Научная статья на тему 'ХАЛҚАРО IPO АМАЛИЁТЛАРИ ТАҲЛИЛИ: ТАШКИЛИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ ИНВЕСТОРЛАР ИШТИРОКИ'

ХАЛҚАРО IPO АМАЛИЁТЛАРИ ТАҲЛИЛИ: ТАШКИЛИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ ИНВЕСТОРЛАР ИШТИРОКИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
173
61
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
IPO / институционал инвестор / акция / андеррайтер / молиявий маслаҳатчи / халқаро молия бозори. / IPO / институциональный инвестор / акция / андеррайтер / финансовый консультант / международный финансовый рынок.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қурбонов Жавлонбек Жўрабекович, Омонов Сардор Ўлмасович, Нуралиева Дилдора Нурали Қизи

Ушбу мақолада иқтисодчи олимларнинг мавзу бўйича фикр-мулоҳазалари, халқаро IPO1 амалиётлари хусусиятлари, уларни ташкил этиш босқичлари, халқаро IPO амалиётларида институционал инвесторлар иштироки, IPO операцияларида нарх белгилаш усуллари, уларнинг асосий хусусиятлари ва фарқли жиҳатлари бўйича хулосалар ва тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АНАЛИЗ МЕЖДУНАРОДНОЙ ПРАКТИКИ IPO: ОРГАНИЗАЦИОННЫЕ ОСОБЕННОСТИ И УЧАСТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ ИНВЕСТОРОВ

В статье рассмотрены основные выводы ученых по особенностям международных IPO, этапы организации IPO, участие институциональных инвесторов в международных IPO, методы определения цен при IPO, также разработана рекомендации по особенностям и основным различиям ценообразования при IPO.

Текст научной работы на тему «ХАЛҚАРО IPO АМАЛИЁТЛАРИ ТАҲЛИЛИ: ТАШКИЛИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ ИНВЕСТОРЛАР ИШТИРОКИ»

Курбонов Жавлонбек Журабекович,

Тошкент молия институти доценти, PhD Омонов Сардор Улмасович, Тошкент молия институти укитувчиси Нуралиева Дилдора Нурали ^изи,

Тошкент молия институти магистранти

ХАЛКАРО IPO АМАЛИЁТЛАРИ ЩЛИЛИ: ТАШКИЛИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ ИНВЕСТОРЛАР ИШТИРОКИ

УДК: 330.322

КУРБОНОВ Ж.Ж., ОМОНОВ С.У., НУРАЛИЕВА Д.Н. ХАЛКАРО IPO АМАЛИЁТЛАРИ ТАЦЛИЛИ: ТАШКИЛИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ ВА ИНСТИТУЦИОНАЛ ИНВЕСТОРЛАР ИШТИРОКИ

Ушбу мак,олада ик,тисодчи олимларнинг мавзу буйича фикр-мулох,азалари, халк,аро IPO1 амали-ётлари хусусиятлари, уларни ташкил этиш боск,ичлари, халк,аро iPo амалиётларида институционал инвесторлар иштироки, IPO операцияларида нарх белгилаш усуллари, уларнинг асосий хусусиятлари ва фаркли жих,атлари буйича хулосалар ва тавсиялар берилган.

Таянч сузлар: IPO, институционал инвестор, акция, андеррайтер, молиявий маслах,атчи, халкаро молия бозори.

КУРБОНОВ Ж.Ж., ОМОНОВ С.У., НУРАЛИЕВА Д.Н. АНАЛИЗ МЕЖДУНАРОДНОЙ ПРАКТИКИ IPO: ОРГАНИЗАЦИОННЫЕ ОСОБЕННОСТИ И УЧАСТИЕ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ ИНВЕСТОРОВ

В статье рассмотрены основные выводы ученых по особенностям международных IPO, этапы организации IPO, участие институциональных инвесторов в международных IPO, методы определения цен при IPO, также разработана рекомендации по особенностям и основным различиям ценообразования при IPO.

Ключевые слова: IPO, институциональный инвестор, акция, андеррайтер, финансовый консультант, международный финансовый рынок.

