Научная статья на тему 'Қулай инвестицион муҳит ва фаол инвестицион сиёсат – барқарор иқтисодий ўсиш омили'

Қулай инвестицион муҳит ва фаол инвестицион сиёсат – барқарор иқтисодий ўсиш омили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
742
130
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инвестиция / хорижий инвестициялар / инвестицион муҳит / инвестицион сиёсат / тўғридан­тўғри хорижий инвестициялар / молиялаштириш манбалари / ҳудудлар. / investment / foreign investments / investment climate / investment policy / foreign direct investments / funding sources / regions.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зияев Турғун Муслимович, Қобилов Алишер Ўринович, Ёқуб Дилдора Турғуновна, Зуфарова Маҳина Қудратбек Қизи

Мақолада Ўзбекистондаги қулай инвестицион муҳит ва фаол инвестицион сиёсат ҳамда мамлакат иқтисодиётига жалб этилаётган хорижий инвестицияларнинг ҳудудий ҳолати ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FAVORABLE INVESTMENT CLIMATE AND ACTIVE INVESTMENT POLICY AZ SUSTAINABLE ECONOMIC GROWTH FACTOR

In the article, favorable investment climate and active investment policy as well as territorial situation of foreign investments attraction are considered.

Текст научной работы на тему «Қулай инвестицион муҳит ва фаол инвестицион сиёсат – барқарор иқтисодий ўсиш омили»

Зияев Тургун Муслимович,

Тошкент давлат иктисодиёт университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси фахрий аъзоси, иктисод фанлари номзоди, доцент, Тошкент давлат иктисодиёт университети Фахрий доктори; Кобилов Алишер Уринович, Тошкент давлат иктисодиёт университети «Иктисодиёт» факультети декани, иктисод фанлари номзоди, доцент; Ёцуб Дилдора Тургуновна, Тошкент иктисодиёт коллежи «Молия ва Иктисодиёт» кафедраси мудири, магистр, Тошкент давлат иктисодиёт университети мустакил изланувчиси; Зуфарова Марина Кудратбек цизи, Тошкент давлат иктисодиёт университети магистратураси МрМ-01 гурухи талабаси

КУЛАИ ИНВЕСТИЦИОН МЩТ ВА ФАОЛ ИНВЕСТИЦИОН СИЁСАТ - БАРКАРОР ИКТИСОДИИ УСИШ ОМИЛИ

УДК: 330.322.5

ЗИЯЕВ Т.М., К,ОБИЛОВ А.У., ЁК,УБ Д.Т., ЗУФАРОВА М.К,. К,УЛАЙ ИНВЕСТИЦИОН МУЦИТ ВА ФАОЛ ИНВЕСТИЦИОН СИЁСАТ - БАРКАРОР ИЦТИСОДИЙ УСИШ ОМИЛИ

Мак,олада Узбекистондаги кулай инвестицион мухит ва фаол инвестицион сиёсат хамда мамлакат иктисодиётига жалб этилаётган хорижий инвестицияларнинг худудий холати ёритилган.

Таянч иборалар: инвестиция, хорижий инвестициялар, инвестицион мухит, инвестицион сиёсат, тугридан-тугри хорижий инвестициялар, молиялаштириш манбалари, худудлар.

ЗИЯЕВ Т.М., КОБИЛОВ А.У., ЁКУБ Д.Т., ЗУФАРОВА М.К. БЛАГОПРИЯТНЫЙ ИНВЕСТИЦИОННЫЙ КЛИМАТ И АКТИВНАЯ ИНВЕСТИЦИОННАЯ ПОЛИТИКА - ФАКТОР СТАБИЛЬНОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА

В статье освещены благоприятный инвестиционный климат и активная инвестиционная политика Узбекистана, а также состояние привлеченных иностранных инвестиций по регионам страны.

Ключевые слова: инвестиция, иностранные инвестиции, инвестиционный климат, инвестиционная политика, прямые иностранные инвестиции, источники финансирования, регионы.

ZIYAEV T.M., KOBILOV A.U., YAKUB D.T., ZUFAROVA M.K. FAVORABLE INVESTMENT CLIMATE AND ACTIVE INVESTMENT POLICY AZ SUSTAINABLE ECONOMIC GROWTH FACTOR

In the article, favorable investment climate and active investment policy as well as territorial situation of foreign investments attraction are considered.

Keywords: investment, foreign investments, investment climate, investment policy, foreign direct investments, funding sources, regions.

