Научная статья на тему 'Инвестициялар бозорида тадбиркорликни ривожлантириш йўналишлари'

Инвестициялар бозорида тадбиркорликни ривожлантириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
522
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қулматов А. А.

Бугунги кунда мамлакатимизнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсатида тадбиркорликни ривожлантиришга катта аҳамият берилмоқда. Фаолият кўрсатаётган корхоналарни модернизациялаш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш ҳамда замонавий, юксак технологияларга асосланган янги ишлаб чиқаришларни ташкил этишни тезлаштириш борасида катта ишлар амалга оширилмоқда. Албатта, бу мақсадларга эришишда тадбиркорларнинг хусусий инвестициялари муҳим ўрин тутади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRENDS OF DEVELOPING ENTREPRENEURSHIP ON INVESTMENT’S MARKET

Nowadays in our country in field of social-economic policy big role is giving to developing of entrepreneurship. Doing big works in field of modernization, technical-technological rebuilding and in organization new industrial point based on high technologies. Of course, in achieving these goals big role is on private investments of entrepreneurship.

Текст научной работы на тему «Инвестициялар бозорида тадбиркорликни ривожлантириш йўналишлари»

Кулматов А.А. -

Мирзо У^бек номидаги Узбекистон Миллий Университети, доцент

ИНВЕСТИЦИЯЛАР БОЗОРИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Бугунги кунда мамлакатимизнинг ижтимоий-ицтисодий сиёсатида тадбиркорликни ривожлантиришга катта ацамият берилмоцда. Фаолият курсатаётган корхона-ларни модернизациялаш, техник ва технологик цайта жицозлаш цамда замонавий, юксак технологияларга асос-ланган янги ишлаб чицаришларни ташкил этишни тезлаш-тириш борасида катта ишлар амалга оширилмоцда. Ал-батта, бу мацсадларга эришишда тадбиркорларнинг ху-сусий инвестициялари муцим урин тутмоцда. Инвестиция фондлари уз фаолиятларида цонун уларга юклайди -ган цатор мажбуриятларни бажаришлари зарур. Хусусан, инвестиция фондлари барча пул маблатлари ва цимматли цоызларни депозитарийларда, одатда, тижорат банкида сацлаш мажбуриятини олиб, шу орцали фонд фаолиятини назорат цилиш имкониятига эга булади.

Бундан ташкари, бугунги кунда тадбиркорлик фаолиятининг тури ва шакллари, соха ва тармоклари тобора кенгайиб бормокда. Узбекистонда "Кичик бизнес ва тадбиркорликни кенгайтириш учун бизнеснинг янги ташкилий-х,укукий шакли сифатида оилавий бизнесни конунан белгилаб куйилганлиги"1 миллий анъаналаримизга тула мос кела-ди, иктисодиётнинг турли сохаларида, хусусан, корхоналарни модернизациялашда унинг жадал ва самарали ривожланишига етарли даражада шароит туFилади. Ана шун-дай иктисодиётни модернизациялаш, техник кайта жихозлаш тадбирлари амалга оши-рилаётган, инвестиция ресурсларига булган эхтиёж ошиб бораётган даврда бу муаммо-

1 Каримов И. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жа-миятини ривожлантириш концепцияси Т.: "Узбекистон", 2010, 49-бет.

ларни инвестициялаш сохасида тадбиркор-лик фаолиятини ривожлантириш оркали хал этиш долзарб ахамият касб этади.

Хорижий валюта каби инвестициялар хам ишбилармонлик муносабатларининг во-ситаси хисобланади. Инвестицион хизмат-лар бозоридаги бизнес (инвестицион бизнес) деганда, тадбиркорлик фаолияти ташки-лий шакллари ва янги йуналишларини яра-тиш хамда мавжудларини кенгайтириш ва ривожлантириш максадида молиявий ре-сурслар бизнеси субъектларидан фойдала-ниш жараёнида шаклланадиган ишбилармонлик муносабатларининг мажмуи тушу-нилади. "Инвестиция" тушунчаси (инглиз-чадан "investment") молиявий ресурслар ёки капитал куйилмаларни англатади. Капитал куйилмалар факат тадбиркорлик бизне-сининг турли сохаларидагина амал килиши мумкин булиб, инвестиция фаолиятининг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

узи тадбиркорлик тури сифатида чикиши мумкин. Демак, инвестиция сох,асида амал киладиган бизнеснинг барча субъектлари эса тадбиркорлар х,исобланадилар.

