Научная статья на тему 'ТУТ ИПАК ҚУРТИ ТУХУМИ ВАЗНИНИ ПИЛЛА МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ТУТ ИПАК ҚУРТИ ТУХУМИ ВАЗНИНИ ПИЛЛА МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
68
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тухум қуймаси / ипак қурти / пилла / маҳсулдорлик / зот / тизим / тухум вазни. / кладка яиц / тутовый шелкопряд / кокон / продуктивность / порода / линия / вес яйца.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мансурбек Шомуротович Жуманиѐзов, Азимжон Зокиржон Ўғли Ботиров, Санобар Ашур Қизи Холиқова

Ушбу мақолада тут ипак қуртининг юқори технологик хусусиятларга эга селекцион зот ва тизимлар парваришланиб, пилла маҳсулдорлик кўрсаткичларининг ипак қурти тухуми вазнига боғлиқ равишда ўзгариши мухокама қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Мансурбек Шомуротович Жуманиѐзов, Азимжон Зокиржон Ўғли Ботиров, Санобар Ашур Қизи Холиқова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье приведены результаты выкормки породы и линий тутового шелкопряда с высокими технологическими показателями и обсуждается зависимость продуктивности кокона от массы яиц тутового шелкопряда этих пород и линий.

Текст научной работы на тему «ТУТ ИПАК ҚУРТИ ТУХУМИ ВАЗНИНИ ПИЛЛА МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

ТУТ ИПАК КУРТИ ТУХУМИ ВАЗНИНИ ПИЛЛА МА^СУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ

Мансурбек Шомуротович Жуманиёзов

"Узбекипаксаноат" уюшмаси "Тутчилик ва ипак курти уругчилиги" бошкармаси бошлиги. к.хфб.ф.д.,к.и.х.,

Азимжон Зокиржон уFЛИ Ботиров

Ипакчилик илмий-тадкикот институти. таянч докторант

Санобар Ашур кизи Холикова

Бакалавр, Тошкент давлат аграр университети.

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада тут ипак куртининг юкори технологик хусусиятларга эга селекцион зот ва тизимлар парваришланиб, пилла махсулдорлик курсаткичларининг ипак курти тухуми вазнига боглик равишда узгариши мухокама килинган.

Калит сузлар: тухум куймаси, ипак курти, пилла, махсулдорлик, зот, тизим, тухум вазни.

АННОТАЦИЯ

В данной статье приведены результаты выкормки породы и линий тутового шелкопряда с высокими технологическими показателями и обсуждается зависимость продуктивности кокона от массы яиц тутового шелкопряда этих пород и линий.

Ключевые слова: кладка яиц, тутовый шелкопряд, кокон, продуктивность, порода, линия, вес яйца.

КИРИШ

Бугунги кунда дунё микиёсида табиий матоларга булган талаб йилдан йилга ортиб бормокда, шундай экан табиий толалар каторида ипак хомашёсига булган талаб хам кескин ортмокда. Юкоридагиларни инобатга олган холда, Республикамизда хам ипакчилик сохасини жадал ривожлантириш буйича бир

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

катор ишлар амалга оширилмокда, айникса ипакчилик сохасини ривожлантириш буйича Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Махкамаси томонидан кабул килинган бир канча карорлар хозирги кундаги табиий толага булган эхтиёж накадар юкори эканлигига хукукий асос булиб хизмат килади.

АДАБИЁТЛАР ШАРХИ

Республикамиз пиллачилик сохасини янада ривожлантириш, етиштирилаётган пилла хомашёсининг сифати хамда хажмини ошириш, ипак куртининг зот ва дуругайларини наслдорлиги билан бир каторда пилла махсулдорлигини ошириш буйича, ипакчи олимлар томонидан бир канча ишлар амалга оширилмокда.

Ипакчиликда пилла махсулдорлигини оширишнинг асосий омилларидан бири бу селекция ютукларини ишлаб чикаришга жорий этишдир [1], селекция натижалари купинча ипак курти ирсиятига боглик. Ирсият куртларнинг наслдорлиги, касалликка чидамлилиги ва толасининг ингичкалиги каби белгиларни наслдан-наслга утишини таъминласа, озука мидори, унинг сифати [2] хамда ташки мухит омиллари яъни харорат намлик ва ёруглик [3] эса ушбу белгиларни тулаконли номоён булиши ва унинг мустахкамланишига хизмат килади, бир суз билан айтганда, генотип ва фенотип бир-бирига чамбарчас боглик.

