CC BY
7UOT 37.01
HEYD9R 9LiYEV SaXSiYYaTiNDQ V9T9NP9RV9RLiK T9RBTY9Si
iSMAYILOVA AY§9N F9XR9DDiN QIZI
Minga9evir Dovlat Universitetinin Pedaqogika va psixologiya kafedrasinin muallimi,Minga9evir,
Azarbaycan
Annotasiya: Azdrbaycan xalqi ta qddimddn bdri, gox sayda §dxsiyydtldr yetirmi^dir. Eld bir §dxsiyydtldr ki, butun omurldri boyu insanlara, ndsilldrd orndk olmu§lar. Bu cur §dxsiyydtldrin sirasinda elinin-obasmm, milldtinin koksunu qabardan, onlara iftixar hissi ya§adan yenilmdz sarkdrddldrimiz, elm vd hokumdt adamlari, xalqinin, dovldtinin varligi, azadligi yolunda canini qurban verdn igid insanlari vardir. Bu cur sayilib-segildn, hdr kds tdrdfinddn (kigikddn-boyuyd, cavandan-qocaya kimi) sevildn, vdtdnini sevdn, soy-kokund bagli olan, xalqinin firavan ya^amasi ugun gecd-gunduzunu hdsr etmi§ dahi insanlardan biri dd hdmi§dya§ar dovldt ba§gimiz olmu§ Heyddr dliyevdir.
O, hdm guclu, hdm dd nufuzlu §dxsiyydt idi. Dunya siyasdtgildri, ayri-ayri dovldtldrin ba§gilari, taninmi§ elm vd incdsdndt adamlari onun haqqinda daim gozdlfikir soyldmi§ldr. Mdntiqi tdfdkkurd vd yenilmdz iraddyd malik oldugunu qeyd etmi§ldr.
Agar sozlsr: xalq,vdtdn,vdtdnpdrvdrlik, sulh vd dmin-amanliq, torpaq, Vdtdnd sddaqdt, sayiqliq, mdhdbbdt, milli addt-dndndldr, mdrdlik vd cdsurluq.
Xalqimizin tarixina nazar saldiqda goruruk ki, Azarbaycan xalqi ta qadimdan bari, 9ox sayda §axsiyyatlar yetirmi§dir. Ela bir §axsiyyatlar ki, butun omurlari boyu insanlara, nasillara ornak olmu§lar. Bu cur §axsiyyatlarin sirasinda elinin-obasinin, millatinin koksunu qabardan, onlara iftixar hissi ya§adan yenilmaz sarkardalarimiz, elm va hokumat adamlari, xalqinin, dovlatinin varligi, azadligi yolunda canini qurban veran igid insanlari vardir. Bu cur sayilib-se9ilan, har kas tarafindan (ki9ikdan-boyuya, cavandan-qocaya kimi) sevilan, vatanini sevan, soy-kokuna bagli olan, xalqinin firavan ya§amasi u9un geca-gunduzunu hasr etmi§ dahi insanlardan biri da hami§aya§ar dovlat ba§9imiz olmu§ Heydar 9liyevdir.
Butun sahalarda qazandigimiz ugurlar, nailiyyatlar istar siyasi, istar iqtisadi, madani, talim-tarbiya, tahsil, istarsa da beynalxalq mustavidaki aparilan i§lar bu insanin adi ila baglidir. O, oz aglina, zakasina, du§unca tarzina gora har kasdan se9ilirdi. Onun mudrikliyi, guclu xarakteri sayasinda xalqimiz mustaqil, firavan ya§ayir.
Dahi rahbar olkaya ba§9iliq etdiyi dovrlarda (XX asrin 70-80-ci illari), eyni zamanda mustaqillik qazandigimiz dovrdan (1993-cu il) bu yana daim vatanimizin, xalqimizin inki§afina nail olmu§dur. Dunya olkalari ila olkamizin har sahada alaqasini qurmu§dur.
