CC BY
39
УДК 811.161.3
ГРАМАТЫЧНАЯ АДАПТАЦЫЯ АНГЛ1ЦЫЗМАУ У СУЧАСНАЙ БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
ГРАММАТИЧЕСКАЯ АДАПТАЦИЯ АНГЛИЦИЗМОВ В СОВРЕМЕННОМ БЕЛОРУССКОМ ЯЗЫКЕ
GRAMMATICAL ADAPTATION OF ANGLICISMS IN THE MODERN BELARUSIAN LANGUAGE
© 2021
Ю.В. Мшурная Ю.В. Мишурная Yu.V. Mishumaya
Мэта дадзенага даследавання - выявщь асабл1васц1 адаптацьп англщызмау да граматычнай сютэмы сучаснай беларускай мовы. Аб'ектам даследавання стал англщызмы, запазычаныя беларускай мовай на мяжы ХХ - XXI стст. Крынщай матэрыялу паслужьш сучасныя лекс1каграф1чн^1я крынщы, тэксты сродкау масавай шфармацьп i штэрнэт-сайты. Анал1з фактычнага матэрыялу выяв1у, што асваенне англщызмау адбываецца у рэчышчы устойлiвай традыцьп асваення запазычанняу. НазоунЫ набываюць граматычныя катэгорыi роду i лiку i удзельшчаюць у склонавым словазмяненнi. Прыметнiкi i дзеясловы нацыяналiзуюцца з дапамогай словаутваральных i словазмяняльных афжсау. Большасць англщызмау захоуваюць сваю часцшамоуную прыналежнасць як у мове-донары. У адзiнкавых выпадках назiраецца поунае граматычнае пераасэнсаванне i змяненне часцiнамоУнай прыналежнасцi англiцызмау. Англамоуныя складаныя словы i словазлучэннi функцыянуюць у беларускай мове у якасцi марфалапчна нерасчлянёных, лексiкалiзаваных адзiнак. Выяулена, што становщца рэгулярным функцыянаванне англамоуных назоушкау у ролi аналггыч-ных прыметткау.
Ключевые слова: беларуская мова; запазычаннц англщызмы; граматычная адаптацыя; граматычныя катэгорыц лексiкалiзацыя; аналггычныя прыметнiкi; аналiтызм.
Цель исследования - выявить особенности адаптации английского языка к грамматической системе современного белорусского языка. Объектом исследования явились англицизмы, заимствованные из белорусского языка на рубеже ХХ-ХХ1 веков. Источником материала послужили современные лексикографические источники, медиатексты и интернет-сайты. Анализ фактического материала показал, что существительные приобретают грамматические категории рода и числа и участвуют в склонении. Прилагательные и глаголы национализируются с помощью словообразовательных и словоизменяющих аффиксов. Большинство англицизмов сохраняют свою частичную лингвистическую принадлежность, как в языке-доноре. В единичных случаях происходит полное грамматическое переосмысление и изменение частичной языковой принадлежности англицизмов. Сложные английские слова и фразы функционируют в белорусском языке как морфологически неразрывные, лексикализованные единицы. Выявлено, что функционирование английских существительных в роли аналитических прилагательных становится регулярным.
Ключевые слова: белорусский язык; заимствования; англицизмы; грамматическая адаптация; грамматические категории; лексикализация; аналитические прилагательные; аналитизм.
The aim of this study is to reveal the peculiarities of adaptation of the Anglicisms to the grammatical system of the modern Belarusian language. The Anglicisms borrowed by the Belarusian language in the latest period has become the object of the research which is carried out on the basis of the lexicographic sources, mass media texts and Internet sites. The analysis of the factual material shows that the adaptation of the Anglicisms proceeds in line with the established tradition of adaptation of borrowings. The nouns acquire the grammatical categories of gender and number and participate in case inflection. The adjectives and the verbs are nationalized with the help of derivational and inflectional affixes. Most Anglicisms retain their part-of-speech affiliation as in the donor language. Some Anglicisms undergo complete grammatical transformation and part-of-speech shifts. The English compound words and phrases function in the Belarusian language as morphologically undivided, lexicalized units. It has been established that the functioning of English nouns as analytical adjectives is becoming regular.
