31ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
TIMSS, PISA НЭТИЖЕЛЕР1 НЕГ1З1НДЕ ОЦУШЫЛАРДЫЦ ФУНКЦИОНАЛДЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН АРТТЫРУДЫЦ НЕГ1ЗГ1
БАГЫТТАРЫ
Окушылардыц функционалдык сауаттылыгын дамытуда оку багдарламасындагы sp6ip пэннщ рeлi зор. Соньщ iшiнде казак тiлi мен эдебиетшщ алатын орны ерекше.
Кштт сездер: бiлiм беру, бакылау-багалау, суаттылык, ойлау, интерпретация, мэтш, жагдаят, с^рак
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ПОВЫШЕНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ СТУДЕНТОВ НА ОСНОВЕ РЕЗУЛЬТАТОВ TIMSS,
PISA
Каждый предмет учебной программы играет важную роль в развитии функциональной грамотности учащихся. В частности, особое место занимают казахский язык и литература.
Ключевые слова: образование, оценка, грамотность, мышление, интерпретация, текст, ситуация, вопрос.
MAIN DIRECTIONS OF INCREASING THE FUNCTIONAL LITERACY OF STUDENTS BASED ON THE RESULTS OF TIMSS, PISA
Each subject of the curriculum plays an important role in the development of students' functional literacy. In particular, the Kazakh language and literature occupy a special place.
Keywords: education, assessment, literacy, thinking, interpretation, text, situation, question.
Жандос Абдазимович Байзаков
Шыршьщ мемлекетлк педагогикалык университет! Эзбек тш 6rnÍMÍ кафедрасынын, окытушысы (PhD)
АННОТАЦИЯ
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
March, 2023
«Бэсекеге цабшеттг дамыган мемлекет болу ушт 6i3 сауаттылыгы жогары елге айналуымыз керек». Ш.М.Мирзияев.
Елiмiзде окушылардыц функционалдык сауаттылыгын арттыруга зор мYмкiндiктер бар. Функционалдык сауаттылык - б^л, бiлiм мен адамныц кепжоспарлы ю-эрекет арасындагы бiрiккен, жеке т^лгалык калыптасуыныц кeрсеткiшi. 0сш келе жаткан ^рпактарыныц ой-ерiсiн дамыту максатын алга койган Эзбекстан дамыган елдердщ катарына косылма.[1]. Осы т^ста, окушылардыц бiлiм сапасына аукымды багалау мен талдау жYргiзетiн халыкаралы; салыстырмалы зерттеулерге катысу нэтижелерш негiзге ала отырып карастырайык.
Елiмiздiц халыкаралык зерттеулерге катысуы не бередi?
• Бшм берудiц бакылау-багалау жYйесiн реформалауга;
• Эзбекстандык бiлiм беру жYЙесiнiц элемдж бiлiм беру кецiстiгiмен бiрiгуiне;
• Бшм беру мазм^нын жацартуга, бшм беру сапасын бакылаудыц езбекстандык жYЙесiн к^руга;
• ¥лттык кадрлардыц бшктшгш арттыруга мYмкiндiк бередi.
Зерттеу кезшде сонымен катар багдарламага катысатын елдердщ ерекшелжтерш аныктауга мYмкiндiк беретiн факторлар карастырылады. Б^л жиынтык с^рактар аркылы оку-тэрбие YPДiсiн ^йымдастырудан бастап, отбасында баланыц дамуына кажетл жагдай жасауга кешендi бага беру болып табылады.
Бiлiм саласында eзiнiц ерекшелiктерiмен элемдш децгейде мойындалган бiрнеше халыкаралык жобалар бар. Соныц iшiнде, бiлiм жYЙесiнiц танымал сарапшылардыц бага беруi бойынша обьективтi елдерден тэуелшз багалау жYргiзетiн TIMSS, PISA халыкаралык зерттеулерi елiмiзде eткiзiлуде. [2].