Одатда инвестицион тадбиркорлик фао-лиятининг икки тури фаркланади: реал (мод-дий) инвестициялаш ва молиявий инвести-циялаш.

Молиявий ресурсларни моддий объект-ларга инвестициялаш ёки тадбиркорлик фа-олияти воситалари (янги бинолар, иншоот-лар, ускуна, техника, ходимлар, интеллектуал мулк объектлари, ахборотлар) реал инвестициялаш х,исобланади. Реал инвести-циялашнинг асосий максади у ёки бу бизнес субъектининг бозорда катнашиши куламларини кенгайтириш, тадбиркорлик фирмаси ракобатдаги устунликлари сони ва куламларини ошириш, фирма томонидан узининг тармок ёки мах,аллий бозорга таъси-рини кенгайтириш кабилардир. Келтирилган ва бошка максадларга эришган х,олда тадбиркорлик фирмаси узининг ишбилармон-лик манфаатларини руёбга чикаради.

Молиявий инвестициялаш деганда кимматбах,о ко*озларга молиявий ресурс куйилмалари тушунилади. У ёки бу бизнес субъектининг тадбиркорлик фирмала-ри устав капиталида катнашиш куламларини кенгайтириш ёки бу фирмалар фаолиятини ушлаб туриш, ташкил килиш ва фаолият тех-нологияларига х,амда уларнинг хулк-атвор (вазиятли), тезкор (тактик) ва стратегик тузи-лишига таъсир курсатиш молиявий инвестициялаш максади сифатида чикади. Молиявий инвестициялаш билан шугулланадиган бизнес субъектларининг ишбилармонлик ман-фаатлари кимматли ^озлар хариди ёки со-туви вазиятидагина муваффакиятли амалга оширилади. Бу эса инвестиция объекти фао-лиятига билвосита боFликдир холос.

Хар кандай тадбиркорлик фирмасининг инвестиция фаолияти х,еч качон хусусий молиявий ресурсларни куллаш билан че-кланмайди. К,арз капиталини жалб килиш учун фирма одатда икки турдаги саъйи-х,аракатларни кабул килишга уринади. У карздор сифатида уз харажатларини бан-

клар томонидан амалга ошириладиган инвестицион кредитлашга мурожаат килиши мумкин. Фирма бундан ташкари, кимматли ^озлар эмиссиясини ташкил этган х,олда ташкаридан молиявий-инвестицион ресурсларни жалб килиши мумкин.

Молиявий инвестициялаш сох,асига ихти-сослашган тадбиркорлик фирмалари доимо бошка бизнес субъектлари билан бевосита муносабатларга киришадилар. Инвестицион бизнеснинг икки асосий субъект гурух,лари фаркланади.

Муомалага кимматли ко*озларни чикарадиган ва уз номидан уларнинг барча реал эгалари олдида мажбуриятларга эга булган тадбиркорлик фирмалари ёки дав-лат бошкаруви органлари (Марказий банк, Молия вазирлиги, Давлат мулк кумитаси ва б.) кимматли ко*озлар эмитентлари х,исобланадилар.

Акционерлик жамиятининг дастлабки устав капитали х,ажмларини оширишда, тадбиркорлик фирмалари ёки карз молиявий ресурсларни бошкариш давлат органлари томонидан облигациялар, сертификат ёки карз кимматли ко*озларнинг бошка турла-рини чикариш х,амда акционерлик жамият-лари муассасасида кушимча акция чикариш йули билан маблаFларни жалб килиш оркали одатда кимматли ^озлар эмиссияси амалга оширилади.

Узининг функционал ролига кура, эми-тацияланадиган кимматли ко*озлар улуш-бай ва карз кимматли ^озларга булинади. Улушбай кимматли ^озлар кандайдир мол-мулк ёки молиявий ресурсларга, ёки бошка мулк объектларидаги маълум улушга бизнес субъектининг х,укуки туFрисидаги х,ужжатли гувох, булиб хизмат килади.