Keywords: the Belarusian language; borrowings; Anglicisms; grammatical adaptation; grammatical categories; lexicalization; analytical adjectives; analytic character.
Сярод працэсау, звязаных з папау-неннем слоушкавага складу сучаснай бела-рускай мовы, даследчыю аднагалосна назы-ваюць запазычанне шшамоунай лексiкi як адзiн са спосабау намiнацыi новых з'яу, большая частка яюх у цяперашнi час - гэты запазычаннi з англшскай мовы [1 ; 2]. Трапляючы у новае моунае асяроддзе, англамоуныя запазычаннi падвяргаюцца значным змяненням. У першую чаргу пад-падае пад змены фармальны бок запазычанняу. Разам з фанетыка-графiчным асва-еннем, асаблiвае месца у працэсах фар-мальнага пераафармлення новай адзiнкi у прымаючым моуным асяроддзi займае граматычная адаптацыя. Граматычная адап-тацыя выяуляецца у падпарадкаваннi запазычанняу нормам i заканамернасцям новай граматычнай сштэмы i набыццi грама-тычных асаблiвасцей, якiя уласцiвы спрад-вечным словам прымаючай мовы [3, с. 120].
У працэсе граматычнай адаптацыi шшамоуная адзiнка, у залежнасцi ад часщнамоунай прыналежнасцi, уключаецца «у сiстэму асноуных марфалагiчных формау i катэгорый гэтага граматычнага класа, вы-лучаецца яе марфемная структура» [4, с. 178]. Так, асноуную масу запазычанняу з англшскай мовы складаюць назоушю. Адаптуючыся да граматычнай сiстэмы беларускай мовы, «назоушю англiйскага па-ходжання набываюць граматычныя значэннi i катэгорыi тку, роду, скланення» [5, с. 69] i афармляюцца адпаведнымi фармальнымi паказчыкам1 Прыметнiкi i дзеясловы афармляюцца з дапамогай тыповых для беларускай мовы словаутваральных i слова-змяняльных афiксау.
Важна адзначыць, што марфалагiчная прыналежнасць запазычанага слова да пэ-унай часцiны мовы часцей за усё не мя-няецца пры пераходзе з адной мовы у ш-шую. Тым не менш, у шэрагу выпадкау на глебе прымаючай мовы мае месца поунае граматычнае пераасэнсаванне i змяненне часщнамоунай прыналежнасщ запазычана-га слова [3, с. 121]. Адзначаны рэдкiя выпадю, калi англiйскiя прыметнiкi у беларускай мове пераходзяць у разрад суб-
стантывау. Так, напрыклад, назоушк ут-секс 'тое, што прызначаецца i для мужчын, i для жанчын (адзенне, парфумерыя, прычоска)' узыходзщь да англiйскага пры-метнiка unisex 'прызначаны для абодвух палоу', назоушк мштары 'стыль адзення, у яюм выкарыстоуваюцца элементы ваен-нага абмундзiравання' - да прыметнiка military 'яю адносiцца да узброеных сiл крашы'.
Сярод англiйскiх запазычанняу у беларускай мове асаблiва варта адзначыць i такiя выпадкi, калi назоушю-англщызмы у мове-крынiцы узыходзяць да словазлучэ-нняу. Пры пераходзе з англшскай мовы у беларускую такiя словазлучэнш губляюць свой другi кампанент i, як правiла, запазы-чваюцца толью адзiнкi, якiя знаходзяцца у прэпазщьп i служаць азначэннем у мове-крынiцы. У новай моунай Ыстэме такiя ад-зiнкi субстантывуюцца, аднак захоуваюць семантыку усяго англамоунага словазлу-чэння. Так, напрыклад, такiя субстантывы, як хэндс-фры 'спецыяльнае прыстаса-ванне для мабшьнага тэлефона, якое дазваляе размауляць па тэлефоне, не трымаючы яго у руках', лоу-кост 'сiстэма танных авiяперавозак за кошт адмовы ад некаторых пасажырсюх паслуг', сэканд-хэнд 'былыя ва ужыванш, патрыма-ныя, не новыя рэчы (звычайна адзенне)' у англiйскай мове функцыянуюць як пры-метнiкi, на што указваюць лексiкаграфiчныя крынiцы (адпаведна: handsfree device, low-cost airline, second-hand clothes [CD]).
