Научная статья на тему 'Халқаро ташкилотларнинг ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини ислоҳ этиш борасида олиб бораётган фаолияти'

Халқаро ташкилотларнинг ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини ислоҳ этиш борасида олиб бораётган фаолияти Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
311
70
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БМтнинг Минг йиллик ривожланиш декларацияси / БМтнинг Барқарор Ривожла­ ниш Мақсадлари / аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизими / болалар ва уларнинг оилаларини ижти­ моий ҳимоя қилиш / декрет таътилидаги аёлларни / ишсизлар / меҳнат фаолиятида жароҳатланганлар / касалланганлар / соғлиқни сақлаш (тиббий ёрдам)га муҳтожлар / кекса аҳоли қатлами / ногирон ва меҳнатга лаёқатсиз инсонлар. / UN Declaration on Millennium Development Goals / United Nations Sustainable Development Goals / social protection system / benefits for children and families / maternity / unemployment / employment injury / sickness / old age / disability / survivors / health protection.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Мирзамаҳмудова Мадина Одилжон Қизи

Мақолада аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини амал қилишида халқаро иқтисодий ташки­ лотларнинг ўрни, улар томонидан ушбу соҳани ривожлантириш мақсадида Ўзбекистонга ажлатилган кредит маблағлартдан фойдаланиши ҳақида маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ACTIVITY OF INTERNATIONAL ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN IN REFORMING THE SOCIAL PROTECTION OF POPULATION

The article gives an overview on the role of international economic institutions in the implementation of the system of social protection of the population and the credit funds allocated to Uzbekistan using to develop this sphere.

Текст научной работы на тему «Халқаро ташкилотларнинг ўзбекистонда аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш тизимини ислоҳ этиш борасида олиб бораётган фаолияти»

Мирзама^мудова Мадина Одилжон ^изи,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети, таянч докторант

ХАЛКАРО ТАШКИЛОТЛАРНИНГ УЗБЕКИСТОНДА А^ОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ХИМОЯ КИЛИШ ТИЗИМИНИ ИСЛОХ ЭТИШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРАЁТГАН ФАОЛИЯТИ

УДК: 336:301(575.1)

МИРЗАМАЦМУДОВА М.О. ХАЛ^АРО ТАШКИЛОТЛАРНИНГ УЗБЕКИСТОНДА АЦОЛИНИ ИЖТИМОИЙ ЦИМОЯ К,ИЛИШ ТИЗИМИНИ ИСЛОЦ ЭТИШ БОРАСИДА ОЛИБ БОРАЁТГАН ФАОЛИЯТИ

Мак,олада ах,олини ижтимоий х,имоя к,илиш тизимини амал к,илишида халк,аро ик,тисодий ташки-лотларнинг урни, улар томонидан ушбу сох,ани ривожлантириш мак,садида Узбекистонга ажлатилган кредит маблаFлартдан фойдаланиши х,ак,ида маълумотлар берилган.

Таянч иборалар: БМТнинг Минг йиллик ривожланиш декларацияси, БМТнинг Барк,арор Ривожла-ниш Мак,садлари, ах,олини ижтимоий х,имоя к,илиш тизими, болалар ва уларнинг оилаларини ижтимоий х,имоя к,илиш, декрет таътилидаги аёлларни, ишсизлар, мех,нат фаолиятида жарох,атланганлар, касалланганлар, соFлик1ни сак,лаш (тиббий ёрдам)га мух,тожлар, кекса ах,оли к,атлами, ногирон ва мех,натга лаёк,атсиз инсонлар.

МИРЗАМАЦМУДОВА М.О. ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕЖДУНАРОДНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ В УЗБЕКИСТАНЕ ПО РЕФОРМИРОВАНИЮ СОЦИАЛЬНОЙ ЗАЩИТЫ НАСЕЛЕНИЯ УЗБЕКИСТАНА

В статье дается обзор роли международных экономических институтов в реализации системы социальной защиты населения и использовании кредитных средств, выделяемых Узбекистану для развития этой сферы.

Ключевые слова: Цели развития тысячелетия ООН, Цели ООН в области устойчивого развития, система социального обеспечения, социальная защита детей и их семей, женщины с декретным отпуском, безработные, получившие телесные повреждения и заболевания в ходе трудовой деятельности, нуждающиеся в оздоровлении и медицинской помощи, пожилые люди, инвалиды, нетрудоспособные.

