Научная статья на тему 'ХХ АСРНИНГ ИККИНЧИ ЯРМИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС-ХУСУСИЯТЛАРИ (МИРЗАЧУЛ ХУДУДИ МИСОЛИДА)'

ХХ АСРНИНГ ИККИНЧИ ЯРМИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС-ХУСУСИЯТЛАРИ (МИРЗАЧУЛ ХУДУДИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
39
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Сирдарё / аҳоли / демографик сиёсат / миграция / оила / миллат / тарихий демография / туғилиш / янги ерлар ўзлаштирилиши / Sirdarya / population / demography political / migration / death family / nation / historian-demographic / fertility / soviet period / mastering new lands.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мухаммадов З.

Бугунги кунда Ўзбекистоннинг барча вилоятлардаги тарихийдемографик жараёнларни холисона ўрганиш муҳим муаммолардан ҳисобланади. Мақолада Мирзачўл регионидаги демографик вазиятга баҳо берилиб, хусусан, аҳоли миграцияси ва ўсишига таъсир кўрсатган омиллар рақамларга таянган ҳолда кўрсатилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The Study historian-demographic processes in all area Uzbekistan today is one of the most important problems. In article is given estimation to demographic situation in Mirzachul ,migration of factors appear on numerical data, influenced upon growing and reduction of the population.

Текст научной работы на тему «ХХ АСРНИНГ ИККИНЧИ ЯРМИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС-ХУСУСИЯТЛАРИ (МИРЗАЧУЛ ХУДУДИ МИСОЛИДА)»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

ХХ АСРНИНГ ИККИНЧИ ЯРМИДА МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ УЗИГА ХОС-ХУСУСИЯТЛАРИ (МИРЗАЧУЛ ХУДУДИ МИСОЛИДА)

Мухаммадов З.

Гул ДУ магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.7360280

Аннотация. Бугунги кунда Узбекистоннинг барча вилоятлардаги тарихий-демографик жараёнларни холисона урганиш мущм муаммолардан щсобланади. Мацолада Мирзачул регионидаги демографик вазиятга ба^о берилиб, хусусан, а^оли миграцияси ва усишига таъсир курсатган омиллар рацамларга таянган %олда курсатилди.

Калит сузлар: Сирдарё, а^оли, демографик сиёсат, миграция, оила,миллат,тарихий демография,тугилиш,янги ерларузлаштирилиши.

Аннотация. Изучение историко-демографических процессов во всех областях Узбекистана сегодня является одной из важнейших проблем. В статье даётся оценка демографической ситуации в Мирзачулское регионе,и миграция насиления, опираясь на цифровые данные показываются факторы, повлиявшие на рост и снижение населения.

Ключевые слова: Сырдаря, население, демографическое политика, миграция, семъя, националность, историческое демография, рождаемость, советский период, освоение новых земель.

Abstract. The Study historian-demographic processes in all area Uzbekistan today is one of the most important problems. In article is given estimation to demographic situation in Mirzachul migration of factors appear on numerical data, influenced upon growing and reduction of the population.

Key words: Sirdarya, population, demography political,migration, death family, nation, historian-demographic, fertility, soviet period, mastering new lands.

Узбекистонда шаклланган умумий ижтимоий, иктисодий ва демографик вазиятдан келиб чиккан х,олда, бугунги кунда республика ах,олиси сифатига катта эътибор каратилмокда. Собик совет даври бизга жах,он улчовлари буйича жуда юкори даражага эга болалар ва оналар улимини них,оятда киска умр даврини, коникарсиз х,олатдаги ах,оли саломатлигини ва хдкозоларни меърос килиб колдирди. Собик Иттифок даврида ах,оли нуфузи сиёсатига мувофик Урта Осиёнинг туб халклари манфаатлари очикдан-очик камситилди. Уларга тугилишни камайтириш, оилада болалар сонини кискартириш тавсия килинди. Айни вактда Россияда ва бошка гарбий республикаларда тугилишни ошириш ва оилада болалар сонини купайтириш сиёсати утказилди. [1:63].

