Научная статья на тему 'ТУРЛИ ХИЛ ТУТ НАВЛАРИНИ ИПАК ҚУРТЛАРИНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ'

ТУРЛИ ХИЛ ТУТ НАВЛАРИНИ ИПАК ҚУРТЛАРИНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
20
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
пилла / ипак / тут барги / пилла ипакчанлиги / пўст ташлаш / яшовчанлик / Хасак / Ошимо / Куримато

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Рустамова Дилшода Шоятбек Қизи, Асронов Эргашали Каримбердиевич

Ипак қуртининг соғлом ривожланиши ва яшаш жараёни, у истеъмол қилган у ёки бу тут навнинг барги таркибидаги сув, минерал ва органик моддаларнинг миқдорига боғлиқдир. Тут баргининг озуқалик сифати қанчалик юқори бўлса уни ипак қурти томонидан ейилиши ва хазм қилиш даражаси шунчалик яхши бўлади. Натижада пилла массаси ва ипак миқдори кўпаяди. Шунинг учун пилла ҳосилни ошириш ва сифатини яхшилашда ипак қуртига фақат бир хил навли тут барглари билан эмас балки хар-ҳил навли тутларни баргини галма-гал бериб унинг маҳсулдорлик кўрсаткичларини ўрганилди. Ипак қуртлари 1,2,3 ёшларида Махаллий тут баргларини бериб 4ва 5ёшларида эса навдор тут барглари билан парваришланса пиллаларининг ўртача оғирлиги назоратга нисбатан 0,18-0,35 гр., пилла қобиғининг ипакчанлиги 0,5-1,4 % га, ҳамда 1 қути ипак қуртидан олинадиган пилла ҳосили ҳам 9,9-17,1 кг.га юқори бўлган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Рустамова Дилшода Шоятбек Қизи, Асронов Эргашали Каримбердиевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУРЛИ ХИЛ ТУТ НАВЛАРИНИ ИПАК ҚУРТЛАРИНИНГ МАҲСУЛДОРЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

ТУРЛИ ХИЛ ТУТ НАВЛАРИНИ ИПАК ЦУРТЛАРИНИНГ МА^СУЛДОРЛИК

КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИ *Рустамова Дилшода Шоятбек кизи, 2Асронов Эргашали Каримбердиевич

1 Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти талабаси 2Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.8002535

Аннотация. Ипак цуртининг соглом ривожланиши ва яшаш жараёни, у истеъмол цилган у ёки бу тут навнинг барги таркибидаги сув, минерал ва органик моддаларнинг мщдорига боглицдир. Тут баргининг озуцалик сифати цанчалик юцори булса уни ипак цурти томонидан ейилиши ва хазм цилиш даражаси шунчалик яхши булади. Натижада пилла массаси ва ипак мицдори купаяди. Шунинг учун пилла уосилни ошириш ва сифатини яхшилашда ипак цуртига фацат бир хил навли тут барглари билан эмас балки хар-уил навли тутларни баргини галма-гал бериб унинг маусулдорлик курсаткичларини урганилди.

Ипак цуртлари 1,2,3 ёшларида Махаллий тут баргларини бериб 4- ва 5- ёшларида эса навдор тут барглари билан парваришланса пиллаларининг уртача огирлиги назоратга нисбатан 0,18-0,35 гр., пилла цобигининг ипакчанлиги 0,5-1,4 % га, уамда 1 цути ипак цуртидан олинадиган пилла уосили уам 9,9-17,1 кг.га юцори булган.

Калит сузлар: пилла, ипак, тут барги, пилла ипакчанлиги, пуст ташлаш, яшовчанлик, Хасак, Ошимо, Куримато

Мамлакатимизда пиллачиликни ривожлантириш, тармок корхоналарида ипакли махсулотлар сифатини, хажми ва экспорт салмогини ошириш борасида ижобий ишлар амалга оширилмокда.

Узбекистонда пиллачилик сохаси кадим тарихий ва узининг куп асрли анъаналарига эга. Мамлакатимиз мустакилликка эришган даврлардан бошлаб пиллачилик сохасида иктисодий ислохотларни янада чукурлаштириш, янги ишлаб чикариш кувватларини ишга тушириш ва мавжудларини модернизация килиш, чет эл инвестицияларини жалб килиш учун кулай шароитлар яратиш, жахон бозорида ракобатбардош тайёр махсулотлар ишлаб чикариш хажмларини ва унинг турларини кенгайтиришга каратилган таркибий узгаришлар амалга оширилди. Юртимиздаги кулай табиий-иклим шароитлари ипак ишлаб чикариш сохасидаги бой маданий-тарихий меросни муносиб давом эттириш ва республикамиз худудларида пиллачиликни янада ривожлантириш имконини бермокда.