MIRZAMAKHMUDOVA M.O. ACTIVITY OF INTERNATIONAL ORGANIZATIONS IN UZBEKISTAN IN REFORMING THE SOCIAL PROTECTION OF POPULATION

The article gives an overview on the role of international economic institutions in the implementation of the system of social protection of the population and the credit funds allocated to Uzbekistan using to develop this sphere.

Keywords: UN Declaration on Millennium Development Goals, United Nations Sustainable Development Goals, social protection system, benefits for children and families, maternity, unemployment, employment injury, sickness, old age, disability, survivors, health protection.

Kupum. Mxtmmomm xmmoa - KeHr MatHoga MaM-naKaT axonucuHiHr mxtmmomm Ba MoggiM Myxoma KunuHuwuHM TatMUHnafiguraH Ba xaMMATga Kapop TonraH xyKyKiM, uKTucoguM, mxtmmomm ^opa-Tag6up.nap MaxMyacii x,uco6^aHca, Top MatHoga gaBnaT Ba xaMiiATHiiHr ewii, canoMaTnuru xonaTii, mxtmmomm axBoni, TupuKminuK BocuTanapu 6inaH eTapnii TatMuH^aHMaraH, epgaM, KyMaKKa MyxTox ^yKaponap 6opacugaru FaMxypnurugup1. Mktuico-gueTHu мogepнмзaцмA.naw wapoiiTiiga MaMnaKa-TiiMM3ga aManra owupunaeTraH uKTucoguM iicno-XoTnapHiiHr AHaga ^yKypnawyBii, axoniiHM mxtm-momm xmmoa Kin/w MaH3MnnMnurMHMHr Ky^afiuwu MaMnaKaTMMM3ga aMan KinaeTraH mxtmmomm xmmoa xui3MaT.nap cu^aTi/mu Axwiinaw Ba Moni/ABiiM 6apKapopnuruHu TatMMHnawHM TaKo3o этмoкga.

Tag^M^OT MaB3ycMHMHr go.n3ap6.nMrM. PMBOX-naHaeTraH MaMnaKaTnapga axoniHi mxtmmomm Xmmoa Kiniw TU3UMU xopiiM этunraнura Kapa-MacgaH yw6y Tii3MM 6ap^a mxtmmomm xiMoAra MyxTox axoni KaTnaMiHi KaMpa6 onMaraH. Micon y^yH, gyHeHUHr 35 $oi3 6onanapi uxtumoum xmmoa XU3MaTnapigaH ^ofiganaHa onca, gyHegari 41,1 ^ou3riHa aennap oHaniK Ha^aKaciHi oniw mmko-HUATira эra, KeKca ewgari axoni y^yH neHciAnap-gaH KaM gapoMagni Ba eTapni gapoMagra эгa 6ynMaraH axoni KaTnaMi ^ofiganaHa onMaMgi2.

MyaMMOHUHr K,yMM.nMWM. AxoniHi uxtumoum Xmmoa Kiniw TU3UMUHU icnox 3Tiw MaMnaKaTHiHr 6ow MaKcagi xuco6naHagi. BaHgniiK waKnnapi xagan cyptaTnapga piBoxnaHMoKga, MiHiMan gapoMagnap Ka^onaTnaHca-ga, axoniHUHr mxtm-momm xmmoacm eTapni gapaxaga TatMiHna6 6epin-MaMgi. gapoMagnap TaKcuMnaHiwu Ta6aKanawyBi, xyMnagaH, ypTa cmh$ ypTaciga mxtmmomm agonaT TaMoMinnapi 6y3inMoKga.

Tag^M^OT Ma^cagu. MKTucogueTHi MogepHi-3auiAnaw wapoiTiga xanKapo MoniA UHcTUTyTnapi KyMariga axoniHi uxtumoum xumoa Kiniw TU3U-mmhm AHaga iicnox этмw, ^yKypnawTupuw Ba axo-niHU uxtumoum xumoa Kiniw TU3UMU MaH3innu-nuruHi Ky^aMTipuwgaH i6opaT.