PISA (Program for International Student Assessment) халыкаралык зерттеуi 15 жастагы бiлiм алушылардыц функционалдык сауаттылыгын багалайтын Адам дамуыныц индекс кeрсеткiштерiнiц бiрi болып табылады. Б^л зерттеу окушылардыц бiлiмдерiн 3 багытта (математикалык сауаттылык, жаратылыстану сауаттылыгы, оку сауаттылыгы) багалайды.
Елiмiзде бiлiм беру жYЙесiн жацарту багытында кептеген ю-шаралар жYргiзiлуде. Элемдегi тэжiрибеш колдануга багыт алып, езбекстандык бiлiм беру жYЙесi жаца мазм^нга бет алды. Бшм беру жYЙесiндегi педагогтiц жеке т^лга ретiндегi бейнесi, оныц кэшби бшктшп айрыкша. Педагог бiлiм беру YPДiсiн жацартудагы
March, 2023
422
басты т^лга болып табылады. Сапалы бiлiмге алып келетiн окыту кандай болу керек? Окушылардыц зияткерлш-шыгармашылык кабшеттерш аша бiлетiн педагог кандай болуы тиiс? БYгiнгi KYHi б^л с^рактар тек кана м¥Fалiмдердi гана емес, сонымен катар бiлiм жYйесiнiц кызметкерлерш де мазалайды. М^гаимдердщ кеп бeлiгi сабакта акпаратты тасымалдаушы релш аткарып келедi. К^рде сабакты ^йымдастырудыц схемасы - м^гашмнщ жаца материалды тек кана тYсiндiруi, окушы Ymrn жеткiлiксiз жэне тиiмсiз. Себебi, окушыныц оку процесiне белсендi катыспайтынын калыптастырмайды (пассивтi тыцдаушы). Сондыктан, казiргi тацда - окушыныц рухтандыру кабiлетiн жэне окуга ынтасын арттыру ете мацызды. Осындай технологияларды пайдалану Yшiн эр бiр педагог ез кэсiби децгешн арттыру керек. Осы т^ргыда бшктшкл арттыру жYЙесi бастау алды. Бшм беру жYЙесiн жетiлдiру максатында жэне элемдж тенденцияга сэйкес кепвекторлы багдарламалар, оку-эдiстемелiк к¥ралдар, бiлiктiлiктi арттырудыц цифрлык бiлiм беру ресурстары дайындалган[1].
Педагогтарга функционалдык сауаттылыкты дамытуга арналган оку-эдiстемелiк к^ралдардыц кейбiреуiн атап етсек. «PISA халыкаралык зерттеуЬ), «TIMSS халыкаралык зерттеуЬ) жэне «PIRLS бастауыш мектеп окушыларыныц мэтiндi оку жэне тYсiну сапасын багалау» - эдютемелж к^ралдарында -математика мен жаратылыстану жэне оку сауаттылыгы туралы мацызды мэлiметтер берiлген. Осы эдiстемелiк к^ралдарында к^пиялылык режимiнен шыгарылган тест тапсырмасыныц Yлгiлерi мен сауалнама с^рактары колданылган. PIRLS эдiстемелiк к^ралы 2016 жылгы халыкаралык зерттеуiне нэтижелi дайындык жYргiзу максатында кец кeлемдi педагог кауымына арналган. Аталган оку к¥ралдары окушылар жэне м^гашмдерге, жогары оку орындарындарыныц студенттерiне, бiлiм беру баскармасыныц бeлiм eкiлдерiне жэне бiлiм беру сапасын багалау с^рактарымен айналысатын мамандарга арналган[2].
Функционалдык сауаттылыктыц тагы бiр тетт - ата-аналардыц балаларды окыту мен тэрбиелеуге белсендi катысуын камтамасыз ету. Бшм алушылардыц табысына тигiзетiн ыкпалын багалау Yшiн PISA Консорциумы халыкаралык емтиханга катысушылардан отбасыныц мэдени мэртебес туралы с^раган. Б^л бiлiм алушылардыц жеке белмеш мен сабак окитын жеке Yстелi болуы, бiлiм алуга кажегл компьютердiк жасактамалардыц (электрондык окулыктар) болуы, галамторга колжетiмдiк, классикалык эдебиет пен энциклопедиялык сeздiктердiц, енер туындыларыныц (суреттер) болуы туралы с^рактар.
