Научная статья на тему 'ХАЖМИ ЖИХАТИДАН КАТТА БЎЛГАН МАХСУС ҚУРТХОНАЛАРДА БОҚИЛАЁТГАН ИПАК ҚУРТЛАРИГА ТАШҚИ МУХИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ'

ХАЖМИ ЖИХАТИДАН КАТТА БЎЛГАН МАХСУС ҚУРТХОНАЛАРДА БОҚИЛАЁТГАН ИПАК ҚУРТЛАРИГА ТАШҚИ МУХИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ипак қурти / махсус қуртхона / пилла / ипак / даста / тут барги / қуртхона / озиқланиш майдони / ҳаётчанлик / агротехника / мухит / омил / ҳарорат / нисбий намлик.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Рахманова Хуринисо Эгамовна, Равшанова Севара Анвар Қизи

Ипак қурти боқиладиган қуртхоналарнинг ҳажми қанчалик катта бўлса улар учун қўлай бўлган ҳарорат, қуртхона ҳавосининг нисбий намлиги ва бошқа ташқи муҳит омилларини бир меъёрда сақлаш мушкул бўлиши ва бунинг натижасида ипак қуртининг ривожланиши, дастага чиқиб пилла ўраш жараёнлари турлича бўлиб, агротехник тадбирларни амалга ошириш жараёни бузилади. Оқибатда етиштирилаётган саноат пиллаларнинг ҳаётчанлик кўрсаткичларига 14,5-24,5% гача, қуртлик даврини давомийлиги этиши 2-4 кунга чўзилиши тўғрисидаги илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Рахманова Хуринисо Эгамовна, Равшанова Севара Анвар Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХАЖМИ ЖИХАТИДАН КАТТА БЎЛГАН МАХСУС ҚУРТХОНАЛАРДА БОҚИЛАЁТГАН ИПАК ҚУРТЛАРИГА ТАШҚИ МУХИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ»

УДК 638.24

ХАЖМИ ЖИХАТИДАН КАТТА БУЛГАН МАХСУС ЦУРТХОНАЛАРДА БОЦИЛАЁТГАН ИПАК ЦУРТЛАРИГА ТАШЦИ МУХИТ ОМИЛЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ

1Рахманова Хуринисо Эгамовна, 2Равшанова Севара Анвар кизи

!ТошДАУ Ипакчилик ва тутчилик кафедраси доцент 2ТошДАУ магистр https://doi.org/10.5281/zenodo.11483764

Аннатация. Ипак цурти боциладиган цуртхоналарнинг уажми цанчалик катта булса улар учун цулай булган уарорат, цуртхона уавосининг нисбий намлиги ва бошца ташци мууит омилларини бир меъёрда сацлаш мушкул булиши ва бунинг натижасида ипак цуртининг ривожланиши, дастага чициб пилла ураш жараёнлари турлича булиб, агротехник тадбирларни амалга ошириш жараёни бузилади. Оцибатда етиштирилаётган саноат пиллаларнинг уаётчанлик курсаткичларига 14,5-24,5% гача, цуртлик даврини давомийлиги этиши 2-4 кунга чузилиши тугрисидаги илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

Аннатация. В статье идет речь о мировой статистике прпоизводства коонов и переработки шелкасирца, о ведущих странах по выпуску шелковых тканей в том числе и в Узбекистане. О народно- хозайственном и социальном значение шелководства в республике. Об некаторых упущениях в агротехнике выкармки тутового шелкопряда в связи с чем наша республика уступает, ведущим странам по шелкаводству, по урожайностью и качеству загатавливалиых коконов. Автори утверждают что немаловажную роль в этом отнашение сиграют абёмы выкормочных помищений, где можно было бы обеспечить оптимальную условия агротехники выкормки шелкопряда иполучить хорошую урожайность коконов с высокими кочествами.

Калит сузлар: ипак цурти, махсус цуртхона, пилла, ипак, даста, тут барги, цуртхона, озицланиш майдони, уаётчанлик,агротехника, мухит, омил, уарорат, нисбий намлик.

Кириш. Бугунги кунда дунё бозорида сифатли пиллп хом-ашёси ва тайёр ипак матоларига булган талаб кундан-кунга ортиб бормокда. Хозирда "Ипакни кайта ишлаш ва тайёр ипак матоларини ишлаб чикариш билан 60 дан зиёд ривожланган давлатларда саноат корхоналари фаолият олиб бормокда. Ишлаб чикариладиган ипак махсулотларининг 90 фоизи Осиё давлатлари улушига тугри келиб, ушбу жараёнларга Хитой Халк Республикасида 1 миллион, Хиндистонда 7,9 миллион, Тайландда 20000 дан ортик ахоли жалб этилган". Узбекистонда хам Республика призиденти ва хукумати чикарган карорларга асосан ушбу йуналишда кишлок ахолиси моддий манфаатдорлигини ошириш, ахолини доимий иш билан таъминлаш борасида диккатга сазовор ташкилий ишлар амалга оширилиб келинмокда.