Butun bunlarin har biri onun qeyrati, casarati va sozuna butovluyu asasinda ger9akla§mi§di. Mudrik insanin, xalq u9un miras qoyub getdiyi tacruba hazirki dovrda da olkamizin ham daxili, ham da xarici siyasat sahasinda, dovlatin idara olunmasinda, mustaqilliyimizin mohkamlanmasinda, iqtisadi sahada nailiyyatlar qazanmasinda, xalqimizin firavan, dinc ya§amasinda biza yol gostarir, yolumuzu i§iqlandirir. [1, s.309]
O, ham guclu, ham da nufuzlu §axsiyyat idi. Dunya siyasat9ilari, ayri-ayri dovlatlarin ba§9ilari, taninmi§ elm va incasanat adamlari onun haqqinda daim gozal fikir soylami§lar. Mantiqi tafakkura va yenilmaz iradaya malik oldugunu qeyd etmi§lar.
Hami§aya§ar liderin elm, tahsil, tarbiya va maarifin inki§afi yolundaki faaliyyatindan dani§an gorkamli alim Zahid Qaralov vurgulayirdi ki, soyladiyi har bir soza, ifadaya qiymat veran, har hansi bir insan barada fikrini soylamakda xasis hesab edilan diplomat, siyasi xadim A.Qromiko omrunun son illarinda dahi rahbarin tamiz, saf, axlaqli, tacrubali va durust dovlat ba§9isi oldugunu dila gatirmi§dir. [2, s.97]
Heydar 9liyev takca oz olkasini deyil, Qafqazi sülh va amin-amanligin beçiyina çevirmi§di. O, bu cür xidmatlari ila har zaman insanlarin qalbinda yaçayir va yaçayacaqdir. Danilmaz bir haqiqatdir ki, dahi insan vatanini, millatini, oz dogma ana dilini, mansub oldugu dinini hamidan çox sevan, hayati boyu xalqinin gozal, müstaqil yaçamasina çaliçan dovlat baççisi olmuçdu. Onun bütün bu §axsi keyfiyyatlari hal-hazirda boyümakda olan nasla bir ornakdir, bir tarbiya maktabidir.
Olkanin taleyi, yaçadigimiz camiyyatin galacak inki§afi bu günkü ganclara nayi neca oyratmakdan, manimsatmakdan asilidir. Baçariyyatda insan dünyaya goz açdigi andan, ta olana kimi gorüb-gotürür, inki§af edir, §axsiyyat kimi formalaçir. Hamiça insanlar yaçadiqlari mühitin ahatasinda va tasirinda olurlar. Bu isa onlarin tarbiyasina tasir gostarir, onlarda müsbat axlaqi keyfiyyatlar formalaçir, inki§af edir. Bu axlaqi keyfiyyatlardan biri da vatanparvarlikdir.
Vatanparvarlik nadir? Vatana sevgi nadir? Bu kimi suallara cavab verdikda ba§a dü§ürük ki, Vatan ela bizim ozümüzük. Vatan dogulub boya-ba§a çatdigimiz el-oba, yurd-yuvadir. Vatanparvarlik oz xalqi, millati ^ün çaliçmaq, onu dü§manlardan qorumaq, onun ^ün canini qurban vermakdan çakinmamakdir. Har bir insanda müsbat axlaqi keyfiyyatlar (dogruçuluq, xeyirxahliq, düzlük, vatanini sevmak, onu qorumaq, qeyratlilik, dostluq, yoldaçliq, kollektivçilik va s.) qiymatlandirilir. [3, s.114]
Haqiqi vatanparvar o insandir ki, vatanina sevgi va saygi ila xidmat etsin, gündalik faaliyyatinda daim ona xidmat etsin. El-obasini, torpagini, xalqini qorumaqla, onunla daim iftixar hissi duysun. Bu manada soylaya bilarik ki, vatanparvarlik millatimizin caninda va qanindadir. Vatanparvarlik ilahi güca malik olan vacib axlaqi keyfiyyatdir. Dahi insan ganclarin birinci forumunda bela bir mesaj vermiçdi ki, har bir ganc vatanparvar olmalidir.