KURBONOV J.J., OMONOV S.U., NURALIEVA D.N. ANALYSIS OF INTERNATIONAL IPO PRACTICES: ORGANIZATIONAL FEATURES AND PARTICIPATION OF INSTITUTIONAL INVESTORS

In the article is presented opinions of scientists for the characteristics of international IPO practices, the stages of these organization, the participation of institutional investors in international IPOs, pricing methods in IPOs, their main features, differences, as well conclusions and recommendations.

Key words: IPO, institutional investor, stock, underwriter, financial advisor, international financial market.

1 Initial Public Offering (Ингл.) акцияларни оммага сотилиши борасидаги дастлабки таклиф (Тахр.)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

Кириш. Бугунги кунда мамлакатимизда молия бозорини ривожлантириш максадида бир катор ислохотлар амалга оширилмокда. Бунда акция-ларни дастлабки оммавий жойлаштириш (IPO) амалиётлари молия бозори, хусусан, кимматли ^озлар бозорини ривожлантиришда мухим хисобланади. Президентимиз Ш.Мирзиёев хам "... молия бозорлари, жумладан, фонд бозорини ривожлантириш хам янги иктисодий шароитда асосий максадларимиздан бири булиши керак" [1] дея таъкидлаб утган. Акциядорлик жамият-ларида IPO операцияларини ташкил килиш ва уларни муваффакиятли утказиш компания учун куплаб имкониятларни такдим этишини таъкидлаб утиш лозим.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги. Кор-поратив тузилмаларда бизнесни кенгайтириш, истик,болли лойихаларни амалиётга татбик, этиш, фаолият самарадорлигини ошириш максадида инновацион технологияларни куллаш каби маса-лаларни ижобий хал этишда молиявий ресурс-ларга эхтиёж сезилади. Ушбу эхтиёжларни кондиришда корпоратив тузилмалар томони-дан капитал жалб килиниши зарур. Бугунги кунда молия бозорида капитал жалб килишнинг энг кенг таркалган усулларидан бири сифатида акцияларни дастлабки оммавий жойлаштириш амалиётларини (IPO) таъкидлашимиз лозим.

Молия бозорида акцияларни дастлабки оммавий жойлаштириш (IPO) оркали катта микдорда капитал (маблаFлар) жалб килиш, акциялар нар-хининг ошишига эришиш, инвестицион жозиба-дорликни ошириш, узининг халкаро имижини шакллантириш каби жихатларга эришиш мум-кин. Бунда молиявий маслахатчи ва андеррайтер сифатида танланган институционал инвесторлар-нинг ахамияти юкорилигини эътироф этиш лозим. Шу сабабли халкаро амалиётда IPO амалиётларини ташкил этиш боскичлари, уларда институционал инвесторлар иштироки, IPO операцияларини амалга ошириш усуллари, шунингдек, йирик халк,аро IPO операцияларини урганиш ва тахлил килиш долзарб хисобланади.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Маълумки, IPO амалиётларининг самарали ташкил этилиши ривожланаётган мамлакатлар молия бозорини ривожлантиришда мухим хисобланади. Мамлакатимизда хам молия бозорини ривожлан-

тиришда IPO амалиётларини муваффакиятли утказиш мухим. Бирок ушбу операцияларни самарали ташкил этиш, махаллий ва хорижий инве-сторларни жалб килиш, ушбу амалиётда институционал инвесторлар фаолиятини туFри йулга куйиш каби жихатлар билан боFлик бир канча муаммолар мавжудлигини таъкидлаш лозим. Бу эса мамлакатимизда молия бозорини ривожлантириш учун IPO амалиётларидаги ушбу муаммо-ларни тахлил ва хал килишни талаб килади.

Тадцицотнинг мацсади. Ушбу тадкикотнинг максади халкаро даражада IPO амалиётлари, уларнинг хусусиятлари ва узига хос жихатлари, усуллари, уларда институционал инвесторлар иштирокини урганиш ва тахлил килиш оркали мамлакатимизда IPO амалиётлари самарадорлигини ошириш билан боFлик илмий хулосалар ва тавсияларни ишлаб чикишдан иборат.