Ипак курти пуштдорлигини ошириш негизида пилла хажмини ва унинг махсулдорлигини мутаносиб равишда ошириб бориш буйича [4], [5] бир катор тадкикод ишлари амалга оширилган.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА УСЛУБИЁТИ

Тадкикотларимизни Ипакчилик илмий-тадкикот институти "Тут дарахти селекцияси ва агротехникаси" лабораториясида олиб бордик. Тажрибалар учун дастлабки материал сифатида тут ипак куртининг Bombyx mori L. турига мансуб Асака, Мархамат зотлари, Линия-220, Линия-221 тизимлари хамда Хитойдан келтирилган (элита) зотлари танлаб олинди. Юкорида келтирилган зот ва тизимларнинг 2021 йилда куйган тухум куймаларини репродуктив курсаткичлари буйича якка тахлил ишлари утказилди ва уларнинг курсаткичлари бахоланди. Пуштдорлиги юкори булган наслли тухум куймалари бахорги мавсумда жонлантириш учун танлаб олинди. Х,ар бир тухум

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

куймасидаги тухумлар якка тартибда саналди, торсион тарозида вазни улчаниб, бир дона тухум огирлиги аникданди.

Тухум куймаларининг уртача вазни буйича уч гурухга (йирик урта ва майда тухумлар) ажратиб олинди хамда уруглар инкубаторияда жонлантирилиб, ипак куртлари 3-ёшининг биринчи кунида 300 донадан уч кайтарилишда санаб олинди. Ипак куртлари пилла урагунга кадар навдор тут барглари билан бокиб парваришланди.

ТАДКЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ

Ушбу тажрибадан кузланган асосий максад, танлаб олинган хар бир зот ва тизимлардаги энг яхши натижа берган гурухларни танлаш. Ушбу белгилар асосида соглом ва сифатли тухумлардан юкори хосил олинишини яна бир бор амалда исботлаш максадида, хар бир зот ва тизимлар оилалари ичидан биологик хамда технологик курсаткичлари энг юкори курсаткичларга эга булган оилаларни танлаш хамда улардан олинадиган пиллалар махсулдорлигини ошириш кузда тутилган.

Тухумлар вазни буйича йирик, урта ва кичик гурухларга ажратиб парваришланганда куртларининг пилла махсулдорлик белгиларининг узгариши буйича олиб борилган тадкикот ишимиздан олинган натижалар куйидаги жадвалда келтирилган.

Ипак курти тухумларини уртача OFирлиги буйича пиллани ма^сулдорлик курсаткичлари 2022 йил (ба^ор)

Тухум вазни буйича гурухлар Намуна учун олинган пиллалар сони, дона Уртача пилла вазни, х±Sx,г Уртача пилла коб^и вазни, х±Sx, мг Ипакчанлиги х±Sx,%