Варта таксама звярнуць увагу на тое, што у асобных выпадках у працэсе граматычнай адаптацыи назiраецца лекака-лiзацыя англшсюх словазлучэнняу цi цэлых фраз. Як справядлiва зауважае беларуская даследчыца С. У. Вараб'ёва, «у англшскай мове цяжка правесщ выразную мяжу памiж словазлучэннем i складаным словам» [6, с. 59], таму немагчыма вызначыць даклад-ную колькасць выпадкау лексiкалiзацыi найноушых англiцызмау. Тым не менш, аналiз матэрыялу сведчыць, што запазыч-ваюцца не толькi аднаслоуныя лексемы, але i цэлыя словазлучэннi i фразы, якiя функ-
цыянуюць у новым моуным асяроддз1 як адно слова щ самастойныя, марфалапчна нерасчлянёныя лекЫчныя адзшю. Так, напрыклад, у беларускай мове адбываецца поуная лексшал1зацыя так1х англамоуных спалучэнняу, як брэйн-дрэйн (ад англ. brain drain) 'уцечка мазгоу', хэт-энд (ад англ. happy end) 'л1таральна: шчасл1вы канец, паспяховая развязка', 6od3i-apm (ад англ. body art) 'вщ мастацкай творчасщ, дзе галоуным аб'ектам з'яуляецца цела самога мастака', брэнд-iмiдж (ад англ. brand image) 'знешш вобраз, уяуленне аб брэндзе, як1я застаюцца у свядомасщ спажыуца, пакупшка', бэб^бум (ад англ. baby boom) 'значнае павел1чэнне колькасщ дзяцей, народжаных у якой-небудзь сацыяльнай групе за пэуны прамежак часу' i шш.
Адаптацыя назоушкау да граматычнай сктэмы сучаснай беларускай мовы. Як ужо адзначалася, сярод запазычанняу у сучаснай беларускай мове значна пераважаюць назоушю. Агульнавя-дома, што у англшскай мове адсутшчае катэгорыя роду назоушкау. У беларускай жа мове важным этапам граматычнай адаптацьп запазычаных назоушкау з'яуляецца аднясенне 1х да пэунага роду.
Род англщызмау вызначаецца згодна з нормам1 сучаснай беларускай мовы. У радавой клаафжацыи назоушкау вызна-чальным з'яуляецца характар гукау у фшал1 слова. Асноуны маЫу англшсюх запазы-чанняу на беларускай глебе афармляецца цвёрдым канцавым зычным i мае нулявы канчатак у назоуным склоне адзшочнага л1ку, i, адпаведна, папауняе клас субстан-тывау мужчынскага роду: б^борд, сжвел, бткойн, рынгтон, хэштэг, айфон, прыквел, слэнг, фрэш, кантэнт, флос, лофт i шш. У адзшкавых выпадках да субстантывау мужчынскага роду адносяцца запазычанш, як1я заканчваюцца на мякю зычны, напрыклад, троль. Таксама невялжая коль-касць нязменных адушаулёных назоушкау з фшаллю на галосны, яюя называюць асоб мужчынскага полу, адносщца да катэгорып мужчынскага роду [7, с. 123]: xini, 30M6i, сек'юрыц i шш.
Акрамя таго, «родавызначэнню най-ноушых англщызмау дапамагае наяунасць у iх тых жа словаутваральных элементау, што i ва ужо асвоеных запазычанняу» [8, с. 179]. Так, на аснове ужо сфармiраваных некаторых устойлiвых разрадау раней запазычаных англщызмау граматычна лёгка адаптуюцца i набываюць катэгорыю мужчынскага роду найноушыя англщызмы-назоушю, якiя заканчваюцца на -мент: ха-расмент, iстэблiшмент, дывелапмент; -ар/ер: стрымер, стчрайтар, фудблогер; -бол: пейнтбол, стрытбол; -тг/-ынг: л/с-тынг, адвертайзтг, фшынг; - мен/-ман: фронтмен, споуксмен, растаман i шш.