March, 2023
423
Галамторга косылган компьютердiц болуы мектепте гана емес, сонымен катар Yйде де, бiлiм алушылардыц функционалдык сауаттылыгын дамытудагы мацызды шарттардыц 6ipi болып табылады (кажетл акпаратты ала бшу мен ^сынылган материалдыц мазм^нын тYсiну кабшел). Ягни, галамторды тек акпараттык кажеттшктер негiзiнде пайдалану кажет. Баланыц денсаулыгына, психикасына жэне тэрбиесше эсер ететiн сайттарга шектеу кою керек. Жас ¥рпактын, санасын улап жаткан сайттарга шектеу коятын арнайы кызметтер бар. Мэселен, «Ата-ана бакылауы» кызмет - жагымсыз контенттер ыкпалын мейiлiнше шектеуге жэне балалардыц акпараттык каушшздтн камтамасыз етуге арналган. ^ызметтщ негiзгi мiндеттерiнiц бiрi - кажетл web-сайттар тiзбесiн эзiрлеу болып табылады. Аталган кызмет баланыц жас ерекшелтне карай кауiптi контенттерге катынау к^кыган шектеуге мYмкiндiк бередi. Дегенмен, баланыц ой-eрiсiн кецейтiп, бiлiм алуына жол ашатын зияткерлiк сайттарда жетiп жатыр. Мысалы, казiрri тацда окушылар бшмнщ 90 пайызын галамтордан алады деуге болады [3]. Б^л - жылдам, эрi жаца бiлiм кeзi. Сондыктан, тек оны жeнiмен пайдалану мэдениелн жетiлдiру керек.
ХХ1 гасыр - катац бэсеке дэуiрi. Эзбекстандык окушылардыц функционалдык сауаттылыгын арттырудыц негiзгi багыттары бiлiм беру жYЙесiнiц мазм^нын жацарту жэне педагогикалык кадрлардыц кэсiби бшктшгш арттыру, окушыныц eмiрiндегi отбасыныц релш ескерудi камтиды.
Жеке т^лганыц одан эрi ез бетiнше бiлiм алуы мен дамуына кажетл негiзгi к^ралдардыц бiрi оку сауаттылыгы болып табылады. Осы ^ым Yш к¥рамдас белжтерден тирады. Ол адамныц окыту барысында окыганын педагогикалык эрекеттiц мацызды багыты ретiнде тусту кабiлетi. Пэн м¥таим1 ж^мысыныц колданбалы аспектiсi бiлiмгердi койылган с^ракка толык жауап беру барысында мэтш акпаратын пайдалануга YЙретуi болып табылады. Жэне одан да мацызды нэрсе - окушы белсендшгшщ басты кeрсеткiшi ретiнде ойлау кабiлетi болып табылады. PISA тесл оку сауаттылыгы багытындагы мектеп тYлегiнiц алган бiлiмi мен дагдыларын шынайы eмiрлiк жагдайларда табысты жYзеге асыруы Yшiн кажетл к¥зыреттшктердi мектеп бiлiмi сапасын багалау саласындагы халыкаралык сарапшылар т^ргысынан накты айкындаган. Оку сауаттылыгын багалау Yшiн бiлiмгерлерге мэтiнде берiлген акпаратты салыстырып кeру, автордыц ойын бiлу, жауапты дайындау барысында элем туралы eз пайымдауына CYЙенiп, eз ойын коргайтын дэлелдер келтiру ^сынылады. Мэтiн, жагдаят жэне с^рак-оку сауаттылыгын багалаудыц Yш негiзгi параметрлерi болып табылады. Оку материалдарыныц диапазоны тYрлi
March, 2023
424
форматтарда берiлген-кeркем эдебиет пен гылыми-танымал мэтшдер, ресми К¥жаттар, когамдык мэнi бар окигалар туралы аппарат, кестелер, кескiндер, сызбалар жэне карталар. PISA мэтiндерiнiц ерекшелiктерi оларды баяндаудыц шынайылыгы (eмiрден алынган мысалдар). Б^л орайда, зерттеудiц осы багыты бойынша тест с^рактары ретiнде керкем мэтшдер де колданылады.
