Научная статья на тему 'Халқаро молия институтларининг Ўзбекистон Республикасидаги инвестицион фаолияти таҳлили'

Халқаро молия институтларининг Ўзбекистон Республикасидаги инвестицион фаолияти таҳлили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
921
133
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хорижий инвестиция / инвестицион портфель / халқаро молия институтлари / халқаро иқтисодий ўсиш / кредит / foreign investment / investment portfolio / international financial institutions / international economic development / credit

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ёвқочев Шерзод Шухрат Ўғли

Мақолада халқаро молия институтларининг Ўзбекистон Республикасидаги инвестицион фаолияти тўғрисида фикр юритилган. Унда халқаро молия институтларининг инвестицион фаолияти хусусиятларига алоҳида тўхталиб ўтилган. Мақолада Жаҳон банки гуруҳи, Осиё тараққиёт банки ва Ислом тараққиёт банкларининг ажратган кредит линиялари таҳлил этилган. Т таҳлил натижасида ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланишида юқоридаги молия институтларининг ўрни тўғрисида атрофлича хулоса қилинган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INTERNATIONAL FINANCIAL INSTITUTIONS’ INVESTMENT ACTIVITY IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

There is discussed in the article the international financial institutions’ investment activity in the Republic of Uzbekistan. There was also given a specific definition for investment activity of international financial institutions. Also, there was conducted analysis of credit lines of the World bank, Asian development bank and Islamic development bank. In accordance with the results of analysis, there was made a comprehensive conclusion about the currently role of the abovementioned international financial institutions in the economic development of the Republic of Uzbekistan

Текст научной работы на тему «Халқаро молия институтларининг Ўзбекистон Республикасидаги инвестицион фаолияти таҳлили»

ЁВК.ОЧЕВ Шерзод Шухрат угли,

Тошкент давлат шаркшунослик институти, мустакил тадкикотчи

ХАЛКАРО МОЛИЯ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДАГИ ИНВЕСТИЦИОН ФАОЛИЯТИ ЩЛИЛИ

УДК 339.923

ЁВЦОЧЕВ Ш.Ш. ХАЛКАРО МОЛИЯ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДАГИ ИНВЕСТИЦИОН ФАОЛИЯТИ ТА^ЛИЛИ

Маколада халкаро молия институтларининг Узбекистан Республикасидаги инвестицион фаолияти т^рисида фикр юритилган. Унда халкаро молия институтларининг инвестицион фаолияти хусуси-ятларига алохида тухталиб утилган. Маколада Жах,он банки гурухи, Осиё тараккиёт банки ва Ислом тараккиёт банкларининг ажратган кредит линиялари тахлил этилган. Тахлил натижасида хозирги кунда Узбекистоннинг иктисодий ривожланишида юкоридаги молия институтларининг урни туFрисида атрофлича хулоса килинган.

Таянч иборалар: хорижий инвестиция, инвестицион портфель, халкаро молия институтлари, халкаро иктисодий усиш, кредит.

ЁВКОЧЕВ Ш.Ш. ИНВЕСТИЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ МЕЖДУНАРОДНЫХ ФИНАНСОВЫХ ИНСТИТУТОВ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН

В статье рассматривается инвестиционная деятельность международных финансовых институтов в Республики Узбекистан. Было дано особое определение инвестиционной деятельности международных финансовых институтов. В статье был проведен анализ кредитных линий Всемирного банка, Азаитского банка развития и Исламского банка развития. По результатам проведенного анализа, был сделан комплексный вывод о том, какую роль на сегодняшний день играют высшеперечисленные международные финнасовые институты в экономическом развитии Республики Узбекистан.

Ключевые слова: зарубежные инвестиции, инвестиционый портфель, международные финансовые институты, международное экономическое развитие, кредит.

YOVKOCHEV SH.SH. THE INTERNATIONAL FINANCIAL INSTITUTIONS' INVESTMENT ACTIVITY IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

There is discussed in the article the international financial institutions' investment activity in the Republic of Uzbekistan. There was also given a specific definition for investment activity of international financial institutions. Also, there was conducted analysis of credit lines of the World bank, Asian development bank and Islamic development bank. In accordance with the results of analysis, there was made a comprehensive conclusion about the currently role of the abovementioned international financial institutions in the economic development of the Republic of Uzbekistan.

Keywords: foreign investment, investment portfolio, international financial institutions, international economic development, credit.

Авваламбор, Узбекистон Республикасининг халцаро молия инсти-тутлари билан цамкорлик цилиши мамлакат инвестицион истицболида муцим ацамият касб этади. Цозирги кунга келиб, халцаро молия институтлари мамлакатимиз инфратузилмаси, саноати ва ицтисодиётимизнинг реал секторларини молиялаш-тиришда фаол иштирок этиб келаётганлигини цам алоцида таъкидлаб утиш жоиз цисобланади.

