Научная статья на тему 'ХАЛИФАЛАР ТАРИХИГА БАҒИШЛАНГАН АСАРЛАРНИНГ ИСЛОМ ТАРИХИДАГИ ТУТГАН ЎРНИ'

ХАЛИФАЛАР ТАРИХИГА БАҒИШЛАНГАН АСАРЛАРНИНГ ИСЛОМ ТАРИХИДАГИ ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
92
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хулафо / рошид халифалар / сийрат / тобеъинлар / мағозий / табақот. / Caliphate / Rashid Caliphs / Sirat / Tabein / Maghazi / Tabaqat.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Нуралиев, Умид Рамазон Ўғли

Ушбу мақолада 7 асрдан 15 асргача бўлган даврдаги сиёсий тарих-халифалар тарихига доир бир қанча асарлар ҳақида сўз боради. Мавзу доирасида ёзилган тегишли тарихий асарлар асл манбаларга таянган ҳолда илк бор имкон қадар бир жойга йиғишга ҳаракат қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PLACE OF WORKS DEDICATED TO THE HISTORY OF THE CALIPHS IN THE HISTORY OF ISLAM

This article deals with a number of works on the history of political caliphs from the 7th century to the 15th century. Relevant historical works written on the subject will be tried to be collected together as much as possible for the first time, relying on the original sources.

Текст научной работы на тему «ХАЛИФАЛАР ТАРИХИГА БАҒИШЛАНГАН АСАРЛАРНИНГ ИСЛОМ ТАРИХИДАГИ ТУТГАН ЎРНИ»

от

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

ХАЛИФАЛАР ТАРИХИГА БАГИШЛАНГАН АСАРЛАРНИНГ ИСЛОМ

ТАРИХИДАГИ ТУТГАН УРНИ

Нуралиев Умид Рамазон ртли Термиз Давлат Университети Тарих факултети (йуналишлар ва фаолият тури буйича) 2-курс магистранти, Имом Термизий урта махсус таълим муассасаси АРМ булими бошлиFи

+998915855153

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада 7 асрдан 15 асргача булган даврдаги сиёсий тарих-халифалар тарихига доир бир цанча асарлар уацида суз боради. Мавзу доирасида ёзилган тегишли тарихий асарлар асл манбаларга таянган уолда илк бор имкон цадар бир жойга йигишга уаракат цилинади.

Калит сузлар: Хулафо, рошид халифалар, сийрат, тобеъинлар, магозий, табацот.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается ряд работ по истории политических халифов с 7 по 15 век. Соответствующие исторические работы, написанные на эту тему, старались впервые максимально собрать воедино, опираясь на первоисточники.

Ключевые слова: халифат, рашидские халифы, сират, табейн, магази, табакат.

ABSTRACT

This article deals with a number of works on the history of political caliphs from the 7th century to the 15th century. Relevant historical works written on the subject will be tried to be collected together as much as possible for the first time, relying on the original sources.

Keywords: Caliphate, Rashid Caliphs, Sirat, Tabein, Maghazi, Tabaqat.

КИРИШ (ВВЕДЕНИЕ / INTRODUCTION)

Тарихни маълум соха ва даврларга ажратган холда урганиш объектни туларок тадкик этишга асос булади. Бу услуб урганиш ва ургатишнинг синалган самарали услуби булиб, илм-фаннинг барча сохаларида жорий этилувчи табиий конуниятдир. Хусусан, исломий илмлар сохаси хам алохида тармокларга булинган булиб, жумладан, ислом тарихини ёритишда тарожим-

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(4), April, 2023

Taöa^OT1 KHTOÖ^apH Ba yrapHHHr Typ^H HyHannm^apH anoxuga axaMH^T Kac6 этarцн. Eyrap opacura xann^anap TapHXHHH mhco^ Tapn^acnga KypcaTHm MyMKHH. Ey coxaHHHr ëpHTH^Hmn acp^ap gaBOMHga anoxuga MaB3y CH^araga maKmaHHÖ öopraH.

МУ^ОКАМА (ОБСУЖДЕНИЕ / DISCUSSION)

Илк даврларда халифалар тарихи сиёсий тарихнинг ажралмас булаги эди. Дархакикат, тарих илмининг дастлабки намоёндаларидан бири, тобеъин, машхур мухаддис ва факих Абу Абдуллох Урва ибн Зубайр Асадий (22-93/643712) ёзган «МаFозий» (Газотлар) асарининг асосий мавзуси Расулуллох соллаллоху алайхи васалламнинг муборак хаётлари туFрисида булиши билан бирга турт рошид халифаларнинг даври билан хам чамбарчас боFлик2. Бу китобнинг бир кисми Табарий, Ибн Исхок ва Вокидий хамда Ибн Касир каби машхур тарихчилар томонидан келтирилган иктибослар оркали бизгача етиб

3

келганлиги маълум .