У той жа час звяртае на сябе увагу той факт, што англщызмы-назоушю мужчынскага роду з фшаллю -ар/ер, яюя называюць асоб па прафеси щ родзе дзейнасщ, патэнцыйна могуць называць асобу жаночага полу: блогер, iмiджмейкер, бодзiбiлдар, дывелапер, рыэлтар, ньюсмейкер i шш. Удакладненне радавой пры-належнасцi такiх лексем у беларускай мове адбываецца у кантэксце: У сваю чаргу блогер радыёстанщп «Эхо Москва» Алена Васыьева сёння паведам/ла, што у ауторак у Пскове - жалоба [№£]; Мяне зачапш у ттэрнэце фота дзяучат-бодзШлдарау з натрэнiраванымi целамi [N-K]; Сусветна вядомы iмiджмейкер Мыа Ануфрыева пагадзыася сустрэцца з юным/ куцюр'е [№&]. У некаторых выпадках намшацыя асоб жаночага полу адбываецца пры да-памозе далучэння словаутваральных суфш-сау жаноцкасцi, напрыклад, блогерка, ма-дэратарка, менеджарка i шш.
У шэрагу выпадкау род назоушкау у беларускай мове вызначаецца згодна з полам аб'екта, яю называе назоушк. Так, на-прыклад, да мужчынскага роду адносяцца назоушю, якiя называюць асоб мужчынскага полу: бойфрэнд 'хлопец-сябар дзяу-чыны; палюбоУнiк', метрасексуал 'малады чалавек, яю сочыць за модай i сваiм знешнiм выглядам, выкарыстоуваючы крэ-мы, парфум i пад.', плэйбой 'багаты малады чалавек, якi весела бавщь час у элiтным грамадстве i заляцаецца да жанчын' i шш. Клас назоУнiкаУ жаночага роду папауняюць
англщызмы, яюя называюць асоб жаночага полу, таюя як гёрл-фрэнд 'сяброука мала-дога чалавека; палюбоунща', кавер-гёрл 'фотамадэль, якая здымаецца для вокладак шюстраваных часошсау', лэдзибос 'жанчы-на-юраушк' i шш.
Да жаночага роду адносяцца лексемы, яюя афармляюцца у граматычнай Ыстэме прымаючай беларускай мовы або шляхам далучэння да асновы англiцызма канчатка -а/-я: дыянетыка, дискета, акупунктура, утылта, втпедыя i шш., або шляхам суб-стытуцыi шшамоунага суфжса больш звыклым для носьб^ау беларускай мовы, напрыклад, -tion > -цыя: installation > тсталяцыя, reception > рэцэпцыя i шш. У адзшкавых выпадках сродкамi грама-тычнага афармлення назоушкау жаночага роду могуць служыць словаутваральныя суфiксы. Напрыклад, англщызм цшотка 'майка' (ад англ. t-short) атрымау катэ-горыю жаночага роду шляхам далучэння суфiкса прадметнасцi -к(а): У яе у руках кветю, на мне щшотка St. Pauli [N-K].
Назоушкау нiякага роду у беларускай мове няшмат. Да дадзенай катэгорьи адносяцца неадушаулёныя нескланяльныя назоУнiкi, яюя заканчваюцца на галосную: бтга, памэла, прока, фрысбi, кантры, паблшщ прайвеа, юзабыщ, барбекю, шоу i шш. Акрамя таго, катэгорыя нескла-няльных субстантывау нiякага роду папа-уняецца за кошт лексем, якiя вылучылшя са складу складаных слоу i успрымаюцца у адносiнах да ix як усячэнш, напрыклад, прома 'рэклама, папулярызацыя каго- цi чаго-небудзь з мэтай камерцыйнага поспеху' ^ прамоушн (от англ. promotion): <... > рабщь такое-сякое прома затсанага матэрыялу [N-K].
