Харчовая палітыка Часовага ўрада ў Беларусі на этапе разгортвання лютаўскай рэвалюцыі Текст научной статьи по специальности «История и археология»

24

Труды БГТУ, 2016, № 5, с. 24-27

УДК 947.6.«1917»

I. М. Рыжанкоу

Беларускi дзяржауны тэхналапчны ушверсгот

ХАРЧОВАЯ ПАЛ1ТЫКА ЧАСОВАГА УРАДА У БЕЛАРУС1 НА ЭТАПЕ РАЗГОРТВАННЯ ЛЮТАУСКАЙ РЭВАЛЮЦЫ1

У артыкуле раскрываецца роля i месца харчовага пытання у палпыцы Часовага урада з чэрвеня па жнiвень 1917 г. Аутар адзначае, што у чэрвеш - лiпенi дзяржауныя структуры i «рэвалюцыйная дэмакратыя» працягвалi працаваць на павышэнне эфектыунасщ аптацыйна-прапагандысцкай работы на вёсцы. Сфармаваная сетка губернских, павятовых i валасных харчовых камггэтау распачала рэалГзацыю хлебнай манаполii: улш, развёрстку i рэквiзiцыi хлебных запасау ураджаю 1916 г. па «цвёрдых цэнах». З лiпеня 1917 г. са зрывам насту-пальнiцкiх аперацый i палиычным крызiсам, абвастрэннем дэфщыту прамысловых таварау, шфляцыяй знiжаюцца памеры продажу дзяржаве хлеба, частка валасных харчовых камггэтау санкцыянуюць захоп памешчыцшх пасевау, выганау i выпасау. ПавялГчваецца таемны продаж хлеба па высошх цэнах, распаусюджваецца вiнакурэнне. Павышэнне Часовым урадам пад канец жшуня «цвёрдых цэн» на хлеб у два разы не вырашыла кардынальна спуацыю.

Ключавыя словы: рэвалюцыя, «цвёрдыя цэны», хлебныя запасы, аграрнае пытанне, рэквГзщьп, Устаноучы сход, дэмакратыя.

I. M. Ryzhankou

Belarusian State Technological University

FOOD POLICY OF THE PROVISIONAL GOVERNMENT IN BELARUS DURING THE DEPLOYMENT PHASE OF THE FEBRUARY REVOLUTION

The article reveals the role and place of food issues in politics of the Provisional government in the period from June to August, 1917, the Author notes that in June-July, the state structures and "revolutionary democracy" continued to work on improving the efficiency of propaganda work in the village. Formed a network of provincial, district and volost committees of the food to start implementing the grain monopoly: accounting, schedule and requisition grain stocks of the 1916 crop at fixed prices. From July 1917 with the failure of the offensives and political crises, the aggravation of the shortage of industrial goods, the inflation reduced the size of the sale to the state of bread, food volost committees authorize the seizure of landlords' crops, pastures and paddocks. Increases secret sell bread at high prices, is distributed distillation. The increase in the Provisional governments at the end of August "firm price" for bread twice not fundamentally solved the situation.

Key words: revolution, "fixed prices", grain stocks, the agrarian question, requisition, the Constituent Assembly, democracy.

Уводзшы. Праблема вырашэння харчовага пытання у перыяд м1жрэвалюцыйнага л1халецця 1917 г. выкшкала щкавасць з боку савецюх i найноушых даследчыкау. Сярод першых прац савецкага перыяду вылучаецца грунтоуная манаграф1я намесшка мшстра харчавання Часовага урада, дырэктара Кан'юнктурнага шстытута пры Наркамаце фшансау СССР М. Д. Кандра-цьева «Рынок хлебов и его регулирование во время войны и революции». Аутар панарамна паказау рынак хлебных культур у 1914-1918 гг., этапы рэгулявання цэн, прыклау табл1цы i дыя-грамы. Вел1зарны машу статыстычных матэрыялау прадстав1у А. М. Анф1мау - «Российская деревня в годы первой мировой войны (1914-1917 гг.)».

У 80-я гг. навукоуцы пазнаёмшся з мана-граф1яй Т. М. Ютаншай «Война, хлеб и революция». У найноушай псторьп Беларус гаспа-дарчае жыццё вяскоуцау па сакав1к 1917 г. ад-

люстравана у калектыуным творы «Псторыя сялянства Беларуси, а таксама у шэрагу прац аутара артыкула [1].