Акция деганда, акционерлик жамият-лари томонидан чикариладиган ва эгаси-нинг (ушлаб турувчи) у ёки бу акционерлик жамияти устав капиталидаги х,иссасини курсатадиган улушбай кимматли ^оз тушунилади. Инвестицион максадларидан келиб чикиб, акционерлик иши амалиёти куплаб акция турларини ишлаб чикди. Аммо уларнинг барча турлари корпорация томонидан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

узининг тадбиркорлик фаолиятини молия-лаштириш учун кимматли коFоз чикариш би-лан боFл и к булди.

Акциялардан фаркли уларок, облигаци-ялар - бу карз мажбурияти булиб, уларга мувофик карздор маълум муддат утгандан кейин кредиторга маълум сумма тулашини ва йиллик даромадидан кайд килинган ёки сузувчан фоиз куринишидаги туловни кафо-латлайди.

Сертификатлар (депозит ва жамFарма) - бу тижорат банклари томонидан бериладиган, мижозларга депозитни кайтариш х,укукидан далолат берадиган, маблаF киритганлик туFрисидаги ёзма гувох,номадир. Сертифи-катлар карз кимматли ^озлар гурух,ига ки-ритилиши мумкин. Чунки уз мох,иятига кура, улар тижорат банкининг уз мижозига карзи туFрисидаги гувох,номани узида мужассам-лаштиради.

Карз кимматли ко*озлар каторига яна векселни х,ам киритиш мумкин.

Эмитентлар одатда кимматли ко*озлар чикаришнинг икки шаклидан фойдаланиша-ди - накд ва накд булмаган. Накд эмиссия кимматли ко*озларни полиграфик тайёр-лаш, жисмоний намунасини руйхатга олиш ва уларни олди-сотди килиш натижасида кимматли ко*озларга мулкчилик х,укукини "кулдан-кулга" утказишдан иборат.

Накд булмаган эмиссия кимматли ^озлар чикарилганлиги туFрисидаги бухгалтерия ёзувларини махсус реестрлар-да амалга оширишдан иборат. Эмиссиянинг мазкур шаклида кимматли ^озлар масофа-ли амал килади, уларнинг мавжудлиги маълум. Улардан бизнес субъектларининг фирма устав капиталида катнашиш улушини аниклаш учун асос сифатида фойдаланила-ди, улар буйича фоизлар ва дивидендлар хи-собланади, аммо уларни кулга олиб, ушлаб ёки куриб булмайди. Бундай шакл купинча ёпик акционерлик жамиятларини таъсис этишда кулланилади ва мух,им хусусиятга эга, яъни у кимматли ^озларни калбакиликдан энг замонавий полиграфик технологияларга караганда, ишончлирок х,имоялайди.

Уз номидан ва уз х,исобидан кимматли KOFозларга эга булган жисмоний ва юридик шахслар инвесторлар деб аталади. Кимматли ^озларни харид килишда катнашадиган жисмоний шахслар - якка инвесторлар, юридик шахслар эса - институционал инвесторлар деб номланадилар. Кимматли ^озларни харид килган х,олда улар кимматли ^озлар харидорлари билан битим тузишга киришиб, айнан кандай максадларда бошкарилишидан катъий назар, автоматик равишда тадбиркорлик бизнеси субъекти булиб коладилар.

Инвесторлар одатда, кимматли ко*озлар ва х,акикий карз суммаси уртасидаги тафо-вут х,исобига даромад олиш х,амда карз фо-изига эга булишни кузлаган х,олда карз кимматли ко*озларини кулга киритадилар. Карз кимматли ко*озлар одатда инвестор-ни тадбиркорлик фирмаси эгалари таркиби-га киритиш ёки унинг фирма устав капитали-даги улушини купайтириш максадида кулга киритилади. Улушбай кимматли ко*озларни кулга киритиш шаклидаги инвестициялаш туFридан-туFри ёки портфел куринишида булиши мумкин.

