Научная статья на тему 'ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИДАН СЎНГ ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИ ВА УНИНГ ОҚИБАТЛАРИ'

ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИДАН СЎНГ ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИ ВА УНИНГ ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

97
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фарғона вилояти / пахта яккаҳокимлиги / совет ҳукумати / қишлоқ хўжалиги / аграр сиёсат / қўриқ ерлар / пахта хомашёси.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Г. Хасанбоева

Ушбу мақолада иккинчи жаҳон урушидан сўнг Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида Фарғона вилоятининг ўрни ёритилган. Шу билан бирга вилоятда пахта яккаҳокимлигининг кучайтирилиши ва унинг салбий оқибатлари илмий адабиётлар асосида ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИККИНЧИ ЖАҲОН УРУШИДАН СЎНГ ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИ ВА УНИНГ ОҚИБАТЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-451-455

ИККИНЧИ ЖАХОН УРУШИДАН СУНГ ФАРГОНА ВИЛОЯТИДА ПАХТА ЯККАХОКИМЛИГИ ВА УНИНГ ОЦИБАТЛАРИ

Г. Хасанбоева

Фаргона давлат университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада иккинчи жахон урушидан сунг Узбекистан кишлок хужалигида Фаргона вилоятининг урни ёритилган. Шу билан бирга вилоятда пахта яккахокимлигининг кучайтирилиши ва унинг салбий окибатлари илмий адабиётлар асосида урганилган.

Калит сузлар: Фаргона вилояти, пахта яккахокимлиги, совет хукумати, кишлок хужалиги, аграр сиёсат, кури; ерлар, пахта хомашёси.

КИРИШ

Маълумки, Россия империяси хукмронлиги хамда совет даврларида Узбекистон кишлок хужалигининг мухим тармоги сифатида факатгина пахтачилик ривожига алохида эътибор берилди. Россия империяси мустамлакачилиги андозасидаги аграр сиёсат совет хокимияти йилларида хам изчил тарзда давом эттирилиб, республика марказнинг пахта хомашё базасига айлантирилди, ялпи хосилни купайтириш ва етиштирилган пахта, пилла, коракул тери, мева-сабзавот, полиз махсулотлари доимий равишда собик Иттифок хирмонига ташиб кетилди. Тайёрланган пахта махсулоти асосан Россия хамда бошка Европа мамлакатларидаги тукимачилик корхоналарини, кимё-фармацевтика, харбий сохаларини хомашё билан мунтазам равишда таъминлашга каратилди. Ушбу мустамлакачилик характеридаги сиёсат айнан Фаргона водийсидаги сохани тараккий эттиришга хам йуналтирилди. Чунки водий худудларида пахта етиштириш учун кулай иклим шарт-шароитлари мавжуд эди. Бу эса совет хокимиятининг аграр сохада амалга оширган иккиёклама сиёсати мазмун-мохиятига тула мос келарди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Чунки, пахта яккахокимлиги Узбекистон кишлок хужалиги ривожланишини ортда колдирди. Яъни, марказнинг иктисодий жабхадаги узбошимчалиги уруш йилларида эътиборсиз колган узбек кишлокларига салбий

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-451-455

таъсир курсатган эди. Чунки уруш даврида имкон даражада кишлокдан (озик-овкат, хомашё, ишчи кучлари ва хоказо) олинди, аммо кишлокка берилмади. Натижада, урушдан кейинги йилларда Узбекистон кишлок хужалигининг тинч курилишга утиши мураккаб халкаро вазиятда кечди. Узбекистон халклари олдида харбийлашган кишлок хужалигини тинч курилиш йулига солиш, уни урушдан олдинги даражага етказиш ва ривожлантириш каби мураккаб вазифалар турар эди. Хусусан, марказ манфаатига буйсундирилган республика иктисодиётини ривожлантиришга каратилган вазифалар белгиланди. Бу борада узбек халкнинг мехнатсеварлиги, сабр-токатлилиги ва тинчликсеварлиги каби фазилатлар мухим рол уйнади.

