Научная статья на тему 'ГОЛБОЛ СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИДА НАЪМУНАВИЙ КУНЛИК РЕЖАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

ГОЛБОЛ СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИДА НАЪМУНАВИЙ КУНЛИК РЕЖАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
13
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ТАЙЁРГАРЛИК / ПАРАЛИМПИЯ / ЗАИФ КЎРУВЧИ / АДАПТИВ / СПОРТ ТАСНИФЛАРИ / РИВОЖЛАНТИРИШ / ОММАЛАШТИРИШ / ЖИСМОНИЙ ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН / МАШғУЛОТ / НАЪМУНАВИЙ РЕЖА / САМАРАДОРЛИК

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Собирова Л.Б.

Мақолада голбол спорт машғулотларида наъмунавий кунлик режаларни қўллаш орқали кўриш қобилиятида нуқсони бор шахсларни ҳаракат фаоллигини ошиширишда жисмоний, техник тактик тайёргарлик самарадорлигига эътибор қаратилган.В статье рассматривается эффективность физической, технико тактической подготовки в повышении двигательной активности слабовидящих путем применения типовых планов дня в спортивной тренировке по голболу.The article examines the effectiveness of physical, technical and tactical training in increasing the motor activity of people with visual impairments by using standard day plans in goalball sports training.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГОЛБОЛ СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИДА НАЪМУНАВИЙ КУНЛИК РЕЖАЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

в тяжелой атлетике. Т, 2011. 23-24 с.

3. Дворкин, Л. С. Тяжелая атлетика в 2 т. Том 1 : учебник для вузов / Л. С. Дворкин. — 2-е изд., испр. и доп. — Москва : Издательство Юрайт, 2020. — 380 с. — (Высшее образование). 121 с.

4. Ким Д.Ф. Тяжелая атлетика. Программа и учебное пособие.-T.: Лидер пресс, 2007, 134с.

5. Маткаримов Р.М. ОFир атлетика назарияси ва услубияти, Т, 2015. 55-56 б.

6. Маткаримов Р.М. Юкрри малакали 0Fир атлетикачиларнинг иш-чанлик кобилиятини ба^олашда машрулот юкламаларининг тавсифи «FAN - SPORTGA» илмий-назарий журнали №6/2020 йил 8-9 бет.

7. Сивохин И.П, В.Ф. Скотников В.Ф, М.С. Хлыстов М.С, А.И. Федоров А.С 4Факторный анализ толчка штанги от груди элитных тяжелоатлетов в условиях соревнований., «Человек. Спорт. Медицина» 2016 г.

8. Сивохин И.П., Скотников В.Ф., Маткаримов Р.М., Калашников А.П., Белегов А.Н. Биомеханические аспекты олимпийской подготовки

тяжелоатлетов сборной Казахстана. Чирчик, «Фан Спортга», 2019.

9. Арзикулов М.У. Спорт такомиллашуви боскичидаги 0Fир атлетикачиларнинг машрулот юкламаларини окилона режалаштириш услубияти. Монография: - Тошкент.: "O'ZKITCBSAVDO" нашриёти, 2020. - 19 б.

10. Arziqulov M.O.' "Og'ir atletikachilarning sport takomillashuvi bosqichidagi mashg'ulot vositalar va yuklamalar hajmini optimallashtirish: ped.f.b.f.d. dis. Toshkent-2019. 110-115 b.

11. Ходжаев А.З. Малакали 0Fир атлетикачиларда даст кутариш техникасини такомиллаштириш: пед.ф.б.ф.д. дис. Тошкент-2019. 115 бет.

12. Xodjaev A.Z. Sport pedagogik mahoratini oshirish (Og'ir atletika). Darslik. - T.: Ilmiy texnika axboroti-press nashriyoti, 2018. - 111 b.

13. Иштаев Ж.М. Тезкор -куч спорт турларида спортчиларнинг портловчи хэракат кобилияти шаклланишининг методологик асосларини такомиллаштириш. Пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) Диссертация автореферати. 13.00.04-жисмоний тарбия ва спорт машрулотлари назарияси ва методикаси.

