CC BY
738
Труды БГТУ, 2019, серия 6, № 1, с. 38-42
УДК 947.6.«1917»
I. М. Рыжанкоу
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
АГРАРНЫ РУХ У БЕЛАРУС1 У ПЕРСПЕКТЫВЕ ВЫРАШЭННЯ ЗЯМЕЛЬНАГА ПЫТАННЯ (САКАВ1К - МАЙ 1917 Г.)
У артыкуле асвятляецца аграрны рух у беларуск1х губернях на этапе разгортвання рэвалюцыйных падзей, яшя ахапш Расш вясной 1917 г. Аутар адзначае, што у сакавшу -красавцу сшаш новаабраных дзяржауных i грамадска-паллычных структур сяляне Беларус паступова знаёмiлiся з пераменамг На машфютацыях, мiтынгах, у час малебнау, шэсцяу былi агучаны задачы рэвалюцыi - шырокая дэмакратызацыя, вядзенне вайны да пераможнага канца i канчатковае вырашэнне аграрнага пытання дэпутатамi Устаноучага сходу. На сходах сяляне пагадзшся чакаць правядзення зямельнай рэформы i максiмальна аказваць дапамогу арми. З другой паловы красавiка сялянсшя сходы з новаабранымi валаснымi камiтэтамi пачалi выносiць пастановы аб перадачы дзяржаунай i прыватнауласнщкай зямлi, лугоу, выпасау сялянам, пашыралася высечка лесу. Да спынення незаконных рашэнняу прыцягвалюя актывiсты кашсарыятау, харчовых i зямельных каштэтау, судовыя структуры i «рэвалюцыйная дэмакратыя» - Саветы сялянск1х дэпутатау, грамадск1я i партыйныя сшы. Вясной 1917 г. аграрны рух у беларусшх губернях не набыу масавага характару, сяляне не выказвалi адкрыта свайго незадавальнення дзяржаунай уладай.
Ключавыя словы: рэвалюцыя, захоп зямл^ аграрнае пытанне, «рэвалюцыйная дэмакратыя».
I. M. Ryzhankou
Belarusian State Technological University
AGRARIAN MOVEMENT IN BELARUS IN THE FUTURE SOLVING THE LAND ISSUE (MARCH - MAY 1917)
The article highlights the agrarian movement in the Belarusian provinces in the deployment phase of the revolutionary events that swept Russia in the spring of 1917, the Author notes that in MarchApril, forces of the newly elected state structures and socio-political structures of the peasants of Belarus is gradually acquainted with the change. At the demonstrations, rallies, prayers, processions were announced the tasks of the revolution-wide democratization, the war to the bitter end and the final decision of the agrarian question by the deputies of the Constituent Assembly. At the meetings, the peasants agreed to wait for land reform and provide maximum assistance to the army. Since the second half of April, peasant meetings with the newly elected volost committees began to make decisions on the transfer of state and private land, meadows, pastures to peasants, the expanding forest apiary. Activists of commissariats, food and land committees, judicial structures and «revolutionary democracy» - Councils of peasant deputies, public and party forces are involved in the termination of illegal decisions. In the spring of 1917, the agrarian movement in the Belarusian provinces did not acquire a mass character, the peasants did not openly Express their dissatisfaction with the state power.
Key words: revolution, the seizure of land, the agrarian question, the «revolutionary democracy».
Уводзшы. З першых тыдняу Лютаускай рэвалюцьи дзяржауныя структуры был1 заклапо-чаны тым, каб звестю аб падзенш самадзяржауя не выкшкаш захопу зямельнай уласнасщ i, нао-гул, парушэнняу парадку у вёсках. Сумесныш з грамадскасцю намаганням1 1м удалося хутка i з найменшыш стратам1 перапынщь лакальныя аграрныя правапарушэнш, выпадю лясных высечак, захопау чужой маёмасщ i таму не уяулял1 сур'ёзнай небяспею для дзяржавы i новага ладу. У далейшым аптацыйна-прапаган-дысцюя мерапрыемствы был1 сюраваны на перакананне сялянства у абавязковым правя-дзенш аграрнай рэформы [1].