Узбекистан Президенти Ш.Мирзиёев 2018 йил 28 декабрда Олий Мажлисга Мурожаатномасида шундай таъкидлаган: «Жахон тажрибаси шуни курсатадики, кайси давлат фаол инвестиция сиё-сатини юритган булса, уз иктисодиётининг барка-рор усишига эришган. Шу сабабли хам инвестиция - бу иктисодиёт драйвери, узбекча айтганда, иктисодиётнинг юраги, десак, муболаFа булмайди. Инвестиция билан бирга турли соха ва тармокларга, худудларга янги технологиялар, илтор тажрибалар, юксак малакали мутахассислар кириб келади, тад-биркорлик жадал ривожланади» [1]. Иктисодий усишга эришишда инвестициялашнинг барча ман-баларидан фойдаланиш зарур (бюджет маб^лари, ташки кредитлар, туFри инвестициялар, корхона-лар ва ахоли маблаFлари ва бошкалар).

Иктисодиёт бугунги кунда инвестиция фаолия-тига янгича ёндашишни такозо этмокда. Бундай ёндашув куйидаги коидалардан келиб чикмокда:

- инвестиция талабини фаоллаштириш, инвестиция ресурсларини иктисодий тараккиётнинг устун сохаларига туплаш ва диверсификация-лаш;

- инвестицион жараёнларга корхоналар, таш-килотлар, ахоли жамFармаларини туларок жалб этиш ва ундан республиканинг ижтимоий-икти-содий муаммоларини хал этишда фойдаланиш;

- чет эл капиталининг кириб келиши учун кулай иктисодий мухит хозирлаш.

Инвестиция сиёсатининг мана шу уч жихати Узбекистонда хам амал килади.

Мамлакатимиздаги инвестиция жараёнларининг такомиллашиб бораётганлигини намоён этувчи жихат - давлат бюджетидан молиялаштириш тар-кибидаги нисбатларнинг сезиларли даражада узгариб бораётганлиги хисобланади. Инвестиция жараёнларига давлат бюджетидан молиялашти-рилган маблаFлар динамикаси шуни курсатадики, агар 2005 йилда давлат бюджетидан молиялашти-рилган маблаFларнинг 36,2%и республика бюджетидан амалга оширилган булса ва 63,8%и махаллий бюджет хисобига таъминланган булса, 2015 йилда бу курсаткич 17,6% ва 82,4%ни, 2016 йилда 21,8% ва 78,2%ни, 2017 йилда 23,5% ва 76,5%ни, 2018 йилда эса бу нисбат мос равишда 32,1% ва 67,9%ни ташкил этди.

Бкорида келтирилган маълумотлар инвестиция жараёнларини молиялаштиришда махаллий бюд-жетларнинг иштироки ва роли кенгайиб бораётганлигини курсатади.

Агар 2000 йилда корхона ва ахоли маблаFлари хисобидан инвестиция жараёнларини молиялаштириш барча инвестицияларнинг 39,1 фоизини

ташкил этган булса, 2018 йилга келиб ушбу курсаткич 58,2 фоизга етди, давлат бюджетидан молиялаштириш эса мос равишда 29,2 фоиздан 3,8 фоизга пасайди (1-жадвал).

Инвестициялар иктисодий усиш ва иктисодиётни ривожлантиришни таъминлашнинг асосий омил-ларидан бири хисобланади. Узбекистонда кейинги йилларда инвестиция жараёнларининг фаолла-шуви кузатилди. Масалан, барча молиялаштириш манбалари хисобидан асосий капиталга сарфлан-ган инвестициялар 2005 йилда 3165,2 млрд. сум, 2006 йилда 4041,0 млрд. сум, 2007 йилда 5903,5 млрд. сум, 2008 йилда 9555,9 млрд. сум, 2009 йилда 12531,9 млрд. сум, 2010 йилда эса 15338,7 млрд. сумни, 2015 йилда 40737,3 млрд. сум, 2016 йилда 49476,8 млрд. сум, 2017 йилда 60719,2 млрд. сумни, 2018 йилда эса 107333,0 млрд. сумни ташкил этди (2-жадвал).

2018 йилда барча молиялаштириш манбалари хисобидан асосий капиталга сарфланган инвестициялар 107333,0 млрд. сумни (13,3 млрд. АКШ дол-лари) ташкил килди, бу 2017 йилга нисбатан 18,1 фоизга купдир.

2018 йилда узлаштирилган асосий капиталга киритилган хорижий инвестиция ва кредитлар хажми 31,4 млрд. сум (доллар эквивалентида 3,9 млрд. АКШ доллари) ёки 2017 йилга нисбатан 136,6 фоизни ташкил этди. Хорижий инвестиция ва кре-дитларнинг жами асосий капиталга узлаштирилган инвестициялардаги улуши 29,2%ни ташкил килди.