"Иктисодиёт олдига куйилган энг мухим вазифалар Узбекистон ССР Олий Кенгашиниг 1946 йил августида чикарилган 8-сессиясида кабул килинган. Ушбу вазифалар 1946-1950 йилларга мулжалланган режада белигиланди. Бунга кура, халк хужалигининг барча сохаларига 3 млрд. 900 минг сум капитал маблаг ажратилди. Саноатни ривожлантириш республика иктисодиётининг етакчи сохаси пахтачиликни ривожлантиришга каратилди.1" Иктисодиётни тиклаш кишлок хужалигида айникса, пахтачилик сохасида кийин кечди. Совет хукуматининг пахтачиликни ривожлантириш тугрисидаги унлаб карорлари УзССРда изчиллик билан амалга оширилмади. Шунинг учун хам кутилган натижани бермади. Натижада, 1947-1948 йилларда пахта тайёрлашнинг давлат режаси бажарилмади. Бирок, 1949 йилдан бошлаб ахвол бирмунча узгарди. Шунингдек, 1950 йилда 2 млн 222 минг тонна пахта етказиб берилди, хосилдорлик 20,7 центнерга етди. Лекин, дехкончиликнинг бошка сохаларда экин майдоннинг кискартирилгани окибатида галла ва сабзавот тайёрлашда кутилган натижага еришилмади.

Айникса, пахтага эътибор кучайди, куплаб янги ерлар узлаштирилди кишлок хужалигида полиз ва сабзавот экинлари камайди. Окибатда, кишлок хужалигида совет аграр сиёсатининг тобора янги зарарли иллатлари узини намоён кила бошлади. Кишлок хужалигини юксалтириш учун йирик маблаг талаб килинар еди. Бирок, улар етарлича берилмас эди. Бу пайтда Узбекистон ахолиси пахта етиштириш билан бир каторда кишлок хужалигининг бошка тармокларини хам етиштирилишидан манфаатдор еди. Шу сабабли республика ахолисининг моддий ахволини яхшилашга ёрдам берадиган озик-овкат экинларини маълум микдорда етиштиришга эътибор берилди. Бу хол еса

1 MypTa3aeBa P. Y36eKHCTOH Tapnxn. - TomKern\: ^Hra acp aB^ogn, 2003 - 5036eT.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 452 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-451-455

марказнинг пахта яккахокимлигини кенгайтиришга каратилган йулига зид келади. Марказнинг йул-йурикларига мувофик устунлик факат пахтачиликка каратилди. Шунингдек, белгиланган режани бажариш йулида миллий рахбарларга ва пахтазорларда огир мехнат килаётган кишлок мехнаткашларига нисбатан жазо тазйиклари кучайтирилди. Натижада, 1952 йилда Узбекистон давлатга 2 млн. 367 минг т. пахта топширди, бу 1940 йилдагига нисбатан деярли икки баравар куп эди

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Пахта яккахокимлигини мустахкамлашга каратилган бу сиёсат республика кишлок хужалигининг умумий ахволига жиддий таъсир курсатди. Пахтадан тобора купрок хосил олишга эришиш учун янги ерлар узлаштирилди ва бу ерларда хам пахта етиштириладиган булди. Иттифок органлари томонидан 1956 йил 6-августда "Узбекистон ССР ва ^озогистон ССР да Мирзачулнинг курик ерларини узлаштириш тугрисидаги карор2" кабул килинди. Мазкур карорга мувофик еса 1962 йилга келиб Мирзачулда 300 минг гектар курик ерларлар узлаштирилиши ва 34 пахтачилик давлат хужаликлари ташкил этиш мулжалланган эди. Куйилган вазифаларнинг бажарилишини таъминлаш учун Уз ССР министрлар кенгаши хузурида Мирзачулни сугориш ва узлаштириш буйича бошкарма ташкил этилди. Бошкарма негизида ирригация ва совхозлар курилиши буйича Урта Осиё Бош бошкармаси юзага келди. "Факатгина Мирзачулда емас, балки УзССРнинг бошка худудларида хам янги ерларни узлаштириш билан шугулланиш лозимлиги таъкидланди. Жумладан, бошка вилоятларда 400 минг гектар ерни узлаштириш ва кишлок хужалик оборотига киритиш керак еди. "

Мирзачул билан биргаликда марказий Фаргона ерлари хам фаоллик билан узлаштирилди. Совет хокимиятининг аграр сиёсати таъсирида Фаргона водийсида пахтачиликка ихтисослашган хужаликлар ва туманлар ташкил килинди. Жумладан, Марказий Фаргонада 1950 йил 5 апрелда Буз (хозирги Бустон) тумани ташкил килинган дастлабки йилданок хужаликлар пахтадан хосил олиш ва режани бажариш учун бир катор амалий ишлар килинди. Сурхандарё, Зарафшон вохаларида, Амударё этакларида хам йирик ирригация-

2 Х,имматов Ф.ХХ асрнинг 60-70 йилларида Узбекистонда пахта яккахокимлигининг кучайиши ва унинг салбий окибатлари: Магистрлик диссертацияси. - Самарканд, 2012. - 32бет.

