Научная статья на тему 'ГЛЮКОЗАГА ТОЛЕРАНТЛИКНИНГ БУЗИЛИШИ БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БЕМОРЛАРНИНГ КУНЛИК ОВҚАТЛАНИШ РАЦИОНИНИ НУТРИЕНТИВ ТАРКИБИНИ ГИГИЕНИК БАХОЛАШ'

ГЛЮКОЗАГА ТОЛЕРАНТЛИКНИНГ БУЗИЛИШИ БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БЕМОРЛАРНИНГ КУНЛИК ОВҚАТЛАНИШ РАЦИОНИНИ НУТРИЕНТИВ ТАРКИБИНИ ГИГИЕНИК БАХОЛАШ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
294
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қАНДЛИ ДИАБЕТ / ГЛЮКОЗАГА ТОЛЕРАНТЛИК / ОВқАТЛАНИШ РАЦИОНИ / ХАМИРЛИ ОВқАТЛАР / қАНДЛИ ДИАБЕТДАГИ ДИЕТОТЕРАПИЯ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Абдулхаков Ихтиёр Умарович, Эрматов Низом Жумакулович

Мақолада Ўзбекистон Республикаси Бухоро шаҳрида яшовчи қандли диабет билан оғриган беморларнинг турли фасллар - қиш, баҳор, куз, ёздаги кунлик рационининг нутритив таркиби келтирилган. Бухоро ҳудудидаги қандли диабет билан оғриган бемор-ларнинг овқатланишининг асосий хусусияти уларнинг йилнинг барча фаслларида хамирли овқатларни (олий навли ун) 120-170% эркакларда, 125-135% аёлларда кўп истеъмол қилинишидир. Оксилларни истеъмоли физиологик нормадан эркакларда 21,5-29,5%, аёлларда 36,8%-31,0% га кам эканлиги аникланди. Мойнинг истеъмоли физиологик нормадан эркакларда 80,2-123,3%, аёлларда 70,9%-89,3% га кам эканлиги аниқланди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЛЮКОЗАГА ТОЛЕРАНТЛИКНИНГ БУЗИЛИШИ БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БЕМОРЛАРНИНГ КУНЛИК ОВҚАТЛАНИШ РАЦИОНИНИ НУТРИЕНТИВ ТАРКИБИНИ ГИГИЕНИК БАХОЛАШ»

УДК: 613.24

ГЛЮКОЗАГА ТОЛЕРАНТЛИКНИНГ БУЗИЛИШИ БИЛАН КАСАЛЛАНГАН БЕМОРЛАРНИНГ КУНЛИК ОВ^АТЛАНИШ РАЦИОНИНИ НУТРИЕНТИВ ТАРКИБИНИ ГИГИЕНИК БАХОЛАШ

АБДУЛХАКОВ ИХТИЁР УМАРОВИЧ

фтизиатрия, пульмонология ва дерматовенерология кафедраси ассистенти, Бухоро давлат тиббиёт институти.

Бухоро ш., Узбекистон Республикаси.

ОИСЮ Ю 0000-0001-6242-566Х ЭРМАТОВ НИЗОМЖУМАКУЛОВИЧ Т.ф.д., доцент, Тошкент Тиббиёт Академияси, Тошкент ш., Узбекистон Республикаси. ОИСЮ Ю 0000-0001-9503-9917

АННОТАЦИЯ

Мацолада Узбекистон Республикаси Бухоро шацрида яшовчи цандли диабет билан огриган беморларнинг турли фасллар - циш, бацор, куз, ёздаги кунлик рационининг нутритив таркиби келтирилган.

Бухоро цудудидаги цандли диабет билан огриган беморларнинг овцатланишининг асосий хусусияти уларнинг йилнинг барча фаслларида хамирли овцатларни (олий навли ун) 120-170% эркакларда, 125-135% аёлларда куп истеъмол цилинишидир. Оксилларни истеъмоли физиологик нормадан эркакларда 21,529,5%, аёлларда 36,8%-31,0% га кам эканлиги аникланди. Мойнинг истеъмоли физиологик нормадан эркакларда 80,2-123,3%, аёлларда 70,9%-89,3% га кам эканлиги аницланди.

Калит сузлар: цандли диабет, глюкозага толерантлик, овцатланиш рациони, хамирли овцатлар, цандли диабетдаги диетотерапия

ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА НУТРИТИВНОГО СОСТАВА ДНЕВНОГО РАЦИОНА ПИТАНИЯ У БОЛЬНЫХ С НАРУШЕНИЯМИ ТОЛЕРАНТНОСТИ ГЛЮКОЗЫ

АБДУЛХАКОВ ИХТИЁР УМАРОВИЧ

ассистент кафедры фтизиатрии, пульмонологии и дерматовенерологии. Бухарский государственный медицинский институт. Город Бухара Республика Узбекистан.

ОИСЮ Ю 0000-0001-6242-566Х ЭРМАТОВ НИЗОМЖУМАКУЛОВИЧ доктор медицинских наук, доцент, Ташкентская медицинская академия, город Ташкент. Республика Узбекистан.

ОИСЮ Ю 0000-0001-9503-9917 АННОТАЦИЯ

В статье приводится анализ нутритивного состава дневного рациона у больных сахарным диабетом проживающих в городе Бухара Республики Узбекистан в разные времена года -зимой, весной осенью и летом.

Основной характеристикой питания больных сахарным диабетом Бухарского региона является, что потребление мучных изделий (из муки высшего сорта) во всех периодах - зимой, весной, летом и осенью выше физиологической нормы на 120-170,0% у мужчин и на 125-135% у женщин. Прием белков мужчинами меньше физиологической нормы на 21,5-29,5%, женщинами на 36,8%-31,0%. Прием масел в рационе мужчин среди мужчин от 80,2% до 123,3% физиологической нормы, а в рационе женщин от 70,9% до 89,3%.

