ГРАМАДСКА-ПАЛІТЫЧНЫЯ АРГАНІЗАЦЫІ І ЖЫЦЦЯДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСКАГА СЯЛЯНСТВА (САКАВІК – МАЙ 1917 Г.) Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

Труды БГТУ, 2023, серия 6, № 2, с. 37-40

37

УДК 947.6.«1917»

I. М. Рыжанкоу

Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот

ГРАМАДСКА-ПАЛ1ТЫЧНЫЯ АРГАШЗАЦЬП I ЖЫЦЦЯДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСКАГА СЯЛЯНСТВА (САКАВ1К - МАЙ 1917 Г.)

У артыкуле асвятляюцца мерапрыемствы Часовага урада па палтычнай мадэртзацш дзяржавы i жыццядзейнасць беларускага сялянства. Перамога Лютаускай рэвалюцып абумовша складанне новай палтычнай сiстэмы расiйскага грамадства. Важнай прыкметай дэмакратызаванай дзяржавы сталi партыi i грамадскiя арганiзацыi, як1я па разнастайнасщ, вялiкай колькасцi i масавасцi сведчылi пра наяунасць злабадзённых, нявырашаных праблем i iмкненне грамадскасцi вырашаць наспелыя пытаннi праз дэмакратычныя iнстытуты. Урадавыя, грамадска-палиычныя структуры своечасова прыступiлi да гэтай працы i на працягу свайго шнавання не спынялi яе. Мелася агульнаграмадская патрэба ва усталяванш новага ладу: л^вдацыя рудыментау старога ладу, маральная i практычная дапамога Часоваму ураду i яго мясцовым органам, неабходнасць вырашэння дзяржауных i грамадск1х праблем, абвостраных працяглай i разбуральнай вайной, у тым лiку эканамчных, палтычных, сацыяльных, нацыянальных, наяунасць шырокай сацыяльнай базы змагароу супраць самадзяржауя. Актывiзацыя грамадска-палтычнага жыцця спрыяла паляпшэнню палтычнай асветы вяскоуцау, але часам прыводзша да не чаканых для аргашзатарау вышкау.

Ключавыя словы: рэвалюцыя, палпычная мадэршзацыя, рэформы, Часовы урад.

Для цытавання: Рыжанкоу I. М. Грамадска-палпычныя арганiзацыi i жыццядзейнасць беларускага сялянства (сакавж - май 1917 г.) // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2023. № 2 (275). С. 37-40. DOI: 10.52065/2520-6885-2023-275-2-6.

I. M. Ryzhankou

Belarusian State Technological University

SOCIO-POLITICAL ORGANIZATIONS AND THE VITAL ACTIVITY OF THE BELARUSIAN PEASANTRY (MARCH - MAY 1917)

The article highlights the activities of the Provisional Government on the political modernization of the state and the vital activity of the Belarusian peasantry. The victory of the February Revolution caused the formation of a new political system of Russian society. An important sign of a democratized state were parties and public organizations, which, by their diversity, large number and mass character, testified to the presence of topical, unresolved problems and the desire of the public to solve urgent issues through democratic institutions. Governmental, socio-political structures started this work in time and have not stopped it throughout their existence. There was a general social need to establish a new system: the elimination of the rudiments of the old system, moral and practical assistance to the Provisional Government and its local bodies, the need to solve state and public problems exacerbated by a long and destructive war, including economic, political, social, national, the presence of an extensive social base of fighters against autocracy. The activation of socio-political life contributed to the improvement of the political education of the villagers, but sometimes led to results not expected for the organizers.

Keywords: revolution, political modernization, reforms, Provisional Government.

For citation: Ryzhankou I. M. Socio-political organizations and the vital activity of the belarusian peasantry (March - May 1917). Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2023, no. 2 (275), pp. 37-40. DOI: 10.52065/2520-6885-2023-275-2-6 (In Be^i^an).