1918 йил май ойида ХКС нинг В.И.Ленин томонидан имзоланган декрети эълон килинди, унда Туркистонда сугориш ишларига 50 миллион сум ажратилиши ва бу ишларни ташкил килишга каратилган тадбирлар кузда тутилган эди. Катта ахдмиятга булган бу тарихий хужжатда Мирзачул ва Далварзин даштларини узлаштириш ишларини олиб бориш хдкида гап борганди. 1956 йил августида КПСС Марказий Комитети ва ССР Министрлар Совети Мирзачулнинг Узбекистон ва ^озогистон худудидаги кисмини узлаштириш борасида карор кабул килди. Хусусан,Узбекистонда мансуб булган буз ерларни узлаштиришда мазкур хужжатнинг ахдмияти них,оятда катта булди. Аслида КПСС Марказий Комитети ва СССР Министрлар Совети томонидан кабул килган бу карор сугориш мелиорация ишларига комплекс ёндашишни бошлаб берди. Ушбу карорда

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Мирзачулда факат кишлок хужалигини, айникса, пахтачиликни ривожлантиришга каратилган хужалик масалаларини хал этишгина эмас, балки гоят катта ижтимоий муаммолар, энг аввало, шахар ва кишлок ахолисининг турмуш шароитидаги ижтимоий-маиший жихатларини уйгунлаштиришни уз ичига олиши мумкин булган янги район барпо этиш мулжалланган эди.

1949 йилнинг 10-12 январида Тошкентда Узбекистон Комсомолининг XXI съезди булиб утди. Андижон вилоятининг комсомоллари съездда ёшларга карата ватанпарварлик чакириги билан мурожат килдилар. Мурожаатда жумладан шундай дейилган эди: "Биз Андижон областининг комсомол ёшлари, янги ерларни келгусида узлаштириш учун, Мирзачулни фаровон улкага айлантириш учун курашга кушилишини узимизни бурчимиз деб биламиз".

Узбекистон Коммунистик партияси Марказий Комитети андижонлик комсомолларнинг ташаббусини маъкуллади ва куллаб-кувватлади [2:38].

Узбекистон Компартияси Марказий Комитети, Узбекистон ССР Министрлар Совети ва Узбекистон ССР Олий Совети Президиумининг Мурожаатини Фаргона область ахолиси кизгин кутиб олди. ^иска вакт ичида областдаги 300 дан ортик ёшлар Мирзачулга юборишни сураб, область комсомол комитетига ариза бердилар. [3]. Шундай килиб ерлар узлаштирилаётган вилоятларнинг ахолиси факат табиий купайиш туфайлигина эмас, балки ишчи кучлари миграцияси хисобига, яъни мехнатга лаёкатли ахолининг яшаш ва ишлаш жойини узгартириш билан боглик булган бир ахоли пунктидан бошкасига кучиши хисобига хам тез усиб борди. Янги ерларнинг узлаштирилиши, саноат тармокларининг вужудга келтирилиши ва ривожлантирилиши туфайли у ердаги мавжуд шахарлар ва бошка ахоли пунктлари ривож топди, уларнинг ахолиси купайди. 1956 йил янги узлаштирилаётган Мирзачул худудига Андижон областидан 642 оила, Наманган областидан 418 оила, Фаргона областидан 1251 оила кучирилди. Шулардан Андижон областидан 366 оила, Наманган областидан 183 оила, Фаргона областидан 362 оилалар шахар худудларидан кучирилди. [4:15]

1956-1969 йилларда Мирзачул минтакасига кишлок хужалигини ривожлантириш ва доимий яшаш учун жами 42 минг оила кучиб келган булса, шулардан 27 мингини Фаргона водийси худудларидан келган ахоли ташкил килган.