Ключевые слова: сахарный диабет, толерантность к глюкозе, рацион питания, мучные изделия, диетотерапия сахарного диабета

HYGIENIC ASSESSMENT OF NUTRITIONAL COMPOSITION OF

DAILY DIET IN PATIENTS WITH GLUCOSE TOLERANCE

DISORDERS ABDULKHAKOVIKHTIER UMAROVICH

Assistant of the Department of Phthisiology, Pulmonology and Dermatovenerology. Bukhara State Medical Institute. City of Bukhara Republic of Uzbekistan. ORCID ID 0000-0001-6242-566X

ERMATOV NIZOM ZHUMAKULOVICH Doctor of Medical Sciences, Associate Professor, Tashkent Medical Academy, Tashkent city. Republic of Uzbekistan. ORCID ID

0000-0001-9503-9917

ABSTRACT

The article provides an analysis of the nutritive composition of the daily diet in patients with diabetes mellitus living in the city of Bukhara of the Republic of Uzbekistan at different times of the year - in winter, spring in autumn and summer.

The main characteristic of the nutrition of patients with diabetes mellitus in the Bukhara region is that the consumption of flour products (from prime grade flour) in all periods - in winter, spring, summer and autumn is 120-170.0% higher than the physiological norm in men and 125135% in women. The intake of proteins by men is less than the physiological norm by 21.5-29.5%, by women by 36.8% -31.0%. The intake of oils in the diet of men among men ranges from 80.2% to 123.3% of the physiological norm, and in the diet of women from 70.9% to 89.3%.

Keywords: diabetes mellitus, glucose tolerance, diet, flour products, diet therapy of diabetes mellitus

Муаммонинг долзарблиги. Ахрли орасида со^ом турмуш тарзининг издан чикиши, кун давомидаги со^ом овкатланиш ва унинг таркибидаги оксил, х,айвон оксилларнинг камайиши, х,айвон

ёгларнинг рацион таркибидан даврий етишмаслиги, усимлик мойларнинг микдорининг кескин ортиши, транс мойларнинг даврий ишлатилиши, карбонсувлар микдорининг купайиши, етарли даражадаги минерал ва витаминлар билан таъминланмаганлиги улар орасида нутриентлар билан бо^ик касалликларнинг ривож-ланиши билан биргаликда турли метаболик касалликларни ривожланишига шароит яратиши катор илмий манбаларда кайт килинган - [2, 3, 4, 11] .

Бугунги кунда ах,олининг турли катламлари орасида алиментар бо^ик касалликларни олдини олишга каратилган катор конуний хужжатлар ишлаб чикилган. Бу борада 2010 йил 7 июндаги 251-сон «Адоли орасида микронутриент етишмаслиги профилактикаси тугрисида»ги Крнун кабул килинган - [1]. Ушбу конунда белгиланган вазифаларни бажаришда микронутриентларнинг етишмаслиги олдини олишга каратилган профилактик чора-тадбирлар нутриентлар етишмаслиги натижасидаги касалланиш даражасини камай-тириш ва узок-умр куриш давомийлилигини узайтириш имконини беради.

Бугунги кунда дунё а^олиси орасида Д витамин ва рух микроэлементининг кунлик рацион таркибида камайганлиги иммун тизими касалликлари билан биргаликда нутриентив бузилиш окибатидаги сурункали касалликлар сонининг х,ам кескин ортишга олиб келмокда - [3, 8, 9, 14, 15].

Турли соматик касалликларнинг ривожланиши, уни келиб чикишидаги а^олининг со^ом турмуш тарзининг издан чикиши, кунлик овкат рационининг нутриентив таркибининг бузилиши, а^олининг пала-партиш овкатланиши, фас-фут ма^сулотлар, пальма мойининг ишлатилиши, миллий урф-одатлар, куннинг иккинчи ярмидаги ортикча овкатланиш тартиби, кечкурунги ковурилган

овкатларнинг истеъмол килиниши овкатланишнинг сифати ва сон жих,атдан издан чикаришига сабаб булмокда - [9, 10, 14, 15].

^атор илмий тадкикотларнинг бажарилишига карамасдан дунёнинг ривожланган давлатларида нутриентив х,олат билан бо^ик касалликлар сони кун сайин ортиб бормокда. Буларга метаболик узгариш касалликлари, темир танкислик камконлик, ортикча тана вазни, семириш ва кандли диабет касаллиги кирса, ривожланмаган мамлакатларда нутриент етишмаслик касалликлари х,ам кайт килинмокда - [2, 3, 7, 8, 9, 10].

Овкат рациони таркибдаги А, С ва Д витаминлари х,амда микронутриентларда рух ва гемли темир, йод микроэлеметининг кескин камайиши бугунги кундаги энг долзарб муаммо ^исобланган COVID-19 ривожланишига х,ам богликлиги исботланмокда.

Юкоридагиларни инобатга олган х,олда кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг касаллигини ривожланишидаги энг асосий хавф омиллардан бири со^ом турмуш тарзи ва со^ом овкатланишни бах,олаш бугунги кундаги долзарб муамолардан биридир.

Тадкикотнинг максади. Бугунги тараккиёт даврида мамлакатимизнинг иссик иклим шароитида истикомат килаётган кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг кунлик овкатланишнинг нутриентив таркибини та^лил килишдан иборат.

Тадкикот материал ва усуллари. Назорат остига тадкикот ишларни амалга ошириш максадида Бухоро вилоятида истикомат килиб вилоят эндокринология диспансерида Д назоратда турган х,амда шах,ар ва кишлок шароитидаги истикомат килаётган кандли диабет билан хасталанган пациентлар камраб олинган. Тадкикотга Бухоро вилоятидаги эндокринологик дисапансер х,исобда турган 1375 нафар (497 нафар эркаклар ва 726 нафар аёллар) пациентлар олинган булиб, уларнинг ёши 18 дан 69 ёшгачани ташкил килган. Биз

асосан ушбу контингентни даволанишгача булган муддатдаги уй шароитидаги кунлик овкатланиш тартибини та^лил килдик.

Тадкикотлар йилнинг ёз, куз, киш ва бах,ор мавсумларида алох,ида мавсум мисолида х,ар ойнинг боши, уртаси ва ойнинг охирида кунлик таомноманинг таркиб ва тузилиши та^лил килинди. Пациентларнинг кунлик таомномаси ва унинг физиологик таркиби СанМва^ 0007-2020 «Узбекистон Республикаси адолисини ёшга, жинсга ва касбий фаолияти гуру^лари учун сотом овкатланишни таъминлашга каратилган уртача кунлик рационал овкатланиш нормалари» - [5] санитария меъёр ва коидалари талаблари, Овкатланиш гигиенаси - [3] да курсатилган талабларга мослиги солиштирилиб та^лили килинди. Кунлик рационнинг кимёвий таркибининг микдори «Озик-овкат ма^сулотларининг кимёвий таркиби»ни та*лил килиш дастур буйича амалга оширилди - [6].