2016 йилда инвестиция дастури доирасида уму-мий киймати 164 та йирик ишлаб чикариш объекти, 2017 йилда эса 161 та йирик саноат объекти ишга туширилди, бу 2018 йилда кушимча 1,5 триллион сумлик махсулот ишлаб чикариш имконини берди. «Фаол тадбиркорлик, иннова-цион Fоялар ва технологияларни куллаб-кувватлаш йили» деб эълон килинган 2018 йилда мамлака-тимизда барча сохаларда инновацион Fоялар ва технологияларни жорий этиш буйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилди. Кабул килинган 2018 йилги Давлат дастурининг руёбга чикарилиши доирасида 21 триллион сум ва 1 млрд. АКШ дол-ларига тенг 76 мингта лойиха амалга оширилди ва 138 та янги корхона ишга туширилди.

2019 йилга «Фаол инвестициялар ва ижтимоий ривожланиш йили» деб ном берилди. 2019 йилда 2018 йилга нисбатан 16% куп инвестициялар узлаштирилиши кутилмокда. 2019 йилги инвестиция дастурига 16,6 млрд. долларлик 3000 дан зиёд лойиха киритилган. Дастур доирасида умумий киймати 3,2 миллиард доллар булган 140 та ишлаб чикариш кувватини фойдаланишга топшириш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

1-жадвал. Инвестицияларнинг молиялаштириш манбалари буйича таркиби (жамига нисбатан

фоизда) [2].

Курсаткичлар йиллар:

2000 2002 2005 2006 2009 2010 2015 2016 2017 2018

Жами инвестициялар 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Давлат бюджети 29,2 23,9 12,2 10,4 8,1 7,8 4,8 4,6 5,5 3,8

Корхоналар маблаFи 27,1 41,2 46,1 48,4 36,3 42,5 39,0 40,0 43,0 41,3

Ахрли маблаFи 12,0 11,4 11,4 11,8 10,6 11,1 13,1 13,2 15,0 16,4

Банк кредитлари 7,2 3,2 3,8 4,1 5,2 9,1 11,7 12,9 11,0 12,8

Хориж инвестициялари ва кредитлари 23,2 20,1 21,7 18,5 32,4 28,8 20,1 21,9 20,4 20,2

Бюджетдан ташк,ари фондлар 1,3 0,2 4,8 6,8 7,4 7,0 11,3 6,4 5,1 5,5

2-жадвал. Узбекистан ЯИМ, инвестиция ^ажми х,амда ЯИМ таркибида инвестиция улушининг 19952018 йиллардаги динамикаси [3]

йиллар ЯИМ, млрд.сум Инвестиция, млрд. сум ЯИМ таркибида инвестициянинг улуши, %

1995 302,8 88,9 29,4

2000 3256 637,2 22,9

2001 4925 1040,9 21,1

2002 7450 1624,0 21,8

2003 9844 2048,9 20,8

2004 12261 3011,9 24,6

2005 15923 4465,9 28,0

2006 21125 6255,1 29,6

2007 28186 6005,8 21,3

2008 37747 11709,3 31,0

2009 48097 13819,6 28,7

2010 62388 169568,3 24,6

2011 77866 20669,2 26,5

2012 96723 29370,1 30,4

2013 120862 33371,3 27,6

2014 144868 42693,0 29,5

2015 171369 40737,3 24,0

2016 199325.1 49476,8 25,0

2017 302536,8 60719,2 24,4

2018 407514,5 107333,0 26,3

3-жадвал. Асосий капиталга инвестицияларнинг мулк шакллари буйича та^симланиши таркиби

(фоизда) [7].

Курсаткичлар 2005 2006 2008 2010 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Асосий капиталга инвестициялар 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Давлат мулки 63,9 63,8 32,5 25,4 23,0 21,5 21,3 17,6 16,7 16,0 18,8

Нодавлат мулк 36,1 36,2 67,5 74,6 77,0 78,5 78,7 82,4 83,3 84,0 81,2

режалаштирилган. Жорий йилда туFридан-туFри хорижий инвестициялар иштирокидаги 320 та лойиха доирасида 4,2 млрд. доллар узлаштирилиши кузда тутилган. Шу билан бирга 2019 йилда тижо-рат банклари хорижий банкларнинг жами 740 миллион доллар туFридан-туFри кредитларини жалб килиши хам белгиланган. 2019 йилда 84 та лойиха доирасида халкаро молия институтлари ва донорларнинг 2,7 млрд. доллар маблаFини узлаш-тириш кузда тутилган.