Илмий мо^ияти. Бугунги кунда халкаро молия бозорларидаги IPO амалиётларида институционал инвесторлар мухим урин тутади. Хорижий тадкикотчи олимлар хам бу борада куплаб тадкикотлар амалга оширганликларига гувох булишимиз мумкин. Хусусан, бир гурух иктисодчи олимлар институционал инвесторларнинг IPO амалиётларидаги иштирок этишининг мухим жихатларидан бири андеррайтерлик фаолияти эканлигига эътибор каратган холда "институционал инвесторлар IPO амалиётларида андеррайтер-лик фаолияти оркали IPO утказган компаниялар хакида мухим маълумотларга эга булади, шунингдек, уз иштироклари учун катта микдорда хизмат хаки оладилар [2]", дея таъкидлаб утган.

Институционал инвесторларнинг купчилиги ^нинг аукцион савдоларида вакти-вакти билан иштирок этади. Ушбу турдаги институционал инвесторлар, одатда, андеррайтерлар томонидан тав-сия этилган инвесторлардан иборат булади. Улар акцияларнинг оз кисмига таклиф билдиради ва камдан-кам холларда акцияларни сотиб оли-шади. Институционал инвесторлар орасида IPO аукцион савдоларида доимий иштирокчилар сифатида катнашувчилари сони озчиликни ташкил этади, лекин улар консерватив таклифларга эга булишади ва бозор хакида яхши маълумотга эга булган иштирокчилар сифатида курилади [3].

Яна бир гурух олимларнинг фикрларига кура, институционал инвесторлар томонидан акция-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

ларнинг сотиб олиниши IPO бах,осига сезиларли ижобий таъсир курсатади. Институционал инве-сторлар компанияларнинг сифат белгиси сифа-тида хизмат килади, чунки улар факат шаффоф фаолият курсатувчи ва истикболли компанияларга сармоя киритадилар [4].

Шунингдек, иктисодчи олимлар акцияларни оммавий жойлаштириш (1РО)нинг 3 усулининг, яъни белгиланган нархлар (fixed-price), аукцион (auction) ва бук-билдинг (book-building) усул-ларининг инвесторлар савдосига таъсирини урганишди. Аукцион (auction) ва бук-билдинг (book-building) усуллари оммавий жойлаштириш амалиёти самарадорлигини оширишини таъкид-лашган [5].

Мамлакатимизда х,ам бугунги кунда IPO амалиёти кенг урганилмокда. Хусусан, профессор С.Элмирзаевнинг таъкидлашича, потенциал инве-сторларни жалб килиш максадида такдимотлар утказиш жараёнида инвестор фаолияти ташкил этилган давлатда соликка тортиш даражасини х,ам х,исобга олиш лозим. Чунки акциялар сотиб олиш оркали даромад куришга ва дивидендларга инти-лиш даражаси нисбатан солик, юки юкори булган давлатларда них,оятда паст булади [6].

Колаверса, IPO оркали инвесторларнинг кенг гурух,и корпорация х,акида тегишли ахборотга эга буладилар, натижада корпорацияни молиялашти-ришнинг манбалари купаяди ва карз капиталига йуналтирилган харажатлар кискаради. 1РОнинг оммавий эмиссия х,амда маъмурий харажат-ларни коплаши билан бирга, корпорацияга йирик микдордаги акциядорлик капитални жалб этили-шини таъминлаши х,ам унинг афзалликларидан х,исобланади [7].

Жах,он амалиётининг курсатишича миллий фонд бозорларининг ривожланиш даражаси унда ишлаётган инвестиция институтлари фаолияти куламига боFлик экан. Чунки, институционал инвесторлар узлари катта х,ажмда операция-ларни амалга оширадилар ва уларнинг баркарор фаолияти нопрофессионал инвесторларнинг катта оммасига кимматли ^озлар бозорига киришга далда берувчи омил сифатида таъсир килади [8].