Tag^M^OT MeTog^apu. TagKMKoT iwiga rypyx-naw, aHani3 Ba ciHTe3, MiKgopiM Ba ci^aT Taxnini,

1 y36eKucTüH MunnuM BHUiKnonegiAcu. 4-xing. 3e6uHuco-KoHurun. Taxpip xaMtaTi: M.Amuhob, T.AaMMHoB, T.flonuMoB Ba 6. - T.: «Y36eKucToH Min-niM BHUiKnoneguAcu» AaBnaT inMiM HawpueTi, 2002. -90-6.

2 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-xxxi.

тарихийлик, к,иёсий тахлил, ик,тисодий статистика услубларидан фойдаланилди.

Асосий натижалар. Инсон хукуклари, ижти-моий химоя килиш тизимининг хукукий-меъёрий асослари 1948 йилда кабул килинган «Инсон хукуклари буйича умумжахон декларацияси»да, 1966 йилда кабул килинган «Халкаро иктисодий, ижтимоий ва маданий хукуклар келишуви»да ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг инсон хукуклари каби мухим хужжатларида белгилаб куйилган.

2000 йилнинг сентябрида 2015 йилгача мулжалланган Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Мингйиллик ривожланиш декларацияси эълон килинди. 189 мамлакат томонидан кабул килинган ушбу Декларацияда давлатлар уз зим-масига камбаFалликка бархам бериш учун янги глобал шерикликни йулга куйиш мажбуриятини олдилар. Шунингдек, 2015 йилга бориб Мингйиллик ривожланиш максадлари эришилиши керак булган максадлар белгиланди.

БМТнинг ривожланиш сохасидаги белгиланган максадлар катор йиллар давомида утказилган халкаро конференцияларнинг битимлари ва резо-люциялари асосида ишлаб чикилди. Ушбу максадлар 1996 йилда «Ривожланиш сохасидаги халкаро максадлар» сифатида шакллантирилган ва уларни такомиллаштириш давом эттирилди.

Мингйиллик ривожланиш декларациясида кел-тирилган инсонни глобал ривожлантириш ва инсон хавфсизлигини таъминлаш умумий харакат режасида уз ифодасини топди. Шу билан бир каторда мазкур максадларда кузда тутилган мухим йуналишлар буйича жахонда эришилган муваф-факиятларни улчаш ва улар мониторингини утка-зишнинг микдор мезонлари таклиф этилди.

Мингйиллик ривожланиш максадлари 8 максад, 18 вазифа ва 48 курсаткичдан ташкил топган эди (1-расм). Ушбу вазифаларининг аксарият кисми 1990-йилларда жахондаги мавжуд холатни хисобга олган холда 2015 йилга кадар хал кили-ниши режаланди.

Мингйиллик ривожланиш глобал максадлари доирасида мамлакатлар уз миллий ижтимоий-иктисодий муаммоларини хал этишга каратилган максадларини белгилаб олишлари лозим эди. Мингйиллик ривожланиш максадларида нафакат ривожланаётган мамлакатлар томонидан, балки ривожланган давлатлар томонидан хам аник чоралар курилиши талаб этилди. Ривожланган давлатлар томонидан белгиланган глобал максад-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

1-расм. 2015 йилга цадар мулжалланган Мингйиллик ривожланиш мацсадлари1.

| ГЛОБАЛ МИНГЙИЛЛИК РИВОЖЛАНИШ МАЦСАДЛАРИ

ш [ Ута камбаталликка ва очликка бардам бериш

ш | Умумий бошлангич таълимга эришиш

а Аёллар ва эркаклар тенглигини ратбатлантириш ва аёлларнинг хукук, имкониятларини кенгайтириш

а Болалар улимини кискартириш

(3 Оналар саломатлигини яхшилаш

© ОИВ/ОИТС, безгак ва бошк;а касалликларга карши кураш

га Экологик баркарорликни таъминлаш

(8) | Ривожланиш максадида глобал хамкорликни [ шакллантириш

2-расм. БМТнинг 2030 йилга цадар мулжалланган глобал дастури ва Барцарор ривожланиш

мацсадлари2

Барк,арор ривожланиш мацсадлари

1. Камбаталликни йук, к,илиш

2. Очликни йук,отиш

3. CoFлик1ни сак/1аш

4. Сифатли таълим 5. Тендер тенглик

6.Тоза сув ва санитария

7. Арзон ва тоза энергия

8. Муносиб иш уринлари ва ик,тисодий усиш 9. Саноатлаштириш, инновация ва инфратузилма

10. Тенгсизликни камайтириш 11. Барк,арор шах,арлар ва ах,оли яшаш жойлари 12 Маъсулиятли истеъмол ва ишлаб чик,ариш

13. Ик/шм узгаришига к,арши кураш

14. Денгиз экотизимларини асраш 15. Курук/1икдаги экотизимларни асраш

16. Тинчлик, адолат ва самарали бошк,арув институтлар 17. Барк,арор ривожланиш йулида х,амкорлик

ларга эришишга уз х,иссаларини кушишлари кузда тутилган.