2019 йилда инвестиция дастури доирасида 41 янги турдаги махсулот ишлаб чикариш таъминла-нади. Бу эса, уз навбатида, импорт килинадиган махсулотлар хажмини 385,3 млн. долларга кискартириб, экспортни 213,5 млн. долларга оши-ради [4].

2019 йилнинг биринчи ярмида 85 трлн. 775 млрд. сум инвестиция узлаштирилди, бу утган 2018 йилнинг шу давридагига нисбатан 1,6 баробар купдир. Асосий капиталда тутридан-тутри хорижий инвестициялар улуши 2,5 баробар ошиб, 1,7 млрд. долларга етган. Давлат кафолати булмаган хорижий кредитлар эса 3,7 баробар купайган. Узлаш-тирилган туFридан-туFри хорижий сармояларнинг карийб 75 фоизи худудий лойихаларга туFри кел-ган [5].

2017-2021 йилларда Узбекистан Республика-сини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегиясини «Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурида таркибий узга-ришларни чукурлаштириш, миллий иктисодиётнинг етакчи тармокларини модернизация ва диверсификация килиш хисобидан унинг ракобатбар-дошлигини ошириш йуналишида корхоналарнинг маблаFлари, Уз ТТЖ, тижорат банклари кредити, хорижий инвестиция ва кредитлар хисобидан 2017-2021 йилларда умумий киймати 40 миллиард АКШ доллари микдоридаги 649 та инвестиция лойихасини назарда тутувчи тармок дастурлари амалга оширилади.

Натижада келгуси 5 йилда саноат мах,сулоти 33,6 фоиздан 36 фоизга, кайта ишлаш тармоFи улуши 80 фоиздан 85 фоизга ошади ва куплаб янги турдаги ракобатбардош тайёр махсулотлар узлаш-тирилади. Жами харажатлар учун 37687,8 млрд. сум ва 8349,3 млн. АКШ доллари ажратилади.

Давлат-хусусий шериклик, давлат инвестиция-лари ва корпоратив кимматли ^озлар билан киритиладиган инвестициялар 2025 йилгача инвес-тицияларнинг асосий манбалари булади. Амалга оширилаётган ва истикболдаги янги инвестиция лойихалари доирасида 2019-2025 йилларда 80

млрд. АКШ долларидан ортик микдорда манзилли инвестицияларни узлаштириш кузда тутилмокда. Бунда уларнинг 30 фоизи корхоналарнинг уз маблаFлари хисобига молиялаштирилиши кутил-япти [6].

Инвестиция сохасида шаклланган ижобий динамика иктисодиётнинг баркарор усишига сезиларли даражада таъсир курсатмокда. Натижада мамла-катимизда 1996 йилдан бошлаб, иктисодий усиш таъминланиб, унинг суръатлари, масалан, 20172018 йилларда уртача 5 фоиздан юкори булди. 2019 йил биринчи ярим йиллигида эса бу курсаткич 5,8 фоизни ташкил этди.

Инвестициялар умумий хажмининг усиши шароитида уларнинг мулк шакллари буйича таксимланишида узгаришлар кузатилди. Давлат секторига йуналтирилган инвестициялар улуши 2018 йилда 2017 йилга нисбатан 12,6 фоиз дара-жага усиб, давлатимиздаги ялпи инвестициялар умумий хажмининг 18,8 фоизини ташкил этди (3-жадвал).

Юкоридаги маълумотлардан куринадики, 2018 йилда иктисодиётнинг нодавлат сектори инвести-циялари хажми 2017 йилнинг мос даври кур-саткичига нисбатан 12,6% пунктга усган. Мамлакат буйича жами инвестициялардаги нодавлат секто-рининг улуши 81,2%ни ташкил этган, жумладан Кашкадарё вилоятида 95,4%га етган, Коракал-поFистон Республикасида - 87,4%, Тошкент вилоятида - 87,8%, Наманган вилоятида - 86,6%, Бухоро вилоятида - 86,1%, ФарFона вилоятида - 84,1%, Андижон вилоятида - 81,9% ва Сурхондарё вилоятида 78,5% ни ташкил этган [8]. Инвестиция сиё-сати жуда хам кенг камровли ва куп киррали бул-ганлиги учун биз ушбу маколада республикамизга хориж сармоялари жалб килиниши масалаларига хам кенгрок эътибор беришни лозим топдик.

Узбекистан Республикаси мулкни давлат тасар-руфидан чикариш ва хусусийлаштириш, кимматли ^озлар бозорини шакллантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш сари тутган изчил йули бевосита ва портфел инвестицияларни мамлакат иктисодиётига жалб этиш жараёнини фаоллаштириш учун реал шарт-шароит яратмокда.