Ипакчилик сохаси буйича илм-фани ривожланган етакчи давлатларнинг илмий муассасаларида тут ипак куртларини кичик ва катта ёшларида ташкил этилган махсус куртхоналарда парваришлашнинг янги интенсив технологиялари ва услубиётларини ишлаб чикиш ва илмий асослаш борасида самарали ишлар олиб борилмокда. Бу борада махсус куртхоналарда тут ипак куртларини парваришлаш жараёнида озика майдони ва ипак куртига бериладиган озука сифати хамда микдорини уларнинг

биологик, пилла мах,сулдорлик ва технологик хусусиятларига кай даражада таъсир этиши буйича муайян натижаларга эришилган.

Узбекистон Республикасида х,ам бугунги кунда пиллачилик сохдсини ривожлантириш борасида кенг камровли ислохдтлар олиб борилиб, ипак куртидан бир йилда бир неча маротаба пилла х,осили олишга эришилмокда. Шу туфайли курт бокишга жалб этилган касаначи ва фермер хужаликлари томонидан курт бокишга танланган хоналар майдонининг меъёрида булишини таъминлаш ва куртларни ёшдан-ёшга утганда сийраклаштириш х,амда етарли микдорда озука билан таъминлаш борасидаги бажариладиган ишлар самарадорлигини ошириш билан биргаликда илмий изланиш ва янги инновацион ишланмаларни кенг жорий этиш талаб этилади. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида "^ишлок хужалигини жумладан, пиллаччилик тармогини ривожлантириш, унинг экспорт салох,иятини ошириш масаласига алох,ида эътибор каратилган". Ушбу фармон ижросини тулаконли амалга ошириш жумладан, етиштириладиган пилла хом-ашёси сифатини янада ошириш, махсус куртхоналарда тут ипак куртини парваришлаш, меъёридаги майдон ва озика билан таъминлашга янги самарали агротехника ва услубиётларни ишлаб чикиш ва жорий этиш мух,им илмий-амалий ахдмият касб этмокда.

Мамлакатда ипак куртидан бир йилда бир неча маротаба пилла х,осили олишга эришилмокда. Аммо ипак куртини бокиш жараёнлари махсус куртхоналарда ташкил этилмасдан кичик - кичик хджмларда, турли хил шароитларга эга булган юз минглаб ах,оли хонадонларида ва фойдаланилмай турган биноларда амалга оширилмокда. Бундай турли хджмдаги куртхоналарда ипак куртини бокиш жараёнидаги агротехнологик талабларини тугри йулга куйиш мушкул вазифа х,исобланади. Бунинг натижасида ипак куртини бокиш жараёнидаги агротехник талабларни бажариш бир кадар кийин булиб, окибатда бир кути ипак куртидан олинадиган пилла х,осили кескин тушиб кетмокда. Уз навбатида бу жараён пиллаларнинг сифат ва технологик курсаткичларига х,ам салбий таъсир курсатмокда, охор окибатда пиллакорларнинг моддий манфаатдорлиги паст булмокда. Албатта тут ипак куртидан юкори ва сифатли х,осилдорликга эришиш учун куртхоналарда улар учун кулай экологик мух,ит яратилиши лозим. Тут ипак куртининг меъёрида ривожланиши у совукконли хашарот булганлиги сабаб бевосита ташки мух,ит шароитига боглик булади.

Ташки мух,ит деганда ер юзига куёшдан тушаётган ёруглик нури ва хдрорати, табиатдаги хдвонинг намлиги, озикаланиш майдони, хдвонинг таркиби, озука бериш микдори ва унинг сифати каби омиллар тушунилади. Ташки мух,ит барча тирик организмларга уз таъсирини курсатиб туради. Тут ипак курти ташки мух,итдан: барг, кислород ва нурли энергияни олади. Айни вактда курт узининг тириклик мах,сулотларини: ахлат, сув, углекислота ва иссикликни ташки мух,итга чикариб туради.

Тут ипак курт организмидаги физиологик жараёнларнинг бир меъёрда кечиши ташки мух,ит х,олатига богликдир. Ташки мух,итни урганмасдан туриб, келгусида ипак куртини бокишнинг рационал усулларини ишлаб чикиш мумкин эмас.