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) доцент в.б. Л.Б. СОБИРОВА1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

sobirovalaylo@gmail.com

ГОЛБОЛ СПОРТ МАШГУЛОТЛАРИДА НАЪМУНАВИЙ КУНЛИК РЕЖАЛАРНИ ЦУЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ

Аннотация

Annotation

В статье рассматривается эффективность физической, технико-тактической подготовки в повышении двигательной активности людей с нарушениями зрения путем использования типовых планов дня в спортивной тренировке по голболу.

Ключевые слова: голбол, тренировка, техника, тактика, паралимпийские игры, слабовидящие, адаптивные, нозология, спортивные классификации, развитие, популяризация, инвалиды, тренировка, модельный план, эффективность.

Маколада голбол спорт машгулотларида наъмунавий кунлик режаларни куллаш оркали куриш кобилиятида нуксони бор шахсларни ^аракат фаоллигини ошиширишда жисмоний, техник-тактик тайёргарлик самарадорлигига эътибор каратилган.

Калит сузлар: голбол, тайёргарлик, техника, тактика, паралимпия, заиф курувчи, адаптив, нозология, спорт таснифлари, ривожлантириш, оммалаштириш, жисмоний имконияти чекланган, машгулот, наъмунавий режа, самарадорлик.

The article examines the effectiveness of physical, technical and tactical training in increasing the motor activity of people with visual impairments by using standard day plans in goalball sports training.

Key words: goalball, training, technique, tactics, paralympic games, visually impaired, adaptive, nosology, sports classifications, development, popularization, disabled people, training, model plan, efficiency.

CM CM О CM

та t

0

ΠW

1

С

to

Долзарблиги. Куриш кобилиятида нуксони бор шахслар учун даракат нафакат жисмоний ривожланиш йули, балки келажакда ижтимоий мудитнинг узгарув-чан шароитларига кийинчиликсиз мослашишга имкон берадиган энг мудим психологик омил дисобланади. Х,аракат фаолияти кузи ожиз шахсларнинг ижтимоий мослашувининг кучли воситаси булиб, кузи ожиз ва заиф курувчилар учун жамоавий уйинларда адаптив спорт турлари буйича захира тайёрлаш билан боглик технологияларни ишлаб чикиш уларнинг ижтимоий мослашуви ва тулик даёт кечириши учун мудим ада-миятга эга. [1,2,3].

Тадкикот максади голбол спорт машгулотларида наъмунавий кунлик режани куллаш оркали куриш кобилиятида нуксони бор шахслар даракат фаоллигини оширишдан иборат.

Тадкикот вазифалари: Голбол машгулотларида кулланиладиган махсус восита ва усулларни аниклаш ва саралаш;

- голболчиларни жисмоний ва физиологик дола-

тини аниклаш;

- куриш кобилиятида нуксони бор жисмоний, техник-тактик тайёргарлигини оширишга каратилган наъмунавий кунлик режасини ишлаб чикиш.

Тадкикот натижалари ва унинг мудокамаси. Илмий тадкикотлар шуни курсатадики, агар машклар тугри танланган ва жисмоний юклама меъёрлари булса, жисмоний машклар билан шугулланиш куз касалли-клари ва дар кандай куриш кескинлиги мавжуд одам-лар учун таъкикланмаган. Голбол спорт тури куриш кобилиятида нуксони бор шахсларни функционал реабилитация килиш воситаси сифатида мудимдир, у эшитиш, тактил, даракат ва сенсорли тизимларга жисмоний юклама беришдан иборат. Ушбу сенсорли тизимларнинг анализаторлари тананинг ташки ва ички мудитидан маълумотни, барча мушак гурудларини кучланиш ва мувофиклаштиришни дамда муайян да-ракатни амалга ошириш учун тезкор карорни талаб ки-ладиган тугридан-тугри даракатларни фаол равишда бажаришни уз ичига олади. Х,озирги вактда имконияти

26

www.fansports.uz

№6-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

чекланганлар билан ишлашга боглик кунгиллилар харакати, жумладан, барча турдаги спорт байрамлари, мусобакалар, спорт фестиваллари ва спорт-соглом-лаштириш тадбирларида уларнинг иштироки тобора оммалашиб хамда долзарб булиб бормокда. Голбол буйича машгулотлар жараёнида кунгиллилар машгу-лотнинг максимал самарадорлигини таъминлайдиган зарур компонент хисобланади. Голбол билан шугулла-надиган куриш кобилиятида нуксони бор шахсларни ота-оналари ва якин инсонлари билан ишлаш жуда мухим, бунда асосан укув-машгулот жараёнида юзага келадиган психологик муаммолар хал килинади.