III/VIII асрга келиб тарих илми юксак даражада ривожланди, йирик китоблар ёзилди. Жумладан, басралик мухаддис Абу Абдуллох Мухаммад ибн Саъд ибн Маниъ БаFдодийнинг (168-230/784-845) куп жилдлик «Табакот ал-кубро» (Катта табакалар), машхур тарихчи ва насаб олими Абулхасан ёки Абу бакр Ахмад ибн Яхё ибн Жобир ибн Довуд Балазурийнинг (190-279/806-892) «Футух ал-булдон» (Мамлакатлар фатхи), мухаддис ва машхур тарихчи Абу Бакр Ахмад ибн Али ибн Собит Хатиб БаFдодийнинг (392-463/1002-1071) куп жилдлик «Тариху БаFдод» каби асарлари умумий тарих катори, халифалар тарихини ёритишда хам асосий манбалардан саналган. Бундан ташкари, тарихчилар XIII-XIV асрнинг етук олими сифатида биладиган икки машхур шахс, Абу Абдуллох Шамсиддин Мухаммад ибн Ахмад ибн Усмон ибн К,оймаз Захабий Дамашкийнинг (673-748/1274-1348) куп жилдлик «Тарих ал-ислом» хамда Абулфидо Исмоил ибн Умар ибн Касир Дамашкийнинг (701-774/13031373) «Ал-Бидояту ван-нихоя» (Ибтидо ва интихо) каби йирик асарлари хам шулар жумласидандир. Мазкур икки китоб уз номи билан табакот ва тарожим китоблар сирасига кириб, ислом оламида мухим манба сифатида кенг микёсда фойдаланилади.

"Халифалар тарихи" номи билан аталувчи ушбу мавзуга оид асарлар ёзиш анъанаси илк бор VIII-IX асрларда, яъни тобеъинлар даврида алохида тармок

1Суютий «Тадриб ар-ровий» китобида келтиришича, «Табакот» сузи луFатда бирон-бир сифатда бир-бирига ухшаш булган гурухдир. Истилохда эса у ёш ва иснод (яъни, шайхлардан илм урганиш) жихатдан замондош булган ва бир-бирига якин гурух ёки гурухларни билдиради.

2Абдулазиз Дурий. Нашъату илму тарих иъндал-араб. 21 б.

3Абдулазиз Дурий. Нашъату илму тарих иъндал-араб. 22 б.

О

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

сифатида ажралиб шакллана бошлади. Уз йуналишининг ибтидоси уларок ёзилган ушбу китоблар халифалар тарихини тулик камраб олмасдан, маълум бир давр билан чегараланган.

Жумладан, "Халифлар тарихи" рукни остидаги турли йилларда ёзилган илк алохида манбалар каторига куйидаги китобларни келтириш мумкин:

1. Тобеъин, хофиз, тарих илмининг илк намоёндаларидан бири ва хадисда уз даврининг «Амирул муминин» даражасига етган4 Абу Абдуллох Мухаммад ибн Исхок ибн Ясор Мутталибий Маданийнинг (ваф 151/768) «Тарих ал-хулафо» асари5. Асли юнон, мусулмон географ ва тарихчи олими Ёкут Хамавий (1179-1229)6 ва тарихда «Ибн Надим» номи билан танилган Абул Фарож Мухаммад ибн Исхок уз асарларида келтиришича, бу китоб Мухаммад ибн Исхок томонидан битилган «МаFOЗий» (Газотлар) асарининг давоми сифатида ёзилган булиб, унда рошид халифалар ва Уммавийлар даври ёритилган. Афсуски, бу китобнинг факатгина бир парча кисми Имом Мухаммад Табарий узининг баъзи китобларида у кишидан келтирган иктибослари оркали бизгача етиб келган8.

2. Тарихда «Мадоиний» номи билан машхур басралик насаб олими, тарихчи ва адиб Абулхасан Али ибн Мухаммад ибн Абдуллох Курашийнинг (135-224/753-839-40) «Ахбар ал-хулафо» (Халифаларнинг хабарлари) асари9. Бу китобнинг бизгача етиб келганлиги маълум эмас. Шунингдек, бу китоб «Тарих аъмор ал-хулафо» (Халифалар хаётлари тарихи) «Тарих ал-хулафо» ва «Ахбар ал-хулафо ал-кабир» (y^F халифалар тарихи) каби бир неча хил номлар билан хам аталганлиги маълум10. Асарда турт рошид халифалар ва уммавийлар даври, шунингдек, Аббос уFилларидан чиккан биринчи халифа Абул Аббос Абдуллох, Мансур, Махдий, Х,одий, Х,орун ар-Рошид, Амин, Маъмун ва Муътасим даврлари хам ёритилган11.

3. «Абу Жаъфар БаFдодий» номи билан танилган насаб олими, мухаддис

ва факих Абу Жаъфар Мухаммад ибн Х,абиб ибн Умайя ибн Амир

12

Хошимийнинг (ваф 245/859) «Тарих ал-хулафо» асари . Бу китобнинг хам бизгача етиб келганлиги маълум эмас. Хатиб БаFдодий китобнинг номини зикр

4Ибн Хиббон. Ас-Сакофат. VII, 282 б.