Асноуная частка. У звароце Часовага ура-да ад 19 сакавша акрамя шшага даводзшася, што «зямельнае пытанне не можа быць праве-дзена у жыццё шляхам якога-небудзь захопу i павшна быць вырашана шляхам закону, пры-нятага народным прадстаунщтвам», гэта зна-чыць Устаноучым сходам. Да часу яго выбарау сялянства закшкалася да захавання парадку, пад-трымю урада i яго мясцовых органау. Зямельная тэма гучала у кантэксце больш важн^1х задач -неабходнасщ падпарадкавання новым уладам i выканання ранейшых абавязкау.
Разам з выказанай падтрымкай Часоваму ураду сяляне спадзявал1ся на паляпшэнне
свайго становшча. Так, вяскоуцы paбiлi адпа-ведныя звapоты на aдpac гyбеpнcкix кaмicapay з ^осьбай пayплывaць на пaмешчыкay, яюя «непaмеpнa yзнялi цэны» на пасьбу сялянскай жывёлы [2].
Ваенныя yлaды былi y лiкy пеpшыx на Белapyci, хто пpыклay пэуныя намаганш y тым нaкipyнкy. 1мкнучыся палепшыць cтaновiшчa з xapчовым забеспячэннем apмейцay, i7 caкaвiкa Загадам гaлоyнaкaмaндyючaгa штаба Заходняга фpонтy № i49i сялянам дазвалялася apaндa-ваць пустуючыя зямельныя yчacткi для яpaвыx «...па 10-15 pyб. за дзесяцшу» [3].
Дэмaнcтpyючы aгyльнaдзяpжayны, пазакла-савы xapaктap cвaix плaнay i paшэнняy, Часовы Уpaд пастановай ад 11 кpacaвiкa «Аб ахове пасевау» нaдay xapчовым камготам пpaвa œpa-дачы y apэндy сялянам незасеянай памешчыцкай i шшай зямлi. Гэтым самым адбылося пэyнaе абмежаванне пpaвоy пaмешчыкay на свабоднае pacпapaджэнне сваёй уласнасцю. Тым не менш гэта пастанова не магла задаволщь зямельнай пафэбы сялян, а нaaдвapот, толькi yзмaцнялa ix paдыкaльныя нacтpоi.
Вiдaвочнa, што наступным ^окам ypaдaвaй aгpapнaй пaлiтыкi пaвiнны былi быць ахова i paцыянaльнaе выкapыcтaнне ycёй зямлi да часу маштабнай aгpapнaй pэфоpмы.
Каб cyпaкоiць сялян, 21 ^асавша мiнicтp земляpобcтвa Шынгapоy А. зaявiy аб зacнaвaннi зямельных кaмiтэтay, якiм належала pыxтaвaц-ца да pэфоpмы, а пpaз rnpy дзён cтapшыня Часо-вага Уpaдa звяpнyycя да нacельнiцтвa «спакойна чакаць новага зямельнага yлaдкaвaння».
Але да часу, пакуль змест пастановы аб зямельных камготах не зpaбiycя здабыткам усяго гpaмaдcтвa i не Увacобiycя на пpaктыцы, на вёсцы пaвялiчылicя выпaдкi незаконнага выкapыcтaння cялянaмi лясных угоддзяу. 1х з'яyленне aбyмовiлa не толью пеpaбyдовa Улaдныx cтpyктyp, y тым лшу pэпpэciyнaгa апа-pary, a i пэуныя змены сялянсюх нacтpояy y aдноciнax да памешчыцкай, цapкоyнaй i нават дзяpжayнaй маёмасщ, acaблiвa лясных угоддзяу.