Мамлакатимизда институционал инвестор сифатида факатгина тижорат банклари ва кисман суFурта компаниялари молиявий секторнинг ривожланишига х,исса кушиб келмокда. Инвести-

ция фондлари эса йилдан-йилга камайиб бориш тенденциясига эга булмокда1. Тараккий этган мам-лакатларда молия бозорида инвестиция фонд-ларининг турли куринишларининг фаоллиги ва уларни ах,олининг буш пул маблаFларини инве-стицияларга айлантирувчи асосий институтлар-дан бири эканини кузатишимиз мумкин [9].

Юкорида таъкидланган олимлар IPO ама-лиётларининг хусусиятлари, халкаро тажриба-лар ва ушбу амалиётларда институционал инвесторларнинг иштироки х,акида атрофлича фикр-мулох,азаларини бериб утишган. Бирок институционал инвесторларнинг кайси турлари (бан-клар, инвестицион банклар, инвестиция фондлари, пенсия фондлари, сугурта компаниялари ва бошкалар) IPO амалиётларида фаол иштирок этаётганлиги, кайси институционал инвестор-ларда ушбу амалиётда самарали иштирок этиш имконияти юкори эканлиги каби жих,атларни х,ам урганиш зарур, деб х,исоблаймиз.

Тадцицот методлари. Ушбу маколада IPO амалиётларини ташкил этиш, ушбу операцияларда институционал инвесторлар иштирокини урганиш ва IPO операциялари буйича жах,он амалиётини тах,лил килишда киёслаш, илмий абстракциялаш, индукция, дедукция, анализ ва синтез усуллари-дан фойдаланилган.

Асосий натижалар. Хозирда халкаро молия бозорида компаниялар томонидан акцияларни оммавий жойлаштириш капитал жалб килишнинг кенг таркалган усули х,исобланади. Шунингдек, акцияларни оммавий жойлаштириш компанияларга имижини шакллантириш, инвестицион жозибадорлигини ошириш ва бизнесни кенгайти-риш имкониятларини такдим этади. Компаниялар томонидан IPO амалиётини ташкил этиш х,амда утказиш вакт ва маблаF талаб киладиган жараён х,исобланади ва маълум бир боскичларни узида камраб олади (1-жадвал).

1-жадвалга кура IPO жараёни боскичлари 5 боскичда тавсифланган. Ушбу жараёнда андеррайтер танлаш мураккаб боскичлардан ^исобланади. Бунда асосан институционал инве-

1 Н.Г.Каримов, М.А.Султанов. Инвестиция фондларида молиявий муносабатларни ташкил этишнинг узига хос хусусиятлари. // "Иктисодиёт ва инновацион техноло-гиялар" илмий электрон журнали. № 4, июль-август, 2018 йил 4/2018 (№ 00036); https://uzjournals.edu.uz/ cgi/viewcontent.cgi?article=1161&context=iqtisodiyot ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

1-жадвал. IPO жараёни боск,ичлари [10]

№ IPO боскичлари Боскичларнинг мух,им жих,атлари

1. Андеррайтер танлаш (selecting underwriter) Институционал инвесторларни андеррайтер сифатида танлашда куйидаги жих,атларга эътибор каратиш лозим: - репутацияси (обруси); - тадкикот даражаси; - тажрибаси; - таксимлаш даражаси, яъни андеррайтер чикарилган кимматли когозларни купрок кимларга таклиф этиши (институционал инвесторларга ёки индивидуал инвесторларга); - ушбу институционал инвестор билан узаро муносабатлар борлиги ёки йуклиги.

2. Экспертиза ва меъёрий хужжатлар (due diligence and regulatory filings) Эмитент учун куйидаги андеррайтинг келишувлари мавжуд: - акциялар тулик жойлаштирилишини назарда тутувчи келишув (Firm Commitment); - акцияларни талаб даражасида жойлаштиришни назарда тутувчи келишув (Best Effort Agreement); - таклиф этилаётган барча акциялар жойлаштирилмаса таклифни бекор килишни назарда тутувчи келишув (All or None Agreement); - Андеррайтерлар синдикати (гуру^и)га бирлашишни назарда тутувчи келишув (Syndicate of Underwriters).

3. Нархлаш Таклиф нархига куйидаги омиллар таъсир килади: - роадшоуларнинг1 муваффакияти / муваффакиятсизлиги; - компаниянинг максади; - бозор иктисодиётинингполати.