Узбекистон Компартияси Марказий Комитети ва Республика Министрлар Советининг 1969 йил 11 февралдаги "Мирзачулнинг янги зонасининг ривожлантириш истикболлари хакида" ги ва "Мирзачулнинг эски зонасидаги ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва хужаликларнинг ишлаб чикариш базасини янада мустахкамлаш чоралари тугрисида"ги карорларига амал килиб, кейинги икки йилда Андижон областидан Сирдарё областининг колхоз ва совхозларига доимий ишлаш учун ихтиёрий равишда 1006 оила кучиб келди. Ана шу оилалар составида мехнат килиш кобилиятига эга булган 2218 киши бор. Андижондан 422 механизатор, шунингдек 9 агроном, пахтачилик бригадаларнинг 21 рахбари, 12 шофёр, 344 сувчи кучиб келди. Яна 1147 киши кучиб келди [5].

1970 йил 1500 урнига 1614 оила чулга кучиб келди. Механизаторларнинг сафи 594 кишига кенгайди. 1971 йил мартгача Мирзачулга 155 та оила кучиб келди. Фаргона совхозига 600 оила, Акмал Икромов номли совхозга 150 оила, Йулдош Охунбобоев номли совхозга 150 оила кучиб келди. Улар ораси андижонликлар, фаргоналиклар купчиликни

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 поуаЬг | scientists.uz

ташкил килган [6]. Буни партия Марказий ^умитаси ва Совет хукуматининг 1956 йил 6 августда эълон килган пахта хосилини ошириш учун Мирзачул ва ^озогистон чулларида сугориш ишларининг ва янги ерларни узлаштириш кароридан хам яккол сезиш мумкин. Бирок, уша пайтда экин экиладиган мавжуд ерлар ва сугориладиган майдонларнинг унумдорлигини оширишга купрок эътибор бериб, бор капитал маблаг, техника, интелектуал кобилиятини уша ишга сарфлаганимизда ютуклар яна хам сезиларли ва самарали булар эди.

Хукумат карорига биноан Мирзачулни пахта етиштириш буйича энг катта зонага айлантириш вазифаси куйилди. Жумладан,бу ерда тез вакт ичида 300 минг гектар ерни узлаштириш ва 1964 йилдан бошлаб бу ерда йилига 320-340 минг тонна пахта етиштириш лозимлиги таъкидланди.

Бу мухим давлат топширигини бажариш учун Узбекистонда нихоятда катта гидромелиоратив ва ирригация ишларини бажариш лозим эди. Булар жумласига 5-6 йил ичида Марказий ва Жанубий Мирзачул каналларини куриш, Киров номидаги Шимолий Мирзачул каналини кенгайтириш, Марказий Мирзачул коллекторининг иккинчи навбати ва машинада сугориш каналларини барпо этиш керак эди. Хукумат карорига биноан куввати 40 минг кв.т иборат Сирдарё - Жиззах йуналишида темир йул курилиши белгиланди. Булардан ташкари 23 та янги пахтачилик совхозлари ва 23 та пахта тозалаш заводларини куриш кузда тутилди.

Бу ишларни амалга ошириш учун эса,аввало, ишчи кучи зарур эди. ^арорга биноан Мирзачул зонасини узлаштириш, бу ерда курилиш ишларини олиб бориш учун бу ерга 100 минг одамни кучириб келтириш вазифаси белгиланди [7:219].