Частка землеуладальшкау пa-paнейшaмy спадзявалася на ciлy закона i не с^абавала пеpaгледзець свае адносшы з дpобнымi apaндa-тapaмi, cялянcкiмi тaвapыcтвaмi, пapaбкaмi. Непapaзyменнi ^paCTam. «Минская газета» ад б ^асавша 1917 г. паведамляла, што «з Заходняга кpaю паступаюць звестю аб спешным ^одажы пaмешчыкaмi cвaix маёнткау па надта нiзкix цэнах. Спешнасць тлумачыцца чyткaмi аб хуткай лiквiдaцыi пaмешчыцкix зямель».
У ^^TOphix cялянcкix гpaмaдcтвax вызна-чылicя с^обы самастойнага, без звapотy за адпаведным дазволам y вышэйшыя iнcтaнцыi, вьфашэння наспелых пpaблем. Як гaвapылacя
y дакладной зaпicцы на aдpac мшсфа унут-paныx cпpay, «y ^асавшу з'явiлicя пеpшыя пеpaмены y сялянскай ^авасвядомасщ y адно-ciнax да выфашэння зямельнага пытання i pasan з гэтай пеpaменaй cтaлi паступаць адпаведныя звеcткi y выглядзе тэлеграм з меcцay. Вёска, вiдaвочнa, стала адчуваць i ycпpымaць iдэi i ^а^амы, pacпpaцaвaныя i пpынятыя y rapa4-cкix цэнтpax» [4].
Мясцовыя кaмiтэты cпpaбaвaлi cкapыcтaць pэвaлюцыйныя пеpaмены y iнтapэcax ^ацоу-нага сялянства. 16 кpacaвiкa Шaцкi валасны ка-мiтэт 1гуменскага павета звяpнyУcя да Б. М. Са-мойленю за садзеяннем y cкapaчэннi платы за пашу скацшы y маёнтках Шацк, Юзефова, Веpкaлы i Антонава да 4 pyб. [5].
Луншецю гpaмaдcкi кaмiтэт зaпaтpaбaвay «выдачы з блiжэйшыx лясоу - казённых i памешчыцюх - мaтэpыялay cельcкiм ^амадам для пабудовы новай aгapожы бясплатна», а таксама паляпшэння Умоу yтpымaння сялянскай жывёлы. Акpaмя таго, камгот, пpызнaючы пpэpaгaтывy УcтaноУчaгa сходу y канчатковым выpaшэннi зямельнага пытання, пакщау за ся-лянcкiмi з'ездaмi i гpaмaдcкiмi кaмiтэтaмi пpaвы на выкapыcтaнне бягучым летам зямельных угоддзяу [6].
Зpaзyмелa, што падобныя сялянсюя пастановы былi незaконнымi i ш^ажат нapмaль-наму пачатку пасяуных i iншыx сельска-гacпaдapчыx paбот, ад чаго y значнай ступеш залежала i выpaшэнне xapчовaй ^аблемы.
На Белapyci, як i паусюдна па кpaiне, yлacнiкaм лесу з'яулялася дзяpжaвa, пaмешчыкi, пpaдпpымaльнiкi, xyтapaне, сялянсюя гpaмaды i iнш. З выпадку вайны значныя лясныя плошчы былi пеpaдaдзены y apэндy Уcеpaciйcкaмy зем-скаму саюзу, вaеннa-пpaмыcловым кaмiтэтaм, вaеннa-бyдayнiчым apгaнiзaцыям i г. д. У буйных пaмеpax лясны мaтэpыял выкapыcтоУвaлa apмiя для бyдayнiцтвa yмaцaвaнняy, зямлянак, y якacцi пaлiвa. Лес з'яуляуся cыpaвiнaй для выфа-бу шпал, запалак, пaпеpы i шшай ^адукцып.
