Научная статья на тему 'ХАЛҚАРО ЎТКАЗИШ ПУНКТЛАРИДА ЧЕГАРА НАЗОРАТИ ХИЗМАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

ХАЛҚАРО ЎТКАЗИШ ПУНКТЛАРИДА ЧЕГАРА НАЗОРАТИ ХИЗМАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
165
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муҳим транзит йўлаклари / чегара хизмати / чегарани белгилайдиган халқаро ҳуқуқий нормалар / таркибий қисми / назорат / божхона органларининг барча турлари / мувофиқлаштирувчи роли / мамлакатларда чегараларни кесиб ўтиш тартиблари / ўрнатилган тартиб. / important transit corridors / border service / international legal norms defining the border / component / control / all types of customs authorities / coordinating role / border crossing procedures in the countries / established order.

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Бобуржон Холмаматович Тўйчиев

Чегаралараро ҳаракатларнинг тобора кўпайиши давлат чегараларини самарали бошқариш процедураларининг ривожланишга таъсир қилмоқда. Чегарадан ўтишни осонлаштириш процедуралари (вақтинчалик ва ҳужжатли расмиятчиликлар), айниқса, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Марказий Осиё иқтисодиёти учун махсус дастурида (СПEКА) иштирок этадиган мамлакатлар учун долзарбдир. Россия, Озарбайжон, Афғонистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва дунё бўйлаб муҳим транзит йўлаклари ўтадиган Ўзбекистон Шарқий Осиё ва Европадаги савдо марказлари, туризм, меҳнат билан бандлик, миграция асосида муқобил йўлакларни ишлаб чиқиш, тизимни электронлаштириш, ҳар томонлама муносабатларда ривожланишга ёрдам беради. Минтақа давлатларининг ўзаро ривожланишига таъсир кўрсатадиган инфратузилма ҳам аслида чегара хизматини такомиллаштиришга боғлиқ. Мазкур мақолада айнан шу масала хусусида таклиф ва мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF BORDER CONTROL SERVICE AT INTERNATIONAL TRAFFIC POINTS

The growing number of cross-border movements is affecting the development of effective state border management procedures. Border facilitation procedures (temporary and documentary formalities) are especially relevant for countries participating in the United Nations Special Program for the Central Asian Economy (SPECA). Uzbekistan, which has important transit corridors to Russia, Azerbaijan, Afghanistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan and around the world, will promote trade centers in East Asia and Europe, tourism, employment, development of alternative corridors based on migration, electronic system, development of comprehensive relations. . The infrastructure that affects the mutual development of the countries of the region also depends on the improvement of the border service. This article offers suggestions and comments on this issue.

Текст научной работы на тему «ХАЛҚАРО ЎТКАЗИШ ПУНКТЛАРИДА ЧЕГАРА НАЗОРАТИ ХИЗМАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

ХАЛЦАРО УТКАЗИШ ПУНКТЛАРИДА ЧЕГАРА НАЗОРАТИ ХИЗМАТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Бобуржон Холмаматович Туйчиев

Куролли кучлар академияси, капитан

АННОТАЦИЯ

Чегаралараро харакатларнинг тобора купайиши давлат чегараларини самарали бошкариш процедураларининг ривожланишга таъсир килмокда. Чегарадан утишни осонлаштириш процедуралари (вактинчалик ва хужжатли расмиятчиликлар), айникса, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Марказий Осиё иктисодиёти учун махсус дастурида (СПЕКА) иштирок этадиган мамлакатлар учун долзарбдир. Россия, Озарбайжон, Афгонистон, Козогистон, Киргизистон, Тожикистон, Туркманистон ва дунё буйлаб мухим транзит йулаклари утадиган Узбекистон Шаркий Осиё ва Европадаги савдо марказлари, туризм, мехнат билан бандлик, миграция асосида мукобил йулакларни ишлаб чикиш, тизимни электронлаштириш, хар томонлама муносабатларда ривожланишга ёрдам беради. Минтака давлатларининг узаро ривожланишига таъсир курсатадиган инфратузилма хам аслида чегара хизматини такомиллаштиришга боглик. Мазкур маколада айнан шу масала хусусида таклиф ва мулохазалар баён этилган.

Калит сузлар: мухим транзит йулаклари, чегара хизмати, чегарани белгилайдиган халкаро хукукий нормалар, таркибий кисми, назорат, божхона органларининг барча турлари, мувофиклаштирувчи роли, мамлакатларда чегараларни кесиб утиш тартиблари, урнатилган тартиб.

