сураFы
Сауалнаманыц жeтiншi сураFында мрашмдерден функционалдык сауаттылыкты калыптастыру Yшiн кандай тYбeгeйлi езгeрiс кажет деп ойлары суралынды. Бул сауалFа мектепте лабораториялар талапка сай, муFалiмнiц кэсiби кузырeттiлi жоFарылату, окыту эдютемесш езгерту, практикалык сабактар мен лабораториялык жумыстарды кызыктыру эдiстeрiн ойлап табу деген сауалдар келдь
Химияны окыту барысында окушылардыц функционалдык, сауаттылыгын калыптастыру
Зертханалык жумыстар мен вертуалды зертханалармен камтылса окушылар барлыгын кару, есту аркылы функционалдык, сауаттылыкты артыра алтын сияктымыз
Мектепте лабораториялар талапка сай, мутал1мнщ кэаби K,Y3ipexrijiiri жогары болу керек Практикалык сабактар мен лабароториялык жумыстармен кызыктыру
7-сурет. Сауалнаманыц жeтiншi сураFы
Сауалнама бойынша жYргiзiлгeн зерттеулерде окушылардыц функционалдык сауаттылыFын арттыруFа эсер ететш факторларFа муFалiмдeрдiц кепшiлi ата-ананыц, мектептщ, мришмнщ жэне косымша курстардыц эсер eтeтiн тацдаFан екен. МуFалiмдeрдeн окушылардыц функционалдык сауаттылыFын калыптастыруFа арналFан эдiстeрiнeн сыни-ойлауFа баFытталFан, танымдык эркeттeрдi дамыту, жаца педагогикалык технологиялар, езшдш дамыту технологиясы, жеке тулFаFа баFытталFан дамыта окыту усынылды. Химия
пэншщ мугал1мдер1не оцыту мен оцу процесшде тшсп жэне цолайлы оцу ортасын цамтамасыз ету усынылады.
К,орытынды. Жалпы сауалнама нэтижелер1 бойынша цорытындылай келе функционалдыц сауаттылыцты цалыптастыру цаз1рг1 педагогикадагы басым багыттардыц б1р1 болып табылады. Мектеп тYлегi мектепте алган б1л1мдер1 мен дагдыларын цолдана б1лу1 керек, содан кешн eмiр бойы оныц алдында туындайтын eмiрлiк мiндеттердi шешу Yшiн, ягни функционалды сауатты болуы цажет.
ЖYргiзiлетiн зерттеу нэтижелерiне негiзделген бiлiм алушылардыц функционалдыц сауаттылыгын бойынша атаулы усыныстар берiледi: бiлiм алушылардыц назарын ^нделшт eмiрде пэндiк бiлiмдi цолдану мYмкiндiгiне аудару; эзiрленген оцу-эдiстемелiк материалдарды пайдалану; жYргiзiлген зерттеу нэтижелерiн ескере отырып, бiлiм алушыларга жеке кезцарасты жYзеге асыру.
1. Nazarbaev, N. A. Aleumetok-ekonomikalyq jangyrtu -Qazaqstan damuynyn basty bagyty. - Ana till gazeti №5, 2012. - 3 b.
2. Воронова Е. В. Интегрированные уроки как средство формиования функциональной грамотности школьников// Молодой ученый. — 2016. — №7.3 (111.3). — С. 10-11.
3. Гаврилюк В. В., Сорокин Г. Г., Фарахутдинов Ш. Ф. Функциональная неграмотность в условиях перехода к информационному обществу. — Тюмень: ТюмГНГУ, 2009. — 244 с.
4. Пентин А. Ю., Никифоров Г. Г., Никишова Е. А. Основные подходы к оценке естественнонаучной грамотности // Отечественная и зарубежная педагогика. — 2019. — Т. 1. — № 4 (61). — С. 80-97.
5. Нугманулы, И. Химияны оцыту эдютемеа.- Алматы: 2005. -167-178 б.
6. Кыдырова М. Н. *1, Керимбаева К. З. Химия сабагында жаратылыстану-гылыми сауаттылыцты арттыруга непзделген тапсырманы жоспарлау. - Ы. Алтынсарин атындагы ¥лттыц бшм академиясыныц «Бшм» гылыми-педагогикалыц журналы Том 104 № 1 (2023) / 23.02.2023ж
7. Таджибаев Р. Р. Анализ применения нейронных сетей в химическом образовании / Р. Р. Таджибаев, П. С. Кокорин, С. С. Космодемьянская // Актуальные вопросы научных исследований: сборник статей VI Международной научно-практической конференции. -Саратов: НОП «Цифровая наука». - 2023. - 382 с.
8. О 'Лири Зина Зерттеу жобасын жYргiзу: непзп нусцаулыц. - Алматы: «¥лттыц аударма бюросы» цогамдыц цоры. - 2020. - 472 бет.
9. Wiyarsi A., Prodjosantoso A. K. and Nugraheni A R E. Students' chemical literacy level: A case on electrochemistry topic // 1Chemistry Education, Universitas Negeri Yogyakarta, Sleman, Indonesia // Journal of Physics: Conference Series 1440 (2020) 012019
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