Мирзачулдаги курик ва буз ерларни узлаштираётган колхоз ва совхозларга уз оилалари билан кучиб бориш тугрисида колхозчилар ва бошка кишилардан куплаб ариза тушаётганлиги муносабати билан уларга кучиб бориш ва янги истикомат жойида жойлашиш учун ёрдам курсатиш тадбирлари белгиланган. Бошка областлардан кучиб келишни хохловчилар уз истаклари билан жойни танлайдилар, уз жойидан кучиб бориладиган жойга кадар ашёлари билан бепул олиб бориб куйилади, оила бошлигига 600 сум ва оиланинг хар бир аъзосига 200 сумдан бир йула ёрдам, уй куриб олиш учун 19 минг сум карз берилади. Бу карзнинг 35 фоизини давлат уз зиммасига олади. Долган кисмини эса кучиб борувчи 10 йил мобайнида тулайди. Бундан ташкари молсиз хужаликларга сигир ёки бузок сотиб олиш учун 1500 сумгача карз берилади, оила бошлигига 1,5 центенер ва оиланинг хар бир аъзоси 0,5 центенердан дон олади. Бу донни берилган кундан бошлаб 3 йил давомида узади. Совхозларда эса бу дон худди ана шу микдорда накд пул бароварида сотилади. Кучиб борувчилар 4 йилгача кишлок хужалик солиги ва давлат мажбуриятидан озод килинадилар [8]. Бу ахолини бу худудга жойлаштириш учун килинган уринишлар эди.

Фаргона водийсидан 1972 йил Сирдарё вилояти кишлокларига Андижондан 258 та,Фаргонадан 280 та, Намангандан 65 та ахоли миграция килиниб, уларнинг асосий кисми 35-49 ёшли мехнатга ярокли ахоли булган [9:32].

Узбекистон Республикаси Марказий Комитетининг XVII пленумида урток И.Б.Усмонхужаев жуда мухим масалани уртага ташлади. У Фаргона области Сирдарё областига, Андижон области Жиззах областига, Наманган области ^ашкадарё областига

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

оталик килса республиканинг иктисодиёти ва маданиятини янада юксалтириш учун катта имкониятлар очилиши хакида батафсил гапирди.

Узбекистон Компартияси Марказий комитети ва Республика Министрлар Советининг ахоли зич жойлашган Фаргона водийсидан республиканинг курик районларига 2,5 минг оилани кучириш юзасидан кабул килган карори Узбекистон мехнаткашлари олдида турган улкан катта хизмат килишини айтди [10].

Хулоса сифатида шуни айтиш лозимки, Мирзачулга келган ахоли сабр-бардош билан янги ерларни узлаштиришда катта матонат курсатиб мехнат килишди. Натижада бу худудда кишлок хужалиги, саноат, ишлаб чикариш, маориф сохаларини ривожланди.

REFERENCES

1.Убайдуллаева Р, Ата-Мирзаев.О, Умарова Н.Узбекистон демографик жараёнлари ва ахоли бандлиги.Т.:Университет, 2006.-63 б.

2.Абдуллаев Х,.С.,БерикбоевР.Б.Сирдарё области.-Т.:Узбекистон,1976.-38б.

ЗДизил Узбекистон.1956 йил,22 ноябрь.

4. УзРМДА ф-1619,11-руйхат,1935-иш,15 б.

5. Совет Узбекистони.1971 йил,11 март.

6. Сирдарё хакикати.1956 йил,11 январь.

7.Раззоков А.Узбекистон пахтачилиги тарихи.-Т.:Узбекистон,1994.-219 б..

8Дизил Узбекистон.1956 йил,22 ноябрь.

9.УзРМДА ф-1619,11-руйхат,3279-иш ,32б.

10. Совет Узбекистони.1971 йил,24 март.

11. Bosimovich, T. В., & Jonibek, R. (2022). FROM THE HISTORY OF EARLY MEDIEVAL POTTERY CRAFT. World Bulletin of Social Sciences, 16, 86-87.

12. Bosimovich, T. B. (2022). Central Asia is the Homeland of Trained Horses. Eurasian Journal of History, Geography and Economics, 14, 8-10.

13. Basymovich, T. B. (2022). Some Issues on Studying Material Culture "Ancient Ustrushana". Texas Journal of Philology, Culture and History, 11, 18-22.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.