Бозор иктисодиёти ривожланган мамла-катларда икки турдаги институционал ин-весторларнинг фаолиятини аниклаш кийин эмас. Бу инвестор-маблаF куювчилар ва инвестор воситачилардир (ёки инвести-цион воситачилар). Улар уртасидаги фарк куйидагилардан иборат: маблаF куювчи-инвесторлар молиявий ресурсларини турли ишбилармонлик лойих,аларига бевосита инвестициялаш шаклида тадбиркорлик фаолиятини амалга оширадилар. Инвестицион воситачилар эса ишбилармонлик муносабатла-рини урнатиш ва саклаб туриш учун эмитентлар ва маблаF куювчи-инвесторларга ёрдам берадилар.

Инвестицион воситачилик х,ам уч асосий шаклларда амалга оширилади - инвестицион товарлар (фонд) савдоси, яъни кимматли ^озлар савдоси шаклида инвестицион маслах,атлар шаклида ва жамоавий инвестициялаш муассасаси сифатидаги эмиссион-инвестицион фаолият шаклида. Бу шакллар-га мувофик инвестицион воситачилик биз-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

нес субъектлари инвестицион коммерсант-лар, инвестицион маслахатчилар ва жамоа-вий институционал инвесторлар, деб атала-дилар.

Жамоавий институционал инвесторлар каторига инвестицион бизнеснинг инвестиция фондлари, инвестиция компанияла-ри, холдинг компаниялар, нодавлат пенсия фондлари, инвестиция банклари, суFурта жа-миятлари каби субъектларини киритиш мум-кин. Инвестицион бизнеснинг барча келти-рилган субъектлари акционерлик жамиятла-ри шаклида амал килади. Шу сабабли улар-нинг асосий тадбиркорлик фаолиятлари ё ху-сусий акцияларни чикариш йули билан бошка инвесторларнинг молиявий маблаFларини жалб килиш, ёки хусусий акционерлик капитали кафолати остида бошкаларнинг ресурс-ларини жалб килишга асосланади.

Жамоавий институционал инвесторлар туркумига кирувчи "оилавий бизнес" вакил-ларидан бири холдинг компаниялар булиб, уларнинг "оила" га киришига сабаб, маз-кур компаниялар одатда айнан кимматли KOFозлар эмиссияси ва уларни инвестиция-лаш жараёнларида воситачилик килишга их-тисослашган. Холдинг компаниялар фаолия-тининг мазмуни шуъба тадбиркорлик фирма-ларини бошкаришдан иборат. Шаклига кура, холдинг бизнеси бир томондан, акциялар эмиссия килиш оркали бошкаларнинг молиявий маблаFларини жалб килишни, бошка томондан эса, шуъба компаниялар устав ка-питалида шу тарика айланадиган молиявий ресурсларни жойлаштиришни узида мужас-самлаштиради.

Инвестиция банклари тижорат банклари-нинг ихтисослашган тури хисобланади. Банк бизнесининг бошка субъектларидан фарк килиб, инвестиция банклари:

- акциялар эмиссиясини амалга оширади-лар;

- тадбиркорлик бизнеси бошка субъект-ларининг таъсисчилари сифатида чикиб, узларининг инвестицион-таъсисчилик порт-фелини шакллантирадилар;

- хусусий ва карз молиявий ресурсларни хар хил усулларда жойлаштириш ёрда-

мида турли инвестиция лойихаларида фаол катнашадилар;

- уз мижозларига инвестиция фаолия-тининг турли масалалари буйича, жумла-дан, инвестиция лойихаларининг техник-иктисодий асосини тузиш ва инвестиция да-стурларини ишлаб чикишда маслахатлар бе-ради.

Баён килинган "оила" бошка вакиллари-дан фарк килиб, инвестиция банклари инвестицион фаолиятдаги узининг иштирокига зарурий банк ихтисослашувини бериш им-кониятига эга. Улар мисол учун, кимматли ^озлар билан барча операциялар буйича хисоб-китобларни олиб боришлари, депо-зитар вазифаларни амалга оширишлари, кимматли ^озлар билан кредитлар бериш-лари мумкин.