Тадкикот натижаларини статистик кайта ишлашда «Statistica for Windows 7,0» персонал компьютерининг амалий дастур пакетидан фойдаланилди.

Олинган натижаларнинг та^лили. Эндокрин тизими касалликларидан кандли диабетнинг I ва II тури билан хасталанган беморларнинг кунлик овкатланиш рационини йилнинг туртта фаслида ало^ида тартибда та^лил килиш ва олинган натижаларнинг физиологик меъёрий курсаткичлар билан солиштирма та^лилини амалга оширишни максадга мувофик деб топдик.

Бизнинг пациентларимизнинг овкатланиш тартибини фасллар давомида та^лили касалликнинг ривожланишидаги энг асосий хавф омилларини алох,ида ажратиш ва бир-бири билан корреляцион богликлилигини гигиеник ва ижтимоий жи^атдан та^лил килиш х,амда манзилли чора-тадбирлар билан биргаликда рацион ишлаб чикишга асос булади.

Эндокрин тизими касалликлари билан касалланган беморларнинг киш мавсумида уй шароитида овкатланиш тартибининг гигиеник тахлилини 38 та белгиланган махсулотларнинг истеъмол нисбатида тахлил килишни максадга мувофик деб хисобладик.

Бирок, физиологик меъёрий курсаткичда кандолат махсулот-лари курсатилмаган, уларнинг таркибий тузилмаси ёки бошка махсулотлар берилган.

Биз шунинг учун кандолат махсулотларини 38-чи махсулот килиб киритдик, чунки, кандолат махсулотлари касалликнинг энг асосий сабаби булиб хисобланади.

Ахолининг овкатланиш тартибини суровнома асосида тахлилидан куриниб турибдики, эркакларнинг кунлик махсулотлари-нинг истеъмол нисбати аёлларга нисбатан кескин фарк килганлигини курсатмокда. Эркакларнинг кунлик рациони ковурилган, тузли, аччик ва ковурилган овкатларининг истеъмоли билан биргаликда етарли даражада ортикча ширинликлардан ташкил топган. Бу эса акс холда касалликнинг ривожланишнинг энг асосий хавф омилларидан бири хисобланади.

Эндокрин тизими касалликларидан бугунги кунда мамлака-тимизда ахоли орасида кун сайин ортиб бормокда. Бунинг асосий сабабларидан бири со^ом овкатланишнинг издан чикиши, яъни олий навли ундан тайёрланган нон ва кандолат махсулотларини ортикча истеъмол билан богликдир. Бунда касаллик ривожланишида асосий кайси махсулотга богликлигини аниклаш уринлидир Аксарият илмий ва амалиётчи тадкикотчиларнинг олиб борган тадкикотларида кунлик овкатланиш рационининг гигиеник тахлилида 11 та гурух махсулот-ларининг тупламидан иборат.

Биз эса узимизнинг тадкикотимизда ушбу махсулотларни алохида туплами йилнинг фаслларида алохида тартибда урганиш,

унинг таъсирини ба^олаш оркали касалликнинг ривожланишидаги урни ва ахамиятини очиб беришга карор килдик.

Ма^сулотларнинг истеъмолини ба^олашда кун давомидаги овкатланиш тартиби ва унинг гигиеник талабларга мос келиш ва келмаслиги ба^оланди.

Эндокрин тизими касалликлари билан хасталанган бемор-ларнинг уй шароитидаги йилнинг ёз мавсумидаги овкатланиш тартиби 1-жадвалда келтирилган.

1-жавдвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, назорат остига олинган пациентларнинг уй шароитида овкатланиш тартибининг йилнинг ёз масумида овкатланиш х,олатининг та^лилини шуни курсатадики, дон ма^сулотларидан уннинг микдори эркакларда 125%га, аёлларда эса 75% гача, эркакларда 1,25 мартага, аёлларда 0,75 мартага куплиги аникланган.

Ноннинг кунлик истеъмол даражаси эса эркакларда 167,6%, аёлларда 163,1%га ортикчалиги а^олининг иккала жинсида х,ам моддалар алашинуви жараёнини издан чикишга олиб келишига шароит яратилганлиги курсатиб турибди.

Энг ачинарлиси, мамлакатимизда мева ва сабзовотларнинг етиштиришга етарли шароит булишига карамасдан, пациентларимиз жудаям кам истеъмол килишган. Ушбу ма^сулотларнинг истеъмол даражасининг гигиеник та^лилидан куриниб турибдики, мева ва сабзовотлар турлича нотугри тартибсиз истеъмол килинган, бу витаминлар етишмаслиги ва уларнинг асоратларни шаклланишига шароит яратганлиги курсатиб турибди.

Соф карам йилнинг ёз мавсумида эркаклар 130%га, аёллар 110,0% микдорда истеъмол килишган, бирок, кукатлар, саримсок пиёз етарли даражада истеъмол килинмаган.

Соф бодринг ва помидорнинг истеъмол даражаси анологик тартибда 0,7 дан 0,5 мартага кам булса, бошка сабзовот ма^сулот-

лари, пиёз, бакалажон авлодидаги сабзавотларнинг микдори 28,418,4% камлиги куриниб турибди.

Бизнинг тадкикотимизнинг яна бир эътиборлиги томони шун-даки, Бухоро вилоятининг географик хусусияти ва мах,аллий а^олининг урф-одатларига асосан уларнинг кунлик рационида купрок мол ва товук гуштлари танаввул килинади.