4. Мувозанатлаштириш Бунда андеррайтер бозор талабидан келиб чиккан хрлда нархга таъсир курсатиш оркали жалб килинадиган капитал микдорини ошириши мумкин.

5. Бозор ракобатига утиш Бу акциялар оммавий жойлаштирилгандан кейинги даврни назарда тутади, андеррайтер жалб килинган капитал микдорини х,исоблайди ва компаниянинг 1РОдан кейинги кийматини бах,олаб беради.

сторлар андеррайтер сифатида танланади ва унинг репутацияси ва тажрибаси бунда мухим роль уйнайди. Шунингдек, андеррайтер билан келишув шартлари хам IPO жараёнида ахамиятли хисобланади.

Таъкидлаб утилган боскичлар орасида нарх-лаш боскичига хам алохида эътибор каратишимиз лозим. Бунда молия бозорини урганиш, талаб ва таклиф нисбатини инобатга олиш максадга мувофик хисобланади. Халкаро IPO амалиёт-ларида акцияларга нарх белгилашнинг 3 усули кулланилади: белгиланган нарх (fixed-price) усули (очик таклиф (open offer) усули деб хам аталади),

1 Роадшоу (roadshow Ингл.)- бу компаниянинг ижо-бий обрусини яратиш ёки унинг имиджини кутариш воситаларидан биридир (тахр.)

аукцион (auction) усули ва бук-билдинг (bookbuilding) усули. Бу усуллар маълумот олиш имко-нияти, акцияларни жойлаштириш, нархлар ва бошка жихатлар билан фаркланади ва уларнинг барчасида узига яраша афзаллик ва камчиликлар учрайди. Масалан, бук-билдинг (book-building)2 усули уз механизмларининг кулайлиги билан афзал курилса, институционал келишув, инсти-туционал инвеститорлар ракобати йуклиги каби жихатлар унинг камчиликлари сифатида эътироф этилади. Бошка усулларда хам ижобий ва салбий жихатлар борлиги таъкидланади.

2 Нархларни аниклаш жараёни. Бунда ИПО таклиф килаётган компанияни хам, бозорни хам кондирадиган эмиссия нархига келишидан олдин инвесторларнинг акцияларга булган талабини яратиш ва кайд этишни уз ичига олади. (Тахр.)

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

1-чизма. Белгиланган нарх (fixed-price) ва бук-билдинг (book-building) усулларининг фар^ли

жи^атлари [11].

Белгиланган нарх (fixed-price) усулида тала-блар буйича батафсил маълумот олинмасдан аввал нархлар ва курсатмалар белгиланади х,амда акциялар савдоси илгари эълон килинган курсатмаларга мувофик амалга оширилади. Ушбу усулда акцияларни жойлаштиришда хилма-хилликни таъминлаши мумкин (куплаб мамла-катлардаги сингари улкан харидларга нисбатан кичик харидларга устунлик бериш оркали), бирок ушбу усулни куллаш компания учун салбий нати-жага х,ам хизмат к,илиш мумкин.

Бук-билдинг (book-building) усулида инвестор-лар учун барча мух,им маълумотларни туплаш ва буюртмалар портфелини шакллантириш учун тегишли роадшоулар ташкил этилади. Буюртмалар портфели андеррайтер учун курсатмалар ва маълумотлар манбаи булиб, у инвесторлар-нинг талаблари туFрисида маълумот олишга ёрдам беради. Шунингдек, буюртмалар портфели акциялар сонини мавжуд талабга мослаш-тириш имкониятини х,ам такдим этади. Белгиланган нарх (fixed-price) усули ва бук-билдинг (book-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

2-жадвал. 2019-йилнинг энг йирик IPO амалиётлари [12]

№ KoMnaHua Шартнома х,ажми (млрд. АКШ доллари) Худуд 1РОдан кейин компания кийматидаги усиш ёки камайиш

1. Saudi Aramco 25.6 Саудия Арабистони +0.4%

2. Alibaba 12.9 Гонг Конг + 13.4%

3. Uber 8.1 АКШ -33%

4. Budweiser 5.7 Гонг Конг -2.5%

5. Postal Savings Bank of China 4 Шанхай +2.3%

6. Shenzhen Transsion Holdings 4 Шанхай -24.5%

7. Avantor 3.3 АКШ +30.1%

8. Lyft 2.6 АКШ -36.3%

9. XP 2.3 АКШ + 11.7%

10. TeamViewer 2.2 Франкфурт +29.1%

building) усули уртасидаги асосий фарк, шундаки, бук-билдинг (book-building) усулида инвесторлар нархлар ва акцияларни жойлаштиришга таъсир килиши мумкин.