Ана шуни эътиборга олиб, хукуматимиз мам-лакатда инвестицион мухитни шакллантиришга шароит яратиш ва унинг ишлашини тезлаштириш, раFбатлантириш максадида бир катор конунлар ишлаб чикиб, уларни хаётга татбик килди ва татбик килмокда.

Шундай килиб, урнатилган хукукий асослар хорижий хамкорларнинг кенг инвестиция фао-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

4-жадвал. Узбекистан Республикаси ик,тисодиётига жалб к,илинган ва тyfридан-тyfри хорижий

инвестициялар хажмининг 2000-2018 йиллар буйича динамикаси [9].

йил Хорижий инвестициялар (млн. АКШ доллари) ТуFридан-туFри киритилган хорижий инвестициялар

2000 727,5 105,2

2001 823,9 95,6

2002 516,5 80,1

2003 602,1 166,1

2004 754,6 333,8

2005 617,1 422,6

2006 895,7 683,8

2007 1009,3 768,4

2008 1700,0 1258,0

2009 2856,0 2264,0

2010 2824,5 2454,7

2011 2900,0 2285,0

2012 2500,0 2000,0

2013 3000,0 2200,0

2014 3124,0 2340,0

2015 3248,5 2387,0

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2016 3578,1 2479,6

2017 3348,2 2493,3

2018 3885,4 1816,9

лияти учун кулай шароитлар яратиб, уларнинг х,ук,ук,лари ва сарфлаган сармоясини химоя килади.

Юртимиз иктисодиётига 2000-2018 йилларда жалб килинган хорижий инвестициялар микдорини 4-жадвалдан куриш мумкин.

Узбекистонда инвестиция сиёсати ислохот-ларнинг боскичма-боскичлик тамойилларидан келиб чикиб, муайян даражада худудий шароит-ларни инобатга олган холда амалга оширилмокда. Таъкидлаш жоизки, мустакилликнинг дастлабки йилларида минтак,аларга хорижий инвестициялар умуман жалб килинмаган. 1995 йилдан бошлаб, аксарият вилоятлар иктисодий алокаларида фаол-лик сезила бошланди.

Агар 1994-1995 йилларда чет эл инвестицияла-рининг асосий кисми Узбекистоннинг 14 та х,удудий бирлигидан 4 тасига жалб этилган булса, 1996 йилдан бошлаб, барча минтакаларда устувор инвестиция лойихалари амалга оширилмокда.

Тахлилларга кура, мазкур вак,т мобайнида чет эл инвестицияси ва кредитларининг асосий кисми Тошкент шахри, Андижон, Бухоро, Фартона ва Тош-

кент вилоятларига киритилган. Жумладан, охирги йилларда хорижий сармояларнинг энг куп к,исми Шуртан газ-кимё мажмуи хамда ФарFона нефтни к,айта ишлаш заводи реконструкциясига, кимё толаси заводига, Хужаобод ер ости газ омбори, Ангрен каолин заводи, KунFирот сода заводи, шунингдек, «СамКочАвто», «Папфен», «Косонсой Текмен» ва бошк,а кушма корхоналарга жалб к,илинди. Хорижий сармоялар биринчи навбатда табиий ресурсларга энг бой, нисбатан кулай иктисодий шароит ва инвестиция мухитига эга булган, ахолини иш билан таъминлаш ва бошка ижтимоий муаммолар кескинрок турган минта-каларга жалб этилди.

ФарFона водийсини мамлакатимизнинг бошка худудлари билан ишончли тарзда боFловчи, К,амчик довонидан 19,2 километр узунликдаги ер ости йули оркали янги Ангрен-Поп электрлашти-рилган темир йул тармоFи курилди. Мазкур темир йулнинг фойдаланишга топширилиши билан мамлакатимизнинг барча худудларини камраб олувчи ягона темир йул тизими тулик яратилди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

Биргина 2016 йилда инвестиция дастури доира-сида умумий киймати 5,2 млрд. долларлик 164 та йирик ишлаб чикариш объекти ишга туширилди. Жумладан, Талимаржон ИЭСда 450 МВт кувватли иккита буF-газ турбинаси ва Ангрен ИЭСда кумир кукунидан фойдаланишга мулжалланган 130-150 МВтлик энергия блоки куриш, Жиззах вилоятидаги цемент заводи кувватини кенгайтириш, «Индорма Кукон текстиль» хорижий корхонаси ва «Фантекс» МЧЖда йигирув ишларини ташкил этиш, <^М Узбекистон» акциядорлик жамиятида «Т-250» русумдаги енгил автомобиллар ишлаб чикаришни ташкил килиш», шу билан бирга «Сирдарё вилоятидаги «Гулистон Мед Техника» кушма корхонасида стерил шиприцлар ишлаб чикариш», 2018 йилда куриб битказилиб ишга туширилган Марказий Осиёдаги энг йирик иншоотлардан бири булган йилига 8 млрд. куб табиий газ казиб олиш ва уни кайта ишлаш имконини берадиган Бухоро вилоятидаги «Кандим газни кайта ишлаш мажмуаси» ва бошка лойихалар шулар жумласидандир.