Голбол хозирги кунда энди оммалашаётган ва ривожланаётган спорт турларидан хисобланади. Ре-спубликамизда янги спорт тури булганлиги сабабли спорт машгулотларини утказиш учун укув-машгулот режалари мавжуд эмас. Юкоридаги муаммоларни бар-тараф этиш максадида биз томонимиздан голбол спорт машгулотларида кулланиладиган наъмунавий кунлик режа ишлаб чикилди ва амалиётга жорий килинди.

1-жадвал

Голбол спорт машFулотларида кулланиладиган наъмунавий кунлик режаси

Машгулот кисми Меъёри (Вакт) Мазмуни Ташкилий услубий курсатмалар

Кириш 5 дак. Саломлашиш, психологак холатини билиш, укув-машгулот вазифаларини тушинтириш. Сафда турганда мувозанат саклашга этибор бериш

Тайёргарлик 30 дак. 1. УЖТ мажмуаси 1. Сафланиш вазифаларни тушинтириш 2. Аэробик югуриш (шерик билан) 3. Стречинг машклари 4. УРМ машклари 5. Yugurish mashqlari (yetakchi bilan) Машкларни бажаришда иштирок этадиган мушаклар- ни киздириш ва организмни асосий кисмга тайёрлаш

30 дак. 2. МЖТ мажмуаси - куч ва куч-чидамлиликни рнвожлан^1риш машклари; - тезкор-куч ва тезлик чидамлилик сифатларини ривожлантирувчи машклар. Шугилланувчиларда аниклик ва сезгини ривожлантиришга эътибор каратиш.

Асосий 25 дак. 3. Техник тайёргарлик: - йикиш харакатларини жойда туриб бажариш; - унг ва чап томонга йикилишларни бажариш; - вактга караб уз зонасига йикилиш харакатларини бажариш. Машкларни бажариш техникаси хамдда диккатни ривожлантиришга эътибор каратиш

15 дак. 4. Тактик тайёргарлик: - тупни аник отиш ва сакраб турган туплар билан бажариладиган янги тактик режаларни урганиш. Диккат билан туп овозидан уни иуналишига караб харакатларни му-стакил бажариш

Якуний 5-10 дак. 1. Нафас олиш, дам олиш ва такловчи машкларни куллаш. 2. Коррекцион машклари 3. Сафланиш. Уй шароитида махсус машкларни бажариш

наъмунавий кунлик режада машгулот мазмуни, меъ-ёри ва ташкилий услубий курсатмалари тайёргарлик, асосий хамда якуний кисмларида ёритиб берилган. Х,озирги кунда спорт натижалари усиб бораётганлиги хамда ракобатбардош спортчиларни мавжудлигини инобатга олиб, наъмунавий кунлик режани инте-грациялашган холатда туздик. Бир кунлик машгулот давомида жисмоний, техник-тактик ва психологик тайёргарлик воситалари кулланилган. Голболчилар-нинг умумий жисмоний тайёргарлиги учун умумий ривожлантирувчи машклар буюмларсиз ва буюмлар билан хамда инвентарлар ёрдамида енгил атлетика (етакчи билан югуриш, сакраш, улоктириш, тулдирма туплар билан бажариладиган) машклари кулланилади.

Махсус жисмоний тайёргарликка киритилган машклар эса икки гурухга булинади: 1) куч, тезлик,