НовaУвядзеннi y зямельных адносшах уз-мaцнiлi (y пapayнaннi з дapэвaлюцыйным пеpыя-дам) незаконнае выкapыcтaнне (па cyтнacцi, кpaдзёж) cялянaмi лесу y выглядзе бяpвенняy, жэpдaк, дpоУ, пpычым як для yлacныx гаспа-дapчыx пaтpэб, так i на ^одаж, а таксама пась-бу свойскай жывёлы y лясных ypочышчax.
Адным з мaтывay тaкix паводзш сялян было пеpaкaнaнне y нaяyнacцi y ix поуных пpaвоУ на лясныя угоддз^ аб чым, y пpывaтнacцi, адзна-чалася 19 ^асавша на пacяджэннi Вiцебcкaгa гyбеpнcкaгa кaмicapыятa. Пpы гэтым выcечкi лесу адбывалюя не aдзiнкaвымi acобaмi, а цэ-лымi гpaмaдcтвaмi i, што xaparcreprn, па паста-нове дзяpжayныx оpгaнay.
40 Aгpapны pyx y Àeëapyci у пepcпeктывe выpaшэння зямeльнaгa пытaння (caêaâiê - Maé 1917 г.)
Як пaвeдaмляy 22 кpacaвiкa aдзiн з камь capay, «вeльмi цяжкa yгaвapыць cялян, кaб нe ceклi пpывaтнayлacнiцкix ляcoУ, i выceчкa po-бщца cicтэмaтычнa, згoднa з пacтaнoвaмi вaлacныx xapчoвыx камготау». Тaк, з кpacaвiкa cялянe Пaкoцкaй вoлacцi кoжны дзeнь ceклi лec y мaëнткy Антонаука, пpычым, «ж тoлькi для cвaix пaтpэб, aлe i нa пpoдaж» [7].
Пaд кaнeц кpacaвiкa Дзвiнcкi пaвятoвы кaмicap пa тэлeгpaфe пaвeдaмiy Biцeбcкaмy ка-мicapy, што «apbrn™ пaмeшчыкay aдбывaюццa нa пaдcтaвe cпpэчaк пaмiж iмi i cялянaмi. Aдcyтнacць xлeбa i нaceння пaгpaжae бyйнымi Уcклaднeннямi. Hacтpoй нaceльнiцтвa y пaвeцe няpвoвы» [S].
Moжнa мepкaвaць, штo xapчoвыя кaмiтэты, яюм дapyчaлacя pacпapaджэннe ляcнымi угод-дзямi, мaлa лiчылicя з пaвятoвaй a6o гyбepнcкaй yлaдaмi i дзeйнiчaлi y aдпaвeднacцi з acaбicтымi iнтapэcaмi cвaix выбapшчыкay, a нe дзяpжaвы. Як пaвeдaмлялacя y гaзeцe, «па пacтaнoвe Cyшкoycкaгa xapчoвaгa кaмiтэтa Дpыceнcкaгa пaв. cялянe caмaвoльнa cякyць лec» [9].
Тaкiм чынaм, i y гэтым выпaдкy, няглeдзячы нa aдпaвeднyю пacтaнoвy, пaвoдзiны cялян, нa думку кapэcпaндэнтa, выглядaлi нeзaкoннымi. У тaкiм cэнce вapтa ycпpымaць пaвeдaмлeннe пaмoчнiкa вiлeнcкaгa гyбepнcкaгa кaмicapa Клioтa, якi y пaчaткy мaя пaвeдaмляy y cтaлiцy a6 тым, штo cялянe нa пaдcтaвe пacтaнoУ вaлacныx кaмiтэтay пacвiлi жь^лу y ляcax.