Банкларнинг ресурс базасини

мустахкамлаш максадида банклар томони-дан узок муддатли облигация ва депозит сер-тификатларининг муомалага чикарилишига алохида эътибор каратилмокда. Жумладан, 2011 йилда тижорат банклари томонидан 204 миллиард сумлик узок муддатли облига-циялар инвесторлар уртасида жойлаштирил-ган булса, ахоли ва хужалик юритувчи субъ-ектлар уртасида жойлаштирилган банк депозит сертификатлари хажми 427 миллиард сумни ташкил килди.

Узбекистон Республикаси Президен-тининг "2011-2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислох килиш ва баркарорлигини ошириш хамда юкори халкаро рейтинг курсаткичларига эришиш-нинг устувор йуналишлари туFрисида" ги 2010 йил. 26 ноябрдаги ПК.-1438-сонли Карорида хам тижорат банкларининг депозит сиёсати билан боFлик алохида вазифалар белгиланган.

Бозор иктисодиёти ривожланган купгина мамлакатларда суFурта компаниялари жамоавий инвестициялаш йирик муассасалари-дан бири сифатида чикади. Бундай компаниялар фаолиятининг мазмуни шундан иборат-ки, суFурта бадаллари воситасида молиявий ресурслар катта хажмларини айлантириш оркали суFурта компанияси бу ресурсларни

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

жуда турли-туман инвестиция лойихаларига турли муддатларга куйиш имкониятига эга булади.

Шу сингари фаолият тамойили нодавлат пенсия фондларини ташкил килишда хам кулланилмокда. Унинг суFурта компанияла-ридан фарки - бу фонд факат бадаллардан таркиб топган булади. Жисмоний шахсларга тегишли пул маблаFлари келишилган муддат утиши билан (бадал туловчиларнинг асосий иш жойи буйича нафакага чикиш муддати) пенсия туловлари суммаси куринишида фонд кафолати остидаги ихтиёрий куйилмаларга айланади. Бирок мазкур муддат утгунгача нодавлат пенсия фонди суFурта компанияла-ри сингари хакикатда жамоавий инвестици-ялаш институти сифатида амал килади.

Жамоавий инвестицион бизнеснинг узига хос вакили инвестиция фонди хисобланади. Инвестиция фонди ихтисослашган молия-вий ташкилотни узида мужассамлаштириб, унинг фаолияти кимматли ^озларнинг мо-лиявий инвестициялаш охирги объектига харакатланиши билан боFлик булади.

Инвестиция фондлари молиявий бозор-да факат икки операцияни бажаради. Даст-лаб улар турли-туман инвесторларнинг хусу-сий акцияларини эмитациялайди, сунгра эса йиFилган маблаFларни бошка эмитентлар то-монидан чикарилган кимматли ^озлар ха-ридига йуналтиради.

Инвестиция фондлари билан бир каторда, инвестиция компаниялари хам бу борада фаолият яритиш мумкин. Улар уртасидаги тафовут шундаки, инвестиция компаниялари одатда, жисмоний шахсларга тегишли молиявий ресурсларни йиFиш хукукига эга эмас-лар. Бирок хар кандай бизнес субъекти ба-жарадиган харакатларни номи буйича эмас, балки мазмунан инвестиция компанияси би-лан бажариши мумкинлигини кузда тутиш керак.

Узбекистонда Молия вазирлиги махсус ли-цензиясига эга булган хар кандай очик тур-даги акционерлик жамияти инвестиция фонди булиши мумкин. Инвестиция фонди уз фа-олиятида конун унга юклайдиган катор маж-буриятларни бажариши зарур. Хусусан, ин-

вестиция фондлари барча пул маблаFлари ва кимматли ^озларни депозитарийларда, одатда тижорат банкида саклаш мажбурия-тини олиб, шу оркали фонд фаолиятини на-зорат килиш имкониятига эга булади.

Инвестиция компанияларини тузиш учун бундай лицензия талаб килинмайди, инвестиция компанияси фаолияти устидан ташкаридан назорат эса кузда тутилмаган.