чидамлилик, чакконлик, реакция тезлиги, йуналишни тугри танлаш ва бошка сифатларни ривожлантирувчи машклар; 2) уйин техникасини такомиллаштиришга каратилган машклар сараланган. Кучни ривожланти-риш учун узгарувчан тезликда бажариладиган, «порт-ловчи» кучни ривожлантириш учун динамик машклар кулланилади, паст огирликдаги машклар максимал тезликда бажарилади. Максимал 30% огирликдаги энг самарали машклар танланади, уларни бажариш нафакат кучни, балки куч-чидамлиликни хам ри-вожлантиришга имкон беради. Бунда асосан сонни ва болдирни ёювчи хамда билакни букувчи махсус мушак гурухлари ривожланади. Машклар дам олиш ораликларисиз ва улар орасидаги дам олиш интер-валлари билан бажарилиши мумкин. Х,ар бир айлана оралигида 10-15 дакика дам олиш лозим. Шуни хам таъкидлаш керакки, куч тайёргарлиги буйича машгу-лотларда каршилик киймати, харакат тезлиги, бир сериядаги такрорлашлар сони,битта машгулотдаги сериялар сони, машклар сони ва уларнинг йуналиши, машкларнинг турли мушак гурухларига таъсир килиш кетма-кетлиги,такрорлашлар ва сериялар орасидаги дам олишларнинг давомийлиги хамда хусусиятлари голболчиларни жисмоний, функционал холатига кура узгартириб бориш лозим. Тезкор-куч сифатини ривожлантириш услубиятини ишлаб чикишда ушбу сифат даражасини белгиловчи асосий омилларни та-комиллаштиришга шунингдек, голболнинг узига хос жихатлари билан боглик холда уларни амалга ошириш хусусиятларига эътибор каратиш лозим. Голболчилар-нинг химоя харакатларининг техникаси ва тактика-сини такомиллаштириш методикаси асосан умумий ва махсус жисмоний тайёргарлик буйича машклар мажмуаларини, шунингдек, техник-тактик тайёргар-лик ва уйин фаолияти асосларини уз ичига олади. Голболчининг техник тайёргарлиги унинг нимага кодирлиги ва узлаштирилган харакатлар техникасини кандай эгаллаганлиги билан тавсифланади. Голболчи-нинг техник тайёргарлиги жараёнида харакатларни узлаштириш, харакат куникмалари ва малакаларини шакллантириш буйича машгулот олиб борилади. Х,ар кандай харакат фаолияти техникасини узлаштиришда, аввало, уни бажариш кобилияти пайдо булади, сунгра янада чукурлашиб, такомиллашгани сайин, кобилият аста-секин малакага айланади. Голболчининг тактик тайёргарлигининг асосини индивидуал, гурух ва жа-моавий харакатларни эгаллаш хусусиятини ташкил этади. Х,ар бир голболчи тактиканинг мазмуни ва таснифини билиши, индивидуал ва гурух харакатлари-нинг амалий ба-жарилишини тактик куникма холатига келтириши лозим. Тактик куникмалар голболчининг уйин давомидаги онгли харакатининг автоматик таркибий кисмлари булиб, улар машгулот давомида шакллантирилади. Стандарт шароитларда кулланил-ганда, тактик махорат куч, аниклик ва харакат ритм билан ажралиб туради. Аммо уйиндаги вазиятлар тез узгаради ва улар хар-хил булади. Бундан ташкари, битта тактик вазифани турли хил воситалар билан, турли хил вазифаларни эса бир хил воситалар билан бажариш мумкин. Мусобака вазияти ишлаб чикилган

см см о см ю

го га

0 а ю

1

с го

№6-2022

www.fansports.uz

27

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

харакат стереотипига тугри келмаса ва дарвозабон мусобака ва укув-машгулот вазиятлари уртасидаги богликликни топа олмаса, наъмуна сифатида кулла-ниладиган тактик куникмалар хатоларга олиб келади. Тегишли тактик махоратни танлаш ва уни куллаш ижодий фикрлашни талаб килади. Урганиш тактикаси уйин билан таништришдан бошланади. Кейин улар индивидуал тактик харакатларни урганишни бошлай-дилар, биринчи навбатда индивидуал, гурух, кейин эса жамоавий шакилда амалга оширилади. Натижада, урганилган барча харакатлар уйиннинг муайян тактик тизимларининг асосини ташкил килади. Машгулотлар давомида умумий тайёргарликни камайтириб махсус тайёргарликни ошириб бориш жамоавий харакатлар-ни ургатишда хам самарали булади.

Хулоса килиб айтганда голбол спорт тури машгу-лотларини ташкил этишда наъмунавий кунлик режада аэробик югуриш, стречинг, каррекцион хамда тиклов-чи воситалар машгулотлар жараёнида кулланилиши голболчиларнинг куч, куч-чидамлилик, тезкор-куч, тезкор-чидамлилик сифатларини ривожлантиришда

хамда куриш кобилиятида нуксони бор шахсларни харакат фаоллиги ошиши, аниклик, масофани хис килиш, сезги ошишида купрок самара беради.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021-йил 18-майдаги "Паралимпия хрракатини ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар ту^рисида"ги ПК-5114-сон кррори.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2021-йил 5-ноябрдаги "2024-йил Париж шахрида (Франсия) булиб утадиган XXXIII ёзги Олимпия ва XVII Паралимпия уйинларига спортчиларимизни комплекс тайёрлаш ту^рисида"ги ПК- 5281-сонли кррори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 14-октябрдаги "Узбекистон Миллий паралимпия кумитаси хузуридаги Паралимпия спорт турлари буйича мутахассисларни тайёрлаш институти фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари ту^рисида"ги к,арори.