5Абдулазиз Дурий. Нашъату илму тарих иъндал-араб. 22 б.

6Ёкут Хамавий. Муъжам ал-удаба.У!, 2420 б.

7Ибн Надим. Фихрист.121 б.

8Мухаммад Табарий.Тарихи Табарий. I, 270. I, 486. II, 124. III, 97. IV, 57. IX, 185. Мухаммад Табарий. Ал-

Мунтахаб мин зайли-л-музил. 140 б.

9Захабий. Сияр аълом ан-нубала. 10/402, 113-ракам.

10 Ибн Надим. Фихрист. 155 б.

11 Даъжаний.Маварид ибн Асокир фий тарихи Димашк. 170 б.

12 Ибн Надим. Фихрист. 119 б.

от

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

этган булмасада, бу мавзуда у кишидан килинган куплаб ривоятларни уз китобларида келтириб утган13.

4. «Ибн Абу Дунё» номи билан машхур булган таникли мухаддис, тарихчи хамда куплаб асарлар муаллифи Абдуллох ибн Мухаммад ибн Убайд ибн Суфён Кураший БаFдодийнинг (208-281/823-894) «Тарих ал-хулафо» асари14. Бу китобнинг хам бизгача етиб келганлиги маълум эмас. Лекин Хатиб БаFдодий Абу Кайс Али ибн Ахмад ибн Рифоъ БаFдодий оркали (ваф 352-963)15, «Ибн Адим» номи билан танилган Абу Жарода Умар ибн Ахмад ибн Хиббатуллох Укайлий (588-660/1192-1262) Абу Хасан Умар ибн Хасан Ашнонийдан (259-339/872-950), у киши эса Ибн Абу Дунёдан ривоят килган16.

5. Таникли тарихчи ва факих Абу Жаъфар Мухаммад ибн Жарир ибн Язид Табарийнинг (224-310/839-923) куп жилдлик «Тарихи Табарий» асари. Бу китоб «Тарих ар-русул вал-мулук» (ПаЙFамбарлар ва подшолар тарихи) номи билан хам машхур. Асарда Одам алайхиссаломдан узи яшаган давргача булган

17

тарихни исноди билан мухтасар холда келтирган. Бу китоб ислом тарихи буйича асосий манбалардан бири сифатида кенг фойдаланилади.

6. Тарихчи ва мухаддис Абу Бишр Мухаммад ибн Ахмад ибн Х,аммод

18

Дулабий Ансорийнинг (224-310/839-923) «Ахбар ал-хулафо» асари. Бу китобнинг хам бизгача етиб келганлиги маълум эмас. Ибн Касир китобнинг номини зикр этмасада, бу мавзуда у кишидан килинган ривоятларни уз китобида келтириб утган19.

7. Нахвшунос олим ва хофиз Абу Абдуллох Иброхим ибн Мухаммад

20

ибн Арофа Нифтавайхнинг (244-323/858-935) «Тарих ал-хулафо» асари . Бу китобнинг бизгача етиб келганлиги маълум эмас. Лекин китобни Имом Захабий21 ва Имом Суютий22 уз китобларида зикр килиб утган. Китоб икки жилддан иборат булиб, Кохир Биллох Абу Мансурнинг (320-322/932-934)

13 Хатиб Багдодий. Тарихи БаFдод. I, 465 б. II, 276 ö.XII, 58 б. XXIII, 660.

14 Суютий. Тарих ал-хулафо. тадкикчининг мукаддимаси. 26 б. Имом Захабий «Сияр аълом ан-нубала» китобида: «Абдуллох ибн Мухаммад ибн Убайд ибн Суфён Абу Дунё «Хулафо» асарида шундай ривоят килди» деган жумлани келтирган. III, 389 б.

15Хатиб БаFдодий. Тарихи Багдод!, 86 б. 145 б. II, 120 б. IV, 108 б. XI, 236 6.XVI, 9 б.

16 Ибн Адим. БуFя ат-талаб фи тарихи Х,алаб. II, 605 б.

17 «Иснод» сузининг икки хил маъноси бор: 1. Бир сузни унинг айтувчисига нисбат бериш, суяб куйиш, «Бу гапнинг эгаси фалончи» дейиш «Иснод» дейилади. 2. Матнга олиб бориб боFловчи кишиларнинг силсиласи «Иснод» дейилади. Бу маънода «Иснод» ва «Санад» бир хилдир. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. Мусталахул хадис. 30 б.

18 Даъжаний. Маварид ибн Асокир фи тарихи Димашк. 159 б.

19Ибн Касир. Ал-Бидояту ван-нихоя. VI, 787 б. VIII, 326 б.Х, 252 б. XI, 145 б.