Уводзшы. Перамога Лютаускай рэвалюцьп абумовша выспяванне новай паттычнай сютэ-мы Раси. Акрамя дэмакратызаванай дзяржавы, яе найважнейшым1 элемешаш стал1 партыи i грамадсюя аргашзацып. 1х разнастайнасць, вяль кая колькасць i масавасць сведчыт пра наяунасць злабадзённых (эканам1чных, паттычных i шш.) праблем, яюя юнавал1 у краше, пра спадзяванне удзельшкау адзначаных аргашзацый на магчы-

масць дасягнення м1рным, дэмакратычным шляхам сва1х (карпаратыуных, класавых, нацыяналь-ных i шш.) мэт.

Асноуная частка. Рэвалюцыйныя падзе1, яюя ахапш Петраград, напачатку мала щкавш вяскоуцау прыфрантавых беларусюх губерняу. Вопыт папярэдняй рэвалюцып 1905-1907 гг. на-гадвау, што паслабленне улады можа спрыяць процшрауным сялянсюм акцыям. Невыпадкова

38 Гpaмaдcкa-пaлiтычныя аргатзаиьи i жыииядзейнасиь беларускага сялянства (caкaвiк - май 1917 г.)

адразу пасля звяржэння самауладдзя з мэтай 1х прадухшення ва урадавых I грамадсюх колах у л1ку першых узшкла задача «аргашзацып вёсю», г. зн. шырокай тлумачальнай працы сярод сялян. Масавыя аптацыйна-прапагандысцюя мерап-рыемствы адбывалюя у межах валасных тавары-ствау I сюроувалюя на перакананне у неабход-насщ падпарадкоувацца Часоваму ураду, а так-сама неаслабнай дапамоп арми.

Пэуны непакой ваеннага галоунакаманда-вання { уладных структур выкликала праблема сялянсюх паставак сельгаспрадуктау. Было вь давочна, што старая сютэма нарыхтоую зрабь лася непрымальнай, а новая магла ажыццяуляц-ца толью з улшам добрай вол1 сам1х хлебаробау. Сфарм1раваць I здзяйсняць гэтую «добрую волю» на мясцовым, тым больш - усерасшсюм уз-роуш было магчыма толью з дапамогай такой жа маштабнай { уплывовай грамадскай аргаш-зацып, якая б цесна супрацоушчала з уладным1 структурами Невыпадкова у аргашзаваным агуль-надзяржауным Харчовым камгоце найбольшая колькасць месцау (па 5 з 37) адводзшася прад-стаушкам Савета сялянсюх { Савета рабочых { салдацюх дэпутатау. Варта зауважыць, што наперадзе было утварэнне Усерасшскага ся-лянскага Савета, якi з'яуляуся агульнадзяржаунай патрэбай.

Каб аб'яднаць сялянскую грамаду для працы на агульную карысць, новая паштычная элгга мусша прыкласщ сшы да працяглай агггацый-на-прапагандысцкай працы на вёсцы з мэтай яе аргашзацыи у маштабах усёй крашы. Натуральна, што ва умовах надання уам сялянам роуных з астатшм1 грамадзянам1 свабод I правоу, а так-сама у адпаведнасщ з абвешчаным1 3 сакавша у Дэкларацып Часовага урада прынцыпам1, дарэ-валюцыйныя формы юравання вёскай, засна-ваныя пераважна на страху перад пакараннем, паступова гублял1 сваю сшу.

Пал1тычны сэнс адмовы ад гэтых форм юравання заключауся, акрамя шшага, 1 у тым, што селянш павшен быу адчуць перавагу новай сютэмы улады перад царызмам I прыйсщ ёй на дапамогу па добрай волц таксама, асэнсаваць уласнае месца 1 ролю у бягучым жыцщ, сувязь з ус1м грамадствам. Невыпадкова, першыя адозвы да сялянства, сюраваныя на прадухшенне яго удзелу у захопах панскай маёмасщ, был1 паз-баулены дырэктыуных акцэнтау, а апеляват да таюх катэгорый, як неабходнасць, справядл> васць, парадак I г. д. [1].