Кириш. Замонавий жахон иктисодиётида халкаро молия институтлари катта ахамият касб этади. Уларнинг фаолияти жахон хужалиги ало-каларининг мустахкамланиши ва мамлакатлар-нинг халкаро валюта-кредит алокаларидаги ишти-роки учун пойдевор булиб хизмат килади. Шу билан бир каторда халкаро молия институтлари халкаро молия тизими институционал асосини ташкил этади. Юк,ори даражада молиявий ресурс-ларга эга халкаро молия институтлари, жахон хужалигидаги мамлакатлар хамда минтакаларнинг ривожланиши ва халкаро бизнес ташкил этиш шароитларига сезиларли таъсир утказади1.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги. Халкаро молия институтлари турли соха масалаларини ечиш максадида аъзо-мамлактлар капиталлари-нинг бирлашуви оркали ташкил этилади. Улар каторида: жахон иктисодиёти мувозанати ва тар-тибга солиш максадида халкаро валюта ва фонд бозорларидаги молиявий операциялар; халкаро савдони куллаб-кувватлаш; тулов баланси дефи-цитини камайтириш; давлатларнинг минтака ва соха ривожланиш дастурларини кредитлаш ва кичик ва урта бизнесни раFбатлантириш; инфра-тузилма, ахборот технологиялари, транспорт ва алок,а сохаларидаги халкаро дастурларни молия-лаштириш; табиатни мух,офаза к,илиш, фундамен-тал илмий изланишлар ва сох,аларни молиялаш-тириш каби мак,садларни уз олдиларига куядилар. Халкаро молия институтлари халкаро х,укук субъ-екти х,исобланиб, мамлакатлар ва бошка халкаро ташкилотлар билан битимлар туза олиш хукукига эгадир. Улар уз олдига куйган максадларига эри-шиш учун кенг доирадаги замонавий молиявий тахлил ва рискларни бошкаришдан кенг фойда-ланиб, аудит ва суFурта ташкилотлари, илмий-тадкикот марказлари ва инвестицион банкларни кенг куламда жалб этади ва улар билан хамкорлик килади. Халкаро молия институтлари тушунчасига

1 Мировая экономика и международный бизнес: учебник. / Кол. авторов; под общ. ред. д-ра экон. наук, проф. В.В.Полякова и д-ра экон. наук, проф. Р.К. Щенина. 5-е изд., стер. - М.: «КНОРУС», 2008.-С. 485.

берилган рус олимларнинг таърифларини куриб чикадиган булсак, улардан Н.Н.Мокеева «Халкаро молия институтлари - иктисодий усишни таъмин-лаш, валюта, молия-кредит муносабатларини тар-тибга солиш максадида давлатлараро келишув асосида тузилган ташкилотлар хисобланади», деб таърифлаганини таъкидлаб утимишимиз мумкин.2 Шу нуктаи назардан мавзунинг долзарблиги юко-рида келтирилган таърифлар асосида намоён булади.

Муаммонинг куйилиши. Мазкур мавзу дои-расида халкаро молия институтлари, хусусан Жахон банки гурухи, Осиё тараккиёт Банки ва Ислом тараккиёт банкининг Узбекистон Респуб-ликасидаги инвестицион фаолияти хусусиятлари ва мазкур соха муаммолари тахлил этилган. Хусусан, инвестиция лойихаларни амалга ошириш, лойихаларни туFри таксимлаш, лойихаларга булган талаб ва таклифларни такдим этиш каби-лар ёритилган.

Тадкикот максади. Халкаро молия институт-ларининг Узбекистонга киритаётган туFридан-туFри инвестициялар хажми, сохалари, тенден-циялари ва хусусиятларини урганиш билан бирга уларнинг мамлакат иктисодиётига таъсирини урганиш хисобланади.

Тадкикот методлари. Маколада тадкикот мавзусига оид назария ва таълимотларни гурух-лаштириш, суровлар утказиш услублари, илмий тадкикот буйича хулосалар чикаришда модел-лаштириш, статистик тахлил, тизимли ёндашув, прогнозлаш, умумлаштириш усуллари кенг кулланилди.

Асосий натижалар. Мамлакатимиз Жахон банки гурухи, Осиё тараккиёт Банки ва Ислом тараккиёт банки каби нуфузли халкаро молия институтлари билан хамкорлик даврларида халкаро лойихаларни амалга ошириш борасида етарли даражада тажрибага эга булди. Бу эса уз

2 Мокеева Н.Н., Казак А.Ю., Веретенникова О.Б. Международные валютно-кредитные отношения: учеб. пособие. - Екатеринбург: Издательство АМБ, 2006. -С. 48.

1-расм. Асосий капиталда хорижий инвестициялар ва кредитлар (млн. АКШ доллари)1.

навбатида, Харакаталар стратегияси давлат дасту-рида келтириб утилган, «Халкаро иктисодий хамкорликни янада ривожлантириш, жумладан, етакчи халкаро ва хорижий молиявий институтлар билан алокаларни кенгайтириш, пухта уйланган ташки карзлар сиёсатини амалга оширишни давом эттириш, жалб килинган хорижий инвестиция ва кредитлардан самарали фойдаланиш» вазифаси билан чамбарчас боFликдир.

Колаверса, Узбекистонга киритилган чет эл инвестициялари, уларнинг тармоклар ва техно-логик таркиби буйича турларини тахлил этсак, кенг камровли тенденциялари ва усиш динами-касини куришимиз мумкин булади. 1-расмда Узбекистонга киритилган чет эл инвестициялари-нинг статистик маълумотлари келтирилган.

2017 йилда 3348,2 млн. АКШ доллари, 2016 йилда 3578,1 млн. АКШ доллари ва 2015 йилда асосий капиталга хорижий инвестиция ва кре-дитларнинг киймати 3248,5 млн. АКШ долларини ташкил этди. Колаверса, 2010, 2005 ва 2000 йил-

1 О^Ье^оп Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. О^Ье^оп raqamlarda 2016. https://stat.uz/uz/432-anaПticheskie-materialy-uz/2030-asosiy-kapitalga-mvestitsiyalar?tmpl=component&print=1; O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston raqamlarda 2016. https://stat.uz/uploads/docs/investitsiya-yan-dek-2017uz1.pdf

ларда мазкур курсаткич мос равишда 2824,5 млн. АКШ доллари, 617,1 млн. АКШ доллари ва 727,5 млн. АКШ долларини ташкил этган.

Кулай инвестиция мухитини шакллантириш ва инвестицияларни кенг жалб этиш максадида олиб борилган катор ислохотлар натижасида узлаш-тирилган туFридан-туFри хорижий инвестициялар ва кредитларнинг хажми 2017 йилда 2493,3 млн. АКШ доллари, 2016 йилда 2479,6 млн. АКШ доллари ва 2015 йилда 2387,6 млн. АКШ долларини ташкил этди. Шу билан бир каторда, мазкур курсаткич 2010, 2005 ва 2000 йилларда мос равишда 2454,7 млн. АКШ доллари, 422,6 млн. АКШ доллари ва 105,2 млн. АКШ долларини ташкил этди.