20Даъжаний. Маварид ибн Асокир фи тарихи Димашк. 160 б.

21Имом Захабий. Сияр аълом ан-нубала. XI, 386 б.

22Имом Суютий.Тарих ал-хулафо. 94 б.

om

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

xanu^anurura Kagap ë3H.nraH. Höh AcoKup 6y ôopaga y KumugaH KH^HHraH puBoaraapHH y3 KHTOÔuga KemupuS yTraH23.

8. EyroK an^OManapgaH ôupu, Tapuxga «CyraH» homh ôu.raH TaHH^raH Mamxyp maTpaH^ yÖHHHHcH, aguô Ba moHp Aôy EaKp MyxaMMag höh ^xë Aôgymox Cy^HHHHHr (267-336/880-947) AôôocHH^ap Ba yrapHHHr moup^apura SaFHm^aHraH «Amtapy aB^ag an-xyra$a Ba axôapuxuM mhh KHTaôu Abpok» (Abpok KHTOÔugaH xanu^anap ôo.nanapHHHHr metp^apu Ba yrapHHHr xaôap^apu) khtoôh. Acapga xanu^anap ôo-nanapuHHHr Ba EaHH AôôocHHHr ë3raH metp^apu ôaëH KH^HHraH ôynuô, xanu^a MytTa3 Suprax MyxaMMag (252-255/866-869) gaBpurana ë3H^raH. Acap h^k ôop 1936 hh^h Mucpgaru «MaTÔyoTH Cobhh» MaTÔyoTHga non этн.пгaн.

9. Myxagguc Ba aguô Aôy MyxaMMag Hcmohïï höh Ahh höh Hcmohïï

24

XaTTOÔHHHHHr (Ba$ 350/961) «MyxTacap Tapux an-xyra$o» acapu . Höh AcoKup

25

y3 KHTOÔuga ôy acapgaH hkthöoc KernupraH . Myan^u^ KHTOÔuga Pacynyraox co.maraoxy araöxH BacamaMHHHr cuHparaapH Ba pomug xanu^anap gaBpu, myHHHrgeK, yMMaBHH^ap Ba aôôocuH^ap gaB^araHHHr y3H amaraH gaBprana ôynraH TapuxHHH KHCKana Tap3ga ëpmraH. YHga MyKTa^HH Suprax (289-295/902908) xanu^anuru gaBpuga Höh Maxpy^ K,apMaraö homh ÔH^aH Mamxyp ôy^raH ahh höh AôgymoxHHHr xypy^H xaKuga xaM KHCKana TyxTanuô yTraH. KuTOÔHHHr ôrorana ôupuHHH khcmh eTHÔ Ke^raH Ba y 1389/1969 hh^h h^k ôop ^aHuaHHHr «,3,op KyTyôu KoneHrareH» HampuëTuga non этн^гaн.

10. Myxagguc Ba hmom Aôy Hocup 3yxaHp höh X,acaH höh Ahh Ky3OtHHHHHr (Ba$ 454/1062) «KuTaô an-aHÔau 6h aHÔua Ba TaBopux an-xy^a^a Ba BanaaT an-yMapo» (AHÔuë^ap xaôap^apu, xanu^anap Tapuxu xaMga aMup^ap ôomKapyBH xaKuga xaôap^ap) acapu. KuTOÔga OgaM anaöxuccanoMgaH xu^puö 427/1036 HH^rana, atHH k,ohm ôu-aMpu^^ax (422-467/1021-1075) gaBpurana MyxTacap xogga ëpuTH^raH. Acap 1418/1998 hh^h h^k MapoTaôa EaHpyr maxpugaru «MaKTaôaT an-acpua» HampuëTuga non этн^гaн.

11. Tapuxga «Höh X,a3M» homh ôu^aH TaHH^raH aHganycuanHK ^aKux an^OMa Ba Tapuxnu Aôy MyxaMMag Ahh höh AxMag höh Catug höh X,a3M 3oxupHHHHHr (384-456/994-1064) «AcMa an-xyra$a Ban-ByraTH Ba 3HKpu MygaguxuM» (Xanu^a Ba BO^uH^ap ucM^apu xaMga ôomKapyB MyggaT^apuHHHr 3HKpu) khtoôh. Acapga acocaH pomug xanu^anap, yMMaBHH^ap, aôôocuH xanu^a Aôy ^at^ap K,ohm ôu-aMpu^^ax gaBpu (422-450\1031-1058-59) Ba myHHHrgeK yHgaH KeHHHru xanu^anap Ba AHganycuaga Ty3H^raH yMMaBHH^ap gaB^aTH

23 Höh AcoKup. Tapuxy ^HMamK. LXVIII, 47 6. 24gat®aHHH. MaBapug höh Acokhp Tapuxu ^HMamK. 160 6. 25h6h AcoKup.Tapuxy gaMamK. LIV, 60 6.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

BO^HH^apHHHHr ucM^apu xaMga yrapHHHr bo^hh^hk Myggaraapu Ke.rrHpH.nraH. Acap h^k 6op 1407/1987 hh^h EaöpyT maxpugaru «Myaccac an-apaöua ra-g-gupoca BaH-Hamp» HampuëTuga non этн^гaн.