Агульным вышкам тлумачальна-прапаган-дысцкай дзейнасщ на вёсцы ус1х урадавых, гра-мадсюх { шшых работшкау у першыя тыдш рэ-валюцыи 1917 г. стала лакал1зацыя { перапынен-не сялянскiх захопау панскай, дзяржаунай { шш. маёмасщ. Але на пачатковым этапе станаулення

дэмакратычнага ладу сялянства яшчэ застава-лася пашунай у пал1тычных адносшах масай. М1ж тым буржуазна-дэмакратычны, па ацэнках сацыял-дэмакратау, щ нават народны, з пункту гледжання эсэрау, характар рэвалюцып вымагау свядомага I масавага удзелу ва умацавант новага ладу. У прыватнасщ, задачы усебаковага (па-л1тычнага, сацыяльна-эканам1чнага, духоунага) рэфармавання грамадства I дзяржавы настойшва патрабават уцягнення у гэты працэс сялянства, прычым не толью у якасщ аб'екта, але 1 суб'екта рэвалюцыйнага абнаулення. 1нщыятыва мясцовых дзеячау па прапагандзе на вёсцы новага ладу атрымала моцную падтрымку з боку Усерасш-скага Сялянскага саюза, як пасля перамоп Лю-таускай рэвалюцып распачау згуртаванне расш-скага сялянства, у тым лшу { беларускага, у мэтах справядл1вага вырашэння аграрнага пытання. Пры гэтым дасягненне адзначанай мэты ста-вшася у залежнасць ад умацавання новага ладу. Створаны Галоуны камггэт гэтай аргашзацып (старшыня С. Мазурэнка) у адозве ад 15 сака-в1ка заклшау сялянства падтрымаць Новы урад, яго камюарау I усе грамадсюя аргашзацыи. У «Вестшку М1нскага губернскага кам1сара» ад 19 сакавша 2023 г. адзначалася, н1 у як1м разе не дапускаць «самаупрауства I замахау на чужую уласнасць { свабоду». З гэтай мэтай ся-ляне, у тым л1ку беззямельныя, мужчыны { жан-чыны, закл1кал1ся да абрання «валасных саветау» для уладкавання «на вёсцы новага жыцця { усталявання паусюдна свабоды, роунасц1 I бра-тэрства». Упершыню паведамлялася аб перспек-тывах аграрнай рэформы, кат «ва Устаноучым сходзе сялянства лшвщуе векавечную неспра-вядл1васць у размеркаванш зямл1 1 знойдзе спо-сабы надзял1ць зямлёю кожнага, хто жадае яе апрацоуваць». 19 сакав1ка 1917 г. адозва з'яв1-лася у мшсюх «Известиях Совета рабочих и солдатских депутатов», 6 красавца - у «Минском голосе», 20 - у «Голосе Полесья» (Рэчыца). Сялянсю саюз не толью заюлкау да падтрымк1 новага ладу, але I стау на платформу абаронцы класавых 1нтарэсау працоуных вёск1. 1нщыя-тарам1 заснавання сялянск1х арган1зацый, у да-дзеным выпадку - суполак Сялянскага саюза на Беларус^ з'яулял1ся асобы з лшу земск1х, урадавых I шшых работн1кау. Афармленне арга-шзацый адбывалася на сходах з удзелам сельсюх 1 валасных упаунаважаных. У сярэдзше сакав1ка у Гомел1 адбыуся сход 700 валасных дэлегатау, на яим была утворана адна з першых на Бе-ларус1 суполак Сялянскага саюза пад старшын-ствам прысяжнага паверанага Гаравога Я. Я.

У большасщ месц Беларус1 утварэнне су-полак Сялянскага саюза пачыналася «зверху», г. зн. з утварэння губернскага цэнтра. На М1ншч^1-не гэтая праца пачалася 22 сакавша з удзелам