2-расмда 2016-2017 йилларда худудларнинг республика буйича жами хорижий инвестиция ва кредитлар хажмидаги улуши келтирилган. Унга кура, 2016-2017 йилларда кетма-кетлик билан, Бухорода 29,2 ва 48,1, Кашкадарёда 18,9 ва 11,8 хамда КоракалпоFистонда 15,9 ва 1,7 фоиз умумий микдордан хорижий инвестиция ва кредитлар узлаштирилган.

Хорижий инвестиция ва кредитларнинг катта хажмда узлаштирилишини Узбекистан Республи-каси кафолати остидаги хорижий кредитлар хисобидан амалга оширилган Карши-Термиз, Поп-Кукон-Андижон темир йул линияларини

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

2-расм. 2016-2017 йилларда Узбекистон х,удудларининг жами хорижий инвестиция ва кредитлар

^ажмидаги улуши (фоизда)1.

■ 2016 2017

тициялари узлаштирилди. Колаверса, Хитой Халк Республикаси инвестициялари иштирокида резина ва пластмасса махсулотлари ишлаб чикаришда 458,8 млрд. сум, кимё махсулотлари ишлаб чикаришда - 460,5 млрд. сум, табиий газ казиб чикаришда - 451,5 млрд. сум, алокада - 544,0 млрд. сум, бошка нометалл минерал махсулотлар ишлаб чикаришда 149,7 млрд. сум ва бошка унлаб фаолият турлари буйича сармоялар узлаштирилди. Шу билан бир каторда, 2017 йилда Япония инвестициялари хисобидан узлаштирилган лойихалар: курукликдаги ва кувур транспортида - 445,3 млрд. сум, электр, газ ва буF билан таъминлаш, хавони кондициялашда - 387,9 млрд. сум, кимё махсулотлари ишлаб чикаришда - 209,5 млрд. сум хамда алокада- 90,0 млрд. сумни ташкил этди.

Узбекистон ва Жа^он банки гуру^и

Энди тадкик этилаётган халкаро молия инсти-тутларини алохида равишда, Узбекистон Респуб-ликасидаги инвестицион фаолиятини тахлил эта-миз.

Узбекистон Республикаси 1992 йил сентябрь ойидан бошлаб Жахон банкининг тенг хукукли аъзоси хисобланади. Узбекистон Республикаси-нинг Жахон банки билан узаро хамкорликни 1992 йил 2 июлда кабул килинган «Халкаро валюта фонди, Халкаро тикланиш ва тараккиёт банки, Халкаро тараккиёт ассоциацияси, Халкаро молия корпорацияси, Инвестицияларни кафолатлаш буйича куп томонлама агентликда Узбекистон

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

электрлаштириш, 450 МВт кувватга эга иккита буF-газ курилмасидан иборат умумий куввати 900 МВт булган янги иссиклик электр станцияси курилиши, поливинилхлорид (ПВХ), каустик сода ва метханол ишлаб чикариш комплексларининг курилиши, А-373 «Тошкент-Уш» магистралининг «Камчик» довони оркали утадиган 116-190 кмда жойлашган тоFли худудларида 58 км узунликдаги автомобиль йулини реконструкция килиш, ер усти ракамли узатиш тармоFини ривожлантириш каби йирик инвестиция лойихалари билан боFлаш мумкин.

3-расмда 2016-2017 йилларда хорижий инвестиция ва кредитларнинг инвесторлар кесимида таксимланган маълумотлар келтирилган. Унга кура, 2016-2017 йилларда асосий капиталга хорижий инвестиция ва кредитларнинг инвесторлар таркибида Россия Федерацияси мос равишда 33,7 ва 55,6 фоизда умумий хажмдан етакчилик килмокда. Мазкур давлатнинг табиий газ ишлаб чикаришда 9 016,3 млрд. сум, ахборот ва алока - 467,4 млрд. сум, бошка нометалл минерал махсулотлар ишлаб чикаришда - 10,5 млрд. сум, металлургия саноатида - 10,4 млрд. сум микдорида ва бошка куплаб фаолият турлари буйича инвес-

Ю^Ье^оп Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. О^Ье^оп ^ат!а^а 2016. https://stat.uz/uz/432-апа1ШсИе9к1е-та1епа1у-и2/2030-а9091у-карНа1да-^е9Ш siyalar?tmpl=component&print=1; O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi.O'zbekiston raqamlarda 2016. https://stat.uz/uploads/docs/investitsiya-yan-dek-2017uz1.pdf

3-расм. 2016-2017 йилларда инвесторлар буйича асосий капиталга хорижий инвестиция ва

кредитлар (жамига нисбатан %да)1.

Jahon Banki Xalqaro Taraqqiyot Assotsiatsiyasi Islom Taraqqiyot Banki Buyuk Britaniya Osiyo Taraqqiyot Banki boshqa investorlar Xitoy

Koreya Respublikasi Rossiya

10

20

2016 ■ 2017

30

40

50

60

Республикасининг аъзолиги т^рисида»ги кону-нига мувофик амалга оширади.

Куйида Жахон банки гурухининг сунгги йиллар мобайнида Узбекистан Республикасида олиб бор-ган инвестицион фаолиятини тахлил этамиз.

4-расмда Жахон банки гурухи томонидан Узбекистон Республикаси учун 1994-2018 йиллар мобайнида ажратган кредит хажмлари келтирилган. Унга кура, 1994 йилда 21 млн. АКШ доллари ва 1995 йилда 226 млн. АКШ долларини кредит ажратмалари ташкил этган.