Хозирги вактда бутун дунёда пай инвестиция фондлари - инвестиция фондларининг тури сифатида кенг таркалган булиб, улар-нинг капитали турли инвесторларга тегишли, бир-биридан чекланган пайлардан ибо-ратдир. Бу пайлар бевосита инвесторларнинг талабларига кура, хар хафтада сотили-ши ва сотиб олиниши мумкин. Инвестицион пай уз эгасига фондни бошкариш хукукини бермайди. Инвестицион пай эгаси пайни со-тиш нархи ва олиш нархи орасидаги фарк куринишида даромад олади.

Тадбиркорлик молиявий бизнес мустакил субъектлари хисобланган жамоавий инвестициялаш муассасаларидан фарк килиб, инвестицион маслахатчилар молия бозорида сервис вазифалар мажмуини бошка инвестиция сохасида ишлайдиган тадбиркорлик субъектларига хизмат курсатиш оркалигина бажарадилар.

Инвестицион маслахатчилар томони-дан амалга ошириладиган сервис вазифала-рининг турт гурухи ажратилади. Биринчиси якка ва корпоратив кимматли ^озлар порт-фелини (инвестицион портфеллар) шакллан-тириш воситасида инвестиция ресурслари-ни мижозлар ихтиёрига жалб килиш буйича инвестицион маслахатчилар фаолиятидан иборат. Бунга "Мижоз портфели"нинг тарки-би ва FOясини шакллантириш, "Мижознинг портфели"га турли кимматли коFOзларни бу KOFOзлар буйича даромад топиш максадида турли муддатларга жалб килиш, янги чикарилган кимматли ^озларни уларни кейин кайта сотиш максадида (бу операция андеррайтинг, деб аталади) мижознинг ихтиёрига жалб килиш киради. Курсатилган вазифалар гурухига бундан ташкари, инвестици-яларни тадбиркорлик бизнеси субъектлари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

фаолиятига жалб килиш дастурларини иш-лаб чикиш, инвестиция ресурсларини жалб килиш усул ва воситаларини, шу жумладан, тадбиркорлик бизнеси субъекти фаолиятини ислох, килиш ва унинг карзларини реструкту-ризациялаш жараёнида танлаш кабилар ки-ради.

Инвестицион маслахатчилар томонидан бажариладиган сервис вазифаларнинг ик-кинчи гурухи тадбиркорлик бизнеси якка ва институционал субъектларининг инве-стицион ресурсларини ташки жойлашти-риш буйича инвестицион маслахатчилар фа-олиятидан иборат. У мижознинг инвестиция ресурсларини жойлаштириш дастури-ни ишлаб чикиш, инвестиция ресурсларини жойлаштириш усул ва воситаларини танлаш, кимматбахо ^озлар эмиссияси режа-сини тузиш, эмитацияланадиган кимматли ^озлар буйича даромадлилик даражасини асослаш, кимматли ^озлар савдоси битим-лари буйича энг яхши шерикларни танлашни уз ичига олади.

Инвестицион воситачилар томонидан бажариладиган сервис вазифаларнинг учин-чи гурухи уларнинг хатти-харакатларини мувофиклаштириш буйича мижозларга курсатиладиган хизматлардан иборат. Бу ва-зифалар каторига инвестицион маслахатчига мижоз томонидан траст шартнома асосида берилган кимматли ко*озларни бошкариш киради.

Ва нихоят, инвестицион маслахатчилар томонидан бажариладиган сервис вазифаларнинг туртинчи гурухи инвестиция бозо-рининг холатини тахлил килиш, прогнозлаш ва моделлаштиришдан хамда бу бозорлар-да бизнес субъектларининг фаолиятига нис-батан соф маслахат хизматлари курсатишдан иборат.

Хозир Узбекистонда фаолият юритаёт-ган банкларнинг барча филиалларида тад-биркорларга якиндан маслахатлар бериш буйича "Тадбиркорлар хонаси" ташкил этил-ди. Шунингдек, филлиаллар ва минибан-кларда ташкил этилган "Тадбиркорлар бур-чаги" оркали республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш

борасида яратилган шарт-шароитлар, имко-ниятлар, таклиф этилаётган янги банк хизматлари туFрисида доимий равишда ахборот бериб борилиши йулга куйилди.