PISA зерттеуiнде оку сауаттылыгы ^ымын окушылардыц жазбаша мэтiндердi ^гына оку кабiлеттiлiгi жэне оларга рефлексия,олардыц мазм^нын ез максаттарына кол жетюзу Yшiн колдануы, бiлiмдерi мен дагдыларын когамныц белсендi eмiрiне араласуы Yшiн дамытуы деп тYсiнуге болады. Окушылардыц оку сауаттылыктарын тексеру оку техникасы немесе мэтiннiц мазм^нын накты тYсiнуiн багалауга емес, оку барысында мецгерген бiлiмдерi мен дагдыларын eмiрлiк жагдайларда колдана бiлу ептiлiктерiн багалауга багытталган. Оку сауаттылыгын багалау барысында Yш аспектi есепке алынады:
• оку материалдарыныц форматы;
• тапсырманыц тYрi;
• мэтiннiц колдану жагдайы немесе максаттары. Зерттеу барысынд мэтiндi толык тYсiнгенiн дэлелдейтiн машыктары мен мецгере бшу децгейлерi багаланады: мэлiметтi табу, мэтiндi тYсiндiрiп беру, мэтшнщ мазм^нына немесе оныц формасына рефлексия жэне олардыц багасы.
¥сынылатын мэтшдер Yш тYрге бeлiнiп карастырылады:
• т^тас мэтiндер ( кeркем эдебиет мэтшдер^;
• тугас емес немесе жадагай мэтiндер (хат, жарнама, диаграмма, кесте, баннердеп жазбалар, хабарлама, хабарландыру, фотосуреттер т.б.);
• аралас мэтшдер (гылыми ецбектер, автобиографиялар, газет-журналдардагы макалалар т.б.)
Мэтiннен мэлiмет таба бiлудi багалау Yшiн, мэтiндi карап шыгып, оныц негiзгi элементтерiн аныктау жэне с^рактан гeрi кажегл (синонимдш) форманы бейнелеген мэлiметтi iздестiру Yшiн тапсырмалар колданылады. Окушылардыц мэтiндi тYсiндiрiп беру кабiлетiн багалау барысында мэтшде берiлген эр тYрлi мэлiметтердi салыстыру, автордыц сипаттаган ойларынан корытынды жасау немесе мэтшнщ мэнш тYсiну ^сынылады[3]. Рефлексияны багалау Yшiн мэтiннiц мазм^ны немесе формасына, окушы тапсырманы орындау барысында мэтiндегi мэлiметтi баска жерден алган бiлiмдерiмен байланыстыра бiлуiне, мэтшде бершген бекiтулердi eмiр туралы eз кeзкарастарымен байланыстырып, дэлелдеулерiне кeцiл бeлiнедi.