3 Раззо^ов А. Узбекистон пахтачилиги тарихи. - Т.: Узбекистон, 1994. - 220бет.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 453 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-451-455

мелиорация ишлари амалга оширилди. Карши ва Шеробод чулларига хужум кенг авж олдирилди.

Ирригация ишларининг кдзгин тус олдирилиши 1955-1959 йилларда 160 минг га. янги ерларни ишга туширишга имкон берди. Карорга мувофик 1965-йилда Узбекистоннинг экин экиладиган майдонлари 350минг га.га купайди. Шу жумладан, сугориладиган ерлар 200 минг га.га ортди. Йирик курик ва буз ерлар кишлок хужалиги хисобига киритилиши республикада пахта экин майдонларини кенгайтиришга ёрдам берди. Лекин, хосилдорлик пасайиб кетди. Масалан, 1956 йилда республика буйича хар гектар ердан урта хисобда 22.0 ц. пахта хосили олинган булса, 1962-йилда у пасайиб, 19.2 ц.ни ташкил килди. Купгина хужаликларда хосилдорлик бундан хам камрок булди.

Узбекистонда хам, умуман, бутун СССР да булганидек, курик ерларнинг оммавий равишда узлаштирилиши мулжалланган натижаларни бермади. Техникадаги камчиликлар туфайли вазият янада чукурлашди. Пахта етиштириш устувор хисоблангани сабабли органлар пахтачиликни механизациялашга асосий эътиборни каратдилар. Бошка тармоклар эса эътибордан четда колаверди. Бу йилларда Узбекистон кишлок хужалик мехнаткашларининг 90% и асосан жисмоний мехнат билан шугулланган. Республиканинг илмий-техникавий имкониятларидан эса етарли даражада фойдаланилмаган.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, пахта яккахокимлиги туфайли илмий жихатдан асосланган алмашлаб экиш тизими бузилди. Утган асрнинг 60-80 йилларида пахта майдонларига беда ва маккажухори хамда бошка экинларни алмашлаб экиш атиги 14% ни ташкил этди. Бу ахволда шу нарса маълумки, асосий ер майдонларига 10 йиллар давомида доимий пахта экиб келинган. Бунинг окибатида ернинг хосилдорлиги йилдан-йилга камайди, унумдорлик пасайди. Пахта майдонларининг йилдан-йилга ошиб бориши ахолининг полиз экинларига, хул мевага талабини оширди. Уларнинг бозорлардаги нархи ошиб борди. Бундан ташкари улкада экологик холат ёмонлашиб, турли касалликларнинг купайди. Республикада оналар ва болалар улимининг ортишига олиб келди.

Шуни таъкидлаб утиш жоизки, Узбекистонда етиштирилган пахтанинг 95% и шу ерда кайта ишланмасдан республикадан ташкарига олиб чикиб

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-451-455

кетилган. Чунки, бу даврда республикада кишлок хужалик махсулотларини кайта ишловчи саноат тармоклари етарли эмас эди. Мустамлакачиларнинг асосий максадлари эса тукимчилик саноатини пахта хомашёси билан таъминлашдан иборат эди. Шундай килиб, кишлок хужалигида собик иттифок даврида амалга оширилган пахта яккахокимлиги укада жуда куплаб салбий окибатларни келтириб чикарди.

REFERENCES

1. Химматов Ф. ХХ асрнинг 60-70- йилларида Узбекистонда пахта яккахокимлигининг кучайиши ва унинг салбий окибатлари: Магистрлик диссертацияси.- Самарканд, 2012. - 66бет.

2. Муртазаева Р Х. Узбекистон тарихи - Т.: Янги аср авлоди, 2003. - 673бет.

3. Раззоков А. Узбекистон пахтачилиги тарихи. - Т.: Узбекистон, 1994. -300бет.

4.w.w.w. Архив. уз интернет сайти.

5.w.w.w. google.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.