1997, 1998, 1999 ва 2000 йилларда кредит хажмлари мос равишда 5, 127, 55 ва 29 млн. АКШ долларини ташкил этганлигини кузатишимиз мум-кин. Шу билан бирга, 2007 йилдан бошлаб 2015-йилгача кредит ажратмалари усиш тенденциясини намоён этди. 2007 йилда 15 млн. АКШ доллари ажратилган булса, 2015 йилда мазкур курсаткич 500 млн. АКШ долларини ташкил этди. Колаверса, сунгги 2016, 2017 ва 2018 йилларда, кредит линия-лари киймати мос равишда 62,2, 444,9 ва 1440 млн. АКШ долларини ташкил этганини алохида таъкидлашимиз зарур булади.1994-2018 йиллар доирасида энг кичик 1997 йилдаги ажратилган

1 O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston raqamlarda 2016. https://stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2030-asosiy-kapitalga-investit siyalar?tmpl=component&print=1; O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston raqamlarda 2016.https://stat.uz/uploads/docs/investitsiya-yan-dek-2017uz1.pdf

5 млн. АКШ доллари кредит киймати урин олди. 2018 йилда эса Жахон банки гурухи Узбекистон Республикаси учун 1440 млн. АКШ доллари кредит линияси ажратишни тасдиклади. Бу эса, уз навбатида, аъзолик давридан бошлаб, тарихий энг катта ажратилган кредит киймати хисоб-ланади.

5-расмда Жахон банки гурухи томонидан сох,а-лар доирасида молиялаштирилган лойихалар келтирилган. Унга кура, марказий хукумат учун 10 та лойиха молиялаштирилган. Кишлок, хужалиги ва банк-молия институтларини ривожлантириш учун жами хар бири 8 тадан лойиха молиялаштирилган. Ирригация ва дренаж сохасини ривожлантириш учун эса жами 7 та лойиха учун кредит линиялари ажратилгандир. Колаверса, соFликни саклаш ва сув таъминоти учун эса жами хар бирида 5 тадан лойихалар молиялаштирилган. Баликчилик ва урмон хужалиги сохалари учун эса жами 4 та лойиха учун кредитлар ажратилган. Шу билан бир каторда, давлат бошк,аруви сохаси учун хам 4 та лойиха молиялаштирилганлигини кел-тириб утиш жоиздир.

Куриниб турибдики, Жахон банки гурухи томонидан ажратилаётган кредит линияларининг акса-рият кисми марказий хукумат, кишлок хужалиги ва банк-молия сохалари учун йуналтирилмокда. Колаверса, ирригация ва дренаж сохасини ривож-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

4-расм. Жах,он банки гурух,и томонидан Узбекистонга 1994-2018 йилларда ажратилган кредит

линиялари (млн. АК.Ш долларида)1.

1440,00

500,00

444,90

226,00

21,00

-127,00

5-°°""i"i.0°zio° -Т*"" - п - '^Vil I

145,54

I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I

V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V

Жами 4 539.53 млн.АКШ доллари.

лантириш учун хам куплаб лойихалар молиялаш-тирилаётганини таъкидлашимиз мумкин булади.

1-жадвалда Жах,он банки гурухининг Узбекистан учун 2018 йилги тасдикланган кредит линияси келтирилган. Унга кура 2018 йил учун молиялаштириш хажми тарихий энг катта кийматда булиб, 1440 млн. АКШ доллари билан 5 та лойихани уз ичига олган. Улар:

I. Бозор иктисодиётига утиш учун ислохотларни молиялаштириш лойихаси. Ю раками - Р166019. Кредит микдори - 500 млн. АКШ доллари. Тасдикланган сана - 26.06.2018. Мазкур лойиха, биринчидан, баркарор иктисодий усиш ва макро-молиявий баркарорликни таъминлаш; иккинчи-дан, хусусий секторни ривожлантириш учун бозорни шакллантириш учун ёрдамлашиш; учин-чидан, буш иш уринларини яратиш хамда социал рискларни бошкариш каби уч устунга асосла-нади.

II. Тез тиббий ёрдам лойихаси. Ю раками -Р159544. Кредит микдори - 100 млн. АКШ доллари. Тасдикланган сана - 25.04.2018. Лойиха Узбекистан тез тиббий хизматини ривожланти-ришга каратилган. У техник ёрдам курсатиш, малака ошириш, тадкикот утказиш, керакли техник жихозлар хариди, марказлаштирилган дис-петчерлик хизматини ривожлантириш каби йуна-лишларни молиялаштиришни уз ичига олади.

1 Projects & Operations.World Bank. http://projects. worldbank.org/search?lang = en&searchTerm=&status_ exact=Active%5eClosed&prodline_exact=GU%5ePE& countrycode_exact=UZ

III. Ботдорчиликни ривожлантириш лойихаси (кушимча молиялаштириш). ID раками - P164226. Кредит микдори - 500 млн. АКШ доллари. Тасдкиланган сана - 30.01.2018. Узбекистонда боедорчилик тармотининг самарадорлигини ошириш лойиханинг асосий максадларидан бири хисобланади. Мазкур лойихада кушимча 500 млн. АКШ доллари молиялаштирилиши ва лойиха якун-ланиш санасини 24 ойга узайтирилиши таклиф этилади. Лойиха 2023 йилгача бутун мамлакат микёсида боFдорчиликни ривожлантириш максадида иш олиб боришни назарда тутади.

IV. Саноат корхоналарида энергия самарадорлигини ошириш лойихасининг 3-боскичи. ID раками - P165054. Кредит микдори - 200 млн. АКШ доллари. Тасдикланган сана - 30.01.2018. Энергия тежашга йуналтирилган инвестицияларни молиялаштириш механизмини ишлаб чикиш ва яратиш оркали саноат корхоналарида энергия самарадорлигини ошириш лойиханинг асосий максади хисобланади. Лойиха кушимча 200 млн. АКШ доллари микдорида молиялаштиришни хамда лойиха якунланиш санасини 2023 йил 31 январгача узайтиришни таклиф этади.