Ganclarin gücü, qüvvasi, qarçilarina qoyduqlari maqsada nail olmasi, bu yolda rast galdiklari çatinliklara sina garmalari, xeyirxah amal sahibi olmalari, baxin, bütün bunlar vatanparvarlikla baglidir. Bu tarbiyanin, yani vatanparvarlik tarbiyasinin uçaqlarda inkiçaf etdirilmasi ana vatanin taleyi namina i§ gormakdir, buna gora da ganc nasilda vatanparvarlik §üurunu inkiçaf etdirmak asas vazifamizdir. Bunun asas magzi, ahamiyyati onlarin hiss va duygularini, tafakkürünü qarçiya qoyduqlari maqsada nail olmaq ^ün hayata keçirdiklari faaliyyatdir. Faaliyyatin müsbat natica vermasi çaxsin iradi gücündan asilidir. Elina, obasina, vatanina sevgi, mahabbat hissi, onun taleyini oz taleyi bilib cavabdehlik daçimaq hissi har bir gancin gündalik i§-gücünda an asas va mühüm harakatverici qüvvaya çevrila bilar. [4, s.132]
Dahi insanlar manavi keyfiyyatlardan daniçarkan daim vatanparvarlik hissina boyük dayar vermi§lar. Bu hiss, bu sevgi heç bir hiss va sevgi ila avazlana bilmaz.
Peygambarimiz adamlara Vataninizi sevin, onu caniniz kimi qoruyun deya maslahat verirdi. Bu sevgini gozal sozla deyil, içinla, faaliyyatinla gostarmalisan. Vatani, el-obani, yurdu heç vaxt ba§ibo§, iradasi zaif, qorxaq, oz manafeyini güdan, masuliyyatsiz insanlara etibar etmak olmaz. Tabii ki, zaman-zaman xalqimizin tarixinda taassüflar olsun ki, bela insanlar olmuçlar. Amma tarix onlari amansizcasina cazalandirmiçdir. Buradan bela naticaya galmak olar ki, xalqin içarisinda paxil, xabis, vatanina, xalqina xor baxan, satqin insanlar olmasa bu xalq, bu vatan, bu millat heç vaxt yenilmaz.
insan dünyaya galdiyi andan onu ahata edan materiya ila tamasda olur va onun bir parçasina çevrilir. O, doguldugu evi, boyüdüyü hayati, har gün gedib-galdiyi toçani, kandi, §ahari, maktabi sevir va ona baglanir. Har §ey onun üçün dogmalaçir. Yaçadigi eva, manzila qaygi ila yanaçdigi kimi, yaçadigi kandin, rayonun, çaharin, olkanin abadlaçmasina, inkiçafina, gozallaçmasina da bigana qalmir. Bela bir atalar sozü el arasinda geni§ içladilir: "Har bir adama oz vatani azizdir".
Bütün dovrlarda vatanparvarlik hissi meydana galmi§ va har dovrda ozüna aid mana va mazmun kasb etmiçdir. Onun toxumlari hala ibtidai icma quruluçundan sapilmiçdir. Bu dovrda vatanparvarlik hissi tabiata bagliliq, ana yurda sevgi baslamak kimi tazahür etmiçdir. ibtidai icma quruluçunda qabilalar movcud idi. Bu qabilalarin baçinda qabila baççilari dururdu. Hamin dovrda vatanparvarlik hissi qabila üzvlarinin aralarindaki qohumluq, qan alaqasina soykanirdi.