У некаторых найноушых англщызмау граматычная катэгорыя роду вар'iруецца, што з'яуляецца заканамернай з'явай у пра-цэсе адаптацыi iншамоУныx слоу да новага моунага асяроддзя. Перш за усё, най-большая варыятыунасць назiраецца сярод неадушаулёных нескланяльных назоУнiкау. Так, у БРТСНСНЗС род англщызмау-назоушкау кеш 'ю i экстазi вызначаецца як мужчынскi i нiякi. Англщызм пац 'ве-
чарына', якi нядауна увайшоу у беларускую мову, у тэкстах СМ1 функцыянуе у шяюм i жаночым родзе: Мы хочам запрасщь шмат знаёмых гуртоу, як украгнстх, так I польских, I зладзщь вялтае незвычайнае пац £№-К]; 18 снежня у LOFT-cafe <... > -бразыьская пац на дзень нараджэння капуэйры [№К].
Прычынай радавога вар'iравання, на наш погляд, з'яуляецца выкарыстанне розных прынцыпау у працэсе радавой клась фiкацыi. З аднаго боку, прытрымлiванне агульнапрызнанай тэндэнцьи аднясення неадушаулёных нескланяльных назоушкау з фшаллю на галосны да катэгорыи нiякага роду (кеш 'ю, экстаз1, пац - н. р.), з шшага боку, вызначэнне роду на аснове семантычнай прыметы (кеш'ю - 'арэха-падобны плод трашчнага дрэва', экстаз1 'моцны полiсiнтэтычны наркотык' - м.р., пац 'вечарына' - ж. р.).
Што датычыцца лжавай класiфiкацыi, то выяулена, што большая частка праанал> заваных намi англшсюх назоушкау у беларускай мове мае процшастауленне па лжу i ужываецца як у форме адзшочнага, так i у форме множнага л^. У дадзенай групе прадстаулены канкрэтныя адушаулёныя i неадушаулёныя назоушю, якiя называюць прадметы i з'явы рэчаiснасцi, асоб па родзе дзейнасщ i г.д.: бургер, чартар, падкаст, трэйлер, постар, утылта, смартбук, хол-дынг, шоумен, сёрфер, стрымер i шш.
Вылучаюцца таксама лекЫка-семан-тычныя групы англiцызмаУ-назоУнiкаУ, яюя маюць толькi формы адзiночнага лжу. Да дадзенай групы адносяцца назоушю з ад-цягненай семантыкай, яюя называюць: а) напрамю у музыцы i танцы: грандж, фолк-мадэрн, Iндастрыял, кантры, тэк-тотк i шш.; б) напрамкi у мастацтве, стыль у iнтэр'еры i да т.п.: в1нтаж, арт-ф'южн, лофт i iнш.; у) вiды спорту, спартыуныя гульнi, аздарауленчыя працэдуры: дартс, алтымат, тлатэс, дыянетыка, акупунктура i шш.; г) абстрактныя паняцщ: аутастоп, анлайн, афлайн, бэб1-бум, фэшн, драйв i iнш.; д) працэсы цi вiды дзейнасцi: фостарынг, трэюнг, падкастынг, пра-дакшн, фрыланс i шш.
Адзначым, што акрамя назоушкау з адцягненай семантыкай у беларускай мове папауняюць клас singularia tantum рэчы-уныя назоушю, яюя называюць прадукты харчавання i напок папкорн, памэла, джын-тотк, шэры i шш., а таксама рэчывы, тканiны i да т.п.: лайкра, тэфлон, латэкс, стрэйч i шш.
Нязначную групу складаюць назоушю, якiя функцыянуюць толькi у форме множнага лiку. Да дадзенай групы адносяцца кан-крэтныя назоушю, якiя называюць парныя щ шматсастауныя прадметы, як зменныя (стрынг1, легтсы, батлы, снэш), так i няз-менныя (капры, танга). Таксама сюды адносяцца нескланяльныя зборныя назоушю: гёрлс, масмедыя, медыя, мультымедыя.
Важным этапам далейшай адаптацьп англщызмау да граматычнай сютэмы беларускай мовы з'яуляецца ix уключэнне у парадыгму скланення i удзел у склонавым словазмяненш. Значная колькасць назоу-нiкау-англiцызмау таксама, як i спрадвечна беларускiя словы, размяркоуваецца па трох тыпах скланення у залежнасцi ад сiстэмы флексш у адзiночным лiку i радавой формы.