Асноуная частка. Харчовая паштыка Часовага урада у чэрвеш 1917 г. рухалася у рэчышчы пастаноу, прынятых у першыя месяцы рэвалюцьп. Створаныя губернсюя, павятовыя i валасныя хар-човыя кампэты разгарнул1 працу па рэкв1зщы1 лшкау прадуктау ураджаю м1нулага 1916 г. У прыватнасщ, Вщебсю губернсю харчовы камь тэт пад старшынствам Нав1цкага выдау пастанову ад 4 чэрвеня аб забароне гадлёвых аперацый з хлебным1 культурам1 (жыта, пшанща, полба, проса, грэчка, чачавща, ячмень, вотруб'е, крупы i адыходы вытворчасщ мякухГ). Усе хлебныя запасы прыватных прадпрымальшкау з дня выдан-ня пастановы пераходзш у загадванне губерн-скага харчовага кампэта, уладальнш абавяза-ны неадкладна паведамщь губернсюм харчовым

I. М. Рыжанкоу

25

управам аб месцазнаходжанш i колькасцi запа-сау. За ухшенне ад выканання пастановы вшоуныя падлягалi адмiнiстрацыйнай адказнасцi [2].

Пшьную увагу харчовыя установы надалi рэкыз^ым у буйных уладальшкау. Мшсю ка-мiтэт дау дазвол Койданаускай управе правесцi рэквiзiцыю трохсот пудоу жыта. У прыватнасцi, Ярэмiцкi кампэт рэкызавау ва уладальтка маёнт-ка Обрына I. Кашыцы сто пудоу жыта. У той ж час пад рэ^зщьп траплялi нават запасы дробных вытворцау. У фальварку Латышова Вщеб-скай губернi было рэ^завана тры пуды жыта, у фальварку Паплова пяць пудоу.

Наогул, вынш хлебных зборау за першыя месяцы рэвалюцыi надалi упэуненасць мшютру земляробства А. I. Шынгарову заявщь пра тое, што у гарадах i на фронце няма падстау апа-сацца сур'ёзнага крызiсу. 5 чэрвеня мшютр хар-чавання А. В. Пешахонау на пасяджэнн1 Галоу-нага харчовага камiтэта yпэyнiy прысутных аб дастатковым забеспячэнт армii i насельнiца хлебам, фуражом i часткова мясам.

Вядома, перабоi з хлебнымi пастаyкамi ак-тыуна абмяркоувалюя на старонках мясцовай i цэнтральнай прэсы. Так, карэспандэнты газеты «Могилевская жизнь» адзначалi, што дэфь цыт хлеба напачатку 1917 г. складау 950 млн пудоу [3]. Недахоп часткова камтнсавауся экс-партам у памеры - 610 млн пудоу. Па мерка-ванню аутара артыкула, астатнiя мiльёны пудау хлеба мэтазгодна было знайсщ у памешчыцюх, сялянскiх гаспадарках, а таксама у экспарцёрау.

Безумоуна, вынiкi першага этапу ператсу -пасевау, нарыхтоую харчавання, давалi ураду падставы спадзявацца на паспяховы збор новага ураджаю у межах дзяржаунай хлебнай манаполii. Наколькi вялшую увагу урад надавау гэтай ак-цыi, сведчыць загад ваеннага i марскога мшь стра А. Ф. Керанскага за № 370 ад 21 чэрвеня «Аб сфармiраванm ва усх гаршзонах каманд па зборы ураджаю i рамонце сельскагаспадарчых ма-шын i падпарадкавання iх харчовым кампэтам».

Невыпадкова, што загад з'явiyся у час, калi расiйская армiя пачала летняе наступленне. Мяр-куем, Часовы урад надавау збору ураджаю не меншую значнасць, чым перамозе у летняй кам-пани. Такое ж стауленне да адзначанага пытан-ня было характэрна i для буйнейшай сялянскай грамадска-палiтычнай арганiзацыi - Выканкама Усерасшскага Савета Сялянскiх дэпутатау.