Digar ictimai-siyasi formasiyalarda da vatanparvarlik hissi formala§mi§di. Bu isa getdikca çoxalirdi. Çünki, hamin dövrlarda insanlarin amayi istismar olunurdu. Onlar yaçamaq, ayaqda qalmaq üçün ölüm-dirim mübarizasi aparirdilar. Sonralar camiyyatda münasibatlar dayiçdikca, inkiçaf etdikca insanlar öz hüquqlarini dark etdikca, anladilar ki, bu haqsizliga, adalatsizliya qar§i mübariz olmali, etirazlarini bildirmalidirlar. [3, s.38]
Vatanparvarlik kortabii §akilda deyil, maqsadyönlü tarbiya §aklinda aparilmalidir. Bu anlayiçin tarkib hissasi olan milli mansublugun anlaçilmasina, dilimiza, dinimiza, torpagimiza, tabiatimiza sevgi, mahabbat öz-özüna deyil, qandan-candan galir. Bela olan halda tarbiya prosesi ugurla sonlanir. Bunun ^ün ardicil, sistemli va maqsadyönlü pedaqoji i§ aparmaq garakdir. Bu sahada qazanilan biliklar va tacrüba vatanparvarlik tarbiyasinin inkiçafina birbaça tasir göstarir.
Uçaqlara hala kiçik yaçlarindan bela hislari açilamaq lazimdir, çünki, onlar (kiçik yaçlilar) na görürsa, na eçidirsa, onu darhal yadda saxlayirlar. Tamali saglam olmayan bina tez siradan çixir, yox olub gedir, maktablilarda tarbiyanin tamalini, bünövrasini saglam çakilda qoymaq lazimdir. Bunun üçün öncadan ailadan baçlamaq, bu i§a qaygi va sabrla yanaçmaq garakdir. Uçaqlar onlara sevgi ila yanaçan, onlari sevan, qaygisina qalan, xo§ dindiran, üzlarina gülan, mehriban insanlari sevirlar. Yani, ata-analarini, baci-qarda§larini va s. Bu duygudan da vatanina, ölkasina, xalqina mahabbat hissi formalaçir, tarbiya olunmaga baçlayir.
Kiçik yaçli uçaqlarda amaya va amak adamlarina mahabbat hissi da formalaçir. Bela ki, onlar evda ata-analarinin öz içlarindan, peçalarindan va kollektivlarindan xo§ sözlar eçitdikca onlar da valideynlarini takca mehriban, qaygikeç olduqlari üçün deyil, ham da zahmatkeç olduqlarina göra sevirlar.
Maktabaqadar yaçli uçaqlarda vatani, onun tarixi haqqinda az bilgilar olur. U§aq bagçasinda keçirilan talimlarda onlar oyuncaq kublardan binalar düzaldirlar. Bu binalari adamlara yaçamaq üçün verirlar. Dava-dava oyunu zamani onlarda manfur qonçumuz olan ermanilara qar§i nifrat hissi formalaçir. Bunlar oyun olmasina baxmayaraq onlarin yaddaçinda qalir, iradasini istiqamatlandirir. Onlarda Vatani, xalqi sevmak, qorumaq kimi müsbat axlaqi keyfiyyatlar inkiçaf etdirir. Bu isa böyüyan naslin vatanparvarlik tarbiyasinin bünövrasini qoymuç olur. Uçaqlarda Azarbaycan, Vatan haqqinda sada tasavvürlar formalaçir.
"Vatana galdim imana galdim", "Har kasa öz vatani azizdir" va s. Bu atalar sözlarinda da Vatanin har çeydan aziz, dogma oldugu öna çakilmiçdir.