V. Иссиклик энергиясини тежаш лойихаси. ID раками - P146206. Кредит микдори - 140 млн. АКШ доллари. Тасдикланган сана - 25.01.2018. Лойиха иссиклик ишлаб чикариш ва таркатишни модернизация килиш, энергия самарадорлигини ошириш, ускуналарни янгилаш, эскирган жихоз-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

5-расм. Жахон банки гурухининг сохалар доирасида молиялаштирилган лойихалар сони1.

Davlat boshqaruvi; _

Suv ta'minoti; 5

Манба 2017 йил 31 декабр холатига кура. 1-жадвал. Жахон банки гурухининг 2018 йил учун тасди^лаган лойихалари (млн. АКШ долларида)2.

Мамлакат Бозор иктисодиётига утиш учун ислохотларни молиялаштириш Тез тиббий ёрдам лойихаси БоFдорчиликни ривожлантириш -кушимча молиялаштириш Саноат корхоналарида энергия самарадорлигини оширишнинг 3-боск.ичи Иссиклик энергиясини тежаш лойихаси Жами

Узбекистон 500.0 100.0 500.0 200.0 140.0 1440.0

ларни таъмирлаш, тренинг утказиш каби йуна-лишларни молиялаштиради.

Юк,орида Жахон банки гурухининг Узбекистонга киритган инвестицилар ва кредит линиялар тахлилини келтириб утдик. Кейинги уринда Осиё тараккиёт банкининг Узбекистон Республикаси-даги инвестицион фаолиятини тахлил этамиз.

Узбекистон Республикаси ва Осиё тарацциёт банки

Авваламбор, Осиё тараккиёт банки Осиё ва Тинч океани минтакаси мамлакатларидаги ривож-ланиш лойихаларини узок муддатли кредитлаш буйича йирик минтакалараро молия институти хисобланади. Узбекистон Республикаси 1995 йил август ойида аъзоси булган, 1997 йилда Тошкент

1 Projects & Operations.World Bank. http://projects.worldbank.orq/search7lang =

en&searchTerm=&countrycoae_exact=UZ

2 Projects & Programs.World Bank. http://www.worlabank.org/en/country/uzbekistan/

projects/all

шахрида Осиё тараккиёт банкининг ваколатхо-наси очилган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Узбекистон Республикасини ривожлантириш-нинг янги стратегияси билан боFлик холда, хусу-сий секторни ривожлантириш, иктисодий либе-раллаштириш, минтакавий хамкорлик ва глобал интеграция оркали инклюзив иктисодий усишга интилмокда. Узбекистон Осиё тараккиёт банкига аъзоликка кабул килинганидан бери, Марказий ва Fарбий Осиё минтакаси доирасида кредит линиялари к,абул к,илган етакчи донор мамлакат-лардан бири хисобланади.

2012 йил сентябрда Осиё тараккиёт банки Узбекистон билан 2012-2016 йилларга мулжал-ланган мамлакат билан хамкорлик стратегиясини (МХС) кабул килган. Мазкур стратегия Узбекис-тонда инфратузилма ривожи ва саноатни модернизация килиш максадларига эришиш учун каратилган Узбекистон ахолисининг фаровонли-гини ошириш стратегияси билан мувофиклаш-тирилди. Мазкур МХСда асосий эътибор шахар инфратузилмаси ва уй-жой хизматлари, коммуникация, энергетика, сув тармок,лари ва транспорт

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

6-расм. Осиё таравдиёт банки томонидан Узбекистонга 2017 йил 31 декабрь ^олатига кура

ажратилган жами кредитлар ^ажми (млн. А^Ш долларида)1.

ривожини куллаб-кувватлаш ва молиявий хиз-матлар имкониятларидан фойдаланишни кенгай-тиришга каратилган.

2017 йил октябрь ойида Осиё тараккиёт банки, 2018-2020 йилларда Узбекистан учун мамлакатлар бизнес режасини (COBP, инглиз. Country Operations Business Plan) тасдиклади. Мазкур бизнес режа 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси доирасида янги-ланди. 2,9 миллиард АКШ доллари кийматидаги лойих,алар уз ичига транспорт, коммуникация, энергетика, сув таъминоти, шах,ар инфратузил-маси, соFликни саклаш ва молия каби сох,аларни камраб олади2.

6-расмда Осиё тараккиёт банки томонидан жами 2017 йил 31 декабрь х,олатига кура ажратилган кредит линиялари келтирилган. Унга кура, кредит х,ажми жами 6369.56 млн. АКШ долларини ташкил этиб, 186 та лойих,ани молиялаштириш учун каратилган. Шулар жумласида, транспорт, энергетика ва молия сох,аларига ажратмалар мос равишда 1065.32 млн. АКШ доллари, 1546.03 млн.

1 Cumulative Lending, Grant, and Technical Assistance Commitments. // Asian Development Bank. 2018. https://www.data.adb.org/sites/default/files/cumulative-lending-grant-TA-committments-2017.xlsx

2 Asian Development Bank Member Fact Sheet.[Elektron resurs] // Asian Development Bank. 2018. https://www. adb.org/sites/default/files/publication/27811/uzb-2017. pdf

АКШ доллари ва 1383.94 млн. АКШ долларини ташкил этган. Сув ва бошка инфратузилмалар, кишлок хужалиги ва таълим сох,аларига ажратмалар эса мос равишда 703.44 млн. АКШ доллари, 585.48 млн. АКШ доллари х,амда 297.31 млн. аКш долларини ташкил этди. Колаверса, саноат ва савдо, соFлик1ни саклаш ва давлатни бошкариш сох,аларига мос равишда 175.68 млн. АКШ доллари, 42.40 млн. АКШ доллари ва 29.96 млн. АКШ доллари ажратилган. Мазкур ажратилган кредит-лардан лойих,алар сони жих,атидан транспорт, кишлок хужалиги ва молия сох,аларига мос равишда 31, 30 ва 30 тани ташкил этди. Энергетика, сув ва бошка инфратузилмалар х,амда таълим сох,аларида эса мос равишда 25, 24 ва 22 та лойих,алар молиялаштирилганлигини алох,ида таъкидлаб утиш жоиздир.