Bыпaдкi выкapыcтaння cялянaмi Уpaдaвыx opгaнaУ у cвaix кapыcлiвыx мэтax yзмaцнялicя пacтaнoвaмi cялянcкix з'eздay нaкштaлт тaгo, якi aдбыycя y Мшоту 20-23 кpacaвiкa i ^ыму pэзaлюцыю «na зямeльным пытант», дзe, у npb-вaтнacцi, aдзнaчaлacя, што «y мeжax дaдзeнaй тэpытopыi yce зямeльныя cпpaвы пaвiнны вьфа-шaццa вaлacнымi кaмiтэтaмi». Пacля гэтaгa фo-pyмy y Miнcкiм, Iгyмeнcкiм i ^уцюм пaвeтax нa aдpac кaмicapay пaйшлi cкapгi пaмeшчыкay a6 тым, што cялянe нaдaюць pэзaлюцыям з^зду ciлy зaкoнa i з дaзвoлy вaлacныx кaмiтэтay ^а-вoдзяць па^бу нa пpывaтнayлacнiцкix выгaнax, здзяйcняюць вы^чю лecy. У ix лiкy нaзывaлicя выпaдкi, кaлi вяcкoУцы пacвiлi жь^лу y лece i нa пашы мaëнткa Пpылyкi.
Зeмлeyлacнiк Miнcкaгa i Iгyмeнcкaгa пaвe-тay Г. Э. Чaпcкi пacкapдзiycя Miнcкaмy cкaмy кaмicapy a6 тым, штo «Caмaxвaлaвiцкi вaлacны кaмiтэт пacтaнaвiy выкapacтaць yce пашы y экaнoмiяx cyмecнa з пaмeшчыкaм. У вынiкy чaгo cялянe y Пaдгai пaгнaлi cкaцiнy 9 мaя y лec i m кaнюшынy y мaëнткy (мaiм) npbmyra. Гэтaк ж y paëнe ^н^кай i Оганькау-cкaй вaлacцeй Mrnœra пaвeтa i Дyдзiцкaй вo-лacцi Iгyмeнcкaгa пaвeтa. Cялянe знiшчaюць y ляcax тaблiцы з пaкaзaннeм нaзвы, плсшчы
i yлacнiкa лecy, пepaшкaджaюць вывoзiць з лecy нapыxтaвaны лecaпpaмыcлoУцaмi i экaнoмiяй ля^ ныx мaтэpыялay i дpoУ, зaмяняюць ляcнyю вapтy.
Baлacныя кaмiтэты вынocяць пacтaнoвы a6 S-гaдзiным paбoчым днi i a6 нopмe зapaбoтнaй плaты нe aдпaвядaючы мaгчымым yмoвaм гacпaдapкi (aд З py6. дa З py6. 6O к. пaдзëннaй плaты для жaнчын i 360 py6. бaтpaкy). S-гадзш-ны paбoчы дзeнь мecцaмi yвoдзiццa paбoчымi гвaлтaм - фaльвapaк Cкapэнiчы Ceнiцкaй вoлacцi, Boлчкaвiчы Caмaxвaлaвiцкaй вoлacцi, мaëнтaк Caмyэдaвa Дyдзiцкaй вoлacцi)» [10].
Бoльш cклaдaнaя ciтyaцыя з пapyшэннямi былa пa Biцeбcкaй гyбepнi. Так, Biцeбcкi гyбepнcкi кaмicap Кapтaшoy M. Л. aддay зaгaд a6 cпынeннi бecпapaдкay у фaльвapкy Бyдaбoль Пeтpaпaлaycкaй вoлacцi Пoлaцкaгa пaвeтa, дзe «^яляж пaдзялялi зямлю i гoняць apaндaтapa Maкaлiнcкaгa». npas пapy дзëн, 25 кpacaвiкa Улaдaльнiк мaëнткa «Aзëpкa» Гapaдoцкaгa пaвeтa Лiльлë пaдay cкapгy гyбepнcкaмy кам> capy нa cялян, яюя paзбypылi ягo мaëнтaк. Cялянe caмaвoльнa зaxaпiлi мaëнтaк Кaзлoy-cкaгa Pэжыцкaгa пaвeтa [11].
Пaдoбныя фaкты тpaплялicя нa Bwe^ шчынe. Biлeнcкaмy пaвятoвaмy кaмicapy пaвe-дaмлялacя, штo cялянe Чaпiнcкaй вoлacцi Biлeнcкaгa пaвeтa caмayпpayнa дзeляць зямлю y мaëнткy Пaгapэллe.