Uçaqlar da dogma Vatanlarini sevmali, onu göz babayi kimi qorumali, lazim galarsa Vatan ^ün canlarindan keçmayi bacarmalidirlar. [5, s.69]
Maktablilari dogma ela-obaya, torpaga, vataninin har dagina-daçina, flora va faunasina mahabbat ruhunda tarbiya etmak, onlari bu zaminda bir çaxsiyyat kimi formalaçdirmaq lazimdir, vacibdir. Bu o demakdir ki, vatanini sevan valideynlarini da, yani ata-anasini da sevacakdir. Onlara qaygi göstarmak, qullugunda durmaq kimi müsbat insani hislar ela buradan yaranmaga baçlayir. Öz kiçik mahallasini, maktabini, bagçasini, qohum va qonçularini sevan bir u§aq böyüdükca torpagini, vatanini da sevir, bu sevgi onlarda vatanparvarlik deyilan ülvi duygulari inkiçaf etdirir.
Vatanparvarlik tarbiyasi, axlaqi tarbiyanin asasini taçkil edir. Buna u§aq hala kiçik yaçindaykan baçlamaq lazimdir. Bu isa tarbiyanin tasiri ila hayata keçirilir. 6-10 ya§a qadar olan uçaqlarda vatanparvarlik haqqinda yalniz va yalniz taassüratlar, ona dair sada bilgilar, mü§ahida zamani yaranan mücarrad tafakkür formalaçir, malumatlar toplanir. Yuxari yaçlarda artiq onlar bu hissin mana dayarini dark edir va özlarinda hamin hislarin yaranib inkiçaf etmasina nail olurlar. Bunlarin tamali isa avvalda qeyd etdiyimiz kimi kiçik yaçlardan baçlayir. Bizi ahata edan atraf alamda insanlarin gündalik va i§ hayati haqqinda, onlarin maçguliyyati, amayi haqqinda malumat topladiqca onlarin bilik bazasi geniçlanir. Va bu zaman vatana mahabbat hissinin darki ba§ verir. Bu yönda bilik manbalarini dogru seçmak, mü§ahidanin düzgün aparilmasinda onlara yardim etmak vacibdir.
Uçaqlarda Vatana mahabbat hissini mücarrad tafakkürdan deyil, canli mü§ahidalarda, uçaqlar ^ün yazilmiç asarlardaki obrazlarin tasir gücündan, tarbiyaçinin obrazli sözündan istifada etmakla tarbiya etmak lazimdir. Kiçik yaçli uçaqlar hadisalarin daxili magzini deyil, xarici tarafini ba§a
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
dûçûrlar. Masalan, onlar bayramlari, tadbirlari göranda yalniz va yalniz sevinir va §anlanirlar. Lakin, bu bayramin, tadbirin na ûçûn keçirildiyini daqiq anlamirlar. Ona göra da har bir öyradan bu bayram va tadbirlarin uçaqlara, yaçlarina uygun §akilda ba§a salmali, ahamiyyatini onlara izah etmalidirlar.
[6, s.54]
Maktabin saliqa-sahmaninda amayi olan iççilarin va maktabin bufetinda çaliçan açpazin amayini, yani gündalik icra etdiyi içlari müallim uçaqlarla birlikda mûçahida edir. Müallim onlara göstarilan qaygini uçaqlara ba§a salir, anladir. Daha sonra müallimlar bu i§da kitablardan hekaya va nagillar, §eirlar, §akillar, rasmlar göstarirlar. Bunlarin vasitasila uçaqlara bir çox sada bilgilar çatdirilir. Müallim izah edir ki, iççilarin amayi va agillari (mantiqi tafakkürü) sayasinda gözla gördüyümüz gözalliklar yaradilir. Masalan: paltarlarimiz, evda istifada etdiyimiz mebellar, oyuncaqlar va s. Bununla onlar dark edirlar ki, insan ûçûn garakli olan har §ey zahmat naticasinda alda edilir. i§lamasan ac qalarsan, geyinmaya paltarin olmaz. Demali, bizim ölkada hami içlayir. Onlar daha çox va yaxçi i§lamaya çaliçirlar. i§ insanin maddi va manavi ehtiyaclarini qarçilayir. insani saglam va gûmrah edir.