1 -жадвал

Пациентларнинг ёз мавсумида истеъмол килган кунлик озик-

овкат ма^сулотларини микдорий даражаси

№ Ма^сулот Физиологик меъёр Мутлок истеъмол даражаси % Меъёрга нисбатан камлиги

Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл

1 Ун 20 20 25±0,1 15±0,1 125,0 75,0 -5 -5

2 Гуруч 50 45 15±0,01 10±0,2 30,0 22,2 -35 -35

3 Буткалар 20 20 5±0,1 4±0,1 25,0 20,0 -15 -16

4 Нон 250 220 419±13,1 359±11,2 167,6 163,2 169 139

5 Макарон 50 40 52±5,6 22±5,3 104,0 55,0 2 -18

6 Картошка 220 200 160±30,2 140±31,1 72,7 70,0 -60 -60

7 Карам 50 50 65±5,6 55±6,4 130,0 110,0 15 5

8 Бодринг,помидор 100 100 70±7,1 50±4,2 70,0 50,0 -30 -50

9 Лавлаги ва сабзи 80 80 55±5,3 38±3,2 68,8 47,5 -25 -42

10 Бошка сабзовот 60 60 43±22,4 49±2,2 71,6 81,6 -17 -11

11 Полиз экинлари 50 50 30±3,5 26±2,4 60,0 52,0 -20 -24

12 Ковок 30 30 0 0 0,0 0,0 -30 -30

13 Мевалар 250 250 81±4,3 80±4,2 32,4 32,0 -169 -170

14 курит. мевалар 20 20 5±0,2 5±0,3 25,0 25,0 -15 -15

15 Узум 30 30 10±0,9 10±0,9 33,3 33,3 -20 -20

16 Цитрус мевалар 15 15 5±0,2 5±0,2 33,3 33,3 -10 -10

17 Мол гушти 60 60 30±3,1 25±2,2 50,0 41,7 -30 -35

18 Куй гушти 30 20 10±1,1 10±1,2 33,3 50,0 -20 -10

19 Ич ма^сулотлари 8 5 0 0 0,0 0,0 -8 -5

20 Товук 70 60 30±3,3 20±3,1 42,9 33,3 -40 -40

21 Колбаса 25 15 15±0,9 10±0,7 60,0 66,7 -10 -5

22 Балик 35 35 10±0,3 10±0,2 28,6 28,6 -25 -25

23 Балик тузланган 8 3 5±0,5 3±0,5 62,5 100,0 -3 0

24 Балик консерва 22 22 5±0,5 5±0,5 22,7 22,7 -17 -17

25 Сут 400 400 65±3,1 60±3,1 16,3 15,0 -335 -340

26 Сметана, каймок 15 15 10±3,1 7±2,1 66,7 46,7 -5 -8

27 Хайвон ёти 30 25 15±1,1 10±1,2 50,0 40,0 -15 -15

28 Сузма 25 20 20±1,1 15±1,1 80,0 75,0 -5 -5

29 Пишлок, 20 20 5±0,3 3±0,1 25,0 15,0 -15 -17

30 Тухум 1 1 1 0.5 100,0 50,0 0 -0,5

31 Шакар 30 20 40±1,1 35±1,2 133,3 175,0 10 15

32 Маргарин 5 5 15±2,1 15±3,2 300,0 300,0 10 10

33 Усимлик мойи 30 25 25±2,1 15±2,2 83,3 60,0 -5 -10

34 Мош 6 6 3±0,1 2±0,2 50,0 33,3 -3 -4

35 Ловия 6 6 3±0,1 2±0,1 50,0 33,3 -3 -4

36 Нухат 8 8 10±0,05 5±0,05 125,0 62,5 2 -3

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

37 Туз 5 5 17±0,2 12±0,2 340,0 240,0 12 7

38 ^андолат махс. 40 40 41 ±2,1 45±2,2 102,5 112,5 1 5

Таркибидаги овкат кушимчаларни специфик хусусиятлари хисобига ахоли кисман колбаса махсулотларини хам истеъмол килишади. Уларнинг умумий истеъмол микдори эркакларда 15 граммни, аёлларда 10 граммни ташкил килди, бирок, колбаса ва товук гушти билан биргаликда уларнинг умумий микдори 53,7%ни аёлларда эса 48,0%ни ташкил килди.

Гушт махсулотларининг умумий микдорини мол ва куй гушти, товук гушти ич махсулоталри билан колбаса махсулотлари берилган. Махсулотларни алохида тахлили ва биргаликдаги тахлилидан куриниб турибдики, ушбу гурх махсулотлари хам кам истеъмол килинганлигидан даолат беради. Ушбу махсулотларнинг истеъмол даражаси бошка мавсумларга нисбатан ёз мавсумида сезиларли даражада кам истеъмол килинган.

Балик махсулотларининг истеъмол даражаси ушбу мавсумдаги истеъмол даражасида факат соф балик билан тахлил килсак, эркаклар ва аёлларда 28,5%ни ташкил килди.

Тузланган балик ва балик консерваларнинг истеъмолида хам кескин фарклар мавжуд. Бирок, тузланган балик ёз мавсумида

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» №5 - сентябрь-октябрь (52) 2021

эркакларда 62,5%ни, аёлларда эса 100%гача таъминланган. Шунинг учун аёлларда эркакларга нисбатан касалликнинг таркалганлик даражаси юкоридир.

Сут мах,сулоталри турли касалликларда даволовчи шифобахш тоамлиги билан ажралиб туради. Бирок, бизнинг пациентларимизнинг кунлик рационида сутнинг истеъмол даражаси физиологик меъёрга нисбатан эркакларда 6,15 марта, аёлларда эса 6,67мартагача камлиги аникланди.

Ош тузи, тузли мах,сулотлар билан биргаликда шакар ва кандолат мах,сулотларни кунлик рационда меъёрлаштириш борасида олимларимиз катор тадкикотларни олиб боришмокда. Кунлик ош тузининг микдори 5 грамгача камайтирилган.

Бизнинг пациентларимизнинг кунлик рационда ош тузи меъёрга нисбатан эркакларда 340%, аёлларда 240%ни ташкил килган.