Осиё тараккиёт банки томонидан Узбекистан учун ажратган кредитлар тармоклар доирасида 7-расмда келтирилган. Унга кура кредит х,ажмлари киймати доирасида фоизларга ажратилгандир. Транспорт, энергетика ва молия сох,алари навбати билан жами ажратилган кредитларнинг 25.20%, 24.27% ва 21.73% ини ташкил этди. Мазкур учта сох,а лойих,алар сони ва унга ажратилган кредит кийматлари жих,атидан х,ам етакчилик килмокда. Сув ва бошка инфратузилмалар, кишлок хужалиги ва таълим сох,алари навбати билан жами ажратилган кредитларнинг 11.04%, 9.19% ва 4.67% ини

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

7-расм. Осиё тараккиёт банки томонидан тармоклар доирасида Узбекистон Республикаси учун

ажратилган жами кредитлар х,ажми, %лар да1.

Davlatni boshqarish Qishloq xo'jaligi;

infratuzilmalar; 25,20%

2017 йил 31 декабрь ^олатига кура. Жами 6,396.56 млн. АКШ доллари.

2-жадвал. 2017 йилда Осиё тараккиёт банки томонидан Узбекистонга ажратилган кредитлар,

грантлар ва техник ёрдамлар х,ажми (млн. АКШ долларида)2.

Кредитлар Техник ёрдам Грантлар Умумий

1,146.24 6.85 - 1,153.09

ташкил этди. Саноат ва савдо, соFлик1ни саклаш ва давлат бошкаруви сох,аларига эса жами ажратилган кредитларнинг мос равишда 2.76%, 0.67% ва 0.47% ини ташкил этди. Киймат жих,атидан х,ам етакчи сох,алар сифатида транспорт, молия ва энергетика сох,аларини ажратиб курсатишимиз мумкин булади. Колаверса, киймат жих,атидан колган сох,аларга нисбатан саноат ва савдо, соFликни саклаш ва давлат бошкаруви сох,алари кам микдорда молиялаштирилганлигини таъкид-лаш жоиз булади.

8-расмда 1997-2016 йиллар мобайнида Узбекистон учун ажратилган кредитлар келтирилган. Унга кура кредит х,ажмлари ун йиллик кесимларда ифодаланган. Осиё тараккиёт банки томонидан дунё мамлакатлари учун ажратган х,ажмнинг 2.4% микдори билан 2016 йил якунига 6345 млн. АКШ долларини ташкил этди. Узбекистон Осиё тараккиёт банкига 1995 йил аъзо булгани сабабли,

1 Cumulative Lending, Grant, and Technical Assistance Commitments. // Asian Development Bank. 2018. https:// www.data.adb.org/sites/default/files/cumulative-lending-grant-TA-committments-2017.xlsx

1987-1996 йилларда 50 млн. АКШ долларига донорлик килинган. 1997-2006 йиллар оралитида эса жами 925 млн. АКШ долларлик кредит линия-лари ажратилди. Кейинги ун йилликда сезиларли даражада кредит хажмлари ошганининг гувохи булишимиз мумкин. 2007-2016 йиллар оралитида Осиё тараккиёт Банки томонидан молиялаштириш хажмлари карийб 5370 млн. АКШ долларини ташкил этганини алохида таъкидлашимиз жоиз булади. Бу эса, олдинги ун йилликка нисбатан карийб олти баробар куп демакдир.

2017 йил мобайнида Осиё тараккиёт банки Узбекистон Республикасига жами 1153.09 млн АКШ доллари кийматидаги лойихалар учун кредитлар ажратди (2-жадвал). Улардан техник ёрдам учун 6.85 млн. АКШ доллари хамда асосий кредитлар хажми 1146.24 млн АКШ долларини ташкил этди.

3-жадвалда 2006-2017 йиллар доирасидаги лойихаларнинг муваффакият даражаси келтирилган. Унга кура, 2006, 2009, 2013, 2016 ва 2017 йил-лардагина 100%лик натижага эришилганини куза-тишимиз мумкин булади. 2010, 2011 ва 2012 йил-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

8-расм. Осиё тараккиёт банки томонидан тасдикланган кредит ^ажмлари, 1967-2016 йиллар

(миллион АКШ долларида)1

6000

5000

4000

3000

2000

1000

5370

925

50

1967-1976

1977-1986

1987-1996

1997-2006

2007-2016

Умумий тасдикланган киймат х,ажми 6345 млн. АКШ доллари. Дунё микёсида ОТБ томнидан ажратган кредитларнинг 2.4%ини ташкил этади. Манба 2017 йил 31 декабрь ^олатига кура.

3-жадвал. 2006-2017 йиллар мобайнидаги лойих,алар муваффакияти даражаси2.

Иил Муваффакият даражаси (%) Лойихалар сони

2006 100.0 1

2008 33.3 3

2009 100.0 1

2010 50.0 2

2011 50.0 4

2012 50.0 4

2013 100.0 2

2015 0.0 1

2016 100.0 3

2017 100.0 2

Умумий 65.2 23

.nap^a эса ^aKaTnurna ^OMUx,a^apHUHr 50%-nuiK MyBa^aKUflTra эpмwгaнмнм KypuwuMU3 MyMKUH. By 3ca Typ^u TexHUK Ba UKTucogurn ca6a6^ap 6umaH u^oAa^aHaflu.

LUyHgaM Ku^u6, Ocue TapaKKueT 6aHKu rypy^uHUHr Y36eKUCTOH Pecny6^uKacura KupuTraH мнвecтмцмfl.пap Tax^umuHU ^Kopuga Ke^Tupu6 yTfluK. KeMUHm ypuHga McnoM TapaKKueT 6aHKU-HuHr y36eKucTOHflaru UHBecTu^uoH ^ao-nuiflTUHU Tax^um этaммз.