2015 йил сентябрда Узбекистон БМТга аъзо булган мамлакатлар каторида 2030 йилга кадар мулжалланган глобал дастур ва Баркарор ривож-

1 http://www.un.uz/uzb/pages/display/mdgs

2 http://www.un.uz/uzb/pages/display/sdgs

ланиш максадларининг кабул килинишини куллаб-кувватлади. Баркарор ривожланишнинг 17 максади ва 169 вазифадан иборат дастури барча давлатлар зиммасига иктисодий тарак-киётни янги юкори даражага кутариб, экологик баркарорлик ва иклим узгаришининг окибатларига нисбатан чора куришни таъминлаш мажбурия-

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

3-расм. БРМ ва Узбекистонда ижтимоий сох,ада амалга оширилаётган ишлар1.

Баркарор ривожланиш максадлари

Узбекистонда олиб борилаётган ишлар

1.3 вазифа. 2030 йилда барча учун жумладан, камбагал ва ижтимоий ночор кишиларни камраб олган ижтимоий *имоя тизимига эришиш

Ногиронлиги булган шахслар, бокувчисини йукотганлар, ёлгиз кексалар, ижтимоий ёрдамга му>;тожкатпамларни куллаб-кувватлаш

3.8 вазифа. Молиявий рискларни ^исобга олган >;олда согликни саклаш тизимини жорий

этиш жумладан, согликни саклаш ташкилотларини сифатли, хавфсиз дори ва вакцинациялар билан таъминлаш

Халкимиз саломатлигини муста^камлаш, соглом турмуш тарзини карор топтириш

5.4 вазифа. Уйда, оилада молиялаштирилмаган парвариш ва уй хизматларинидавлатхизматлари сифатида кабул килиш, инфратузилма ва ижтимоий >;имоя сиёсатини кучайтириш

Умрини ногирон фарзандини парвариш килишга багишлаган оналар учун ало^ида ижтимоий нафака турини жорий этиш

8.5 вазифа. 2030 йилга келиб аёллар ва эркаклар учун тулик ва самарали иш уринларинитаъминлаш, ёшлар ва ногиронларнингиш >;акини бошкалар билан тенгкийматда берилишига эришиш

хотин-кизлар ва ёшларни давлаттомонидан ижтимоий куллаб-кувватлашни янада кучайтириш

10.4 вазифа. Мамлакатда солик, иш *аки ва

ижтимоий сиёсатларни самарадорлигини ошириш вабоскичма-боскичтенг *укукликка эришиш

2019 йилдан бошлаб жорий этилаётган янги солик концепциясининг бош гояси солик юкини камайтириш, содда ва баркарор солик тизимини жорий этиш

тини юклади. (2-расм) БРМ Мингйиллик ривожланиш максадларига асосланган ва биргаликда бошланган вазифаларни якунлаш учун мулжал-ланган.

Баркарор ривожланишнинг биринчи, учинчи, бешинчи, саккизинчи ва унинчи максадлари бево-сита ахолини ижтимоий химоя килиш тизими билан боFликlдир. Узбекистон Республикаси Пре-зиденти Ш.Мирзиёев 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида Узбекистондаги ижтимоий ислохотлар хакида куйидаги фикрларни билдириб утган эди: «Юртимизда яшаётган хар кайси инсон миллати, тили ва динидан катъи назар, эркин, тинч ва бадавлат умр кечириши, бугун хаётдан рози булиб яшаши - бизнинг бош максадимиздир. Бу йуналишда олдимизда улкан вазифалар турибди. Мамлакатимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлиги биринчи навбатда ижтимоий сохадаги ислохотларимиз самараси билан чамбарчас ботлик».