12. TapuxHH Ba $aKux an^oMa ÄöynxacaH MyxaMMag höh ahh höh MyxaMMag höh HMpoHHÖHHHr (Ba$ 580/1184) «Än-HHÖay Tapuxu an-xyra$a» (Xanu^anap Tapuxuga xaöap^ap) acapu. Ey khtoö Myarau^ ToMoHugaH ë3H^raH Mamxyp acap^apgaH öyrnö, yHga Pacynynnox coraaraoxy anaöxu Bacan^aMHHHr cuHparaapu, pomug xanu^anap Ba yMMaBHH xyKMgop^apHHHr ucM^apu xaMga nogmo^HK gaBp^apu MyxTacap xogga ëpuTH^raH. ffly ^yM^agaH, aööocuö xyKMgop^ap gaBpu HucöaTaH KeHrpoK ëpuTH^raH öyrnö, aööocuö xanu^a Aöy My3a$$ap MycraH^ug ÖH.max (555-566/1160-1170-71) gaBpurana ôaëH KH^HHraH. Khtoö kochm CaMHpouö ToMoHugaH TagKHK kh^hhhö, 1421/2001 hh^h h^k öop Kpxuparu «,3,op an-a^aK an-apaöua» HampuëTHga non этн^гaн.

13. Aöy MapBoH Aögy^ManuK höh kochm höh Kapgaöyc TaBBa3poÖHHHr (Ba^ 580/1184) «Än-HKTH$ay mhh Tapux an-xyra$a» (Xanu^anap Tapuxu Öopacuga KH^oa KHnyBHH khtoö) acapu. Khtoö hkkh KucMgaH HÖopaT öyrnö, öupuHHH KucMga Pacyny.mox co.nnannoxy anaöxu Bacan^aMHHHr cunparaapH Ba pomug xanu^anap xaMga yMMaBHÖ^ap gaB^aTH Tapuxu ypuH эгaп^aгaн. Hkkhhhh KucMga эca aööocuö xyKMgop Aöy My3a$$ap MycTaH^ug ÖHmax (555-566/11601170-71) gaBpurana ëpuTH^raH. fflyHHHrgeK, Myanra^ y3 acapuga ÄHganycuaga Ty3H^raH yMMaBHÖ^ap gaB^ara xaKHga xaM KucKapoK TyxTanuö yTraH. Khtoö goKTop Corax höh Äögynnox FoMHguö ToMoHugaH TagKHK kh^hhhö, 2013 öu^ga EaöpyT maxpugaru «,3,op an-Kyryö an-u^Mua» HampuëTuga non этн^гaн.

14. Y3 gaBpuHHHr eTyK Myxagguc oahmh Ba $aKux Äöyn^apo^ AögypaxMoH höh A^h höh ^aB3HÖHHHr (Ba$ 594/1200) «Än-Mucöax an-My3UbH

xura^a an-MycTasHÖt» (MycTasHÖt xanu^anuruHH ëpHTyBHH nupoK) acapu. Ho^ub Äögynnox HöpoxuM ymöy khtoöhh EaFgog yHHBepcureTHHHHr MapKa3uö KyTyöxoHacuga caK^aHaguraH Hycxa acocuga TagKHK KHnraH öyraö, 2000 hh^ EaöpyT maxpugaru «fflupKar an-MaTÖyoT ^HT-TaB3Ht BaH-Hamp» HampuëTuga non этн^гaн.

15. Höh ^aB3HÖHHHr Öy MaB3yga ë3H^raH öomKa öupuK acapu «Än-MyHTa3aM TaBopux an-My^yK Ban-yMaM» (nogmo^ap Ba xa^K^ap Tapux^apuHHHr TapTHÖ^aHumu) khtoöh. Acap ^aMH 18 ^H^ggaH HÖopaT öyraö, OgaM anaöxHccanoMHHHr TyFH^umugaH 574/1178 ÖHnrana MyxTacap ëpuTH^raH. ÄcapHHHr Cyxaö^ 3aKKop ToMoHHgaH TagKHK kh^hhhö, 1415/1995 hh^h EaöpyT maxpugaru «^op an-^HKp» HampuëTHga non этн^гaн.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

16. AôynxaTroô YMap höh X,acaH höh A.h höh MyxaMMag H3OBHHHHHr (544-633/1150-1233) HupuK «AH-Huôpoc Tapux xyno^a ôaHH an-aôôoc» (EaHH Aôôoc xanu^anapHHHHr Tapuxugaru ëpmyBHH Mamtana) acapu. KuTOÔga acocaH Ca^^ox gaBpugaH MycTa3HH ÖH-aMpunnax (567-575/1172-1180) gaBpurana gaB^aTHHHr h^thmohh Ba cuëcHH xaëTH xaKHga cy3 ropuTHnraH. Ey khtoö 1946 hh.h EaFgog maxpugaru «Maopu^» HampuëTuga non этн..гaн.