1 Operational Approvals, 1968-2016. // Asian Development Bank. 2018. https://www.data.adb.org/sites/default/ files/operational-approvals-member-decade.xlsx

2 Asian Development Bank Member Fact Sheet. [Elektron resurs] // Asian Development Bank. 2018.URL: https:// www.adb.org/sites/default/files/publication/27811/uzb-2017.pdf

Узбекистон Республикаси ва Ислом тараккиёт банки

Авваламбор, Ислом тараккиёт банкининг (ИТБ) асосий фаолияти ижтимоий-иктисодий ривожла-нишни х,ар томонлама куллаб-кувватлаш, инфра-тузилмани ривожлантириш, аъзо-мамлакатлар орасидаги хамкорликни кенгайтириш: хусусий секторни ривожлантириш ва ислом банкининг молиявий индустриясини кенгайтириш ва бошкалар хисобланади.

Узбекистон Республикаси 2003 йил 3 сентябрда Ислом тараккиёт банкининг аъзоси булганидан кейин соFликни саклаш, энергетика, кишлок хужалиги, курилиш ва умумтаълим мактаблари, касб-хунар коллежларини тулдириш, курилиш ва автомобиль йулларини таъмирлаш, кичик ва хусусий тадбиркорликни молиялаштириш ва куплаб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

4-жадвал. 2017 йилда Ислом тараккиёт банки томонидан тасдикланган кредит ^ажмлари (млн.

АКШ долларида)1.

Мамлакат Фондлар доирасида молиялаштириш

ИДБ-ОСР2 ИСД3 ИТФС4 Бошкалар Жами

Узбекистон 113.0 45.0 0.0 0.0 158.0

бошка лойихаларда иштирок этиб келмокда. Улар каторига: Узбекистон Республикасида 14 та онкология диспансерини куриш ва тулдириш - 37,04 млн АКШ доллари, «Хоразм вилоятида Ташсакин системасидаги магистрал (суFориш) каналларини модернизация килиш» - 90,37 млн. АКШ доллари, «Гидроэлектростанцияларни кайта куриш ва модернизация килиш» - 100 млн. АКШ доллари, «Узинфоинвест» агентлигининг Институционал ривожланишига» - 300 млн. АКШ доллари, Тош-кент шахри ташки ёритиш тури системасида энер-гоэффектли технологиялар олиб кириш ва модернизация килиш - 36 млн. АКШ доллари, Тошкент, Кадирин ва Шахрихон каскадларидаги ГЕСларни 100 миллион АКШ долларига модернизация килиш, давлат санитария-эпидемиалогик маркази инспекциясини лаборатория ускуналари билан тулдириш, Сурхондарё вилоятида сув ресурсла-ридан фойдаланишни бошкаришни яхшилаш (XазорбоF-АккапчиFой канали тизимини реконструкция килиш) ва бошкалар шулар жумласига киради.

Куйида Ислом тараккиёт банкининг х,озирги кунда Узбекистондаги замонавий инвестицион фаолиятининг бевосита тах,лили хусусида тухталиб утамиз.

Ислом тараккиёт банки 2017 йилда жами аъзо мамлактларга 9.8 млрд. АКШ доллари микдорида кредит маблатларини ажратишни тасдиклаган. Шу жумладан, Узбекистон Республикаси учун кредит ажратмалари микдори 158 млн. АКШ долларини ташкил этди5.

1 Partnership for Sustainable Development.Annual report 2017.Islamic Development Bank. ISSN 0466-1319.-Jeddah, KSA:IDB, 2018-20 p.

2 IDB-OCR. (инглиз. Ordinary Capital Resources) - Оддий капитал ресурслар фонди.

3 ICD (инглиз. Islamic corporation for development of private sector) - Хусусий секторни ривожлантирувчи Ислом корпорацияси.

4 ITFC (инглиз. International Islamic Trade Finance Corporation) - Халкаро ислом савдо ва молия корпорацияси.

5 Partnership for Sustainable Development. Annual report 2017.Islamic Development Bank. ISSN 0466-1319.-Jeddah, KSA:IDB, 2018-107 p.

4-жадвалда 2017 йилда Ислом тараккиёт банки томонидан Узбекистон учун тасдиклаган кредит хажмлари келтирилган. Унга кура, жами тасдикланган 158 млн. АКШ доллари микдоридаги кредит хажмидан Оддий капитал ресурслар фонди 113 млн. АКШ доллари микдорида, Хусуий секторни ривожлантирувчи ислом корпорацияси фонди 45 млн. АКШ доллари микдорида таксимланган. Фоизларда мазкур молиялаштириш турлари мос равишда 71.5% ва 28.5% ни ташкил этди. Бу ерда Ислом тараккиёт банкининг фонд-лар доирасида молиялаштириш амалиётига урFу берилган.

5-жадвалда эса 2017 йил 31 декабрь холатига кура молиялаштириш доирасида ажратилган кредит хажмлари келтириб утилган. Унга кура, жами 1803 млн. АКШ доллари кредит хажмидан асосан лойихаларни молиялаштириш учун 1488.5 млн. АКШ доллари йуналтирилган. Бу эса жами ажратилган кредит хажмининг карийб 82.5% ни ташкил этди. Савдони молиялаштириш учун ажратилган кредит микдори эса 311.6 млн. АКШ доллари билан жами ажратилган кредитларнинг 17.2% ини ташкил этди. Колаверса, махсус ва техник ёрдам курсатиш шакллари мос равишда 1.9 млн. АКШ доллари ва 1.1 млн. АКШ долларини ташкил этди.