На справе, ажыццяуленне збору новага ура-джаю сутыкнулася з неспадзяванымi цяжкасця-мi. Яшчэ у пачатку лета памешчыцкiя гаспа-даркi не маглi прыступiцца да касьбы у нар-мальных умовах, паколью попыт на працоуныя рук значна узрос.

У «Витебским листке» ад 10 чэрвеня паве-дамлялася аб росце аплаты працы з 3 да 8-9 руб.

на дзень. На Палеса, як адзначала «Новае Варшавское утро» ад 3 жшуня 1917 г., цэны на працоуныя рую yзраслi - да 15 руб. за 8-гадзшны працоуны дзень. Аб дарагоУлi на працоуныя рую паведамлялася на старонках газеты «Могилевская жизнь» ад 5 жшуня - у Сенненсюм павеце касец атрымлiваy 7-10 руб., а у Маплёу-скай губерш з харчаваннем - 5 руб.

Добра вядома, што yтрымлiваць («кармавы аклад») 1 ваеннапалоннага было значна танней (з 15 лшеня каштавала 50 кап. на дзень) [4], чым парабка, прыватныя гаспадарю i рознага кштал-ту установы iмкнулiся па дамове з камандаван-нем выкарыстоуваць ваеннапалонных у якасцi рабочых. Зразумела, сяляне выкарыстоувал дэфiцыт працоунай сiлы на сваю карысць i мусiлi рабiць перашкоды землеуладальнжам. У вышку уласнт пазбаулялюя часта адзшага спосабу сабраць ураджай.

Пры падтрымцы харчовых кампэтау вяскоу-цы выносiлi пастановы аб выканант пэунага аб'ёму работ на сваiх умовах. Абапiраючыся на пастанову «Аб ахове пасевау» у частцы «прыму-совай перадачы» пустуючых зямель, вяскоуцы праганялi з прыватнауласнщюх палёу ваенна-палонных i нават парабкау i тым самым ставiлi пад пагрозу збор ураджаю у памешчыцюх маёнт-ках. Так, у Невельсюм павеце сяляне здымал з працы ваеннапалонных-рабочых i прапаноуват памешчыкам свае паслугi за плату [5]. У Горацюм павеце сяляне самавольна выпусцш коней i кароу на канюшынавую сенажаць земскага маёнтка «Чурылава». На што газета «Могилевская жизнь» ад 29 лшеня са шкадаваннем адзначае, што сена-кос павялiчыy бы запасы фуражу для армп.

Усведамляючы пашырэнне маштабау супя-рэчнасцяу памiж дробнымi i буйнымi вытвор-цамi на этапе збору ураджаю, мшстр унутраных спрау I. Цэрэтэлi звярнууся да мясцовых орга-нау улады з закткам аб прадухiленнi сялянамi захопау, узарання i засеву чужых палеткау, прад'-яулення «сельскiм гаспадарам» патрабаванняу, якiя немагчыма выканаць, згону з iх палёу рабочых i г. д. У сваю чаргу, Вщебская губернская харчовая управа выдала пастанову, паводле якой за гвалтоуныя дзеянш у дачыненнi да пры-ватнай уласнасцi прадугледжвалася крымшаль-ная адказнасць, прычым органам улады было прапанавана звяртацца да ваеннай сшы.

Дапамогу мясцовым органам пачало аказ-ваць ваеннае камандаванне. Загадам ад 17 лшеня Галоунакамандуючага армiямi Заходняга фронту ген. А. I. Дзяшкша прадугледжвалася пака-ранне за перашкоду у зборы ураджаю у форме штрафу - 300 руб. або турэмнае зняволенне да шасщ месяцау. Варта адзначыць, што губернсюя i павятовыя органы улады не паюдат без увап т-воднага правапарушэння, здзейсненага сялянам^

26

Xapчoвaя naëiTûêa 4acoâara ypaAa y Àeëapyci Ha этaпe paзгopтвaння Лютaycкaй pэвaлюuыi

нaвaт тaды, кaлi яны aдбывaлicя не cтыxiйнa, a пaвoдлe пacтaнoУ мяcцoвыx xapчoвыx кaмiтэтay.