Сярод найноушых назоушкау-антцызмау вылучаецца невялiкая група нескланяльных назоушкау. Асноуную масу дадзенай групы складаюць назоушю нiякага роду з фшаллю на галосны i на цвёрды зычны у: лобг, бтга, фэнтэз1, хэндс-фры, паблющ, мттары, прайвеа, юзабыщ, ноу-хау i iнш. Некаторыя назоушю-англщызмы мужчынскага i жаночага роду таксама ува-ходзяць у разрад нескланяльных назоушкау, напрыклад, кавер-гёрл, гёрлфрэнд, б1знес-лэдз1 - ж.р.; хай-тэк, плэй-оф, драйв-т, опэн-эйр, утсекс - м.р. Гэта катэгорыя нескланяльных назоушкау можа з'яуляцца узорам частковага граматычнага асваення iншамоунай лексш. Такiя назоушю, паводле сцверджання А. Я. Баханькова, «хоць i не маюць разгалiнаванай сiстэмы граматычных склонавых формау» [9, с. 168], аднак скло-навыя значэннi таюх адзшак вызначаюцца ix аналiтыка-сiнтаксiчнымi асаблiвасцямi, ix спалучальнасцю з iншымi словамi у сказе: У плэй-оф на рахунку Аляксея 4 (1 + 3)
дзейсных балы у 5 гульнях (Звязда. 17.03.2021).
Адаптацыя прыметшкау да граматычнай сктэмы сучаснай беларускай мовы. Доля найноушых англщызмау, яюя папауняюць клас прыметшкау, нязначная у сучаснай беларускай мове. Адаптуючыся да новай граматычнай Ыстэмы, асновы запазычаных прыметнiкау афармляюцца з дапамогай ад'ектыуных суфiксау (як правша, суфжса -н) i астэмы флексiй: крэатыуны (ад англ. creative), дъштальны (ад англ. digital), транспарэнтны (ад англ. transparent), сексуальны (ад англ. sexual), юзабельны (ад англ. usable) i шш. У адроз-ненне ад мовы-донара, прыметнiк у беларускай мове не можа выкарыстоувацца самастойна i дапасоуваецца да назоушка, дублiруючы яго значэннi роду, л^ i склону: Я не буду падрабязна спыняцца на медыйнай анталогй, на тым, чым дъштальны суб'ект <...> адрозтваецца ад жывой ¡стоты [N-K].
Звяртае на сябе увагу даволi шырою клас запазычаных англамоуных назоушкау, яюя функцыянуюць у прымаючай беларускай мове у ролi анал^ычных прыметшкау, щ аналтау. Такiя аналiтычныя пры-метшю выконваюць атрыбутыуную функ-цыю у адносiнаx да назоушка i могуць размяшчацца у прэпазiцыi (сэлф1-здымак, вэб-выданне, кантры-альбом, юзабыщ-тэс-щраванне, плэй-оф-гульня i шш.) i пост-пазiцыi (значна радзей): статк бтт, б1знес айщ чэк такс-фры, стыль утсекс i шш.). Некаторыя адзшю могуць знаходзщца як у прэ-, так i постпазщып: топлес-фармат -здымак топлес, барбекю-мангал - сезон барбекю, соул-фестываль - стыл1стыка соул i шш.
Актыунае функцыянаванне аналiтау, асаблiва прэпазщыйных, у лексiчнай сiстэме сучаснай беларускай мовы мы можам растлумачыць шэрагам прычын. Па-першае, запазычаннем разгляданай анал^ычнай словаутваральнай мадэлi з англiйскай мовы (параун. англ. selfie photo 'сэлф^здымак', web publication 'вэб-выданне' i да т.п.). Па-другое, няздольнасцю аманiмiчна суаднос-ных з iмi запазычаных назоушкау утвараць
на беларускай глебе адпаведныя адносныя прыметнiкi, таму ix роля у якасцi азна-чальнага слова (аналiтычнага прыметнiка) становiцца неаспрэчнай у мауленш [10]. Так, напрыклад, дадзеныя назоушю не маюць вытворных прыметшкау у сучаснай беларускай мове i выступаюць як аналiты у састауных намiнацыяx: топлес (топлес-акцыя, топлес-парад, топлес-мтынг), сэлфi (сэлф^палка, сэлф^здымак), вэб (вэб-плат-форма, вэб-выданне, вэб-рэсурс), прамоушн (прамоушн-акцыя, прамоушн-пляцоука, пра-моушн-кампатя), фэшн (фэшн-тдустрыя, фэшн-калекцыя, фэшн-паказ) i шш.