Тахлиллар шуни курсатадики, кейинги йилларда хорижий сармояларнинг асосий кисми Тошкент, ФарFона, Андижон ва Кашкадарё вилоятларига туFри келди.

Хорижий инвестицияларни жалб килишнинг худудий таркибида хозир хам нотекислик холати сакланиб колмокда. Инвестицияларни таксимлашда кулай жойлашувга эга, инфратузилмаси ривожлан-ган индустриал минтакаларни Тошкент шахри, Тошкент вилояти, хамда устувор, стратегик ахамиятга эга лойихалар молиялаштирилаётган Бухоро, Кашкадарё вилояти хиссаси юкори булгани холда, кишлок хужалик максулотлари етиштиришга ихтисослашган Сирдарё, Хоразм, Жиззах вилоят-ларининг улуши оз хисобланади (5-жадвал).

Олиб борилаётган кенг куламли ишлар хамда мавжуд инвестиция салохиятига карамасдан, айрим тармоклар ва худудларда туFридан-туFри хорижий инвестициялар хажми жуда пастлигича колмокда.

Демак, хали хам мамлакатимизда хорижий инвестицияларни жалб килиш борасидаги мавжуд имкониятлардан тулик ва самарали фойдалани-ляпти, деб айтиб булмайди.

Бугунги кунда, яъни 2019 йил 1 июнь холатига кура туFридан-туFри хорижий инвестициялар «Узбекипаксаноат» уюшмаси, «Узбекгидроэнерго» АЖ, «^ке^ап Airways» АЖ, Уй-жой коммунал хизмат курсатиш вазирлиги, Туризмни ривожлан-тириш давлат кумитаси, Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат кумитаси, Транспорт вазирлиги, «Узбекистон миллий электр тармоклари»

АЖ ва «Худудий электр тармоклари» АЖ томони-дан умуман жалб этилмаган [10].

Республика худудларига хорижий инвестицияларни жалб килишда катор муаммолар мавжуд, булардан энг асосийси инвестиция инфратузил-масининг хали хам етарлича ривожланмаганли-гидир.

Шуни хам айтиш лозимки, хорижий сармояларнинг худудлар буйича жойлаштирилиши маълу-мотларига умумий бахо бериладиган булса, инвестициялар жойлашувининг нобаркарор таксимлан-ганлиги намоён булади. Бизнинг фикримизча, бундай холат уз навбатида, республика микёсида нотекис ривожланишни келтириб чикариши билан бирга, ахоли миграция жараёнининг хам кучайиб кетишига таъсир курсатиши мумкин. Шу боис инвестицияларни республика худудлари буйича жойлаштирувчи минтакавий дастурларни, эркин иктисодий зоналар фаолиятини хамда давлат-хусусий шериклик лойихаларини тадбик этишни янада такомиллаштириш максадга мувофикдир. Бу каби муаммо ва тускинликларни бартараф этиш учун мамлакатимизда куйидаги чора-тадбирлар тизимини амалга ошириш лозим деб уйлаймиз:

- халкаро майдонда мамлакатимиздаги инвестиция мухити, миллий иктисодиётнинг етакчи тармок, компания ва ташкилотларининг инвести-цион имкониятлари туFрисидаги маълумотларни кенг тарFиб этиш, тахлил килиш, бахолаш ва тасдиклаш каби тадбирларни кучайтириш хамда интернет тармоFида махаллий ва хорижий инвес-торларни керакли статистик ахборотлар хамда бизнес юритиш учун яратилган шароитлар хакида кенг маълумотлар бериб бориш;

- ракобатбардош махсулотни таъминловчи янги ишлаб чикариш ва тармокларни яратишга, диверсификация жараёнларига эришиш учун ишлаб чикаришга фан ва техниканинг замонавий ютукларини бошкаришнинг илFор усулларини жорий этган холда кайта ишлаб чикариш захира-ларини тежашни ташкил этиш;

- мамлакатимиздаги бозор ахборот хизматини янада ривожлантириш, маркетинг хизмати фао-лияти ва ташки иктисодий конунчиликни фаол-лаштириш;

- йирик хорижий банкларнинг филиаллари, халкаро компания ва корпорациялар ваколатхо-наларини очиш учун етарли шароитлар яратиш;

- инфратузилма сохасидаги (йуллар, транспорт, коммуникация, ахборот, алока) кушма инвестицияларни амалга оширишни фаоллаштириш;

- кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фао-лиятига тутридан-тутри хорижий инвестицияларни

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

5-жадвал. Хорижий инвестиция ва кредитлар минтак,авий таркибининг узгариши, (%) [11].