Соцгы жылдары кeркем мэтiндi интерпретациялау мэселес тYрлi аспектiде тiлшi педагогтардыц назарында
March, 2023
425
тур. «Интерпретация» сeзiнiц магынасы сeздiкте «тYCШдiру», «^сшт беру», «магынасын ашу» дегендi бiлдiредi. Агылшын жэне француз тшдершде «interpret» бiр мезгшде «аудару» жэне eзiнше «тYсiндiру, талкылау» дегендi бiлдiредi. Мэтiндi интерпретациялау - сол мэтшнщ iшiндегi мазмунды ашу деген шз. Нэтижесiнде, кез келген мэтiндi оку, жалпы кез келген сeздi кабылдау (адам окыганын немесе еслгенш тYсiнген жагдайда гана) интерпретациялау болып табылады. Мэтiндi интерпретациялау кандай да бiр дэрежеде терец, кандай да бiр дэрежеде толык болуы мYмкiн. Зерттеу кызмет немесе оку практикасы ретiндегi мэтiндi интерпретациялаудыц непзп мiндетi мэтiннен барынша мол акпарат алып, автордыц мэтiнге жYктеген мазмунын, сонымен катар, автордыц еркiнен тыс жуктелген мазмунныц магынасын eзi Yшiн гана емес, eзгелерге де барынша угындыруды кeздейдi[4]. Кeркем мэтiн шектеулi кецiстiкте тiлдiц мYмкiндiктерiнен едэуiр асып тYсетiн акпарат кeлемiн шогырландырады. Сондыктан да кeркем шыгарманы интерпретациялаудыц мэш кeркем мэтiндi тутас бiрлiк ретшде, сондай-ак оныц эрбiр деталi бYкiл шыгарманы кeрсететiн немесе бYкiл шыгарма кiшкене бiр детальда кeрiнiс табатын кандай да бiр жYЙе ретшде тYсiну мен тYсiндiруден турады. Интерпретация шыгарманыц тiлдiк бiрлiктерi семантикасында ^ртю тапкан концептуалдык мазмуныныц магынасына Yцiлуге жол ашады. Оку сауаттылыгыныц компоненттерi тeмендегiдей талданады: PISA багдарламасыныц оку сауаттылыгы компоненттерг 3 турге бвлтедг:
1.Жагдаят
2.Мэтш
3.Аспект
Мэтт, жагдаят жэне сурац - оку сауаттылыгын багалаудыц 3 непзп eлшемi. Окуга арналган материалдар эртYрлi форматта кeрсетiлген, атап айтканда, кeркем эдебиет жэне гылыми танымал мэтiндер, ресми кужаттар, когамдык мацызды жагдайлар туралы мэлiмет, кестелер, графиктер, диаграммалар мен карталар форматында усынылады. 1-курамдауыш - ЖаFдаят:
Жагдаяттыц санаттары: жеке пайдаланым Yшiн оку, кeпшiлiк пайдаланым Yшiн оку (когамдык), бшу Yшiн оку жэне окыту Yшiн оку.
Жагдаят-тапсырмаларда кездесетш eмiрлiк окигалар. Осыган орай PISA багдарламасында жагдаяттыц камтылуы: жеке жагдаяттардыц -30% когамдык жагдаяттардыц -30%
March, 2023
426
бiлiм беру жагдаяттарыныц - 25%
кэшби жагдаяттардыц -15%
ЖаFдаяттыц 4 сипаты бар:
1. жеке категория (тулганыц зияткерлiк кызыгушылыгын канагаттандыруга арналган мэтшдер, ягни жеке адам туралы зерттеулер, жеке хаттар, биография);
2. цогамдыц категория (когамныц жалпы мэcелелерi мен кызметке катысты мэтшдер, ресми кужаттар, ic- шаралар туралы акпараттар, когамдык хабарлар);
3. бшмдшк, оцыту категориясы ( ережеге сай, арнайы окытуга арналган окулыктагы мэтшдер, акпаратты жинактау, бiлу Yшiн оку);
4. кэаби категория (жумыска, мамандыкка катысты мэтшдер, белгiлi бiр мекемеге байланысты ережелер айтылады).
2-курамдауыш- Мэтш:
MdmiHHÎц (формасы) нысаны 4 - ке 6eÂmedi.
1. Тутас мэтш ( керкем эдебиет мэтшдер^ репортаж, елец, пьеса, макала, жулдыз жорамал, техникалык мэтiн, зац, гылыми непздемелер, нускау)
2. ЖадаFай (тутас емес) мэтш (графика, кесте, сурет, диаграмма, жарнама, сканворд, хабарландыру, карта, анкета, куттыктау, комментарий)
3. Аралас мэтш (тутас жэне тутас емес мэтшдердщ сипатын бiрiктiредi, авторлык веб - парактар).