Прыкметнае павелiчэнне колькасщ аналтау у сучаснай беларускай мове свед-чыць аб паступовым руху марфалагiчнай сiстэмы беларускай мовы у бок аналiтызму. Нельга не зауважыць, што многiя лiнгвiсты адзначаюць рост колькасцi аналiтычныx прыметнiкау англшскага паходжання i у ш-шых славянскix мовах на мяжы XX-XXI стст., што тлумачыцца агульнай тэн-дэнцыяй iнтэрнацыяналiзацыi нацыяналь-ных моу у эпоху моунай глабалiзацыi i англамоунага уплыву [11-13].
Адаптацыя дзеясловау да граматычнай астэмы сучаснай беларускай мовы. Сучасных англiцызмау, якiя папауня-юць клас дзеясловау, няшмат. Асновы англамоуных дзеясловау у новай прыма-ючай астэме «беларуазуюцца» з дапамо-гай Ыстэмы дзеяслоуных афiксау.
У беларускай мове асновы запазы-чаных дзеясловау афармляюцца пры дапа-мозе дзеяслоунага суфжса 4рава/-ырава: мiмiкрыраваць (ад англ. to mimicry), ска-траваць (ад англ. to scan), прамащраваць (ад англ. to promote), iнсталiраваць (ад англ. to install) i шш. Значна радзей у афармленш дзеясловау выкарыстоуваецца суфжс -ава, напрыклад, рэмтсаваць (ад англ. to remix).
Таксама частотным становщца афарм-ленне дзеяслоуных англамоуных асноу з дапамогай суфжсау -i i -а. Таюя дзеясловы адносяцца да субстандарту i функцыянуюць у мауленш сучаснай моладзi щ адносяцца да камп'ютарнага жаргону: апгрэйдзщь (ад
англ. to upgrade), флудзщь (ад англ. to flood), тролщь (ад англ. to troll), лайкаць (ад англ. to like) i шш.
У рэдюх выпадках асваенне англа-моуных дзеясловау адбываецца таксама прэ-фiксальна-суфiксальным (заскрышць (ад англ. to screen) щ прэфжсальна-суфжсальна-постфiксальным спосабамi, напрыклад, залогШцца (ад англ. to log in)).
Нельга не адзначыць, што англа-моуныя дзеясловы, трапляючы у новае моунае асяроддзе, губляюць граматычныя катэгорыи мовы-донара i арганiчна уклю-чаюцца у склад новых катэгорый, уласцiвыx дзеясловам прымаючай беларускай мовы. Так, напрыклад, як i спрадвечна беларусюя дзеясловы, дзеясловы-англiцызмы уключа-юцца у граматычную катэгорыю трывання, з дапамогай прэфжсау утвараюцца дзеясловы закончанага трывання: адскашраваць < скашраваць, зарэмксаваць < рэмтсаваць. Афармленне англшскага дзеяслова шсталi-равацца постфжсам -ца (iнсталiравацца < iнсталiраваць) сведчыць аб яго уключэнш у катэгорыю зваротнасщ i г.д.