Сунги йилларда олимлар томонидан олиб борилган илмий изланишлар натижасида тут ипак куртини бокиш суръатини янада тезлаштириш борасида гоят

катта амалий натижаларга эришилди. Бунинг натижасида курт бокиш даври 30-32 кун дан, 21-23 кунга яъни салкам 10 кунга кискарди.

Ташки мух,итнинг таъсири билан х,ар бир организм узгаради, айни вактда бу организм уз атрофидаги мух,итни х,ам маълум микдорда узгартиради. Биология фанидаги изланишлар ана шу узаро муносабатларни аник тушуниб олиш натижасида, организмлар табиатини инсонга керак булган томонга узгартиш йулларини очиб берди, окибатда бунинг онгли ва режалаштирилган х,олдаги янги усулларини ишлаб чикди.

Шуни алох,ида таъкидлаш керакки, организм билан ташки мух,ит шароити уртасидаги узаро муносабатни канчалик яхши тушунсак, ташки мух,ит шароитларини тартибга солиш ва яратиш имкониятидан фойдаланиб, организмни шунчалик яхши идора килишимиз мумкин. Шунинг учун х,ам организм билан мух,ит уртасидаги узаро муносабат кишлок хужалиги учун алох,ида ахдмиятга эга булиб, хдйвонларнинг яхши зотлари ва дурагайларидан факат яхши агротехника ва яхши зоотехнияани куллаш натижасида улардан юкори манфаатдорликка эришиш мумкин .

Тирик мавжудотлар уз табиатига муносиб равишда, атрофидаги ташки мух,итдан турли шароитларни танлаб олади, уларни ассимиляция килади х,амда узининг индивидуал ривожланиш конуниятига, яъни ирсиятига мувофик уз танасини тузади.

Ташки шароит деганда - ассимиляция килинадиган жараёнларни, ички шароит деганда эса - диссимиляция килинадиган жараёнларни тушунамиз.

Тирик организмларнинг х,аёти жуда мураккаб булиб, сон-саноксиз конуний жараёнларни, узгаришларни кечиради. Натижада ташки мух,итдан организмга кирган овкат турли узгаришлардан кейин тирик вужуд томонидан ассимиляция килинади, ташки шароитдан ички шароитга айланади. Ана шу ички шароит тирик модда булиб бошка хужайра ва вужуд зарраларининг озиклантиради, уларга нисбатан ташки шароитга айланади. Атрофдаги мух,ит шароитларининг хдммаси бирликда, уларнинг х,ар бири шу организм учун кандай ахдмиятга эга булишига карамасдан, мух,ит шароитлари деб аталади.

Хулоса. Олиб борган кузатишларимиз ва тадкикотларимиздан маълум булдики, ипак курти бокиладиган куртхоналарнинг хджми канчалик катта булса улар учун кулай булган ^арорат, куртхона ^авосининг нисбий намлиги ва бошка ташки мух,ит омилларини бир меъёрда саклаш мушкул булиши ва бунинг натижада ипак куртининг ривожланиши, дастага чикиб пилла ураш жараёнлари турлича булиб, агротехник тадбирларни амалга ошириш жараёни бузилади. Бу натижасида етиштирилаётган саноат пиллаларнинг хдётчанлик курсаткичларига 14,5-24,5% гача, куртлик даврини давомийлиги 2-4 кунга чузилиши тадкикотларимизда уз аксини топди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Axmedov N.A- Ipak qurti ekologiyasi va boqish agrotexnikasi. "Voris".-Toshkent, 2014. 21-52-б.

2. Ахмедов Н.А., Данияров У. - Пиллачиликни ривожлантиришдаги янги технологиялар. "Davr".-Тошкент. 2014. 57-72-б.

3. Ахмедов Н., Беккамов Ч., Валиев С., Жуманова У., Рахманова Х. Ипак курти танасидаги физиологик жараёнларга хдроратнинг таъсири. // Зооветеринария.-Тошкент, 2010. -№9. 36-37-б.

4. Мирзаходжаев А., Арипов С. Камерный агрегат для замаривания коконов. /Шелк:РК/ УзННИНТИ-1987 №4 с.14.

5. Ахмедов Н.А., Беккамов Ч. Узгарувчан харорат ва намликни ипак куртининг тана курсаткичларига таъсири.// Магистратура талабалари, аспирантларнинг кишлок хужалиги йуналишидаги илмий туплами. Тошкент, 2004. Б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.