I. M. Рыжанкоу

39

caraKcráx дэлeгaтay aд Бaбpyйcкaгa, Бapыcaycкaгa, Iгyмeнcкaгa, Maзыpcкaгa, Mrnœara, Haвaгpyд-cкaгa, Пiнcкaгa i Pэчыцкaгa пaвeтay, зaпpoшaныx y Miнcк, i зaвяpшылacя нaзayтpa cтвapэннeм гу-бepнcкaгa кaмiтэтa пaд cтapшынcтвaм M. Â. Mi-xaйлaвa (Фpyнзe). Кaмiтэт вызтачыу cвaëй зa-дaчaй «yмaцaвaннe та вëcцы acнoy нoвaгa лaдy i apгaнiзaцыю пpaцoУнaгa cялянcтвa» i зaняycя cклiкaннeм гyбepнcкaгa cялянcкaгa з'eздa. üa-чaтaк 6ыу aдтэpмiнaвaны з-зa пaдзei ycepacrn-cкaгa мaштaбy - з'eздa caлдaцкix i paбoчыx дэпyтaтay Зaxoднягa фpoнтy, якi тaкcaмa пpызнay нeaбxoднacць apгaнiзaцыi cялянcтвa i нaвaт rn-кiнyУ ягo пpaдcтayнiкaм y Фpaнтaвым кaмiтэцe 5 мecцay з 75.

Bынiкi aдзнaчaнaгa з'eздa мyciлi с^ыяць yмaцaвaнню сувязяу пaмiж фpoнтaм i тылaм i згypтaвaнню гpaмaдcтвa вaкoл Чacoвaгa Уpaдa y aжыццяyлeннi яго yнyтpaнaй i знeшняй тль тыю. Пaдoбныя aгyльнaпaлiтычныя пытаны былi выж^ны нa aбмepкaвaннe з'eздa cялянcкix дэ-лeгaтay Miнcкaй i Biлeнcкaй гyбepняy, яю aдбыycя y Miнcкy 20-23 кpacaвiкa пaд cтapшынcтвaм M. B. Фpyнзe з yдзeлaм aмaль S00 чaлaвeк, y тым лiкy пpaдcтaУнiкoУ гyбepнcкix yлaд, гpaмaдcкa-пaлiтычныx i ^p^mmix apгaнiзaцый.

Пaлiтычнaя (cyпpaць moraroy Бeлapycкaгa нaцыяльнaгa кaмiтэтa a6 ^pOTeR^^x тацыя-нaльнa-дзяpжayнaгa paзвiцця тyтэйшaгa pэгiëнa) нacтpoeнacць apгaнiзaтapay з'eздa aбyмoвiлa aдпaвeдныя пaвoдзiны дэлeгaтay-cялян, якiя y пpaпaнaвaнaй iм pэзaлюцыi выкaзaлicя cyпpaць ayтaнoмii кpaя, бeлapycкaй шкoлы. Âcтaтнiя пы-тaннi paзглядaлicя y pэчышчы mcmmy Фpaн-тaвoгa з'eздa. У гал^ кyльтypы i acвeты вëcкi дэпугаты выкaзaлicя зa aдкpыццë нapoдныx дaмoУ, yвядзeннe yceaгyльнaй, aбaвязкoвaй i бяcплaтнaй aдyкaцыi, cкacaвaннe цapкoyнa-пpыxoдcкix i кac-цëльныx шкoл, выдaннe «Кpecтьянcкoй

Удзeльнiкi з'eздa aбpaлi Bыкaнкaм Caвeтa cялянcкix дэпyтaтay Miнcкaй i Biлeнcкaй ^6ep-няу y cклaдзe 20 чaлaвeк пaд cтapшынcтвaм M. B. Фpyнзe, a тaкcaмa дэлeгaцыю y cклaдзe crap-шынi выкaнкaмa, тaвapышa Кypcкoвa, дэпyтaтay -Кapaткeвiчa ^ Бaбpyйcкaгa), Зapэмбы (Бapыcay-cкaгa), Лeбeдзя (Cлyцкaгa), Лiпcкaгa (Maa^^a^, Mapoнкi (Iгyмeнcкaгa), Paro^irn (Пiнcкaгa), Pa-гyлi (Haвaгpyдcкaгa), Pyднeвiчa (Âшмянcкaгa), Cыca (Pэчыцкaгa), Шocтaкa (Miнcкaгa) пaвeтay нa Уcepaciйcкi сялянсю з'eзд [2, с. 519]. Пacтaнoвы aдзнaчaнaгa з'eздa, aкpaмя iншaгa, cтымyлявaлi Утвapэннe пaвятoвыx cялянcкix apгaнiзaцый. У Maзыpы пpы caдзeяннi Caвeтa paбoчыx i caл-дaцкix дэпyтaтay быу cтвopaны apгaнiзaцыйны кaмiтэт Cялянcкaгa caюзa (cтapшыня П. П. Max-ciмay), a зaтым, 29 ^acarn^ m з'eздзe cялянcкix дэпyтaтay aдбылocя aфapмлeннe ягo пaвятoвaгa