Акцияларни дастлабки оммавий жойлаш-тиришда аукцион (auction) усули турли хил куринишларда фойдаланилади. Хусусан, баъзи аукционларда (uniformed auction) инвесторлар бозорнинг клиринг нархи асосида акцияларни сотиб олишлари мумкин, лекин баъзида акциялар бозорнинг клиринг нархидан пастрок нархга хам сотилиши мумкин (dirty auction). Бук-билдинг (book-buüding)дан фаркли уларок, ким ошди савдосининг коидалари олдиндан белгила-нади ва эълон килинади хамда уларга х,еч к,андай узгартиришлар киритилмайди.

Шуни хам таъкидлашимиз лозимки, юкорида таъкидланган усулларнинг факатгина битта-сини эмас, балки бир вактнинг узида бир нечта-сини куллайдиган мамлакатлар х,ам мавжуд. Бу гибрид механизм сифатида эътироф эти-лади ва бу механизмнинг энг кенг таркалган куриниши бук-билдинг (book-building) ва белги-ланган нарх (fixed-price) усулларининг биргаликда кулланилиши орк,али намоён булади. Ушбу меха-низмни куллайдиган мамлакатлар хорижий инвесторлар учун бук-билдинг (book-building) усули-дан, мах,аллий инвесторлар учун белгиланган нарх (fixed-price) усулидан фойдаланишади.

1-чизмада бук-билдинг (book-building) ва белгиланган нарх (fixed-price) усулларининг асосий хусусиятлари ва фаркли жихатларини куришимиз мумкин. Нарх белгилаш, талабни бахолаш, туловни амалга ошириш, самарадор-лиги, кулланилиши каби хусусиятлар ушбу икки усулни таккослаш имконини беради. Ушбу усул-лар IPO амалиётини самарали утказишда нати-жага маълум даражада таъсир курсатишини таъ-кидлаб утишимиз лозим.

2-жадвалда 2019-йилда йирик молия бозор-ларида бир катор йирик IPO операциялари таш-кил этилди. 2019-йилги IPO амалиётларининг энг мухим жихати шундан иборатки, ушбу йилда тарихдаги энг йирик IPO амалиёти (Сауди Арамсо - 25.6 млрд. АКШ доллари) муваффакиятли утказилди. Шунингдек, ушбу йилда Сауди Арамсо компаниясигача энг йирик IPO амалиётини муваффакиятли ташкил этган Алибаба компани-яси хам уз акцияларини оммавий жойлаштирди ва бозор кийматини оширишга муваффак булди.

Шуни алохида таъкидлашимиз лозимки, Сауди Арамсо компанияси хам андеррайтерлар сифатида бошка компаниялар сингари йирик институционал инвесторларни (банклар, инвестицион банклар, инвестицион компаниялар, кредит таш-килотлари ва бошкалар) жалб килган (3-жад-вал). Шунингдек, дунёнинг энг йирик IPO опе-рациясида институционал инвесторлар етакчи бошкарувчи, молиявий маслахатчи ва халкаро

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

3-жадвал. Сауди Арамсо компанияси томонидан утказилган IPO амалиётининг иштирокчилари

х,ак,ида маълумот [13]

№ Иштирокчиларнинг вазифаси l/lwTupoKMM KOMnaHu^ap homu

1. Молиявий маслахатчилар ва халкаро кординаторлар 1. Citigroup Saudi Arabia 2. Credit Suisse Saudi Arabia 3. Goldman Sachs Saudi Arabia 4. HSBC Saudi Arabia 5. J.P. Morgan Saudi Arabia Company 6. Merrill Lynch Kingdom of Saudi Arabia 7. Morgan Stanley Saudi Arabia 8. NCB Capital Company 9. Samba Capital & Investment Management Company