2017 йилда Халкаро Мехнат ташкилоти (ХМТ) томонидан Халкаро ижтимоий химоя тизими

1 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to ^achieve the Sustainable Development Goals. P-3 ва Узбекистон Республикаси Прези-денти Ш.Мирзиёевнинг 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномаси асосида муаллиф томонидан тузилди.

сохасидаги хисоботи эълон килинди. Унга кура ташкилот томонидан 2017-2019 йилларга мулжал-ланган Баркарор ривожланиш максадларига эришиш учун Умумжахон ахолини ижтимоий химоя стратегияси ишлаб чикилди. Ушбу стратегиянинг ишлаб чикилишига сабаб ахолининг фаровон яшаши учун улкан ишлар амалга оширилишига карамай, дунёнинг куплаб жойларида ижтимоий таъминот хукукига амал килинмаслигидадир. Дунёнинг ижтимоий таъминотга мухтож ахоли катламининг 45 фоизи ижтимоий химоя билан паст даражада таъминланган булса, колган 55 фоиз, яъни 4 миллиард киши бу ёрдамдан умуман фойдаланмайди2. Ушбу холатлар аксарият холатларда Африка, Осиё ва араб мамлакатларида кузатилган (4-расм).

ХМТ томонидан куйидаги ижтимоий химоя турлари урганиб чикилди: куп болали оилалар, хомиладор ва тутурук таътилидаги аёллар, ишсиз-лар, мехнат жараёнида жарохатланганлар, касал-ланганлар, сотликни саклаш (тиббий ёрдам)га мухтожлар, кекса ахоли катлами, ногирон ва мехнатга лаёкатсиз инсонлар.

2 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-27.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

42 МЕХНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИй ХИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

4-расм. Ах,оли гурух,лари уртасида БРМ индикатори буйича ижтимоий х,имоянинг самарали

к,амрови (фоив х,исобида)1.

■ Европа ва Марказий Осиё иОсиё ва Тинч океани «Америка "Африка «Жа^он

Ижтимоий х;имояга му>;тожшахслар Кекса ёшдагилар Ишсизлар

Жиддий ногиронлиги булган шахслар Декреттаътилидаги аёллар Болалар

Камида бир тур ижтимоий х,имояга мух,тож ах,оли

Куп болали оилаларга ижтимоий х,имояни амалга оширишдан максад камбаFалликдан чик,ариш, болалар улими олдини олиш, уларнинг соFлом ривожланишига ёрдам бериш ва энг мух,ими, болалар мех,натини кискартиришдан иборатдир. Ижтимоий х,имоя килиш болаларнинг салох,иятларини амалга ошириш ва муносиб тур-муш даражасини таъминлайди. Дунёнинг 35 фоиз болалари ижтимоий х,имоя хизматларидан фой-даланиш имкониятига эга. Болалар учун жорий этилган ижтимоий хизматлардан фойдалана олмайдиган болаларнинг учдан икки кисми, яъни 1,3 миллиарди Африка ва Осиё минтакаларида яшайди2. Охирги ун йилликда кам даромадли мам-лакатлар болалари учун паст даражадаги накд пул утказмалар жорий этилган булса, Чили, Аргентина, Бразилия ва МуFулистон каби мамлакатларда

41.1

87,5

66,2

34,9

84,1

45,2

болалар универсал ижтимоий х,имоя тизимидан фойдаланмокда3.

Мех,натга лаёкатли ёшдаги аёл ва эркаклар хавфсизлиги оналикни мух,офаза килиш шакли, ишсизлик, ногиронлик, мех,натга лаёкатсизлик х,олатларида ижтимоий х,имоя даромадни таъмин-лашда мух,им роль уйнайди. Ушбу ижтимоий х,имоя шакли инсон капиталини ривожлантиради, рагбатлантиради, муносиб ва самарали иш билан таъминлайди. Ижтимоий х,имоя иктисодиётдаги таркибий узгаришларни чукурлаштириш, мех,нат бозорининг инклюзив ва баркарор ривожланишига ёрдам беради. Мех,нат ёшидаги ах,олининг ижтимоий х,имоя билан таъминланиш даражаси чегараланган. Жах,онда баркарор ривожланишга карамасдан, оналик нафакасини 41,1 фоиз аёл олиш имкониятига эга, 83 миллион аёлнинг нафакаси туланмайди4. XXI аср бошларида жах,онда 21,8 фоиз ишсизлар ишсизлик нафак,аси билан таъминланган, 152 миллион ишсиз ушбу

1 World Social Protection Report 2017-19: Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals.

2 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals.