IMPROVEMENT OF BORDER CONTROL SERVICE AT INTERNATIONAL

TRAFFIC POINTS

Boburjon Kholmamatovich Tuychiev

Armed Forces Academy, Captain

ABSTRACT

The growing number of cross-border movements is affecting the development of effective state border management procedures. Border facilitation procedures (temporary and documentary formalities) are especially relevant for countries participating in the United Nations Special Program for the Central Asian Economy (SPECA). Uzbekistan, which has important transit corridors to Russia, Azerbaijan, Afghanistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan and around the world,

will promote trade centers in East Asia and Europe, tourism, employment, development of alternative corridors based on migration, electronic system, development of comprehensive relations. . The infrastructure that affects the mutual development of the countries of the region also depends on the improvement of the border service. This article offers suggestions and comments on this issue.

Keywords: important transit corridors, border service, international legal norms defining the border, component, control, all types of customs authorities, coordinating role, border crossing procedures in the countries, established order.

КИРИШ

Бугунги кунга келиб, мамлакатларда чегараларни кесиб утиш тартибларини уйгунлаштириш мадсадида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Европа Идтисодий Комиссияси чегарани турли тартибда кесиб утиш тартибини осонлаштириш, асосий юк келадиган пунктларнинг СПЕКАга аъзо мамлакат ва умумий ягона процедуралари тупламини таклиф дилиб, чегара пунктларидан утишни тартибга солувчи нормативларни дабул дилиш буйича таддидотларни бошлаган.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 18 ноябрдаги 912-сонли "Узбекистон Республикасининг давлат чегараси ордали утказиш пунктларида чегара, божхона, санитария-карантин, фитосанитария ва ветеринария назоратини ташкил этиш тартибини янада такомиллаштириш тугрисида"ги ^арорига кура Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республикаси Давлат божхона хизмати органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги 2018 йил 12 апрелдаги ПФ-5414-сон Фармонига, Узбекистон Республикаси Президентининг «Ташки идтисодий фаолиятини янада тартибга солиш хамда божхона-тариф жихатдан тартибга солиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида» 2018 йил 29 июндаги П^-3818-сон, «Техник жихатдан тартибга солиш, стандартлаштириш, сертификатлаштириш ва метрология тизимларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида» 2018 йил 12 декабрдаги П^-4059-сон ва «Ташди идтисодий фаолиятни амалга оширишда маъмурий тартиб-таомилларни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида» 2019 йил 23 апрелдаги П^-4297-сон дарорларига мувофид, шунингдек, Узбекистон Республикасининг давлат чегараси ордали утказиш пунктларида чегара, божхона, санитария-карантин, фитосанитария ва ветеринария назорати органлари уртасида самарали хамкорликни таъминлаш мадсадида Узбекистон Республикасининг Давлат чегараси ордали шахслар, транспорт воситалари ва товарларни утказиш

пyнктлaридa 4erapa, божхона, сaнитaрия-кaрaнтин, фитосaнитaрия Ba ветеринария нaзорaтидaн yткaзиш тaртиби тyFрисидaги низом кабул килинган. yHra кyрa, Узбекистон Респyбликaси конунчилиги Ba халкдро шaртномaлaригa риоя этилишини тaъминлaш учун Узбекистон Республикаси дaвлaт божхонa хизмaти оргaнлaри томонидaн, жyмлaдaн, хaвфни бошкариш тизимидaн фойдaлaнгaн холда aмaлгa оширилaдигaн чорa-тaдбирлaр, божхонa рaсмийлaштирyви, божхонa чегaрaси оркали олиб yтилaдигaн товaрлaр вa трaнспорт воситaлaрининг божхонa нaзорaтини таъминлаш учун божхота органлари мансабдор шахслари томонидан aмaлгa ошириладиган божхона оперaциялaри, ветеритария назорати, одамлар ва хайвонлар хаёти хамда саломатлигини химоя килиш, хайвонлар касалликлари кУзFaтyвчилaрининг ташувчилари 6улиши мумкин булган предметлар ва товарларни, шунингдек, «Ветеринария тyFрисидa»ги Узбекистон Республикаси ^онунида белгиланган давлат ветеринария назорати объектларини назорат килиш максадида хайвонларнинг юкумли касалликлари олиб кирилишидан мухофаза килишни таъминлаш учун чегара назорати ветеринария пунктлари томонидан (кейинги уринларда давлат ветеринария назорати пунктлари деб аталади) хайвонлар хамда улардан олинадиган махсулотларга нисбатан амалга ошириладиган комплекс тадбирлар асосида амалга оширилади.