Пациентларнинг куз мавсумида кун давомидаги овкатланиш рационининг таркибий тузилиши 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал

Пациентларнинг куз мавсумида истеъмол килган кунлик озик-овкат ма^сулотларини микдорий даражаси

№ Ма^сулот Физиологик меъёр Мутлок истеъмол даражаси % Меъёрга нисбатан камлиги

Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл

1 Ун 20 20 26±0,3 15±0,2 130 75 6 -5

2 Гуруч 50 45 18±0,3 12±0,4 36 26,67 -32 -33

3 Буткалар 20 20 5±0,2 4±0,1 25 20 -15 -16

4 Нон 250 220 422±13,3 362±12,1 168,8 164,6 172 142

5 Макарон 50 40 55±5,1 23±5,2 110,0 57,5 5 -17

6 Картошка 220 200 175±21,2 145±20,1 79,6 72,5 -45 -55

7 Карам 50 50 65±5,6 56±6,7 130,0 112,0 15 6

8 Бодринг,помидор 100 100 80±3,2 65±3,1 80,0 65,0 -20 -35

9 Лавлаги ва сабзи 80 80 59±5,9 46±3,2 73,8 57,5 -21 -34

10 Бошка сабзовот 60 60 80±3,3 73±3,4 133,3 121,7 20 13

11 Полиз экинлари 50 50 40±2,5 35±2,2 80,0 70,0 -10 -15

12 Ковок 30 30 25±0,2 16±0,3 83,3 53,3 -5 -14

13 Мевалар 250 250 85±5,2 95±5,3 34,0 38,0 -165 -155

14 курит. мевалар 20 20 6±0,1 5±0,2 30,0 25,0 -14 -15

15 Узум 30 30 40±6,2 43±4,2 133,3 143,3 +10 +13

16 Цитрус мевалар 15 15 10±1,2 13±1,3 66,7 86,7 -5 -3

17 Мол гушти 60 60 30±3,3 25±3,2 50,0 41,7 -30 -35

18 Куй гушти 30 20 12±1,1 10±1,2 40,0 50,0 -18 -10

19 Ич ма^сулотлари 8 5 9±0,4 4±0,5 112,5 80,0 1 -1

20 Товук 70 60 35±7,1 20±3,1 50,0 33,3 -35 -40

21 Колбаса 25 15 17±3,4 12±3,3 68,0 80,0 -8 -3

22 Балик 35 35 15±2,1 10±3,1 42,9 28,6 -20 -25

23 Балик тузланган 8 3 10±1,4 8±1,3 125,0 266,7 2 5

24 Балик консерва 22 22 5±0,9 5±0,8 22,7 22,7 -17 -17

25 Сут 400 400 72±8,5 65±6,6 18,0 16,3 -328 -335

26 Сметана, каймок 15 15 10±2,2 5±2,3 66,7 33,3 -5 -10

27 Хайвон ёти 30 25 16±2,4 12±2,5 53,3 48,0 -14 -13

28 Сузма 25 20 12±3,1 9±3,2 48,0 45,0 -13 -11

29 Пишлок, 20 20 5±1,3 3±1,2 25,0 15,0 -15 -17

30 Тухум 1 1 1 0.5 100,0 50,0 0 -0,5

31 Шакар 30 20 43±2,5 36±2,2 143,3 180,0 13 16

32 Маргарин 5 5 16±1,1 12±1,2 320,0 240,0 11 7

33 Усимлик мойи 30 25 30±3,2 16±1,7 100,0 64,0 0 -9

34 Мош 6 6 4±0,1 3±0,3 66,7 50,0 -2 -3

35 Ловия 6 6 4±0,2 4±0,3 66,7 66,7 -2 -2

36 Нухат 8 8 12±1,1 6±0,5 150,0 75,0 4 -2

37 Туз 5 5 19±2,1 10±1,1 380,0 200,0 14 5

38 Кандолат ма*с. 40 40 45±6,9 55±6,2 112,5 137,5 5 15

2-жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб турибдики, кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг куз мавсумидаги овкатланишнинг гигиеник тах,лили шуни курсатдики, истеъмол килинадиган мах,сулотларнинг микдори, бошка мавсумларга нисбатан айрим мах,сулотлар истеъмоли нисбатан ортикчалигини курсатиб турган булсада, бирок, физиологик меъёрдан кам.

Ковок хамда катор полиз мах,сулотлари, шунингдек, узумнинг куз мавсумидаги истеъмолига эътиборимизни каратмокчимиз.

Ковокнинг истеъмол даражаси эркакларда 83,33%га, аёллар эса 53,3%ни ташкил килса, узумнинг микдори эса эркакларда 133,3%га, аёлларда 143,3% га таъминланган, иккала махсулот хам мавсумий махсулот хисоблансада, ковокнинг организмда тутган урни бекиёсдир.

Кандли диабет касаллигида ковок шифобахш махсулот хисобланади. Узум таркибида канд микдори эса касалликдаги энг асосий хавф хисобланади, пациентларнинг касаллигини зурайиш манбаи хисобланади.

Усимлик мойининг микдори эса эркакларда 6,7%га, аёлларда эса 20,0%га, хайвон ё™, яъни, ич ва гушт ёгларидан ташкари сариёг эркакларда ушбу мавсумда 46,7%га, аёлларда эса 52,0%га кам таъминланганлигини курсатиб турибди.

Дуккали махсулотлардан нухот, мош ва ловия истеъмол даражаси асосан, куз ва киш ойларида, бошка мавсумларга нисбатан кисман ортикча истеъмол килинган.

Нухот усимлик оксилининг асосий манбаи хисобланади, унинг ортикча истеъмол килиниши меторизм билан биргаликда хазм фаолиятини зурайишига сабаб булади. Нухотнинг истеъмол микдори физиологик меъёрдан эркакларда 3 мартага, аёлларда 2 мартага ортикчадир.

Мошнинг микдорини хам кунлик рациондан эркакларда 1,5 мартага ортикча булса, аёлларда 0,7 мартага кам, ловиянинг микдори иккала жинс вакилларида 0,6 мартага камлиги, организмдаги усимлик оксилларнинг нотугри таксимланишига олиб келганлиги куриниб турибди.

Кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг кунлик рациони таркибида дукакалиларнинг меъёрий даражаси касалликни самарали даволашда ахамиятли хисобланади.

Ахолининг кунлик рацион таркибида кандолат махсулотларнинг микдори 112,5%га, аёлларда 137,5%ни ташкил килди.

Маргариннинг микдори эса эркакларда 3,2 мартага, аёлларда эса 2,4 мартага ортикча. Бу эса моддалар аламашинуви билан бо^ик холатларнинг ривожланиши ва касалликларининг шаклланишига шароит ту^иради.

Кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг киш мавсумидаги озик-овкат махсулотларини истеъмол даражаси 3-жадвалда келтирилган.

Олинган натижаларнинг тахлилида куриниб турибдики, эркакларнинг кунлик махсулотларининг истеъмол нисбати аёлларга нисбатан кескин фарк килганлини курсатмокда.