Узбекистон банклари ассоциация-си хузурида кичик бизнес ва хусусий тад-биркорлик сохасида инвестицион лойиха хужжатларини тайёрлашни молиялаштириш-га ихтисослаштирилган жамFарма ташкил этилди.

Узбекистон Республикаси Президен-тининг "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига кредит беришни купайтиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида" 2011 йил 11 мартда имзолан-ган ПК-1501-сонли Карори, "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мухитини шакллантиришга доир кушимча чора -тадбирлар туFрисида"ги 2011 йил 24 августда чикарилган ПФ-4354 сонли Фар-мони ва бошка бир катор меъёрий-хукукий хужжатларга мувофик, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари учун турли имтиёз ва кулайликлар берилди, имтиёзли кредитлаш тизими соддалаштирилди. Олиб борилган салмокли ишлар натижасида 2011 йилда тижорат банклари томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига ажратилган кредитлар хажми 2010 йил-га нисбатан карийиб 1,5 баробар ошиб, 4.0 трлн. сумни ташкил этди.1

Иктисодиётнинг макроиктисодий бар-карорлашувида жиддий узгаришларнинг мавжудлиги, бюджет такчиллигининг мав-жуд эмаслиги давлатнинг кимматли ^озлар ички бозорида йирик карзларни олиш эхтиёжини йукотди. Юкори ликвид ва даро-мадли давлат ишонарли карз воситалари бо-зорининг кискариб бориши билан инвестор-лар корпоратив кимматли ^озлар бозори-га эътибор беришга мажбур булдилар. Мам-лакат компанияларида молиявий ресурс-ларни харакатлантириш механизми сифати-да инвестиция бозоридан фойдаланишга им-коният вужудга келди. Бугунги кунда Тош-кент РФБда "Узнефтгазказибчикариш" АЖ, "Узсаноаткурилишбанк" АТБ, "Пахтабанк"

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

АТБ, Таллабанк" АТБ, "Чирчик, трансформатор заводи" ОАЖ лари фаол к,атнашмок,далар. Бирок, республика корхоналари факатгина уз маблаFларига таяниб, инвестиция бозор-ларидаги йирик лойихаларда к,атнаша ол-майдилар. Инвестиция бозорларида тад-биркорлик фаолиятини ривожлантириш-нинг йирик манбаларидан бири - к,имматли к^озлар воситалари ёрдамида хорижий ин-

весторларнинг маблаFларидан хам самара-ли фойдаланилмок,да. Бу эса миллий тад-биркорларимизнинг инвестицион фаолиятини фаоллаштириш, уларнинг капиталини мустахкамлаш, уларда корпоратив мадани-ятни шакллантириш хамда мамлакат иннова-цион ривожланишидаги иштироки ва роли-ни ошириш имконини беради.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси Т.: "Узбекистон" 2010. 56 бет.

2. Каримов И.А 2012 йил - ватанимиз тарак,к,иётини янги боск,ичга кутарадиган йил булади. -Т.:"Узбекистон", 2012. 36 бет.

3. Основы бизнеса. - 5-е изд., перераб. и доп. Учебник для студ. высш. уч. завед. -М.: «Маркет ДС», 2003.-784 с.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "2011-2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислох, к,илиш ва барк,арорлигини ошириш хамда юк,ори халк,аро рейтинг курсаткичларига эришишнинг устувор йуналишлари туFрисида" ги 2010 й. 26 ноябрдаги ПК-1438-сонли Карори.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг "Кичик бизнес ва хусусий тадбир-корлик субъектларига кредит беришни купайтиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги 2011 йил 11 мартдаги ПК 1501-сонли Карори.

6. Узбекистон Республикаси Президентининг "Кичик бизнес ва хусусий тадбиркор-ликни янада ривожлантириш учун кулай ишбилармонлик мухитини шакллантириш-га доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" 2011 йил 24 августдаги ПФ-4354 сон-ли Фармони.

1 Каримов И.А 2012 йил - ватанимиз тарак,к,иётини янги боск,ичга кутарадиган йил булади. -Т.:"Узбекистон", 2012. 7-бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2013

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.