У лiкy пepшыx пaвeтay Maгiлëycкaй гyбepнi aгpapныя пapyшэннi cтaлi нaзipaццa нa Гoмeль-шчынe, acaблiвa y aддaлeныx aд пaвятoвaгa цэнтpa мecцax. У ix лiкy - caмaвoльны зaxoп жыxapaмi в. Hiжнiя Дзятлaвiчы ceнaкocy пшш-чaй З60 дзec. у apaндaвaным мaëнгкy. Ha xyrapb Чapнiччa гэтыя ж cялянe cyмecнa з iншымi «caмaвoльнa i бяcплaтнa» пacвiлi cкaцiнy. 226 дзec. xyrapa Hiкoльcк Дзятлaycкaй вoлacцi, зда^ныи у apэндy Miнicтэpcтвy зeмляpoбcтвa, былi «явач-ным пapaдкaм зaxoплeны» cялянaмi вëcaк Жы-poбнae i Бaбoвiчы. Ha xyrapb Уза, - пaвeдaмляy paбoтнiк зeмcтвa, - «cялянe зaбpaлi caмaвoльнa ycë. Узapaлi, yбpaлi i œacrn». Taкoe ж ста-нoвiшчa зaфiкcaвay пepaпicчык мaëнткa Зaбeль-шынa Клiмaвiцкaгa пaвeтa, у якiм cялянe за-xaпiлi «пa pэвaлюцыйнaмy пpaвy» бoльш зa 40 дзec. лyгoУ [12]. Aлe y цэлым для Mari-лëyшчыны гэтa нe cтaлa мacaвaй з'явaй. He-выпaдкoвa З0 кpacaвiкa нa гyбepнcкiм cялян-cкiм з'eздзe гaлoyнaя yвaгa былa нaдaдзeнa xapчoвaй пpaблeмe i зямeльным кaмiтэтaм.
У мai cтayлeннe cялян дa пaмeшчыцкix ляcныx yгoддзяy, як дa cвaëй yлacнacцi, якaя мyciлa пepaйcцi дa ix пacля Уcтaнoyчaгa cxoдy paзaм з зeмлямi, нaбылo нeпaжaдaны для yлaд paзмax, кaлi вяcкoУцы стал зaбapaняць пpaмыcлoвыя i кaмepцыйныя лecaнapыxтoУкi. Ток, З моя cялянe в. Kpbrari Зacлaycкaй вoлacцi
звярнулюя да мшскага камюара з просьбай забаранщь улacнiкaм мясцовага фальварка пра-даваць прамыславшам 14 дзес. лесу.
У пачатку чэрвеня у маёнтку Язвша Вщеб-скага павета лесапрамысловец Лерман Э. ciлaмi 150 рабочых вёу нарыхтоуку лесу для патрэб Рыга-Арлоускай чыгункi. На агульным сходзе Лескавщкага валаснога кaмiтэтa пад пагрозай арышту яго вымуciлi даць пaдпicку аб спыненш далейшай выcечкi [13]. У гэты ж час у Магшёу-cкi губеpнcкi кaмicapыят звяpнулicя лесапра-мыслоуцы Аршанскага павета са скаргай на вяскоуцау Новa-Тухiнcкaй волacцi, яюя не дaзвaлялi iм пpaводзiць высечю, мауляу, «зямля будзе наша i лес будзе наш». Прычым на ся-лянcкiм сходзе сумежных вёсак была вынесена пастанова аб выдачы на патрэбы тутэйшага жыхарства галля па цане 10 кап. за воз. У да-лейшым галлё прадавалася у блiжэйшых гарадах i мястэчках, але ужо па 10 руб. [14].