Вилоятлар 2001 2002 2003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2016 2017 2018

Узбекистан Республикаси 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

КоракалпоFистон Республикаси 1,7 1,6 2,8 5,1 6,1 0,5 1,6 0,3 1,4 3.1 7.3 15.9 1.6 4,8

Андижон вилояти 1,1 4,6 4,9 3,7 2,5 1,1 3,4 5,4 1,7 5.0 8.6 1.0 1.2 2,8

Бухоро вилояти 2,1 1,0 2,9 4,1 3,8 3,6 11,7 1,4 30,8 27.6 23.1 29.2 50.6 13,4

Жиззах вилояти 3,4 4,4 0,1 0,7 1,9 0,4 1,1 1,3 0,7 0.4 0.2 1.0 0.8 1,3

Кашкадарё вилояти 25 24,4 16,9 7,9 17,7 16,7 31,7 35,0 11,5 10.4 9.5 18.9 12.0 26,6

Навоий вилояти 5,8 11,8 3,5 7,8 0,8 0,5 2,9 0,2 9,9 3.8 8.2 1.4 2.4 11,7

Наманган вилояти 0,9 2,7 3,7 1,9 1,7 1,1 2,6 1,9 0,8 0.8 0.9 60 6.7 9,0

Самарканд вилояти 3,4 2,4 1,9 5,2 4,0 1,1 2,2 2,4 0,9 0.7 3.3 0.8 0.7 1,2

Сурхондарё вилояти 1,0 0,3 0,2 1,6 1,7 0,9 5,0 0,9 1,4 0.5 0.3 2.0 3.1 5,7

Сирдарё вилояти 0,9 1,5 0,4 1,4 2,3 0,2 0,5 2,9 0,9 0.6 0.4 1.0 0.5 0,8

Тошкент вилояти 8,7 7,4 8,9 8,1 6,3 3,6 3,4 9,6 5,7 16.4 5.1 5.5 4.8 5,6

ФарFона вилояти 4,5 14,0 22,8 2,4 3,1 1,4 4,9 4,1 3,5 3.9 3.2 2.2 1.2 4,0

Хоразм вилояти 1,5 2,7 10,2 1,4 4,6 1,9 0,8 0,5 0,9 0.6 1.3 0.9 1.2 1,1

Тошкент шахри 39,8 21,1 20,8 45,7 43,7 34,9 28,1 34,6 28,8 24.4 27.8 14.3 13.2 12,0

Таксимланмаган маблаFлар - 0,1 - 3,0 - - - - - 0.8 0.8 - - -

жалб килишнинг меъёрий асосларини янада тако-миллаштириш;

- жойларда инвесторлар учун яратилган шаро-итларни аник,лаш буйича рейтинг натижалари эълон к,илиб борилиши;

- хорижий мамлакатлар билан хамкорлик стра-тегиясини, айник,са денгиз йулларига чик,иб олиш ва шу орк,али экспорт-импорт юк ташувларини амалга оширишга йуналтирилган, узаро фойдали кооперация алокаларини йулга куйиш ва бош-калар.

Демак, юкорида баён килинганлардан кури-надики, мамлакатимизда инвестиция борасида хал килиниши лозим булган масалалар мавжуд, шунинг учун бу ишларни кескин фаоллаштириш ва кам-чиликларни тезда бартараф этиш лозимдир. Бу борада Узбекистан Республикаси Инвестиция кумитасининг вилоят, шахар ва туман булимлари хорижий инвестицияларни олиб келиши ва хорижий инвесторларга барча масала буйича амалий ёрдам хамда кумак бериш ва инвестициялар буйича давлат кумитаси ва Ташки ишлар вазирлиги махаллий делегацияларнинг хорижий мамлакат-ларга хизмат сафарлари олдидан ташрифнинг мак,сади, таклиф этилаётган лойихалар ва кутила-

ётган амалий натижалар буйича такдимот утказиш тартибини жорий этиш керак, деб уйлаймиз.