4. ^урамдас мэтш ^р такырып, бiрак эр автордыц пiкiрi, ойы. Мысалы, акку такырыбына жазылган эрбiр акынныц туындысы немесе эр газеттеп бiрдей такырыпка жазылган материал жэне бiрнеше такырыпты камтитын Yзiк -Yзiк мэтiндер).
Мэттнщ (muni) тYрi 6 бвлжтен турады.
1. Сипаттау («не?» деген суракка жауап беред^ акпаратты керсетед^ техникалык нускау)
2. Баяндау ( мазмундау) (кандай? кашан? деген суракка жауап беред^ роман, эцгiме, пьеса, емiрбаян, комикс, окига жайындагы газет еcебi)
3. ТYсiндiру( мазмундама) (жады Yлгiciн керсететш диаграмма, онлайн-энциклопедия жазбасы)
4. Дэлелдеу (аргументациялау) (редакторга хат, даулы такырыпты шешу)
5. Нускау (инстуркция) (колданудыц багытын керcетедi, мысалы, рецепт, баска да нускаулар).
6. Келшм (бiр максатка жетуге багытталган мэтшдер, хаттар, электрондык хаттар, хабарламалар).
March, 2023
427
3-курамдауыш- Аспект:
Yшiншi компонент - аспект. Аспектшщ eзi бес тармактан турады:
1. Акпаратты iздеу (мэтiннен тiрек сeздердi табу, кодты тацбалау)
2. Кецiнен тYсiну (мэтшге жоспар куру, такырыпшаларга бeлу, ат кою, аннотация, тезис).
3. Интерпретациялауды дамыту. Бул окушылардыц кызыгушылыгын арттыру Yшiн ерекше эдю-тэсшдер аркылы логикалык ойлау дэрежесш дамыту, ыктимал жауап беруге кулшындыру.
4. Мэтiн мазмунын ^рсету жэне багалау. Мунда мэтiн типтершщ кайсысына жататынын аныктау. Окигалы мэтш болса, композициялык курылымына талдау жасалады.
5. Мэтiн формасын (нысанын) ^рсету керек. Шыгарманыц жанрына токталу, автордыц ойы мен идеясын, такырыбын ашу, эдебиет теориясына талдау жумысы жYргiзiледi.
Сурак жэне оныц тYрлерi тeмендегiдей жiктелiп, сипатталады:
БYгiнгi шэкiртке сурак мазмунын тYсiнiп, тYЙсiну жеткiлiксiз. Ол кYрделi сурактарга толык жауап берш кана коймай, корытынды жасап, оны дэлелдеу жэне багалау тэрiздi тапсырмалар орындай алуы тиiс. Бундай кузыреттшк мэтiнмен жумыс iстегенде дамиды. Бшм берудщ нэтижесi болып кузыреттiлiктiц калыптасуы саналады, сондыктан тYсiну, колдану мен пайымдау, дэлелдеу, багалау сипатындагы тапсырмалардыц айырмашылыгын ажырата алу кажет. Пайымдауга курылган тапсырмалар идеялар усыну, конструкциялау, аргументтер келпру, негiздемелi тужырымдар айту т.б. ой операцияларыныц белсендiлiгiн талап етедi [3].
Сондыктан тулганыц логикалык ойлау кабшет мен багалау бшктшп калыптаскан болу керек. Бул мугаимнен шеберлiктi талап етедi. Сабак кезещне сай бейнероликтердi кeрсетiп, окушыларга eздерiнiц ойларын ортага салдырту да тшмдг
Оку сауаттылыг бойынша сурактардыц классификациясы:
1. Аныктаушы сурактар - eз бойында келтiрiлген пiкiрдiц
шынайлылыгын немесе жалгандыгын ажыратуга багытталады.