Уcë ж вяcнoй-лeтaм зaxoпныя тэндэнцыi y гacпaдapчaй жщ^дзейшещ вëcкi cacтyпaлi ме^ щ apгaнiзaвaным яе фopмaм, штo, y ^bma^ нacцi, знaйшлo yвacaблeннe y пepaпice нoвaгa Уpaджaю, ягo збopы i pэквiзiцыi вa yмoвax aбвe-шчaнaй Чacoвым ypaдaм «xлeбнaй мaнaпoлii». У тoй caмы чac нacпey чapгoвы кaнфлiкт пaмiж cялянcтвaм як вытвopцaм ceльгacпpaдyктay i ro-paцaм i apмiяй як ix cпaжыyцaмi. Тaк, вынiкi пе-panicy m Miншчынe y чэpвeнi нaпaчaткy дaвaлi ypaдaвым opгaнaм aптымicтычныя пpaгнoзы та нapыxтoyкi збoжжa нoвaгa ypaджaю. Aлe, як cвeд-чыць «Hoвoe Вapшaвcкoe yтpo» aд 29 лiпeня, xлeбнae пытaннe y нeкaтopыx гapaдax Mrn-шчыны ycклaднiлacя, 6o cялянe aдмayлялicя <«4a-вaць xлeб».

Тpэбa yлiчвaць мяcцoвыя нecпpыяльныя кт-мaтычныя yмoвы. Ha cтapoнкax «Moгилeвcкoй жизни» aд 3 жшуня пpывoдзiлacя iнфapмaцыя cтaтыcтычнaгa aддзeлa гyбepнcкaй зeмcкaй ynpa-вы з Acнянcкaй вoлacцi Mc^^aycrara пaвeтa: «Жытa ypaджaя 1917 г. зaгiнyлa..., яpaвыя xлeбa paннягa пaceвa пaкyтвaлi aд зacyxi, aлe пoзнiя яpaвыя пaceвы, дзякaючы выпayшым дaджaм, выпpaвiлicь i зapaз дoбpыя. Тpaвы пaкyтвaлi aд зacyxi, збop нiжэй cяpэднягa. Сеянныя тpaвы зa-гiнyлi зушм». Яшчэ бoльш нecпpыяльнaя для xлeбaнapыxтoвaк ciтyaцыя cклaлacя нa Вщеб-шчыне, дзе paзгopтвaeццa cпeкyляцыя xлeбaм i caмaгoнaвapэннe. Кapэcпaндэнт тoй жa «Morn-лeвcкoй жизни» aд 25 жшуня ^ы^у пpыклaд, кaлi cялянe з Maшкaнcкaй вoлacцi Ceннeнcкaгa пaвeтa нaбывaлi жыта пa 7-8 py6., a пpaдaвaлi ягo y Вiцeбcкy m 15 py6. зa пуд.

Пaгpoзa для xлeбнaй мaнaпoлii выявiлa cябe яшчэ y лiпeнi, кaлi вытвopцы ceльгacпpaцyктay, acaблiвa cялянe, aдчyлi пэуную зaгaннacць y cicтэмe нapыxтoвaк, ятая пaзбayлялa ix мaг-чымacцi вoльнa pacпapaджaццa нaвaт нeвялiкaй чacткaй cвaix пpaдyктay. Тaк, кpaмы xapчoвыx кaмiтэтay i кaaпepaтыyныx apгaнiзaцый пpaдa-вaлi pэквiзaвaнae y вытвopцay жытa та 3 py6. 85 кaп. зa пуд. Вяcкoвыя жыxapы Вiлeнcкaй Ty6ep-нi, нaoгyл, лiчылi xлeбнyю мaнaпoлiю нecпpaвяд-лiвaй «з пpычыны пpaпaнyeмыx cпeкyлянтaмi вeлiзapныx цэн i пpaзмepнaй дapaгoyлi ycix пpaдмeтay пepшaй нeaбxoднacцi» [6]. Haпpык-лaд, нaпpыкaнцы лeтa плуг кaштaвay 60 py6., cякepa - 10 py6, cepп - 10 py6., вiлы для cern -4 py6. 50 кaп., вiлы для гнoю - 7 py6. 50 кaп., pы-длëyкa - 6 py6. 50 гап., пaдвoдa - 450 py6. [7].