Эркакларнинг кунлик рациони ковурилган, тузли, аччик ва ковурилган овкатларининг истеъмоли билан биргаликда, етарли даражада ортикча ширинликлардан ташкил топган. Бу эса акс холда касалликнинг ривожланишнинг энг асосий хавф омилларидан бири хисобланади.

Махсулотларнинг асосий таркибида ун махсулотларининг микдори 140,0 %;ни ташкил килса, аёлларда 115,0%ни ташкил килди.

Катор гигиеник тахлиилларда нон ва нон махсулотлари биргаликда тахлил килинган, биз узимнинг тахлилларимиздан эса хар бирини алохида урганишни ва касалликла хавф таъсирини тахлил килишда махсулотларнинг урни ва ахамиятини ойдинлаштиришга каратдик.

Эркакларда асосий нон махсулотлари ун, гуруч, буткалар, нон ва макорон махсулотларининг истеъмол даражаси 30%-170,80%гача, аёлларда эса бу курсаткич 25,0дан 166,82%гача ташкил килди.

Таъкидлаб утишимиз жоизки, буткаларнинг истеъмол даражаси кескин даражада, яъни 70-75%гача кам микдорда кабул килинган. Колган дон махсулотларининг микдори эса кескин ортикчадир.

3-жадвал

Пациентларнинг киш мавсумида истеъмол килган кунлик озик-овкат ма^сулотларини микдорий даражаси

№ Ма^сулот Физиологик меъёр Мутлок истеъмол даражаси % Меъёрга нисбатан камлиги

Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл

1 Ун 20 20 28±1,3 27±1,4 140,0 135,0 +8 +7

2 Гуруч 50 45 22±2,2 16±2,1 44,0 35,6 -28 -29

3 Буткалар 20 20 6±0,3 5±0,2 30,0 25,0 -14 -15

4 Нон 250 220 427±13,3 367±11,5 170,8 166,8 177 147

5 Макарон 50 40 55±5,3 25±5,2 110,0 62,5 5 -15

6 Картошка 220 200 180±31,1 155±31,2 81,8 77,5 -40 -45

7 Тузланган карам 50 50 60±5,7 55±5,8 120,0 110,0 10 5

8 Бодринг, помидор 100 100 40±3,2 35±3,1 40,0 35,0 -60 -65

9 Лавлаги ва сабзи 80 80 55±4,4 45±4,3 68,8 56,3 -25 -35

10 Бошка сабзовот 60 60 70±6,9 63±6,3 116,7 105,0 10 3

11 Полиз экинлари 50 50 35±3,1 25±2,2 70,0 50,0 -15 -25

12 Ковок 30 30 30±1,2 24±1,3 100,0 80,0 0 -6

13 Мевалар 250 250 76±4,4 75±4,2 30,4 30,0 -174 -175

14 курит. мевалар 20 20 10±1,3 5±1,4 50,0 25,0 -10 -15

15 Узум 30 30 20±2,1 15±2,2 66,7 50,0 -10 -15

16 Цитрус мевалар 15 15 7±0,6 8±0,7 46,7 53,3 -8 -7

17 Мол гушти 60 60 42±4,1 35±3,3 70,0 58,3 -18 -25

18 Куй гушти 30 20 15±1,4 10±1,1 50,0 50,0 -15 -10

19 Ич ма^сулотлари 8 5 5±0,2 5±0,3 62,5 100,0 -3 0

20 Товук 70 60 45±3,3 30±2,1 64,3 50,0 -25 -30

21 Колбаса 25 15 20±2,1 9±1,1 80,0 60,0 -5 -6

22 Балик 35 35 25±2,3 11±1,3 71,4 31,4 -10 -24

23 Балик тузланган 8 3 15±1,2 2±0,1 187,5 66,7 7 -1

24 Балик консерва 22 22 8±0,1 3±0,2 36,4 13,6 -14 -19

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

25 Сут 400 400 80±4,1 75±4,3 20,0 18,8 -320 -325

26 Сметана, каймок 15 15 10±1,2 7±0,7 66,7 46,7 -5 -8

27 Хайвон ёти 30 25 20±1,3 15±1,4 66,7 60,0 -10 -10

28 Сузма 25 20 13±1,2 10±0,9 52,0 50,0 -12 -10

29 Пишлок, 20 20 5±0,5 3±0,3 25, 0 15,0 -15 -17

30 Тухум 1 1 1 0,5±0,03 100,0 50,0 0 -0,5

31 Шакар 30 20 63±3,1 52±3,2 210,0 260,0 33 32

32 Маргарин 5 5 15±1,2 20±1,4 300,0 400,0 10 15

33 Усимлик мойи 30 25 35±3,2 25±2,2 116,7 100,0 5 0

34 Мош 6 6 5±0,1 3±0,1 83,3 50,0 -1 -3

35 Ловия 6 6 10±0,3 4±0,2 166,7 66,7 4 -2

36 Нухат 8 8 15±0,4 7±0,3 187,5 87,5 7 -1

37 Туз 5 5 20±1,4 15±1,2 400,0 300,0 15 10

38 Кандолат махс 40 40 53±3,1 55±3,2 132,5 137,5 13 15

Соф карам, бодринг ва помидор урнига ахоли орасида тузланган карам, тузланган помидори ва бодринглар микдори кескин оширилган. Тузланган балик рационга киртилган.

Соф балик ковурилган ва тузланган тартибда истеъмол килинган.

Шакарнинг истеъмол микдори киш мавсумида эркаклар орасида 210%га, аёллар эса 260%гача оширилган.

Шу билан биргаликда маргарин, усимлик мойи, кандолат махсулотларнинг микдори хам бошка фаслларга нисбатан кескин ортикча истеъмол килинганлигидан далолат беради.

Кандли диабет билан хасталанган пациентларнинг уй шароитида йилнинг бахор мавсумидаги овкатланиш тартибидаги махсулотларнинг жамламаси ва унинг таркибий киймати 4-жадвалда келтирилган.

4-жадвалда келтирилган озик-овкат махсулотларнинг киёсий тахлилидан куриниб турибдики, пациентларнинг мавсумий махсулотларнинг таксимланишида кескин фарклар аникланган.