2. Толыктырушы сурактар - такырыптарга катысты жаца бшмд^ тужырымдарды аныктаумен тiкелей байланысты. Мундай сурактардыц грамматикалык белгiлерi kîm, не, кашан, калай, кайдан, неге, жэне т.б. сурау есiмдiктерi болып табылады.
3. Этюр сурактар - накты бiр проблемаларды талкылаганда eзектi сурактар да койылады, ягни олар
March, 2023
428
eмiрлiк мацызды, e3eKTi, принципт мазмунда курылады. Жалпы, сурак-жауап алацы тиiмдiрек, eйткенi окушы Ke6iHece езшщ жаттап алган немесе кыска жауаптарын айтумен шектеледi. Эз кезкарасын б!вдруе, оны бYгiнгi кYнмен байланыстыра алуга Yйрету аркылы тулганыц eмiрлiк мацызды касиеттерш калыптастыруга болады.
Оку сауаттылыгын калыптастыру Yшiн окушыларды белсендi окыту эдiстерi аркылы окыту eз тшмдшгш дэлелдедг Эр тYрлi жагдайдагы кызыкты, окигалы материалды усына отырып, балаларга магынасын тYсiну Yшш мэтшдi зешн койып оку, мазмуны бойынша ашык сурактар кою, кейiпкерлер орнына жагдаятка eзiцдi койып кeру сынды дагдылар калыптастыру кажет [4]. Акпаратты оку барысында не тYсiнiктi, тYсiнiксiз, кызыкты акпарат, жаца акпарат, келiсемiн, келюпеймш деген белгiлер койып отыруга Yйрету, сeз магынасын мэнмэтшде (контексте) ажырата бiлу (бейтаныс сeздердiц магынасын болжау) мэтш курылымын тYсiну Yшiн оку карастырылады.
БYгiнде казак тiлi сабактары халыкаралык тэжiрибеге CYйене отырып, тeрт дагдыга багытталып окытылады: тыцдалым, оцылым, жазылым, айтылым.
Окылымныц тYрлi эдiстерiн колдану аркылы окушыларды сауатты окуга дагдыландыра аламыз:
кeз жYгiртiп оку; накты акпаратты табу Yшiн оку; жалпы идеяны тYсiну Yшiн оку; детальды т^рде оку; суретке карап болжай бшу;
мэтiн тYрлерiн ажырату Yшiн оку(хабарлау, макала, жарнама, сипаттау, т.б.);
интенсивт окылым (Yлкен, кeлемдi мэтiн);
назарын шогырландырып оку (кейiн мазмунын сыныптасына айтып беретiн болган жагдайда);
• мазмуны бойынша талкылау.
Ал, кез келген ауызша немесе жазбаша акпаратты тусшуш камтамасыз ету максатында сeздердi синониммен алмастыру, сeйлемдi немесе бeлiмдi eз сeзiмен кайта жазу (перифраз), сурактарга eз сeзiмен жауап беру, белгш бiр дэйексeзге eз ^зкарасын бiлдiру, ягни таркатып жазу сынды тапсырмалар орындату eз жемiсiн бередг Ец бастысы - осы тапсырмаларды орындау
March, 2023
429
YmiH oKymwnap öepinreH M9Tmgi 3eprren oKwn, Ma3MyHMH ^aH-^aKTM Tangan YfipeHegi. Ka3ipri ^acecnipiMgep aKpaparTMH, KenTiriHeH KiTan okwIfbIcm KenMefigi, 3efiiH Kofitm oKwiMafigw, ocw Mscenem
memyge M9Tmgi KogTan o;y eTe THiMgi sgic. Byn ^argafiga msKiprrep öepinreH M9Tmgi sp Typni öenri Kofimn oKugw ^9He e3iHe kmbbiktm aKpaparTM ! öenriciMeH, Heri3ri HgeaHM öepeTrn cefineMHiH, acTMH CM3Mn Koagbi. Ücw TeKTec sgicTepgi yHeMi nafiganaHFaH ^argafiga o;y cayaTTMnMFMH KanbinTacTMpyra sögeH öonagw. Mbicanw:
blöbipart A.TbiHcapHH «G3eH» e.efli
TaynapgaH e3eH arap capKwparaH, AfiHagafi cayne öepin ^ap^wparaH, ®en coKca, mctm; co;ca, öip KanwnTa, Apanan Tay MeH TacTM ap;wparaH Ke^niH cywH imceR ambinagw, ^eHe«ge öap gepT^gi ;amwpagw, GxcireH OTTafi »aHwn ^aHyapnap 03eHHeH pa;aT Taywn öacwnagw. ^biHapga Tinci3 TypraH Torafinapw fflywngan «enMeH öipre öac ypagw... 1. ABTopu KiM? G.e« KaHgart Ta^upunTa ^a3bi.raH?