A6 ^a^i V cecii aгyльнaцзяpжayнaгa xapчo-вaгa кaмiтэтa пaвeдaмляe «Moгилeвcкaя жизнь» aд 18 жшуня. Ha фopyмe A. В. Пeшaxoнay aдзнaчыy, штo нeaбxoднa yлiчвaць пcixaлoгiю cялян, якiя згoдныя з pэквiзiцыямi y выпaдкy

ycтaлявaння «цвëpдыx цэн» та пpaмыcлoвыя тaвapы, пpычым буйныя тмешчыю axвoтнeй yдзeльнiчaлi y pэквiзiцыяx. Acroyrni paзлiк y дзяpжaвы 6ыу та cялянcкi xлeб, 6o пpывaт-нayлacнiцкiя гacпaдapкi знaчнa пaкyтвaлi aд MCT^bi ^a^ymix pyк i нeзaкoнныx mracay.

Ha гэтaй жa cecii тамеш^ мiнicтpa xapчa-вaння У. M. Бaшкipay пaдвëy пaпяpэднiя вынiкi mpbixTOyRi: «з 10 чэpвeня пa 1 жшуня: ccbmara (y тыcячax пyдoy) жыта - 15 995, пшaнiцы -25 527, ayca - 15 738, ячменю - 3 749, ^oca -2 557, гpaчыxi - 1 275, pbica, rapoxy, кpyпы i 6a-6oy - 7 675 - ycягo 72 316 (ceмьдзecят двa мш. 316 000 пуд)... na чaтыpox гaлoyныx xлeбax з 1 жшуня 1916 m 1 лшеня 1917 г. - 466 953 256 пу-дoy... Aдпaвeднa 60,3% aд кoлькacцi зaплaнaвa-нaгa y отежш 1916 г. нapыxтoyкi».

Уcвeдaмляючы нeaбxoднacць cтымyляцыi cя-лянcтвa y выгатни зaдaнняy пa xapчoвыx та-pb^TOy^x, Чacoвы ypaд пpыклaдay нaмaгaннi для зaбecпячэння ягo пaтpэб y пpaмыcлoвыx тa-вapax, нaйпepш y ceльcкaгacпaдapчыx пpылaдax пpaцы i i3xni^i [8]. Тэт^я функцыя былa ycraa-дзеш нa xapчoвыя кaмiтэты ycix yзpoyняy нa чaлe з мiнicтэpcтвaм. Ta^ y жшуш Mrnicrep-cтвa xapчaвaння пepaдaлo y pacпapaджэннe Мн-œara кaмiтэтa 3000 пyдoy цв^у poзныx та-мepay для зaбecпячэння вëcкi.

Як i paнeй, ciлaмi цэнтpaльныx ypaдaвыx opгaнay aдбывaлacя тpaнcпapцipoyкa з пayднëвыx pэгiëнay iмпepыi вa yc^arn^ra, тaк звaныя «cпaжывeцкiя» гyбepнi, y тым лiкy бeлapycкiя, xлeбнaй мую лeпшыx гaтyнкay, цyкpy, aлeю i ш-шыx ^a^rcray. Aлe з cяpэдзiны лeтa гэтыя rnc-тayкi pэзкa змeншылicя. Maгiлëycкaя гyбepня yжo не мaглa paзлiчвaць нa штoгaдoвыя 3, 5 млн пyдoy жыгга. Miнcкaя гyбepня зaмecт штoмecяч-шй нopмы xлeбa y 300 вaгoнay aтpымaлa тoлькi 50. 13 ж^уня Вiцeбcкi xapчoвы кaмiтэт кaнcтaтa-вay, штo «...гyбepня y бягучым годзе не мoжa paзлiчвaць нa пpытoк xлeбa, i нa мяcцoвы xne6 y нac aдзiнaя нaдзeя» [9].

Taмy нeвыпaдкoвa, штo cялянe iмкнyлicя cxa-вaць збoжжa aд pэквiзiцыi, кaб пpы выпaдкy пpaдaць яго тым, xтo rcrcaujy бoльш, чым нapыx-тоучыя cлyжбы. Haтypaльнa, што pэaлiзaцыя ^a-^ra-ay, дaзвoлeныx для пpoдaжy (мaлaкo, яйкi, гapoднiнa) та pынкy aдбывaлacя пa выcoкix ^rnx для гapaджaн.