9-расмда 2017 йил 31 декабрь холатига кура Оддий капитал ресурсларининг (ОСР) сохалар доирасида таксимланиши келтирилган. Мазкур чизма оркали Ислом тараккиёт банки Узбекистон учун кайси сохаларга кредит хажмларини нисбатан купрок ажратишини тахлил килишимиз мумкин. Унга кура, транспорт, энергетика ва АКТ хамда сув ресурслари учун ажратилган кредит хажмлари мос равишда 348 млн. АКШ доллари, 303.1 млн. АКШ доллари ва 232.6 млн. АКШ долларини ташкил этган. Кейинги уринларда кишлок худудларини ривожлантириш, давлат-хусусий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

9-расм. Оддий капитал ресурсларининг (ОСР) сохалар доирасида таксимланиши (млн.

АКШ долларида)1. Жами 1466.5 млн. АКШ доллари.

Transport;

Suv resurslari; 232,6

Energetika va АКТ; 303,1

Davlat-xususiy

Sog'liqni saqlsh; sektor hamkorligi;

78,3 ^^^^^^ 165

Boshqa; 0,8 Qishloq hududlarini rivojlantirish; 213

Ta'lim; 32,8

Shaharni rivojlantirish; 92,9

5-жадвал. Молиялаштириш шакллари доирасида Ислом тараккиёт банкининг ажратган кредит

^ажмлари (млн.АКШ долларида)2.

Мамлакат Лойих,ани молиялаштириш Техник ёрдам курсатиш Савдони молиялаштириш Махсус ёрдам курсатиш Жами

Узбекистон 1488,5 1,1 311,6 1,9 1803,0

сектор хамкорлиги ва шахарни ривожлантириш сохаларига мос равишда 213 млн. АКШ доллари, 165 млн. АКШ доллари ва 92.9 млн. АКШ доллари кредит линиялари ажратилган. Колаверса, tof-ликни саклаш ва таълим сохаларига мос равишда 78.3 млн. АКШ доллари ва 32.8 млн. АКШ доллари микдорида кредит линиялар такдим этилган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулосалар. Юкоридаги тахлилимиз халкаро молия институтлари, хусусан, Жахон банки, Осиё тараккиёт банки ва Ислом тараккиёт банкининг Узбекистон Республикасидаги инвестицион фао-лиятини куриб чик,иш ва уларнинг мамлакатимиз иктисодиётида тутган урни ва ахамиятига асос-ланади.

1 Partnership for Sustainable Development.Annual report 2017.Islamic Development Bank. ISSN 0466-1319.-Jeddah, KSA:IDB, 2018-110 p.

2 Partnership for Sustainable Development.Annual report 2017.Islamic Development Bank. ISSN 0466-1319.-Jeddah, KSA:IDB, 2018-108 p. 2017 йил 31 декабрь холатига кура.

Мазкур халк,аро молия институтлари томонидан Узбекистонга ажратилган кредит линиялар:

- Узбекистонга сохалар доирасида ик,тисодий ривожланиш учун кумаклашди;

- хусусий чет эл инвестицияларини жалб этишга кумаклашди ва раFбатлантирди;

- халкаро савдо усишини раFбатлантирди ва тулов баланси мувозанатини куллаб-кувватлади.

Шу билан бирга, тахлилимиз натижаси сифа-тида шуни алохида таъкидлаш жоизки, халкаро молия институтлари томонида ажратилган кредит линиялари мамлакатимизнинг ик,тисодий ривож-ланишига ижобий таъсир курсатди. Мамлакат молия секторида к,атор сохалар усишида хам ижобий натижалар курсатди.

Халкаро молия институтлари бирламчи тарзда аъзо-мамлакатларнинг етакчи ик,тисодиёт сектор-ларига кредит линияларини кенгайтириши аъзо-мамлакатлар иктисодиётига юкори натижа кел-тириши мумкинлиги хулоса килинди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 1(121)

Afla6Mei.nap pyuxaiu:

1. O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi. O'zbekiston raqamlarda 2016. https:// stat.uz/uz/432-analiticheskie-materialy-uz/2030-asosiy-kapitalga-investitsiyalar?tmpl=compon ent&print=1

2. Царbков B.A. Teopua u Moge^u UHBecTu^um. // «OuHacoBaa aHa^uTUKa: npo6.neMbi u peweHua», 2014, 43 (229), 50.

3. CyxoBa B.E., TiHAKOBa B.M. Оцeнкa UHBecTU^oHHbix npoeKTOB: э^^eктuвнocтb u pucK. / «CoBepMeHHaa экoнoмuкa: npo6^eMb u peweHua», 2012, № 9 (33). -C. 140.

4. Partnership for Sustainable Development. Annual report 2017.Islamic Development Bank. ISSN 0466-1319.-Jeddah, KSA:IDB, 2018-20 p.

5. Finance formulas. [Elektron resurs]. html://financeformulas.net/Present_Value.html

6. Future value of a single cashflow. [Elektron resurs]. html://financetrain.com/future-value-of-a-single-cash-flow.

7. M.W. Arneberg: Theory and Practice in the World bank and IMF Economic Policy Models. Case study Mozambique. Statistics Norway.1996.28 s. 80kr. ISBN 82-537-4296-7.- 9 p.

8. Doug Addison. The World Bank Revised Minimum Standard Model: Concepts and Issues. Washington DC.: The World Bank, 1989. Working Paper No. 231, May 2, 1989

9. Mansur A. Noibi. Islamic Financing Models&PPP Opportunities.Power investors summit Nigeria, 20-21 march 2014, Lagos, Nigeria [Elektron resurs]//URL:http://www.energynet.co.uk/ ru/webfm_send/516

10. World Bank. 2018. Global Economic Prospects, June 2018: Turning of the Tide? Washington, DC: World Bank. doi: 10.1596/978-1-4648-1257-6. Licence: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO .p-3.

MKTMCOfl BA MOMfl / ЭКОНОMMКA M OMHAHCbl 2019, 1(121)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.