2. Андеррайтерлар 1. Citigroup Saudi Arabia 2. Credit Suisse Securities (Europe) Limited 3. Goldman Sachs International 4. HSBC Saudi Arabia 5. J.P. Morgan Securities plc 6. Merrill Lynch Kingdom of Saudi Arabia 7. Morgan Stanley & Co. International plc 8. NCB Capital Company 9. Samba Capital & Investment Management Company 10. Al Rajhi Capital Banco Santander, S.A. 11. BNP PARIBAS BOCI Asia Limited 12. Crédit Agricole Corporate and Investment Bank 13. Deutsche Securities Saudi Arabia 14. EFG Hermes KSA 15. First Abu Dhabi Bank PJSC 16. GIB Capital Mizuho International plc 17. RBC Europe Limited 18. Riyad Capital 19. Saudi Fransi Capital 20. SMBC Nikko Capital Markets Limited 21. Société Générale 22. UBS AG, London Branch

3. Етакчи бошкарувчи Samba Capital & Investment Management Company

координатор каби вазифаларни бажараётганли-гига гувох буламиз. Бу эса, уз навбатида, инсти-туционал инвесторларнинг IPO амалиётларида мухим урин тутишини курсатиб беради.

Хулоса ва таклифлар. Халкаро даражада IPO амалиётларини ташкил этишни урганиш ва ушбу операцияларда институционал инвесторлар иштирокини тадкик килиш оркали куйидагиларни хулоса урнида келтиришимиз мумкин.

Биринчидан, халкаро даражадаги IPO опе-рацияларида институционал инвесторлар сон жихатдан кам микдорда иштирок этишса-да, лекин жойлаштирилаётган акцияларнинг катта кисмини сотиб олишини айтиб утиш лозим. Бу

эса IPO операцияларида институционал инвесторларнинг инвестор сифатидаги фаолияти мухим эканлигини курсатади.

Иккинчидан, потенциал инвесторлар учун роадшоуларни ташкил килишда потенциал инвесторлар фаолият юритаётган мамлакатдаги соликка тортиш даражасини хам инобатга олиш лозим, чунки потенциал инвестор келажакда кутиладиган дивиденд учун юкори солик туласа, акциялар оркали даромад олишга кизикиши паст булади.

Учинчидан, IPO давомида институционал инвесторлар томонидан акциялар маълум бир кисмининг сотиб олиниши IPO операциясига

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 1(137)

сезиларли таъсир курсатади, яъни халкаро дара-жадаги институционал инвесторлар акцияларни сотиб олишда чукур тахлилларга асосланади. Ушбу тахлиллар IPO операцияларида кичик инвесторлар учун хам ишончли тахлил сифатида хиз-мат килади ва уларнинг иштирокини хам оши-ради.

Туртинчидан, IPO операцияларининг сама-радорлигини оширишда уларнинг ташкилий боскичлари, шунингдек, IPO операцияларини ташкил этиш усулларини тахлил килиш зарур. IPO жараёнида белгиланган нархлар (fixed-price), аукцион (auction) ва бук-билдинг (bookbuilding) усулларини куллашнинг ижобий ва сал-

бий жихатларини урганиш ва бу буйича халкаро тажрибани хам тахлил килиш лозим.

Бешинчидан, IPO амалиётида институционал инвесторларнинг андеррайтерлик фаолиятини хам алохида таъкидлаб утиш лозим. Андеррай-терни танлаш, унинг тажрибаси ва бозордаги обруси билан компания танишиб чикиш зарур, чунки андеррайтер танлаш IPO натижасига бевосита таъсир курсатувчи жихатлардан бири хисобланади. Шу сабабли йирикIPO операцияларини амалга оширган компаниялар андеррайтер-лик фаолиятига бир гурух йирик банклар, инве-стицион банклар, халкаро суFурта компаниялари ёки кредит ташкилотларини жалб килганлигига гувох булишимиз мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси, 28.12.2018. - https://president.uz/oz/lists/view/2228