У тaкix yмoвax pэквiзiцыi нoвaгa ypaджaю y тожтай з бeлapycкix ^6epray нaбывaлi cвae acaблiвacцi, aлe y цэлым ix еган пaгopшыycя, нaвaт нягледзячы та тoe, штo Чacoвы ypaд тап-pыкaнцы жшуня yдвaя пaвялiчыy зaкyпaчныя цэны нa жыта.

Заключэнне. Хapчoвaя пaлiтыкa Чacoвaгa ypaдa нa Бeлapyci мeлa aгyльнaдзяpжayны тад-клacaвы xapa^rap. Вяcнoй 1917 г. cялянcтвa

I. M. Рыжанкоу

27

станоуча адгукнулася на урадавыя мерапрыем-ствы па забеспячэнню дзяржавы хлебам. У той жа час беларусюя ry6epHi не адносшася да выт-ворцау хлеба i самi адчyвалi патрэбу у дапа-мозе. З чэрвеня па жшвень 1917 г. назiраецца

паступовае знiжэнне тэмпау продажу хлеба. Мяркуем, што у комплексе прычын зрыву хлеб-най манаполii пад восень 1917 г. вылучаецца не-супадзенне гаспадарчых (карпаратыуных) i дзяр-жауных штарэсау.

Лiтаратура

1. Рыжанкоу I. М. Беларускае сялянства i харчовая паттыка Часовага урада (сакавiк - каст-рычнiк 1917 г.) // Весщ Нацыяльнай акадэмii навук Беларусь Сер. гум. навук. 2006. № 3. С. 70-78.

2. Обязательное постановление Витебского губернского продовольственного комитета // Витебский листок. 1917. 9 июня. С. 1.

3. По России. О хлебе // Могилевская жизнь. 1917. 4 октября. С. 2.

4. Нацыянальны пстарычны архiу Беларусь Ф. 5301 [Зборшк загадау Штабу армш Заходняга фронту].

5. Нацыянальны архiу Рэспублш Беларусь (НАРБ). Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 254.

6. НАРБ. Фонд 60. Воп. 3. Спр. 158. Л. 23.

7. НАРБ. Фонд 640. Воп. 2. Спр. 15. Л. 64-64 адв.

8. Кондратьев Н. Д. Рынок хлебов и его регулирование во время войны и революции. М.: Наука, 1991. 487 с.

9. НАРБ. Фонд 624. Воп. 1. Спр. 59. Л. 142.

References

1. ЯуЕЬапкои I. M. Belarusian peasants and food policy of the Provisional Government (March -October, 1917). Vestsi Natsyyanal'nay Akademii navuk Belarusi. Seryya gumanitarnykh navuk [Proceedings of the National Academy of Sciences of Belarus. Series of humanitarian Sciences], 2006, no. 3, pp. 70-78 (In Belarusian).

2. Bound by the provisions Vitebsk Provincial Food Committee. Vitebskiy listok [Vitebsk sheet], 1917, 9 June, р. 1 (In Russian).

3. In Russia. About bread. Mogilevskaya zhizn' [Mogilev life], 1917, 4 Oktober, p. 2 (In Russian).

4. National Historical Archives of Belarus. Fund 5301 [Zbornik zagadau Shtabu armiy Zakhodnyaga frontu].

5. The National Archives of the Republic of Belarus (hereinafter NARB). Fund 60. I. 3. F. 242. L. 254.

6. NARB. Fund 60. I. 3. F. 158. L. 23.

7. NARB. Fund 640. I. 2. F. 15. L. 64-64 adv.

8. Kondrat'ev N. D. Rynok hlebov i ego regulirovanie vo vremya voyny i revolyutsii [Bread market and its regulation in time of war and revolution]. Moscow, Nauka Publ., 1991, 487 p.

9. NARB. Fund 624. I. 1. F. 59. L. 142.

1нфармацыя пра аутара

Рыжанкоу 1гар Мiхайлавiч — кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторьи Беларус i патталогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]

Information about the author

Ryzhankou Igar Mikhaylavich - PhD (History), Assistant Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]

Пйстуту 23.03.2016