3 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-xxxi.

4 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-xxxi.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5-расм. Европа ва Марказий Осиё мамлакатларига Жах,он банки томонидан 2014-2018 йилларда

ижтимоий х,имоя учун ажратилган кредитлар (млн доллар)1

2014 2015 2016 2017 2018 -•-миллион доллар

турдаги ижтимоий химоя нафакасидан фойдалан-майди2. ХМТ маълумотларига кура, бутун дунёда ногиронларнинг 27,8 фоизи жиддий шикастланган ногиронлардир3. Жахон ЯИМнинг 3,2 фоизи мехнат ёшидаги ахолини ижтимоий химоя килиш учун сарфланади. Универсал оналик химояси буйича Украина ва Уругвайда самарали натижа-ларга, Колумбия, МуFулистон, Жанубий Африка, Аргентина каби мамлакатларда бу борада сези-ларли тараккиётга эришилган. Шунингдек, Бразилия, Чили ва МуFулистонда ногиронлик буйича универсал дастурлар амалга оширилмокда4.

Дунёда кенг таркалган ахолининг ижтимоий химоя шакли кекса ёшдаги аёл ва эркаклар учун пенсиялар тулаш хисобланади. Аргентина, Бело-русия, Боливия, Хитой, Грузия, K1ирFизистон, Мал-див ороллари, Маврикий, Му^улистон, Намибия, Жанубий Африка, Украина, Узбекистан, Танзания Республикаси каби давлатларда универсал пенсия тизими жорий килинди. Озарбайжон, Арманистон, Бразилия, Чили, KозоFистон, Таиланд ва Уругвайда бу борада кенг камровли ишлар амалга оши-рилди. Шу билан биргаликда кам даромадли ва

1 The World Bank. Annual Report 2018. Organizational Information and Lending Data Appendixes. P-7.

2 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-xxxi.

3 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. P-xxxi.

4 World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Develop-

ment Goals. P-xxxi.

етарли даромадга эга булмаган ахоли катлами ушбу тизимдан фойдаланиш имкониятига эга эмас.

Баркарор ривожланиш максадларига эришиш-нинг яна бир мухим омили мамлакатларда универсал кликни саклаш тизимини жорий килишдан иборат булиб, унинг максади тиббий ёрдам тизими камровини кенгайтириш ва ундан самарали фойдаланишдан иборат. ХМТ маълумотларига кура, дунё ахолисининг 56 фоизи кишлок худудларида истикомат килиб, уларнинг 22 фоизида кликни саклаш сохасида камчилик-лар мавжуд5. Дунёда умумий кликни саклаш тизими фаолиятини таъминлаш ва инсон касал-ликларини, жумладан, Эбола вируси каби ута юкумли касалликни даволаш учун тахминан 10 миллион нафар тиббиёт ходимига эхтиёж мавжуд.

Мамлакатларда ижтимоий сохани ривожлан-тириш ва ахолини ижтимоий химоя килиш тизимини ислох этишда фаол урин тутувчи халкаро иктисодий ташкилот Жахон банки гурухи хисобланади. Жахон банки ривожланаётган мамлакатларда ижтимоий соханинг ривожланиши ва ижтимоий химоя килиш тизимини ислох этишдаги муаммолар юзага келганда, хал этиш йулларини таклиф килади, иктисодий ёрдам беради ва кредитлар ажратади.

Жахон банки гурухи ривожланаётган мамла-катлар учун ижтимоий сохада ислохотларни оши-

5 World Social Protection Report 2017-19: Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. p-xxxii

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 5(125)

1-жадвал. 2018 йилда ХТТБ ва ХТА томонидан айрим мамлакатларда утказилган молиявий

операциялар1.

ХТТБ ХТА Умумий

Худудлар операциялар сони микдор (млн. доллар) операциялар сони микдор (млн. доллар) операциялар сони микдор (млн. доллар)

Конго Республикаси 2 50 1 100 3 150

Хитой 10 1788 0 1 1788

Ки^изистон 0 4 126 4 126

Тожикистон 0 3 67 3 67

Узбекистон 2 700 3 740 5 1440

Хиндистон 18 3453 0 18 3453

ришда куллаб-кувватловчи дунёдаги энг етакчи молиявий ёрдам ва билимлар манбаси хисоб-ланади. Жах,он банки гурухи ахоли камбаFаллигини камайтириш ва баркарор ривожланишга кумак-лашувчи бешта институтдан иборат:

1. Халкаро тикланииш ва тараккиёт банки (ХТТБ) - урта ва кам даромадли мамлакатларга кредитлар ажратади.