17. Aôy Cypyp A.h höh Aôgynnox höh MyxaMMag PyxuHHHHr (Ba$ 648/1250) «EanoFaTy 3ypo$a 3HKpu TaBopux an-xyna^a» (Xanu^anap TapuxnapHHH 3HKp Kunumga eTyK ôanoFaT) acapu. KuTOÔga acocaH Pacynynnox co.man.roxy anaöxu BacannaMHHHr Hacn-HacaônapH, cu^araapH Ba pomug xanu^anap gaBpu myHHHrgeK, TaHHKnu xanu^anapHHHr ucMnapu xaMga ynapHHHr xyKMpoH.HK KunraH gaBpnapu aKc эттнpнnгaн. Ey khtoö 1327/1909 hh.h Mucpgaru «AH-Ha^ax» HampuëTHga non этнnгaн.

18. AôynxacaH A.h höh MyxaMMag höh MaxMyg Ka3apyHHHHHHr (611697/1214-1297-98) «MyxTacap Tapux mhh aBBa. a3-3aMaH una MyHTaxa gaB.aTH ôaHH aôôac» (3aMOHHHHr HÔTHgocugaH ôaHH Aôôoc gaBnaTHHHHr HHTuxocurana ôynraH MyxTacap Tapux) acapu. KuTOÔga Pacynynnox connannoxy ananxu BacannaMHHHr cuHpaTnapu Ba Fa3OTnapu KenTupunHÖ, Aôy EaKp CuggHK gaBpugaH xanu^a MycTatcuM Aôgynnox (640-659/1243-1261) gaBpurana aKc эттнpнnгaн. Khtoö Mycra^o ^aBBag TOMOHHgaH TagKHK этнnнô, 1390/1970 hh.h EaFgog maxpugaru «MaKTaôaTy Hyp» HampëTHga non этнnгaн.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

19. Aôy Aôgynnox MyFynTOH höh Kynaö^ höh Aôgynnox EaK^ypuÖHHHr (689-762/1290-1361) «MyxTacap Tapux an-xyna^o» khtoöh. Xanu^anap Tapuxura ôaFHmnaraH ôy MyxTacap khtoö acocaH reorpa^ua, Tapux Ba ôomKa h^thmohh $aHnap ôunaH naMÔapnac öof.hk ôynuô, yHga pomug xanu^anap gaBpugaH Aööochh xyKMgop MytTacHM ôunnax (640-659/1243-1261) gaBpurana ôaëH KunHHraH. Khtoö Ocuë KanHHÔOH A.h Eapux TOMOHHgaH h.mhh TagKHK kh.hhhö, 2001 hh.h Kpxupagaru «,3,op an-^axp nu-H-Hamp Ba-T-TaB3HHt» HampuëTHga non этнnгaн.

20. TapuxHH Ba aguô Aôynaôôoc AxMag höh A.h höh AxMag KanKamaHgHHHHHr (756-821/1355-1418) «Maacup an-HHa^a MatanHM an-xuna^a» (Xanu^anuK anoMarnapugaru roKcaK $a3Hnaraap) acapu. Ymôy acap Myannu^HHHr Mamxyp acapnapugaH ôupu ôynuô, y hkkh KucMgaH uôopaT. EupHHHHcu, xanu^anuK KaH Tap3ga Synumu Ba yHra caHnaHum HynnapH xycycugagup. Hkkhhhh KucMHga, xanu^anap, xycycaH, Aôy EaKp CuggHK gaBpugaH MycTatHHÔunnax (808-815/1406-1412) gaBpurana ë3unraH. Khtoö

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

ÄögycaTTop ÄxMag Oupo^ ToMoHHgaH TagKHK kh^hhhö, 2008 hh^h KyBaÖT maxpugaru «MaTÖyaTy xyKyMaT an-KyBaÖT» HampuëTHga non этн^гaн.

21. TapuxHH Ba amoMa ÄöyrnMaxocHH höh TaFpHÖepguÖHHHr (Ba$ 874/1470) «MaBapug an-^aTo^a MaH Banua ac-cyrnoHa Ba-^-xu^a^a» (Xanu^anuK Ba nogmoraKKa caö^aHraH KHmH.rap xaKHga .toth^ MaHÖa) acapu. Kmoöga Aöy EaKp CuggHK xanu^anuK gaBpugaH MycTatHH Öumax (808-815/1406-1412) gaBpurana Ke^Tupu^raH. khtoö ^oktop Haöuö^ MyxaMMag Aögyra3H3 ToMoHHgaH TagKHK kh^hhhö, 1412/1992 hh^h KoxupaHHHr «,3,op an-Kyryö an-Mucpua» HampuëTHga non этн^гaн.