2. Thomas Chemmanur, Gang Hu, Jiekun Huang. The Role of Institutional Investors in Initial Public Offerings. // The Review of Financial Studies, November 2010. - P.46;

3. https://www.researchgate.net/publication/227465286_The_Role_of_Institutional_Investors_ in_Initial_Public_Offerings/link/579b464308ae802facba4cc2/download

4. Ufuk Gügbilmez, Tomás Ó Briain. Bidding styles of institutional investors in IPO auctions. // Journal of Financial Markets, 2 June 2020, 100579. - P.21;

5. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1386418120300483

6. Chui Zi Ong, Rasidah Mohd-Rashid, Kamarun Nisham Taufil-Mohd. Do institutional investors drive the IPO valuation? // Borsa Istanbul Review, 19 May 2020;

7. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2214845020300296

8. Hsin-Yi Huanga, Min-Hsien Chiang, Jia-Hui Linc, Yun Lin. Fixed-price, auction, and bookbuilding IPOs: Empirical evidence in Taiwan. // Finance Research Letters 22 (2017) 11-19;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85018858669&origin=resultslist& sort=plf-f&src=s&st1=institutional+investors+in+IPO&st2=&sid=0bf9e16246358850a3917dc4 fa418413&sot=b&sdt=b&sl=45&s=TITLE-ABS-KEY%28institutional+investors+in+IPO%29&rel pos=61&citeCnt=3&searchTerm =

10. Элмирзаев С.Э., Боев Б.Ж. Акцияларни оммавий жойлаштириш операцияларини ташкил этиш ва утказиш. // "Халкаро молия ва хисоб" илмий электрон журнали. № 3, июнь, 2018 йил. - Б.8; http://interfinance.uz/en/arxiv/238-ikkiz20182307

11. К,.Чинкулов. Республикамизда илк IPO хамда SPO: ютуклар ва муаммолар. // "Халкаро молия ва хисоб" илмий электрон журнали. № 5, октябрь, 2019 йил. - Б.12;

12. https://uzjournals.edu.uz/cgi/viewcontent.cgi?article=1617&context=interfinance

13. Б.Абдуллаев. Тижорат банкларини инвестицион институт сифатидаги фаолиятини тако-миллаштириш. // "Логистика ва иктисодиёт" илмий электрон журнали, III сон, 2020. - Б.13; http://economyjournal.uz/maqola/Abdullaev__B_3_son.pdf

14. H.r.KapuMOB, M.A.CynTaHoB. MHBecTM^a ^oHgnapuAa MonuflButf MyHoca6aTnapHU Tam-Kun этumнuнг y3ura xoc xycycuaTnapu. // "MK,TucoflueT Ba мннoвaцмoн TexHonomanap" unMutf эneктpoн xypHanu. № 4, UKWb-aBrycr, 2018 Mun 4/2018 (№ 00036);

15. https://uzjournals.edu.uz/cgi/viewcontent.cgi?article=1161&context=iqtisodiyot

16. www.corporatefinanceinstitute.com - xanK,apo KopnopaTUB Monua Ba MonuflButf UHCTUTyT-nap 6yMurna TagKUKoTnap onu6 6opyB4U oHnaMH npoBaMgep pacMUM Be6-caMTU MatnyMoTnapu;

17. https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/finance/ipo-process/

18. www.caknowledge.com - TatnuM, TexHonorua Ba Monua 6unaH 6oFnuK MatnyMoTnap TaKflUM этyв4U pacMUM Be6-caMT MatnyMoTnapu acocuga Myannu^nap ToMoHugaH Ty3unraH;

19. https://caknowledge.com/fixed-price-method/

20. Lizzy Gurdus. Saudi Aramco and Alibaba made for a great 2019 in IPO market despite Uber, Lyft busts. // December 29, 2019;

21. https://www.cnbc.com/2019/12/29/saudi-aramco-alibaba-among-biggest-ipos-of-2019.html

22. www.aramco.com - Caygu ApaMco He^T KoMnaHuacuHUHr pacMUM Be6-caMTU Matny-MoTnapu;

23. https://www.aramco.com/-/media/images/investors/saudi-aramco-prospectus-en.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.