Такiмi чынам, праведзены аналiз моунага матэрыялу выявiу, што найноушыя англамоуныя запазычаннi аргашчна улiва-юцца у граматычную сктэму сучаснай бела-рускай мовы i падпарадкоуваюцца асноуным заканамернасцям яе граматычнага ладу. Граматычная адаптацыя англ^пмау ажыццяу-ляецца у рамках традыцыйных меxанiзмау асваення запазычанняу: антцызмы уключа-юцца у граматычныя катэгорыi беларускай мовы i афармляюцца адпаведнымi фармаль-нымi паказчыкамi. У адзiнкавыx выпадках адбываецца поунае граматычнае пераасэнса-ванне i лексiкалiзацыя антцызмау. Пры гэтым англамоуныя запазычаннi таксама уп-лываюць на граматычную сiстэму прыма-ючай беларускай мовы. Уплыу запазычанняу выяуляецца у актыуным функцыянаванш у мове высокапрадуктыуных аналiтычныx словаутваральных мадэляу, калi назоушк з атрыбутыуным значэннем (аналiтычны прыметнiк) ставiцца перад назоушкам, як ён азначае.
Скарачэнш
1. БРТСНСНЗС - Уласев1ч В.1. Беларуска-русю тлумачальны слоушк новых слоу i новых значэнняу слоу. Мiнск : Аверсэв, 2013. 253 с.
2. CD - Collins Dictionary. URL: https://collinsdictionary.com (дата обращения: 04.03.2021).
3. N-K - Беларуси N-корпус. URL: https://bnkorpus.info (дата обращения: 08.04.2021).
* * *
1. Лукашанец А.А. Праявы моунай глабатзацьи у славянсюм словаутварэнш: сутнасць, маштаб i уплыу на сiстэму // Глабалiзацыя i славянскае словаутварэнне : XVI Мiжнар. з'езд славютау, Бялград, 19-27 жн. 2018 : тэмат. блок. Мшск : Права i эканомiка, 2019. С. 4-15.
2. Савасцюк М.Л. Полюемантычныя англамоуныя запазычаннi у мове сучаснай беларускай публщыстыю // Часоп. Беларус. дзярж. ун-та. фшалопя. 2017. № 1. С. 98-105.
3. Гринев С.В. Терминологические заимствования (краткий обзор современного состояния вопроса) // Лотте Д. С. Вопросы заимствования и упорядочения иноязычных терминов и термино-элементов. М. : Наука, 1982. С. 108-135.
4. Станкевiч А.А. Мова i грамадства: мiжмоyныя кантакты i лекшчнае узаемадзеянне у бела-рускiх народных гаворках. Мшск : Р1ВШ, 2012. 220 с.
5. Кавалёва Л.Я. Англiцызмы у тэрмiналогii сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы : мана-графiя. Гродна : ГрДУ, 2007. 186 с.
6. Воробьева С.В. Системно-структурные преобразования семантики слова в процессе лексического заимствования (на материале новейших англицизмов в русском языке) : дис. ... канд. фи-лол. наук. Минск, 2003. 156 с.
7. Даyгiлевiч Н.М. Новыя нарматыуныя слоунш беларускай мовы: спрэчныя пытанш // Беларуская лшгвютыка. Мшск : НАН Беларуси Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы i лiт. 2010. № 65. С.123-127.
8. Воробьева С.В. Грамматическая ассимиляция новейших англицизмов в русском языке // Вестник Минского государственного лингвистического университета. Серия 1. Филология. 2009. № 5(42). С. 178-186.
9. Баханькоу А.Я. Лексшалопя сучаснай беларускай лгаратурнай мовы / пад агул. рэд. А.Я. Баханькова. Мшск : АН Беларус^ 1нстытут мовазнауства iмя Я.Коласа, 1994. 463 с.
10. Мишурная Ю.В. Английские заимствования в роли аналитических прилагательных в современном белорусском языке // Альфа-2020: сб. науч. статей IV международной научно-практической интернет-конференции молодых исследователей. Гродно : ГрГУ, 2020. С. 661-665.
11. Zemskaa E. Aktivnye processy v russkom slovoobrazovanii nasego vremeni // Acta Neophilo-logica. 2006. № 8. S. 9-21.
12. Картловська G. Тенденцп розвитку сучасного украшського лексикону: чинники стабшзаци iнновацiй // Украшська мова. 2007. № 4. С. 3-15.
13. Маринова Е.В. Вопрос об аналитических прилагательных в отечественной и зарубежной лингвистике // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. 2010. № 4(2). С.628-630.