Дунёда табиий ипак берадиган ипак куртлари жуда куп. Бизнинг мамалакатимизда эса табиий ипак толалари факат тут ипак куртлари пилласидан олинади.

Тут дарахтининг хужалик жихатидан энг ахамиятли кисми барги булиб у ипак куртининг ягона озукасидир. Тут баргида ипак куртининг эхтиёжини тулик таъминловчи озик моддалар - канд, оксил, ёг ва сув, ферментлар ва хар хил витаминлар мавжуд. Шунинг учун ипак куртлари тухумидан жонланиши биланок тут барги билан озикланади ва пировардида пилла урайди. Бинобарин, тут барги канча мул булса шунча куп микдорда курт бокилиши ва шунча куп пилла етиштириши мумкин булади.

Табиий ипакнинг сифати ва унинг барча технологик хусусиятлари ипак куртининг зотига, парваришлаш агротехникасига, дастанинг сифатига боглик булиб колмай, балки бериладиган тут баргининг турига, навига хамда уни дарахти новдасининг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

кайси кисмида жойлашиши х,ам мух,им ахдмият касб этади. Шунингдек ипак куртининг соглом ривожланиши ва яшаш жараёни, у истеъмол килган у ёки бу тут навнинг барги таркибидаги сув, минерал ва органик моддаларнинг микдорига богликдир. Тут баргининг озукалик сифати канчалик юкори булса уни ипак курти томонидан ейилиши ва хазм килиш даражаси шунчалик яхши булади. Натижада пилла массаси ва ипак микдори купаяди. Шунинг учун пилла х,осилни ошириш ва сифатини яхшилашда ипак куртига факат бир хил навли тут барглари билан эмас балки хар-х,ил навли тутларни баргини галма-гал бериб унинг мах,сулдорлик курсаткичларини урганишни максад килдик.

Бизнинг утказган тажрибамиз куйидаги кузатувлар асосида олиб борилди: а). Махдллий ва четдан келтирилган тут баргларини ипак куртларининг куртлик даврининг давомийлигига таъсирини; б). Ипак куртларининг яшовчанлигини; в). Ипак куртларининг пилла х,осили ва сифатини; г). куртларининг ураган пилласини технологик курсаткичлари урганилди.

Тажриба вариантлари ипак куртларининг биринчи ёшининг биринчи кунидан бошлаб учта вариантда ташкил килинди.

1-вариант ипак куртлари факат махаллий (Хасак) тут барглари билан бокилади.

2- вариант ипак куртлари факат Япониядан келтирилган (Ошимо, Куримато) тут барглари билан бокилади.

3-вариант ипак куртлари махаллий ва Япония тут барглари аралаштириб бериб бокилади.

Хар учала вариант ипак куртларини бир хил режимда "Оддий курт бокиш усули"да парваришланди.

Натижада ипак куртлари хдмма вариантларда 1,2,3 ёшларида 3 кундан барг еб бир кунда пуст ташлади. Жами кичик ёшларнинг утиш учун 12-кун вакт кетади.

4-ёшларида 4 кун барг еди ва 2 кун пуст ташлаб 5-ёшга утди. Бу ёшда биринчи ва учинчи вариантлардаги ипак куртлар етти кун барг еб саккизинчи куни пилла урашга киришди. 2- вариантдаги куртлар эса 8 кун барг еб туккизинчи кун пилла урашга киришди.

Бундан куриниб турибдики 1 - ва 3 - вариант ипак куртларини бокиш кунлари жами 25 кун давом этиб, 2- вариантга (бокиш кунлари 26 кун давом этган) нисбатан 1 кун эрта якунланган.

Ипак куртларининг яхши ривожланиб юкори ва сифатли пилла етиштиришга таъсир этувчи омиллардан бири уларнинг яшовчанлигидир.

Тажрибада ипак куртларининг яшовчанлиги ёшларинигнг охирига кадар факат Махаллий тут барги билан бокилган 1- вариантда 96,4 % ни, факат Япон тути барги бериб бокилган 2- вариантда 95,4 % ни, хам Махаллий ва Япон тути барглари аралаштириб берилган 3-вариантда 97,6 % ни ташкил этган. Бу вариантда 1-вариантга нисбатан 1,2 % 2- вариантга нисбатан 2,2 % га юкори булган.

Бундан куриниб турибдики бир хил навли тут барглари бериб парваришланган ипак куртларининг яшовчанлиги х,ар хил тут навлари бериб парваришланган ипак куртларининг яшовчанлигидан паст булар экан.