Шахслар, транспорт воситалари ва товарлар харакатланадиган йуналиш буйича Узбекистон Республикаси худудига киришда чегара, божхона, санитария-карантин, фитосанитария ва ветеринария назорати амалга ошириладиган дастлабки утказиш пункти кушма наряд, транспорт воситалари ва товарларни биргаликда назорат килишга жалб этиладиган давлат назорати органлари вакилларидан иборат таркибда назорат тартиб-таомиллари, давлат назорати органлари томонидан Давлат чегараси оркали yтaдигaн шахслар, транспорт воситалари ва товарларга нисбатан уз ваколатлари доирасида амалга оширилади.

МУХ,ОКАМА

Халкаро стандартлар ва товарларни кесиб утишда назорат килиш тартиби чегараларда маълум даражада турли хил халкаро хужжатлар асосида бажарилади. Асосий Урин БМТнинг шартларни yЙFyнлaштириш тyFрисидaги Халкаро конвенциясига тартибига биноан юритилади. 1982 йилдан бошлаб, чегараларда товарларни назорат килиш, кайта куриб чикилган Киото конвенцияси, ЖСТнинг савдони осонлаштириш тyFрисидaги битими, Халкаро ташкилотлар (Европа Иттифоки, ЭХХ,Т, Жахон банки) тавсияларига кура узларининг чегараларини бошкдриш концепцияларини ишлаб чикиш асосида, хусусан, "чегараларни комплекс бошкариш" (Integrated Border Management) асосида амалга оширилади.

Йирик лойихаларни муваффакиятли амалга оширишда келишмовчиликлар халакит беради. Минтака давлатларининг ташки сиёсий карашлари ва

манфаатлари, сабабли ривожланиш истикболларини бахолашга интилишларининг олдиндан айтиб булмайдиганлиги, минтакавий транспорт тизими хам жуда кийин расмийлаштириш билан боглик муаммоларга дуч келишини ва минтакадаги барча мамлакатларнинг чегара утказиш пунктларини уйгунлашувини йулга куйилиши лозимлигини тавсия этади.

Шу билан бирга, чегарадаги назоратни осонлаштирувчи хамда амалга ошириш учун ягона стандарт ва кетма-кет коидалар, халкаро стандартлар томонидан тавсия этилган назорат пунктлари мавжуд эмаслиги хам чегара назоратидаги муаммоларни келтириб чикаради.

Чегарада назорат сиёсатига таъсир килувчи халкаро меъёрлар коидаларини умумлаштириш, ташкил килишнинг бир катор принципиал мухим масалаларини ажратиб курсатиш максадга мувофикдир.

Халкаро стандартлар чегара хизматларининг макбул сонини тавсия килади. Чегарадан енгил утишни текшириш куйидагиларни уз ичига олади (лекин асосий тартиботда факат шу холат билан чегараланмайди):

> иммиграция назорати;

> божхона текшируви;

> санитария, фитосанитария / ветеринария назорати ва карантин;

> товарларнинг сифат сертификатларини текшириш (коида тарикасида, озик-овкат махсулотлари учун);

> транспорт назорати (транспорт рухсатномалари ва лицензияларини текшириш, огирлиги;

> транспорт воситаларининг улчамлари ва улчамлари, йул хаки ёки соликларни йигиш ва ва бошкалар).

Халкаро стандартлар асосидаги текширувлар руйхат асосида белгиланади, аммо мураккаб коидаларни уз ичига олмайди. Чегарада пунктларидаги бизнес махсулотларига доир жараёнлар учун давлатлараро келишувларни тавсифловчи хужжатлар асосида амалга оширилади. Бундан ташкари, хужжатларда паспорт назорати ва божхона расмийлаштирилиши кераклиги аник курсатилган чегарани кесиб утган хар бир транспорт воситасига нисбатан амалга оширилади, шунинг учун бундай текширувлар учун доимий равишда чегара масъул булимлар вакили булиши керак.

НАТИЖА

Бошка текширишлар алохида-алохида амалга оширилиши мумкин ва уларнинг сони транспорт окимининг турига, нуктанинг географик жойлашувига боглик ва чегарадан утиш ва чегара оркали олиб утиладиган товар турлари хам алохида давлат томонидан белгилаб куйилади.

Чегарани белгилайдиган халкаро хукукий нормаларнинг яна бир таркибий кисми назорат хисобланиб, бу божхона органларининг барча турларини ташкил этишда мувофиклаштирувчи ролни бажаради. СПЕКА мамлакатларида чегараларни кесиб утиш тартибларини уйгунлаштириш юзасидан бошкарув режаси кабул килинган булиб, ушбу бошкарув туридан фойдаланиш формати урнатилган тартибда булиши керак. Бунда товарларни халкаро ташишда ва чегара пунктларидан олиб утишда уларнинг ижобий таъсирига бевосита богликлик (процедураларни соддалаштириш учун) сертификацияси текширилади.