Бундан куриниб турибдики, пациентларнинг бахор мавсумидаги овкатланиш тартибида асосий махсулотлардан сут, гушт, мева, сабзовот ва бошка махсулотларнинг микдори гигиеник талаблар мос келмаслиги аникланди.

Кунлик рационда етишмайдиган махсулотларнинг микдори эса нон ва нон махсулотлари, шакар, кандолат махсулотлари хисобига бойитилганлиги куриниб турибди.

Нон ва нон махсулотларида гуруч ва буткаларнинг микдори кескин камайтирилган, гуручнинг микдори эркаларда 40%ни, аёлларда 31,1% га, буткаларнинг микдори эса анологик тартида 30 дан 25 %га таъминланган.

Пациентларнинг кун рационида энг асосий ва ахамиятли хисобланган гушт ва гушт махсулотларининг микдори барча йил фаслларида, айникса, бахор фаслида жудаям кам кабул килинган, бу эса турли касалликларнинг ривожланиши ва имунитет тизимини пасайишига шароит яратади.

4-жадвал

Пациентларнинг бахор мавсумида истеъмол килган кунлик озик-овкат махсулотларини микдорий даражаси

№ Махсулот Физиологик меъёр Мутлок истеъмол даражаси % Меъёрга нисбатан камлиги

Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл Эркак Аёл

1 Ун 20 20 27±3,1 25±2,2 170,0 125,0 +14 +5

2 Гуруч 50 45 16±2,1 14±2,1 40,0 31,1 -30 -31

3 Буткалар 20 20 5±1,1 5±0,9 30,0 25,0 -14 -15

4 Нон 250 220 367±6,9 363±6,8 171,6 165,0 179 143

5 Макарон 50 40 25±2,9 30±3,1 116,0 75,0 8 -10

6 Картошка 220 200 155±6,4 145±4,9 75,0 72,5 -55 -55

7 Карам 50 50 55±3,3 40±2,8 100,0 80,0 0 -10

8 Бодринг, помидор 100 100 35±3,1 30±2,9 35,0 30,0 -65 -70

9 Лавлаги ва сабзи 80 80 45±4,4 35±3,2 62,5 43,8 -30 -45

10 Бошка сабзовот 60 60 63±4,1 53±4,2 108,3 88,3 5 -7

11 Полиз экинлари 50 50 25±1,5 15±1,4 50,0 30,0 -25 -35

12 Ковок 30 30 24±1,3 10±1,2 50,0 33,3 -15 -20

13 Мевалар 250 250 75±3,3 45±3,1 22,0 18,0 -195 -205

14 курит. мевалар 20 20 5±0,8 5±0,3 50,0 25,0 -10 -15

15 Узум 30 30 -30 -30

16 Цитрус мевалар 15 15 8±0,9 8±0,7 66,7 53,3 -5 -7

17 Мол гушти 60 60 35±3,2 30±3,3 58,3 50,0 -25 -30

18 Куй гушти 30 20 10±0,9 10±0,8 33,3 50,0 -20 -10

19 Ич ма^сулотлари 8 5 5±0,8 5±0,7 62,5 100,0 -3 0

20 Товук 70 60 30±3,1 25±2,1 50,0 41,7 -35 -35

21 Колбаса 25 15 9±2,2 7±0,9 80,0 46,7 -5 -8

22 Балик 35 35 11 ±2,1 9±1,1 57,1 25,7 -15 -26

23 Балик тузланган 8 3 2±1,1 2±0,3 125,0 66,7 2 -1

24 Балик консерва 22 22 3±0,5 3±0,1 22,7 13,6 -17 -19

25 Сут 400 400 75±3,4 61±3,4 16,3 15,3 -335 -339

26 Сметана, каймок 15 15 7±1,3 7±0,9 66,7 46,7 -5 -8

27 Хайвон ёти 30 25 15±2,1 12±2,2 56,7 48,0 -13 -13

28 Сузма 25 20 10±1,3 8±1,4 40,0 40,0 -15 -12

29 Пишлок, 20 20 3±0,2 3±0,4 25,0 15,0 -15 -17

30 Тухум 1 1 0,5 0,5 100,0 50,0 0 -0,5

31 Шакар 30 20 52±3,1 55±2,9 213,3 275,0 34 35

32 Маргарин 5 5 20±1,2 20±1,3 300,0 400,0 10 15

33 Усимлик мойи 30 25 25±0,9 25±0,5 116,7 100,0 5 0

34 Мош 6 6 3±0,2 3±0,1 83,3 50,0 -1 -3

35 Ловия 6 6 4±0,3 3±0,2 166,7 50,0 4 -3

36 Нухат 8 8 7±1,1 7±0,9 187,5 87,5 7 -1

37 Туз 5 5 15±1,6 15±1,3 400,0 300,0 15 10

38 Кандолат ма* 40 40 55±2,4 47±2,5 107,5 117,5 3 7

Пациентларнинг кунлик рациони таркибида картошканинг микдори эса эркакларда 75%ни, аёлларда эса 72,5%ни ташкил килган булса, лавлаги ва сабзининг истеъмол микдори эса, эркакларда 62,5%ни, аёлларда эса 43,7%ни ташкил килди.

Х,айвон ёгларининг микдори эса кунлик рацион таркибида эркакларда 56,6%ни, аёлларда эса 48,0%ни, яъни эркакаларда 43,4%га, аёлларда 52,0%га кам истеъмол килинган.

Таъкидлашимиз жоизки, йилининг туртта мавсумида хам асосий махсулоталрнинг етишмаслиги ахоли орасида факат ун, нон, макарон махсулотлари хисобига бойтилганлигини курсатиб турибди.

Олий навли ун махсулотлари метаболик жараёнлар билан биргаликда темир таникислиги ва йод етишмаслик холати касалликлари билан биргаликда кандли диабет касаллигининг риавожланишга шароит яратганлигини курсатиб турибди.

Пациентларнинг уй шароитида ортикча ундан тайёрланган махсулотлар, нон, макарон, маргарин сакловчи ширинликлар, печенье, вафли каби махсулотларни ортикча истеъмол килишганлиги аникланган.

Йилнинг турли фаслларида пациентларнинг кунлик рациони таркибидаги асосий озика моддалари, оксиллар, ё^ар ва карбон-сувларнинг истеъмол даражаси 5-6- жадвалларда келтирилган.