4. 2022 йил 21-23 октябрь булиб утган Узбекистон чемпионатининг баённомаси.

5. L.B.Sobirova O'zbekistonda golbol sport turini ommalashtirish orqali ko'rish qobiliyatida nuqsoni bor shaxslar harakat faolligini rivojlantirish uslubiyati // scientific progress. 2022. №4.

6. M. X.Mirjamolov, R. F.Odilov, N. Y.Valiyeva, D. B.Baxtiyorov Ko'rish qobilyatida nuqsoni bo'lgan talabalarda harakat koordinatsiyasini rivojlantirish uslubiyati // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ko-rish-qobilyatida-nuqsoni-bo-lgan-talabalarda-harakat-koordinatsiyasini-rivojlantirish-uslubiyati (дата обращения: 22.01.2022).

Мустакил изланувчи Р.И. ИСРОИЛОВ1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

Муаллиф билан боFланиш учун:

info@jtsu.uz

МУСОБАЦА ФАОЛИЯТИДА МАЛАКААИ ГАНДБОАЧИААРНИНГ ТЕЗКОР ЦАРШИ ДУЖУМЛАРИНИ ТАДЛИЛ ЦИЛИШ

отация

Annotation

В данной статье отражены результаты научных исследований, проведенных на основе современных инновационных средств, направленных на определение и повышение эффективности быстрых контратак опытных гандболистов в соревновательной деятельности.

Ключевые слова: Комбинация, конкуренция, инновация, стенограмма, операционная, перспектива, программное обеспечение, динамика.

Ушбу маколада мусобака фаолиятида малакали гандболчиларнинг тезкор карши хужум самарадорлигини аниклаш ва такомиллаштиришга каратилган замонавий инновацион воситалар урганилиб шулар асосида амалга оширилган илмий тадкикот натижалари акс эттирилган.

Калит сузлар: Комбинация, рацобат, инновация, стенограмма, оператив, истицболли, дастурий таъминот, динамика.

In this article, the results of the scientific research carried out on the basis of modern innovative tools aimed at determining and improving the effectiveness of quick counterattacks of skilled handball players in competition activities are reflected.

Key words: Combination, competition, innovation, transcript, operational, perspective, software, dynamics.

Мамлакатимизда жисмоний тарбия ва оммавий спорт турларини ривожлантириш билан бир катар-да, "катта" спорт мавкеини кутаришга хам жиддий эътибор каратилмокда. Йилдан йилга республи-камизда халкаро ва жахон микёсидаги нуфузли мусобакаларни утказиш анъанавий тадбирлар ка-торидан жой олмокда. Узбек спортчилари Осиё, Жахон ва Олимпия уйинлари мусобакаларида юксак натижаларга эришиб, юртимиз шарафини жахон хамжамияти олдида тараннум этиб келмокда.

Эришилаётган юксак спорт натижаларини йирик халкаро мусобакаларда ракобатнинг ку-чайиши машгулот ва мусобака юкламаларини

мунтазам усиб бориши, узбек спортининг тобора ривожланиши хозирги боскичда юкори малакали спортчиларни тайёрлашнинг илмий-усулий асосини такомиллаштириш заруратини белгилайди.

Бугунги кунда мамлакатимизда бошка спорт турлари каби гандбол спорт тури хам жадал риво-жланиб бормокда ва шу билан бирга мазмун мохия-ти, турли уйин малакалари, комбинациялари билан минглаб кишиларни узига жалб этмокда.

Долзарблиги. Бугунги кунда Узбекистонда хам гандбол спорт тури кенг оммалашиб бормокда, ушбу спорт тури оркали ёш авлодни маънавий, жисмоний баркамоллигини ошириш, уларни ватанпарварлик

28

www.fansports.uz

№6-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.