Халкаро хукукий меъёрлар иккита ёндашувдан фойдаланишни таклиф килади. Ушбу кулланиладиган расмиятчиликларни соддалаштириш ва чегара утиш пунктларида иш хажмини камайтириш максадида:

а) идоралараро хамкорлик, бунда текширишлар ва назорат килинади, хужжатлар ва одамлар (паспорт / виза, хайдовчилик гувохномаси, валюта айирбошлаш, согликни саклаш холати / эпидемиология), транспорт воситалари (руйхатдан утиш, хизматга яроклилик, сугурта) ва товарлар (божхона, фитосанитария) / усимликларни химоя килиш, ветеринария ва сифат талаблари) шарт, барча булимлар томонидан биргаликда ва бир вактнинг узида амалга оширилади;

б) давлатлар томонидан чегара постларидаги ваколатхоналар сонини камайтириш, баъзи органларнинг ваколатларини бошка органларга топшириш. Баъзи, оддий чукур тор профилли билимларни талаб килмайдиган мунтазам текширувлар ва куникмалар (масалан, транспорт воситасини тортиш) дан утказилади, транспорт булими божхонага маълумотни узатади. Йул сифатида ваколатни топшириш, чегара текширувларини кискартириш, ташкилот билан бирлаштирилиши мумкин, бунда мамлакат ичидаги баъзи назорат тартиб-коидалар соддалаштирилади.

Халкаро хукукий хужжатларга мувофик, ташкилотдаги талаблардан бири учун зарур булган асбоб-ускуна ва жихозлар билан бирга чегара назорати транспорт режимини ва назорат килинадиган юкларни хисобга олган холда текширишни утказиш ва транспорт эхтиёжлари учун мухим курсатма расмий курсатмалар мавжудлигига берилади, бунда мансабдор шахслар, улар амалдаги амалларига мувофик харакат килишлари керак (давлатнинг миллий коидалар, халкаро шартномаларда курсатилган шартлар ва битимдаги талабларга буйсунадилар).

Конвенциялар ва битимларда ахборот алмашинуви масалаларига хам алохида урин берилган, хокимият уртасида самарали чегара назоратини амалга ошириш учун зарур коидалар ишлаб чикилиб, чегара назоратини уйгунлаштириш масаласига ахамият бериалди. Чегарани бошкаришни соддалаштириш билан

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 1 I 2021

ISSN: 2181-1601

бирга, дастлабки маълумотларни такдим этиш учун тизимни жорий этиш кумита тартиблари аник курсатиб утилади.

Хуллас, чегара пунктлари иш фаолиятини такомиллаштириш доирасида, кумита чегарада транспортга рухсатнома бланкаларини бериш билан шугулланади. Халкаро автомобил транспорти ва йигимларни амалга ошириш тегишли давлат божлари асосида амалга оширилади.

Божхоналарни модернизация килиш буйича ислохотлар доирасида турли хил электрон хизматларни хам жорий этиш мухим. Бунда дастлабки хабарнома, электрон навбат, тез утиш (навбатни кутмай), божхона назорати тартибларидан утишда пнуктларни купайтириш лозим.

ХУЛОСА

Чегарада товар ва транспорт воситаларини электрон кузатув максадида ва хукукбузарликларнинг олдини олиш максадида "Операцион бошкариш марказ" ини ташкил этиш лозим булиб, у барча утиш пунктларини видеокузатувини амалга оширади ва чегарадан утиш механизмини кулайлаштиради.

Ушбу имкониятларни оширишга каратилган ислохотлар натижасида назорат пунктларидан утишни ташкил килишда сезиларли ютукларга эришилади ва халкаро стандартларга мувофик чегара назоратидан утиш осонлашади.

REFERENCES

1. https://lex.uz/ru/docs/3469435?ONDATE=21.09.2018

2. The Essence Of Prosecutor's Control Over Legislative Implementation In Higher Educational Institutions // I Djuraev - The American Journal of Political Science Law and ..., 2021

3. ACTUAL ISSUES OF JUVENILE DELINQUENCY PREVENTION IN EDUCATIONAL INSTITUTIONS // D Ikhtiyor - «^укукий тадвдотлар» электрон журнали, 2020

4. THE CONCEPT AND IMPORTANCE OF PROSECUTOR'S SUPERVISION INSTITUTE OVER THE REALIZATION OF LEGISLATION IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS // D.Ikhtiyor - Review of law sciences, 2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.