2. G.e«ge KaHgart ce3 TipKecTepi KO.gaHraH?
AfiHagafi cayne -Ha^ic To;Tap -ÜTTafi ^aHy -Tinci3 Torafinap -
3. CypeTTeri e3eHHeH e3gepifl KepreH, moMu^raH e3eHgepgeH KaHgart artupMiimu.iufu öap? Akuhhha e.efliHe Kapan, cypeTTeri KeMmi.iKTepgi TO.HKTupuflgap.
0.e«ge TaÖHraTTbifl agaM eMipiHge aTKapap ^yriH Ka.art cnnaTTaraH?
KopwTa afiTKaHga, oKymwnapgwR ^yH^HoHangw; cayaTTwnwrwH gaMWTyga o;y öargapnaMacwHgarw spöip nsHHiR peni 3op. Cohmh, imiHge Ka3a; Tini MeH sgeSneTmiH,
March, 2023
430
ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1
алатын орны ерекше. Осы ретте, окушыга халыктыц когамдык eмiрiн, арман-мYДдесiн танытуда, оларга идеялык-саяси, рухани-адамгершшк, этикалык-эстетикалык т.б. тэрбие беруде, ДYниеге кeзкарасын, мiнезiн, жалпы мэдениетш калыптастыруда кeркем эдебиеттi куатты куралдардыц бiрi ретiнде пайдалану -эдебиет пэншщ басты максаты болып есептелсе, тiлiмiздiц eзiндiк калыптаскан нормаларын, жалпы айтканда грамматикасын Yйрету - казак тшнщ басты мiндетi болып танылады [5].
Оку сауаттылыгына бiлiм алушыныц жазба жумыстарды тYсiнуi жэне оларга рефлексия жасауы, eзiнiц максаттарына жету жолында олардыц мазмунын пайдалана алуы, бiлiмiнiц дамуы жэне когамдагы eмiрге белсене катысу мYмкiндiгi жатады. Окыганын eмiрлiк максаттарга колдана алу тYсiнiгi мен кабiлетi багаланады.
REFERENCES
1. Халк таълими тизимида таълим сифатини бахрлаш сохдсидаги халкаро тадкикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида вазирлар махкамасининг2018 йил 8 декабрь, 997-сон карори.
2. 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo=nalishi bo=yicha Harakatlar strategiyasi. O=zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
3. TIMSS-2015 жэне PISA-2015 халыкаралык зерттеулерiн уйымдастыру бойынша басшылыкка алынатын кужаттар. Астана: ¥БСБО, 2014 ж.
4. TIMSS халыкаралык зерттеуi эдiстемелiк куралы. Астана ¥БСБО, 2013ж; PISA халыкаралык зерттеуi туралы кыскаша мэлiмет. Астана 2011.
5. PISA-2012 15-жастагы бiлiмгерлердiц бiлiм жетютштерш халыкаралык зерттеуiнiц негiзгi нэтижелерi. Астана: ¥БСБО, 2013 - 293 б.
March, 2023