Асака

1-гуруу (йирик тухум) 15 1,76±0,02 361,56±6,04 20,49±0,11

2-гуруу (урта тухум) 15 1,75±0,05 354,30±6,93 20,25±0,17

3-гуруу (кичик тухум) 15 1,69±0,02 357,56±2,95 21,17±0,12

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

MapxaMaT

1-aypyy (üupuK myxyM) 15 1,86±0,01 375,44±4,08 20,23±0,16

2-eypy^ (ypma myxyM) 15 1,91±0,04 376,56±7,89 19,73±0,14

3-zypy% (kuhuk myxyM) 15 1,82±0,02 365,56±6,85 20,12±0,20

^HHHH-220

l-zypyy (üupuK myxyM) 15 1,85±0,01 401,22±8,01 21,71±0,31

2-eypy^ (ypma myxyM) 15 1,87±0,01 403,44±9,35 21,63±0,53

3-zypy% (kuhuk myxyM) 15 1,79±0,02 380,10±2,80 21,24±0,06

^HHHH-221

l-zypyy (üupuK myxyM) 15 1,96±0,04 444,44±7,16 22,74±0,21

2-eypy^ (ypma myxyM) 15 1,82±0,02 405,44±7,31 22,24±0,20

3-zypyy (kuhuk myxyM) 15 1,76±3,71 400,22±3,71 22,73±0,26

Xhtoh

l-zypyy (üupuK myxyM) 15 1,47±0,02 321,56±6,11 21,87±0,20

2-eypy^ (ypma myxyM) 15 1,54±0,02 337,67±5,39 21,97±0,10

3-zypyy (kuhuk myxyM) 15 1,50±0,03 326,22±7,89 21,77±0,18

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

Юкоридаги жадвалда пилла ва пилла кобиги вазни хамда ипакчанлик курсаткичлари келтирилган. Ундаги ракамларни тахлил килар эканмиз, пилла вазни буйича махалий зотларни пиллалари ХХР зотларидан бироз огиррок эканлиги яни Асака зоти 0,23 г, Мархамат зоти эса 0,36 г огиррок эканлиги аникланди. Тизимлар орасида оладиган булсак, Линия 220 тизими 0,33 г, Линия 221 тизими эса 0,34 г огиррок эканлиги аникланди. Бунда пилла вазни буйича махалий яратилган зотларимиз, ХХРда яратилган зотларга нисбатан сезиларли устунликка эга эканлигини хулоса килиш мумкин.

УРТАЧА ПИЛЛА ВАЗНИ, Г

Асака Мархамат Линия-220 Линия-221 Хитой

1-ГУРУ^ (ЙИРИК 2-ГУРУ^ (УРТА 3-ГУРУ^ (КИЧИК

ТУХУМ) ТУХУМ) ТУХУМ)

1-расм. Уртача пилла вазни, г

Тухумлар вазни буйича алохида гурухлар уртасида оладиган булсак, Асака зоти ва Линия 221 тизимининг пиллари биринчи гурухда яъни йирик тухумли гурухнинг пиллалари ва пилла кобигининг вазни огиррок эканлиги аникланди. Бирок Мархамат зоти Линия 220 тизими ва ХХР дан келтирилган элита уругларида эса иккинчи гурух яни уртача огирликдаги тухумлардан жонланган ипак куртларининг пиллалари ва пилла кобиги вазни бирмунча огиррок эканлигини куришимиз мумкин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

Ипакчанлик курсаткичлари буйича махалий яратилган зот ва тизимларнинг барчасида биринчи яъни йирик тухумли гурухлардан олинган пиллаларни ипакчанлиги юкорирок яни Асака зотида 20,49 %, Мархамат зотида 20,23 %, Линия 220 тизимида 21,71%, Линия 221 тизимида эса 22,74 % эканлигини куришимиз мумкин. ХХР дан келтирилган элита уругларида эса аксинча, иккинчи гурух яни тухумлари уртача огирликда булганда ипакчанлиги юкори натижа берганлиги аникланди.

ИПАКЧАНЛИК, %

1-гурух, (йирик тухум) 2-гурух, (урта тухум) 3-гурух, (кичик тухум)

Асака Мархамат Линия-220 Линия-221 Хитой 2-расм. Ипакчанлик курсаткичи, %

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, пилла махсулдорлиги тут ипак куртини тухум вазнигагина боглик булмасдан хар бир зотларда узига хос турлича натижа бериши аникланди. Пилла вазни буйича махалий зотларни пиллалари ХХР зотларидан бироз огиррок эканлигини кузатишимиз мумкин. Бунда пилла вазни буйича махалий яратилган зотларимиз, ХХРда яратилган зотларга нисбатан сезиларли устунликка эга эканлигини хулоса килиш мумкин.

REFERENCES

1. Худжаматов С.Х., Насириллаев Б.У. Тут ипак куртининг биринчи суткада тухум куйиш хусусиятидан селекция ва наслчилик ишида фойдаланиш буйича тавсиялар. //Услубий кулланма. - Тошкент, 2019.

2. Умаров Ш.Р., Ялгашев Х.А., Сатторова Н.С. Янги яратилган тут навлари баргларинг кимёвий таркибини урганиш курсаткичлари. //Chorvachilik va naslchilik ishi. - Тошкент, 2021.- №6 (23). 67-68-б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-131-137

3. PaxMOHOBa X.3 KaTTa xa^Mnu Maxcyc KypTxoHanapgaru xapopaT Ba HaMHHKHHHr unaK KypTu 6oKumra Tatcup этaцнгaн can6uH oK^araapu. //Chorvachilik va naslchilik ishi. - TomKeHT, 2022. - №3 (25). 45-46-6.

4. Fo^ypoBa M. HnaK KypTu nymTgopnuru Ba O3y^a ypTacuga 6ofhhk^hk //Chorvachilik va naslchilik ishi. - TomKeHT, 2022. - №1 (24). 44-45-6.

5. HacupunnaeB B.Y., Fo^ypoBa M. TyT unaK KypTHHHHr Typnu gyparan кoм6ннaцнaпapн Maxcyngopnuru Ba TexHonoruK xycycutfraapu //Chorvachilik va naslchilik ishi. - TomKeHT, 2022. №1. (24). 44-45-6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.