Президент Шавкат Мирзиёев узининг 2017 йил 22 декабрь куни Олий Мажлисга Мурожаатнома-сида «Биз, аввало, четдан кредит ва сармоялар олиб келиш буйича самарали тизим яратишимиз, хар бир кредитни аник, ишлатишни урганишимиз лозим. Бу масалада етти улчаб, бир марта кесади-ган, ок,ибатини пухта уйлаб иш олиб борадиган давр келди. Шу нуктаи назардан, давлатнинг инно-вацион янгиланиш дастурини шакллантириш, инновация ва инвестициялардан самарали фой-даланадиган янги авлод кадрларини, янги сар-моядорлар синфини тайёрлаш ута мухим ахамиятга эга», [12] деб таъкидлади. Шунингдек мазкур Муро-жаатномада рахбар ходимларнинг инвестициялар масаласида вазифалари ва масъулияти туFрисида куйидагилар таъкидланган: «Хокимлар, давлат органлари ва ташкилотлари рахбарларининг инвестицияларни жалб этиш, хорижий инвесторлар билан хамкорлик килиш, янги ишлаб чик,ариш турларини ташкил этиш, иш уринлари яратиш буйича фаоллигини ошириш зарур» [12].

Президентимизнинг юкоридаги фикрларидан куринадики, хорижий инвестицияларни мамлака-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

тимиз иктисодиётига жалб килиш борасида бугунги кунда уз ечимини кутаётган муаммо ва камчилик-лар бор. Шунинг учун юкоридаги нохуш холатларни бартараф этиш чора-тадбирларини амалга оши-риш лозимдир.

Шуни хам айтиш лозимки, хорижий сармоялар-нинг худудлар буйича жойлаштирилиши маълу-мотларига умумий бахо бериладиган булса, инвес-тициялар жойлашувининг нобаркарор таксимлан-ганлиги намоён булади. Фикримизча, бундай холат уз навбатида, республика микёсида нотекис ривож-ланишни келтириб чикариши билан бирга, ахоли миграция жараёнининг хам кучайиб кетишига таъ-сир курсатиши мумкин. Шу боис инвестицияларни республика худудлари буйича жойлаштирувчи минтакавий дастурларни, давлат-хусусий шериклик лойихаларини татбик этиш хамда эркин иктисодий зоналар фаолиятини янада такомиллаштириш максадга мувофикдир.

Бу чора-тадбирлар келажакда инвестиция бора-сидаги ютукларга замин яратади.

Хорижий инвестицияларни, биринчи навбатда, тутридан-тутри инвестицияларни жалб этиш буйича шарт-шароитлар яратиш жахон стандартларига жавоб берадиган ва дунё бозорларида талаб кили-надиган махсулот ишлаб чикаришда мухим ахамият касб этади. Шуни назарда тутиш керакки, утган йиллар мобайнида мамлакатимизда бозор иктисодиётига утишнинг хукукий асослари, инфраструктурам яратилибгина колмасдан, иктисодий усиш-дан юксалиш сари мустахкам замин яратилди. Мамлакатни жадал ислох этиш ва модернизация килиш хамда мулкий муносабатларни такомиллаштириш натижасида куплаб корхоналар ишга туширилиши чинакам индустриал кудрат вужудга келаётганлигини билдиради. Уларнинг иктисодий самараси дархол куринмаслиги мумкин. Чунки, бундай шароитда иктисодий самара келгуси даврга кучади ва узининг бутун буйи-басти билан якин келажакда намоён булади. Буни жахондаги ривож-ланган давлатлар тажрибаси тасдиклаб турибди.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // «Халк сузи», 2018 йил 29 декабрь.

2. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг 2000-2018 йиллардаги маъ-лумотлари.

3. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг 1995-2018 йиллардаги маъ-лумотлари.

4. Курмонов А. Айрим рахбарларнинг уз ишига совукконлик билан караши, эскича ёнда-шуви муаммоларга сабаб булмокда. // «Халк сузи», 2019 йил 5 июнь.

5. Экспорт, инвестиция ва ишлаб чикаришни махаллийлаштириш масалалари мухокама килинди. // «Халк сузи», 2019 йил 13 август.

6. Узбекистоннинг 2025 йилгача мулжалланган инвестиция ва саноатни ривожлантириш стратегияси мухокама этилди. // «Халк сузи», 2019 йил 29 июнь.

7. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг 2000-2018 йиллардаги маъ-лумотлари.

8. Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати. 2018 йил январь-декабрь. Тошкент, 2019.

9. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг 2000-2018 йиллардаги маъ-лумотлари.

10. Курмонов А. Айрим рахбарларнинг уз ишига совукконлик билан караши, эскича ёнда-шуви муаммоларга сабаб булмокда. // «Халк сузи», 2019 йил 5 июнь.

11. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитасининг 2001 -2018 йиллардаги маъ-лумотлари.

12. Узбекистон Республикаси Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // «Халк сузи», 2017 йил 23 декабрь.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.