Неузабаве cялянcкi «мараторый» на лесана-рыхтоук закрануу i штарэсы дзяржавы. Невы-падкова у зваротах Мшстэрства земляробства i Петраградскага Савета да сялянства тлумачы-лася, што ва умовах вайны Рaciя не магла раз-лiчвaць на iмпapтны каменны вугаль, таму яго дэфщыт неабходна было уcтapaнiць за кошт дрывянога пaлiвa. Адозвы аб тым, што леса-нарыхтовак «пaтpaбaвaлi штарэсы paдзiмы i iнтapэcы абароны крашы» нaкipоУвaлicя i на Беларусь, дзе сяляне пеpaпынялi «нарыхтоуку дроу i лясных матэрыялау для патрэб насель-нiцтвa i apмii». Так, валасныя кaмiтэты Мазырска-га павета не дaвaлi секчы лес для вырабу шпалау.
У лшу асоб, якiя iнiцыipaвaлi правапару-шэннi, былi салдаты, acaблiвa дзэзерщры. Так, Вiцебcкi губеpнcкi кaмicap адзначау, што у Дpыcенcкiм павеце apгaнiзaтapaмi парушэнняу з'яулялicя «прамоуцы з прышлых i адпускных салдат, якiя распаусюджват ленiнcкiя погляды i дacтaулялi прадстаушкам улады Часовага урада шмат клопатау» [15].
Як вынiкaлa з тэлеграмы Б. М. Сaмойленкi ад 12 мая у Петраград, «аграрныя беспарадю» у губеpнi не мелi «абвостранага характару», а у чэpвенi яны icтотнa зменшылicя. Але падобная
штуацыя не магла быць нязменнай. Часам caмi пaмешчыкi cтвapaлi глебу для канфлштау, бо не жaдaлi ющ на кaмпpaмic нават у выкананш дзяржаунай задачы па пaвелiчэннi пасяуных плошчау. «У нашай волacцi застаецца каля 400 дзес. пустуючай зямлi памешчыкау, - пicaлi сяляне Таболкаускай волacцi на адрас Часовага урада i Петраградскага Савета, - якую мы ахвотна узapaлi б, але уладальнт не робяць нам шяюх уступак, ставяць нам выcокiя цэны на зямлю, наогул не жадаюць, каб мы apaлi iх зямлю» [16].
Вядома, незаконныя пастановы валасных, у тым лiку харчовых камготау, не зacтaвaлicя паза увагай кaмicapыятaу. Большасць падобных пастаноу скасоувалася або разглядалася у судовых шстанцыях. Таксама з aгpapнымi пару-шэннямi вялi барацьбу праз тлумачальна-acветнiцкую работу caвецкiя структуры. Стар-шынi выканкама губернскага Савета сялянсюх дэпутатау Мiхaйлaву М. В. (Фрунзе) давялося асабюта гутарыць з cялянaмi Мiнcкaгa i Нава-грудскага паветау аб шкоднacцi незаконных пастаноу. На думку М. В. Мiхaйлaвa (Фрунзе), прычынай узнiкнення «лясных беспарадкау» з'яулялася «адсутнасць у многiх месцах зямель-ных кaмiтэтaу i яюх бы то нi было судоу» [17].
Заключэнне. Тaкiм чынам, фактычнае заха-ванне у непapушнacцi памешчыцкага землеула-дання вычарпала уладныя рэсурсы органау Часовага урада, якiя уciмi cpодкaмi iмкнулicя пpaдухiлiць аграрны рух. Нават у тых умовах магчымасщ pэaлiзaцыi cялянaмi cвaiх экана-мiчных iнтapэcaу толькi пaвялiчвaлicя. Значную дапамогу у гэтым aдыгpывaлi харчовыя i, асаб-лiвa, зямельныя кaмiтэты. Паспрыяла таксама кaнфлiктнaя устаноука землеулacнiкaу, яюя не жaдaлi здаваць пустуючыя землi на льготных умовах вясковай грамадзе.