22. Aöy^^a3^ ^ano^ugguH ÄögypaxMoH CyroTHÖHHHr (849-911/1445-1505) «Tapux an-xyra$o» acapu. Khtoö MyxaMMag FaccoH Hacyx Ä3Kyn XycaÖHHÖ ToMoHHgaH TagKHK KH^HHraH öyrnö, KaTapgaru «Bu3apo an-aBKo^ am-mytyH an-HaraMHÖa» Myaccacuga non этн^гaн. ÄcocaH KHToöga Aöy EaKp CuggHK gaBpugaH cyHrru aööocuö xanu^a MyTaBaKKH^ anamox (884-903/1479-1498) gaBpurana, myHHHrgeK ÄHganycuaga Ty3H^raH yMMaBHÖ^ap, yöaögHH^ap gaB^aTH, EaHH ToöaToöa anaBuö X,acaHuö^ap gaB^aTH Ba TaöapucToH gaB^aTugaru nogmo^apHHHr ucM^apu xaMga xanu^anuK ÖH^^apu KucKana Ke^Tupu^raH.

^acraaö, Öy roHanumra h^k KagaM ToöetHH^ap gaBpuga KyÖH^gu. Eh3 roKopuga Ke^TupraH acap^ap VIII acpgaH to XV acprana öynraH gaBp opanuFuga ë3H^raH öy^HÖ, xap Öupu y3 3aMoHHra anoKagop MyxHM MaHÖanap KaTopuga caHanagu. Ey acap^ap «Xanu^anap TapuxH»HH ypraHHmga MaHÖanapHHHr Öup-Öupura KeTMa-KeT naMÖapnac öof^hk xo^ga puBo^raHum K^accu^HKaTcuacHHH Tax^H^ KH^um Hyrara Tymuö onumga KyMaKHH Ba3H$acuHH yTaöguraH MyxHM ac^ MaHÖanap xucoö^aHagu. fflyHHHrgeK, yrap Ha^aKaT «Xanu^anap Tapuxu», öa^KH öyTyH hc^om H^M^apHHH ypraHHmga xaM MyxHM axaMHaT Kacö этagн.

Eup ^uxaTHH yHyTMac^HK KepaKKH, xanu^anap xaKHga ë3H^raH gacraaÖKH KHToö^ap Mat^yM gaBp ÖH^aH nerapanaHHÖ, Öup ëKH Öup HenTa xanu^anap gaBpuHH ëpHTHm ÖH^aH KH^oa^aHraH. Yma gaBpHHHr öyroK oahmh hmom ^ano^uggHH CyroTHÖ öyHH эtтнpo$ этнö, Öy Öopaga öat3H ^HKp^apHH KemupHÖ yTraH. ffly ^yM^agaH, y3 cy3uga Myamu^, Öy coxaga um xanu y3 HHxoacura eTMaraH^urura umopa KH^raH Ba ÖyHH эtтнöopgaн neTga Ko^gupMaö, ymöy MaB3yga ypTana xa^Mgaru «Tapux an-xy^a^o» acapuHH ÖHTraH. KuToöga Ke^Tupu^raH maxc Ba xogucanapHHHr xap Öupu xaKHga Kyn^aö KHToö^ap ÖHTH^raH. YHHHr MaKcagu BoKeanap Ta^cu^oTHHH TyraK ôaëH KH^um эмac, öa^KH

XY^OCÄ

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

6y khtoöhh yKHraH KHmuga ymôy Tapux xaKHga yMyMHH TacaBByp maKmaHTHpum Ba энг 3apypHH MatnyMOTnapHH TaKgHM Kunumgup.

ffly ôunaH ôupra, ôy coxagaru acapnapHHHr Kyn khcmh xanu h.mhh ^uxaTgaH KeHr ypraHH^MaraH, ynap ôunaH aKHHgaH TaHHmum Ba TagKHK Kunum эca Hc.om TapuxHHH KHëcuH ypraHHm HyHanumura acoc Synumu MyMKHH.

fflyHHHrgeK, 14 acpnuK Tapuxu hc.om gaBpu ôunaH y3BHH 6of.hk ôynraH MapKa3HH Ocuë MHHTaKacuga, ^yMnagaH y3 ropTHMH3ga xaM «Xanu^anap Tapuxu» pyKHH ocTHgaru acn MaHÔanap ôunaH aKHHgaH TaHHmum Ba Kenrycuga ôy acapnapHH y3ÔeK THnura Tap^HMa Kunum ôopacuga xaM KyH caHHH KH3HKHm-Tanaô opTHÔ ôopMOKga.

^OH^Â^ÂHrAH A^AEHËT^ÂP PYH^ATH (REFERENCES)

1. Aôyn^apo^ MyxaMMag höh hcxok höh MyxaMMag höh hcxok MytTa3HnHH. OuxpucT. AHMaH Oyog Caug TagKHKH. - .HoHgoH: Myaccaca an-^ypKOH nH-Typocu an-HcaMHH. 1429/2009. III.