Maktablilarin amaya olan mûnasibati, hayata olan maragi onlarin mûçahida etdiklari içlarda i§tirak etmakda özünü göstarir. Bûtûn bunlar onlarin oyunlarinda, çakdiklari rasmlarda öz aksini tapir. Onlar me§a, dag, çamanlik tasvir edirlar, torpagin üstünda arx qazir, körpülar salir, qatarlar çakirlar.
Uçaqlarin amak, maddi hayat haqqinda manimsadiklari biliklar hayatla, amakla alaqalandirilmalidir. Bela olarsa onlarin manimsami§ olduqlari bilik, bacariq va vardiçlar özününküla§mi§ olur, bu onlara zövq, hayacan verir.
Onlar ûçûn taçkil olunmuç har bir öyradici mûhit uçaqlari oxunani anlamaga tahrik edir. Bundan aldiqlari taassûrat onlarin xoçuna galir. Bu da onlarin oyunlarinda, çakdiklari rasmlarda, daniçiqlarinda öz aksini tapir. Uçaqlara tapçirilan mövzularin tarbiyaedici imkanlari avvalcadan planlaçdirilir. Bela olarsa, kiçik yaçli maktablilarin tarbiyasinin inkiçafinda böyük ugur qazanmaq olar. Yaradici oyunlarin taçkili va keçirilmasinda da bu cûr imkanlar çoxdur.
Kiçik yaçli maktablilarin vatana mahabbat ruhunda tarbiya edilmasi, öz evina, obasina, ata-anasina, tahsil aldigi maktaba, ona dars deyanlara, öyradanlara, onlari ahata edan, yaxin olan adamlara mahabbatdan baçlayir. Çaliçmaq lazimdir ki, ham maktabda, ham da ailada uçaqlarin maddi va manavi talabatlarinin özayini vatanina olan sevgi taçkil etsin. Bu cûr sevginin var olmasi sababsiz deyildir. Bela ki, valideynlar (ata va analar) uçaqlarda öz yurd-yuvalarina, elina-obasina, doguldugu yera, dogma torpaga qaygi va sevgi hissi açilayirlar. Bu takca ata-analar deyil, ailanin bûtûn yaçli üzvlari cani-könüldan bu i§a dastak olmalidirlar. [7, s.53]
Vatanin ba§i ûzarini qara buludlar alanda, Vatan tahlûkada olanda vatanparvarliyin an dogru tazahûr formasi ortaya çixir. Yurdun, torpagin azadligi, mûstaqilliyi ûçûn aparilan mûbariza va mûcadila insanlarda vatanparvarlik hissini formalaçdirir. Bu cûr hislar har bir xalqa, har bir millata aid olmuçdur. Tarixi hadisalar naticasinda vatana olan mahabbat hissi özünü daha aydin çakilda göstarmi§dir. Yadelli içgalçilara qarçi sonsuz nifrat hissi, bariçmaz mûbariza azmi ganclari qahramanliga ruhlandirir. Yaçadigi eli-obani, torpagi azad görmak istayan har bir kas mûbariza azmi ila çirpinan ûraya sahibdir. istismara, intiqam alma hissina, kin va qazaba qarçi hami bir cabhada olmalidir.
Xalq pedaqogikasinda, atalar sözlarinda Vatan, onun mûqaddasliyi barada dayarli fikirlar söylanilmi§dir.