кaмiтэтa. У кpacaвiкy cyпoлкi caюзa былi crao-pami тaкcaмa y Iгyмeнcкiм i Pэчыцкiм пaвeтax Дa лiпeня cялянcкiя Caвeты i cyпoлкi caюзa ут-вapылicя y acтaтнix пaвeтax. Cпpaвe ix apгaнiзa-цыi i дaлeйшaй дзeйнacцi пacпpыяy выxaд «Kpe-cтьянcкoй Tase™».

У пepшыя мecяцы pэвaлюцыi y Бeлapyci aд-бывaлacя yтвapэннe гyбepнcкix, пaвятoвыx i шэ-paгy вaлacныx cялянcкix Caвeтay. Bызнaчaль-ную poлю y ix дaлeйшaй дзeйнacцi aдыгpывaлi пacтaнoвы Уcepaciйcкaгa з'eздa cялянcкix дэпу-тaтay, пpынятыя з yдзeлaм 74 дэлeгaтay бeлa-pycкix гyбepняy ^apararoy (Maгiлëy), Г. Tpызнa (Чыгipынcкaя вoл., Быxaycкi пaв.), Â. I. Авдшта (Кoшaлeycкaя вoл., Paгaчoycкi пaв.), T. Г. Ш-вязь^у (Гoмeль)). У craa4 ягo Bыкaнayчaгa та-мiтэтa, былi aбpaны лiдэpы cялянcкix Caвeтay: M. Б. Гoльмaн, П. M. Кapaткeвiч (Бaбpyйcк), Â. Я. Кусэ-Цюз (Biцeбcк), C. M. Maлышчыцкi (Гoмeль) Â. I. Âнoшкa (PaгaчoУ), E. Map^rncoy (БыxaУ), Дз. M. BacweycHi (Пoлaцк), Ц. Х. Tapa-cay (Клiмaвiчы) [3, л. 351].

^уим нaйвaжнeйшым нacтyпcтвaм yтвapэння cялянcкix apгaнiзaцый cтaлa пaycюднae штэг-paвaннe ix пpaдcтaУнiкoУ у дзяpжayныя capыяты, xapчoвыя i зямeльныя кaмiтэты) i ^a-мaдcкiя cтpyктypы. Taк, Cялянcкi caюз Miнcкaй i Biлeнcкaй гyбepняy нaкipaвay 5 пpaдcтayнiкoУ у гyбepнcкi, 3 - гapaдcкi, 2 - твятовы xapчoвы кaмiтэты, a тaкcaмa 5 - у Фpaнтaвы кaмiтэт. 7 мaя нa Iгyмeнcкiм сялянсюм з'eздзe былa выкaзaнa нязгoдa з тым, што y cклaд xapчoвaгa кaмiтэтa былi вылyчaны пpaдcтayнiкi вaлacныx выкaнay-чыx кaмiтэтay. «He лiчyчы ix "пpaдcтayнiкaмi cялянcтвa i aбapoнцaмi iнтapэcay пpaцoyнaгa нapoдa", дэлeгaты aбpaлi y ягo пpaдcтayнiкoy aд Cялянcкaгa caюзa - I. Лaзoвiкa, I. Mipaлe-вiчa, T. Tyзiнa» [2, с. 282]. Адным з пpaяy ayra-pытэтy эcэpaycкaй пapтыi i яe aгpapнaй ^ax-paмы cтaлi aдпaвeдныя pэзaлюцыi гyбepнcкix з'eздay сялян Бeлapyci. Taкiм чынaм, дa вoceнi 1917 г. у нeaкyпipaвaнaй Бeлapyci yзнiклa i дзeй-нiчaлa ceraa (бeз yлiкy «pэвaлюцыйныx тэтay» i cyпoлaк Cялянcкaгa caюзa) cялянcкix Caвeтay, у тым лiкy 4 гyбepнcкiя (Mrnœa-Bi-лeнcкi, Biцeбcкi, Map^ycra, Biлeнcкa-Кoвeнcкi), 33 пaвятoвыя.