Разам з тым аграрны рух вясной 1917 г. не набыу масавага характару i значнай небяспею для дзяржавы не уяуляу. Сяляне засталюя пры-хiльнiкaмi вайны да пераможнага канца, пра-цягвaлi аказваць дапамогу арми, удзельнiчaць у хлебнай мaнaполii i iншых урадавых im-цыятывах.
Лiтаратура
1. Рыжанкоу I. М. Беларускае сялянства ва умовах падрыхтоую да аграрнай рэформы (caкaвiк -лютапад 1917 г.) // Весщ Беларускага дзяржаунага педaгiчнaгa унiвеpciтэтa. Сер. 2, Псторыя, фiлacофiя, пaлiтaлогiя, сацыялопя, экaномiкa, культуpaлогiя. 2006. № 1. С. 8-12.
2. Нацыянальны apхiу Рэcпублiкi Беларусь (НАРБ). Ф. 640. Воп. 2. Спр. 26. Л. 189.
3. Нацыянальны пстарычны apхiу Рэспублш Беларусь (НГАРБ). 1нвентарны № 15301. Загады Галоунакамандуючага Зaходнiм фронтам. № 2005.
4. Государственный архив Российской Федерации (ГАРФ). Ф. 1779. Оп. 1. Д. 297. Л. 2.
5. НАРБ. Ф. 640. Воп. 2. Спр. 26. Л. 189.
6. Рогожин Н. По деревням и сёлам // Земля и Воля. 1917. 3 мая. С. 3.
7. ГАРФ. Ф. 1779. Оп. 1. Д. 296. Л. 46.
42 Аграрны рух у Беларус1 у перспектыве вырашэння зямельнага пытання (сакавк - май 1917 г.)
8. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 127.
9. Аграрное движение // Народное слово. 1917. 11 июня. С. 4.
10. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 158-159.
11. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 123.
12. НГАБ. Ф. 2084. Воп. 1. Спр. 677. Л. 6.
13. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 139.
14. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 225.
15. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 242. Л. 171.
16. НАРБ. Ф. 60. Воп. 3. Спр. 154. Л. 8.
17. Разные известия // Народное слово. 1917. 24 июня. С. 4.
References
1. ЯуЕЬапкои I. M. Belarusian peasantry in preparation for agrarian reform (March-November 1917) Vesti Belaruskaga dzyarzhaunaga pedagagichnaga universiteta [Vesti of the Belarusian state pedagogical University], series 2, History, Philosophy, Political Science, Sociology, Economics, Cultural Sudies, 2006, no. 1, рp. 8-12 (In Belarusian).
2. National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Fund 60. I. 2. F. 26. P. 189.
3. National historic archive of Belarus (NHARB). Inventory number 15301. Orders of the chief commander of the Western front August 8, no. 2005.
4. State archive of the Russian Federation (SARF). Fund 1779. I. 1. F. 297. P. 2.
5. NARB. Fund 60. I. 2. F. 26. P. 189.
6. Rogozhin N. At the villages. Zemlya i volya [Land and Will], 1917, 3 May, p. 3 (In Russian).
7. SARF. Fund 1779. I. 1. F. 296. P. 46.
8. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 127.
9. Agrarian movement. Narodnoye slovo [People's word], 1917, 11 June, p. 4 (In Russian).
10. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 158-159.
11. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 123.
12. NHARB. Fund 2084. I. 1. F. 677. P. 6.
13. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 139.
14. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 225.
15. NARB. Fund 60. I. 3. F. 242. P. 171.
16. NARB. Fund 60. I. 3. F. 154. P. 8.
17. Different news. Narodnoye slovo [Folk word], 1917, 24 June, p. 4 (In Russian).
1нфармацыя пра аутара
Рыжанкоу 1гар Мiхайлавiч — кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторы1 Беларус i палггалоги. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13а, Рэспубл1ка Беларусь). E-mail: im@belstu.by
Information about the author
Ryzhankou Ihar Mikhaylavich - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: im@belstu.by
Пастуту 23.03.2019