2. Aôy an-KpcHM CYnaHMOH höh AxMag höh AHroô TaôapuH. Tapuxu TaôapuH. Aopyn a^Kapug-gaB^Ha. 1430/2009.

3. Aôy X,othm MyxaMMag höh X,h66oh höh AxMag. Ac-CaKO^aT. ^aupoTy n-Maopu^ an-ycMaHHa. 1393/1973. XI.

4. Aôy EaKp AxMag höh A.h höh Coöht XaTHÔ EaFgoguH. Tapuxy EaFgog. -EaHpyr: an-Fapô an-ucaMuH. 1422/2001. XXI.

5. ffluxoôuggHH Aôy Aôgynnox ËKyr X,aMaBHH PyMHH. Myt^aM an-ygaôa. -EaHpyr: an-Fapô an-ucnaMHÖ. 1413/1993. VII.

6. AôgynManHK höh MyxaMMag TaBa33apHH. an-HKTH^ay mhh Tapux an-xyna^a. -Kpxupa: an-Kyryô an-Mucpua. 1391/1971.

7. Aôyn Kochm A.h höh X,acaH höh X,HÔ6aTynnox Höh AcoKHp. Tapuxy MagHHaTy ^HMamK Ba 3HKpy $a3nyxa Ba TacMHaTy MaH xannaxa MHHan aMacun. -EaHpyr: ^op uxay -T-Typoc. 1415/1995. LXX.

8. Aôy Aôgynnox fflaMcugguH MyxaMMag höh AxMag höh Ycmoh 3axaÔHH fl,aMamKHH. Cuap atnoM aH-Hyôana. - EaHpyr: ^op an-^HKp. 1413/1993. XXIII.

9. Aôyn^ugo Hcmoh. höh YMap höh Kacup ^aMamKHH. An-EugoaTy BaH-HHxoa. - EaHpyr: MaKTaôaT an-Maopu^. 1410/1990. XV.

10. Aôy ^apoga YMap höh AxMag höh X,HÔ6aTynnox YKaHnuH. EyFa aT-Tanaô Tapuxu X,ana6. - EaHpyr: ^op an-^HKp. 1408/1988. XII.

11. Aôy EaKp ^anonuggHH AôgypoxMaH CyroTHH. Tapux an-xyna^o. MyxaMMag FaccoH Hacyx A3Kyn XycaÖHHÖ Ba ôomKanap TagKHKH. - Karap: BroapoTyn aBKO^ am-mytyH an-ucnaMHa. 1434/2013. Hkkhhhh Hamp.

o

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

12. A6y EaKp ^anoraggHH ASgypoxMaH CyroTHH. TagpuS ap-poBHH. TopHK AB3ymox Tag^HKH. - Pue3: An-MaKTa6aTy an-acuMa. 1424/2003. III.

13. A6y EaKp ^anoraggHH ^anoraggHH ASgypoxMaH CyroTHH. Tapux an-xyra$o. ASgyraox ffloKHpoB Tap^HMacH. Xanu^anap TapHXH. - TomKeHT: "Sharq". 1441/2020.

14. XaHpugguH h6h MaxMyg h6h MyxaMMag h6h Ahh h6h Oopuc 3hphkhhh ^HMamKHH. An-At^OM. - Eaftpyr: ^op an-H^M hh an-ManaftHHHH, 1423/2002. VIII.

15. To^an Cytyg ,3,at^aHHH. MaBapug h6h AcoKHp $hh Tapuxu ^HMam^. -MagHHa: an-^atMHaTy -H-Hc.raMHtf. 1425/2004. Ehphhhh Hamp.

16. A6gy^asH3 ^ypufi. HamtaTy H^My Tapux HtHgan-apaS. - Eaftpyr: MapKa3 ag-gupaca an-BaxgaTy -h- apaSua. 1428/2007. Hkkhhhh Hamp.

17. fflaftx MyxaMMag CogHK MyxaMMag Mcy$. MycTanaxy^ xaguc. - TomKeHT:

Hamp» HampueT-MarSaacH. 2018.

18. ^ypaSeK ^ymaTOB. TepMH3HHHr 6e3aBO^ Kantanapu exyg TepMH3 Tapuxu. -TomKeHT: YANGI NASHR, 2017.

19. Abott, Nabia. Studies in Arabic literary Papyri. Chicago, IL: University of Chicago Press {1957-1972}),3 vol. (Oriental Institute publications; v. 75-77,3 vols. 1: Historical Texts, p.

20. Jalaluddin as-Suyuti. History of the caliphs. Translated from the original Arabic by Major H.S. Jarrett. Calcutta: printed by J.W. Tomas, Baptist mission press. And published by the Asiatic society, 57, Park street, 1881.

21. Celaleddin Suyuti. Halifeler Tarihi. Arap?a aslindan 5eviren: Onur Ozatag. -Istanbul: Otuken, 2014.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.