Дaклaднaя толь^^ь вaлacныx Caвeтay нe УcтaнoУлeнa. Пepшыя cтaлi yзнiкaць яшчэ y мai -Бяpoзaycкi Maзыpcкaгa пaвeтa, a aпoшнi - Haцкi Лeпeльcкaгa пaвeтa, пaчay cвaю пpaцy y пaчaткy кacтpычнiкa.

Заключэнне. У caкaвiкy 1917 г. ycтaлявaны y дзяpжaвe дэмaкpaтычны pэжым мyciy зaбяc-пeчыць ушм caцыяльным плacтaм, нaвaт caлдa-тaм дзeючaй apмii, пaлiтычныя пpaвы i cвaбoды, у тым лiкy пpaвa нa yтвapэннe гpaмaдcкa-пaлi-тычныгс apгaнiзaцый. Ix yзнiкнeннe пaдмaцoyвaлacя

Трулы БГТУ Серия б № I I0I3

40 ГрамаАска-пал1тычныя аргатзаиьи i жыииядзейнасиь беларускага сялянства (сакавж - май 1917 г.)

неабходнасцю недапушчэння вяртання сама-дзяржауя.

Нарэшце, вопыт рэвалюцыйнай барацьбы па-спрыяу узнiкненню моцных сацыяльных рухау, якiя прывялi да аргашзацьи камготау бяспекi, Саветау, прафсаюзау i iнш. Актывiзацыя гра-мадска-палiтычнага жыцця спрыяла паляпшэн-

ню палiтычнай асветы вяскоуцау, але часам пры-водзша да нечаканых для аргатзатарау выткау -учынення гвалту да валасной адмiнiстрацыi, за-хопу i падзелу зямлi, высечкi лесу. Аграрны рух не набыу вялiкiх разбуральных памерау i зна-ходзiуся пад кантролем грамадска-палггычных i урадавых сiл.

Cnic л^аратуры

1. Нацыянальны архiу Рэспублш Беларусь (НАРБ). Фонд 624. Воп. 1. Спр. 4. Л. 18-19.

2. Великая Октябрьская социалистическая революция в Белоруссии. Документы и материалы. В 2 т. / редкол.: Г. С. Горбунов [и др.]. Белоруссия в период подготовки социалистической революции (февраль - октябрь 1917 г.). Минск: Госиздат БССР, 1957. Т. 1. 1008 с.

3. НАРБ. Фонд 863. Воп. 1. Спр. 2. Л. 351.

References

1. National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Fund 624. I. 1. F. 4. P. 18-19.

2. Velikaya Oktyabr'skaya sotsialisticheskaya revolyutsiya v Belorussii. Dokumenty i materialy. V 2 t. T. 1. Belorussiya v periodpodgotovki sotsialisticheskoy revolyutsii (fevral' - oktyabr' 1917 g.) [The Great October Socialist Revolution in Belarus. Documents and materials. In 2 vol. Vol. 1. Belarus in the period of preparation for the socialist revolution (February - October 1917)]. Ed. board: G. S. Gorbunov [et al.]. Minsk, Gosizdat BSSR Publ., 1957. 1008 p. (In Russian).

3. NARB. Fund 863. I. 1. F. 2. P. 351.

1нфармацыя пра аутара

Рыжанкоу 1гар Мiхайлавiч — кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторып Беларус i патталогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсггэт (220006, г. Мшск, вул. Свяр-длова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: im@belstu.by

Information about the author

Ryzhankou Ihar Mikhaylavich - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: im@belstu.by

Паступгу 11.09.2023