Энди турли хил навли тут дарахти барглари ипак куртининг махсулдорлигига таъсирини куйдаги 1- жадвалдан куришимиз мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Жадвал маълумотлардан куриниб турибдики 3- вариантда парваришланган ипак куртларининг махсулдорлиги 1-ва 2-вариант ипак куртлари махсулдорлигидан анча юкори булган.

1 дона пилланинг уртача вазни 1-вариантда 1,75 граммни, 2-вариантда 1,93 граммни, 3-вариантда эса 2,1 граммни ташкил этиб, 1-вариантга нисбатан 2-вариантда 0,18 граммга, 3-вариантда 0,35 граммга огир булган.

Пилла кобигининг ипакчанлиги 1-вариантда 21,4 %, 2-вариантда 20,5 %. 3-вариантда 21,9 % ни ташкил этган. 3-вариантдаги ипак куртларининг пилла кобиги 1-вариантга нисбатан 0,5 %, 2-вариантга нисбатан эса 1,4 % га ипакчанрок булган.

1 грамм ипак куртидан олинган пилла хосили 1-вариантда 3.605 кг ни, 2-вариантда 3,986 кг ни ташкил этган х,олда, 3-вариантда 4,509 кг.ни ташкил этиб, 3-вариантдаги 1 грамм ипак куртининг пилла х,осили 1-вариантга нисбатан 904 грамм, 2-вариантга нисбатан 523-граммга огир булган.

Натижада 1 кути ипак куртидан олинадиган пилла х,осили 1-вариантда уртача 68,5 килограмм, 2-вариантда 75,7 килограмм, 3-вариантда эса 85,6 кг.ни ташкил килган.

Бу маълумотлардан куриниб турибдики 3-вариантда парвариш килинган ипак куртларини х,ар бир кутисидан олинган пилла х,осили 1-вариантга нисбатан 17,1 килограмм 2-вариантга нисбатан эса 9,9 килограмм ортик булган.

Мана шу уралган пиллаларни сифатини эса куйидагича 1-вариантда етиштирилган 68,5 килограмм пиллни 87,0 % ни, 2-вариантда етиштиришган 75,7 килограмм пиллани 85,3 % ни, 3-вариантда етиштирилган 85,6 килограмм пиллани 89,5 % ни навдор пиллалалр аралашмаси ташкил этган.

Бундан куриниб турибдики 3-вариантда парваришланган ипак куртлари ураган пиллалалрни сифатини 1-вариантга нисбатан 2,5 %, 2-вариантга нисбатан эса 4,2 % сифатлирок булган.

1-жадвал

Турли хил навли тут барглари билан парваришланган ипак куртларининг мах,сулдорлик

курсаткичлари

Вариант ^уртлик даврини нг ^уртлар нинг яшовчан Бир дона пиллани нг уртача вазни,гр. Пилла кобигин инг ипакчан лиги, % Бир грамм куртдан олинган Бир кути курт х,исобига олинган Навдор пиллалар аралашм

лар давомий лиги, уртача уртача аси,

лиги, кун. % пилла х,осили, пилла х,осили, %

кг. кг.

1- вариант 25 96,4 1,75 21,4 3,605 68,5 87,0

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

2- варинант 26 95,4 1,93 20,5 3,986 75,7 85,3

3- вариант 25 97,6 2,1 21,9 4,509 85,6 91,5

Тажриба натижаларига кура хакикатдан хам ипак куртлари ёшларининг охирига кадар бир хил тут нави барглари билан парвариш килинса, уларнинг куртлик даври узун булиб, яшовчанлиги паст булган, шу билан бирга улар ураган бир дона пиллани огирлиги ва бир кутидан олинган пилла хосили хам камаяр экан .

Агарда ипак куртлари 1,2,3 ёшларида Махаллий жайдари тут барглари бериб 4- ва 5- ёшларида эса навдор тут барглари билан парваришланса пиллаларининг уртача огирлиги, пилла кобигининг ипакчанлиги, хамда 1 кути ипак куртидан олинадиган пилла хосили хам юкори булар экан.

REFERENCES

1. Абдуллаев У.А. Тутчилик Тошкент .1991 й.

2. Ахмедов Н.А. Ипак курт экологияси ва бокиш агротехникаси. Тошкент 2014 йил

3. ^учкаров У. Республика пиллачилигини ривожлантиришда сермахсул тут навларини ишлаб чикаришга жорий этиш. Республика илмий -амалий конференция материаллари 2008 й.

4. Кулиев М. Сортосмешенные кормление гусениц тутового щелкопряда на племенных выкормках. Журнал шелк №2 1990 йил.

5. Э.К.Асронов, М.Б.Солиева. Влияние изменения температуры на продуктивность и качество коконов во время кормления тутового шелкопряда. Журнал Экономика и социум. ISSN: 2225-1545.№12(79)-2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.