2. Халкаро тараккиёт ассоциацияси (ХТА) -кам даромадли мамлакатларга фоизсиз заёмлар (кредитлар) такдим этади ва камбаFал мамлакатларга техник ёрдам, грантлар ажратади.

3. Халкаро молия корпорацияси (ХМК) - хусу-сий секторни ривожлантириш учун кредитлар беради, акционерлик компанияларига инвести-циялар киритади, ривожланаётган мамлакатлар-нинг хусусий корхоналарига консалтинг хизмат-лари курсатади.

4. Куп тармокли инвестицияларни кафолатлаш агентлиги - инвестор ва кредиторлар сиёсий хавфсизлигини суFурталаш, ривожланаётган мам-лакатлар учун тугридан-тугри хорижий инвестицияларни ажратишда кумаклашади.

5. Халкаро инвестициявий можароларни х,ал килиш маркази - халкаро инвестициявий келиш-мовчиликларни хакамлик асосида хал этиш билан шугулланади.

Жах,он банки гурухи таркибида Халкаро тикла-ниш ва тараккиёт банки, Халкаро тараккиёт ассо-циациялари фаолият юритиб, уларнинг миссияси камбагалликка карши кураш ва баркарор ривож-ланишни таъминлаб, ахоли умумий фаровонли-гини таъминлашдан иборатдир. Сунгги йилларда Жах,он банки томонидан жах,онда куйидаги инвестиция лойих,алари амалга оширилди:

1 The World Bank. Annual Report 2018. Organizational Information and Lending Data Appendixes. P. 17.

• 3,5 миллион гектар ернинг ирригацион холати яхшиланди;

• 76120 километр йул таъмирланди ва Курилди;

• 273 миллион киши асосий озик-овкат махсулотлари ва соFликни саклаш хизматлари билан таминланди;

• 1,8 миллион фукарога, жумладан, микрофирма, кичик ва урта корхоналарга молиявий хизматлар курсатилди;

• ишга кабул килиш ёки тайёрлаш учун 11 миллион укувчи жалб этилди;

• 47 миллион кишининг сув таъминоти тизими яхшиланди;

• 44 миллион киши ижтимоий химоя дастур-лари билан камраб олинди2.

Хулоса ва таклифлар. XXI аср бошларида жахонда куйидаги ижтимоий-иктисодий муаммо-лар мавжуд: иктисодий усиш пастлиги, демогра-фик узгаришлар, миграция инкирози, тукнашувлар, атроф-мухит ва иклим узгариши. Бандлик шакл-лари жадал суръатларда ривожланмокда, мини-мал даромадлар кафолатланса-да, ахолининг ижтимоий химояси етарли даражада таъминлаб берилмайди. Даромадлар таксимланишининг табакалашуви, жумладан, урта синф уртасида ижтимоий адолат тамойиллари бузилмокда. Юкорида кайд этилган муаммоларни хал этиш учун ахоли ижтимоий химоя камровини кенгай-тириш, ижтимоий химоянинг янги шаклларини амалиётда куллаш, иш берувчи ва ёлланма ишчи уртасидаги иктисодий муносабатларни мустахкамлаш, яширин иктисодиётни легаллаш-тириш зарур.

2 Группа Всемирного банка. Годовой отчет 2018. -С. 97.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси.

2. Узбекистан миллий энциклопедияси. 4-жилд. Зебинисо-Конигил. Тах,рир х,айъати: М.Аминов, Т.Даминов, Т.Долимов ва б. - Т.: «Узбекистан миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2002. -704-б.

3. Группа Всемирного банка. Годовой отчет 2018.

4. World Social Protection Report 2017-19. Universal social protection to achieve the Sustainable Development Goals. 431 p.

5. The World Bank. Annual Report 2018. Organizational Information and Lending Data Appendixes.

6. http://www.un.uz/uzb/pages/display/mdgs

7. http://www.un.uz/uzb/pages/display/sdgs

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.