Yuxarida qeyd etdiyimiz fikirlar, deyimlar xalqimiz, millatimiz ûçûn vatan sevgisinin na qadar önamli oldugunun bariz nûmunasidir. Bu hiss insana aid olan ûlvi, tamiz bir hisdir. Bizim har birimiz torpagimizi, tabiatimizi, dilimizi, dinimizi bu mûqaddas duygu ila sevmiçik, bu dayarlarin qorunub saxlanmasini, müdafia olunmasini özümüz ûçûn borc hesab etmiçik. Bu har bir Azarbaycan vatandaçinin mûqaddas borcudur. Böyümakda olan naslin talim-tarbiyasi ila maçgul olan bûtûn pedaqoji ictimaiyyat da bela bir saf, tamiz duygunun - vatanparvarlik duygusunun daha da inkiçaf etmasina çaliçmalidir. [4, s.112]
Vatanparvarlik anlayiçinin mazmununu, magzini açan alamatlar açagidakilardir:
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
1. Azarbaycan xalqinin va müstaqil dövlatimizin içiqli galacayina inam, gerçakliyi §üurlu çakilda, açiq-aydin görmak va ona real yanaçmaq, çaxsin maqsadlarinin xalqinin, dövlatinin maqsad va marami ila üst-üsta dü§masi, xalq-dövlat birliyi va qirilmaz alaqalarini dark edib, möhkamlandirmak. Vatana sadaqat, sayiqliq, mahabbat va s.
2. Dogma diyar. Milli adat-ananalara sevgi va hörmat, ana dilina ragbat, vataninin tabiatina, tabii sarvatina qaygi hissi, onlari qorumaq, inkiçaf etdirmak, dogma yerlarin tabiatina qaygi ila yanaçmaq.
3. Vatandaçliq. Azarbaycan dövlatinin manafeyini qorumaq, dogma diyarini sevmak, onun sakini kimi öz vazifa borcunu bilib yerina yetirmak, bu borcu hiss edib, ba§a dü§mak. Öz i§inda, faaliyyatinda va harakatlarinda xalqina layiq vatandaç olmaq masuliyyatini va cavabdehliyini bilmak.
4. Beynalmilalçilik. Vatanini dünyanin an qabaqcil ölkalari sirasina çixarmaq üçün bir maqsad atrafinda six birlaçmak, bütün xalqlarin va millatlarin barabar hüquqlu oldugunu ba§a dü§mak, anlamaq, beynalmilal borcu qabul etmak, milliliyin va baçarililiyin vahdatini dark etmak, müstaqil vatanimiz ugrunda mübarizada, yoldaçliq, dostluq, amakdaçliq, tamannasiz-qarçiliqli yardimlaçma digar xalqlara münasibatda xeyirxahliq va saygi.
5. ömak. Xalqimizin amak ananal arina göra qürur hissi, tüfeyli hayat süranlara qar§i mübariz olmaq, aqli va fiziki amaya ehtiyac hiss etmak, tabii sarvatlari va dövlatin amlakini göz babayi kimi qorumaq.
6. Respublikamizin nailiyyatlarini qorumaq, mardlik va casurluq, dogma yurdun müdafiasina hazir olmaq, Azarbaycan xalqinin dü§manlarina nifrat etmak.
7. Sülh ugrunda mübariza. Ölkamizin sülhsevar siyasatinin tablig olunmasi, sosial inkiçaf va taraqqi ugrunda mübariza.
9D9BÍYYAT:
1. eliyev H.e.Müstaqillik yollarinda, I cild. Baki: Naçriyyat 1995-1998, 364 s.
2. Qaralov Z.Í. Tarbiya. III cild. Baki: Elm va tahsil 2003, 284 s.
3. Fataliyev X.Q.Maktablilarin harbi vatanparvarlik tarbiyasi, Baki: Maarif 1987, 254 s.
4. Haçimova Ç.H., Sadiqov F.B. Azarbaycan xalq pedaqogikasi. Baki: Maarif 1993, 274 s.
5. Quliyev S.M.Maktablilarin manavi tarbiyasinda aila, maktab va ictimaiyyatin birga faaliyyati,
Baki: Maarif 1982, 115 s.
6. Quliyev S.M. Maktablilarin manavi simasi. Baki: Maarif 1982, 75 s.
7. Muxtarova N.M. Maktablarda milli §üurun va milli layaqatin tarbiyasi üzra i§in sistemi. Baki:
Nurlan 1993, 84 s.