Назорат остига олинган пациентларнинг асосий озика моддалари тахлили шуни курсатадики, йилнинг барча фаслларида эркакларда оксилларнинг микдори 74,0 дан 78,5%га таъминланган. Белгиланган физиологик меъёрий даражадан кун давомида истеъмол килинган оксилларнинг микдори 21,5дан 29,5%гача камлиги, унинг таркибида эса хайвон оксилларнинг етишмаслиги куриниб турибди.

Аёлларнинг кунлик рационининг таркибининг гигиеник тахлилидан куриниб турибдики, уларда эса 36,8%дан 31,0%гача камлиги куриниб турибди.

Пациентларнинг кунлик рациони таркибида оксилларнинг етишмаслиги бутун организмдаги узгаришларни шаклланишига шароит яратади.

Ё^ар ва мойларнинг организмла узига хос булган хусусиятлари катор илмий манбаларда келтирилган. Ахоли орасида хайвон ёгларидан, сариёг, ич ё^ар ва куй ё™ ишлатилса, усимлик

Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина» №5 - сентябрь-октябрь (52) 2021

мойларидан эса кунгабокар, зайтун, зишр, пахта ва пальма мойлари ишлатилади.

5-Х1ДШ

Кзвдлв двайт овлав хапалавгпв эркак пдввевтларвввг кун лек ас<квв ошка мсилллрвпЕ:

■уршжппра

№ Еурсэгашчдзр Меьёрт 5р:-^Елар. ид фйспйрп

Ез % Ер К Кип % ба.тор %

: Окоплар. г 120 33.8=15,2 74,0 90.3=14,3 75,6 101,7412 &4,7 94,2=112 78,5

I Еглар. г 120.5 9Й.7=14^ ВОД 105.2±15.3 Е 7.1 102.3 110.6=14,1 91,7

3 Карбонстелар. г 333.& 474;б=25,: 140.4 136,4 4«2.КМ,2 136.3 4;?:2=25,4 115,8

4 Кувваг сжжжзта ЗШ5.39 100.1-0 3195,04 101,16 3413,97 :о8.ос 3251:б:

5 0:Е:К нкссагв 1:1:3 1:1.03:5,34 1.1,1б15:07 1:1,21:4,54 1:1.17:4^87

(-1ЯЩ1

Кавллв зззост бнляи зясталавган пё.т паппевтларввпг лсосвв взккя моддалариавг р-:лтьвчлярп

№ ю-'р г аткяп эр Меъёр. Г 1ТЛ Аёлпзр. внп жавсуигиржд!

ёа гуэ * 1!;сг % Ба^сор *

1 Пгг-н-тттдр-г ЮЕ. : 63.7=45.1 65.5 68.4=14.2 Й5:2 74:й=1зД 69,0 №.5±13:5 «1

2 Егзар. г 109,1 В1^=15Д 70.9 а7,7±16.2 74.7 97.7±17,5 39,3 19.7±16.1 а2:о

1 КярооЕсунпзр, г 442:Ь=25,5 ПОД 445.4±] 4.4 449,2=21.5 152,1 451,1=20.2 132,7

4 Еожвят ызшатп 2764,7 2аоа,е 101.60 2913,6 105,35 5011,2 103.92 2919.9 105.61

5 О ЕЛ НИСЭ17П 1:13 1.1.15:6,44 1.1,19:6.51 1:1:51:6.02 1:1.29:6.50

Ё^ар организмда энергия манбаи хисобланади. ^атор витаминларнинг сурилишида хам фаол иштирок этади. Д витаминининг сурилиши организмда ёгларнинг етарли микдори ва алмашинувига хам богликдир.

Назорат остига олинган пациентларнинг кунлик рациони таркибида ёгларнинг микдори эркакларда 80,2%дан 123,3%гача таъминланган булиб, асосан киш мавсумида 23,3%гача ортикча булса, аёлларда эса 70,9%дан 89,3% таъминланган.

Карбонсувларнинг микдори эса пациентлармизнинг йилнинг барча фаслларидаги кунлик рацион таркибида эркакларда 135,8%дан140,4%гача, аёлларда эса 130,2% дан 133,6%гача ортик истеъмол килинганлиги аникланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Меъёрий курсаткичлардан кескин даражадаги карбон-сувларнинг ортикчалиги, кун давомидаги овкатланиш рационида ун, нон махсулотлари, макарон, шакар, ош тузи, кандолат махсулотларнинг, куз мавсумда узум микдорининг ортикчалиги иссик иклим шароитидаги ахоли орасида моддалар алмашинув касалликлари билан биргаликда метаболик узгаришлар, кон босимининг ортиши, иммун тизимининг пасайиши билан биргаликда кандли диабет касаллигининг ривожланиши, биринчи турини иккинчи турига утиш билан биргаликда турли вирусли касалликларнинг ривожланиши ва уларнинг асоратланишига шароит яратилганлигини курсатади.

Хулосалар

1.Ахолининг кунлик рациони таркибида уннинг микдори йилнинг ёз-куз-киш-бахор мавсумларида эркакларда 120-170,0% кескин фаслларда давомида ортикчалиги, аёлларда эса ёз-куз мавсумларида 75%ни, киш ва бахор мавсумларида эса 125-135% ортикчалиги аникланган, бирок, олий навли ундан тайёрланган ноннинг микдори аналогик тартибда эркакларда 167,6дан 171,6 гача, аёлларда 163,1дан 166,8%га ортика истеъмол килинган

2.Нон ва нон махсулотлари (нон ва макаронлар) микдори йилнинг барча фаслларида кескин даражада ортикчалиги аникланди, бирок, гуруч ва буткаларнинг умумий микдори физиологик меъёрга нисбатан эркакларда 27,5%дан-37%гача, аёлларда эса 21,1%дан -30,2%га таъминланган.

3. Гушт ва гушт махсулотлари (турли гуштлар, ич махсулотлари ва калбаса махсулотлари)нинг йил давомидаги истеъмол даражаси эркакларда 37,24; 64,0%; 65,3; 56,8%ни, аёлларда эса 38,3; 57,0; 63,6; 57,67%ни ташкил килганлиги аникланди.

4.Кунлик рацион таркибида сабзовотларнинг микдори йил давомида эркакларда 57,3 дан 96,74га, аёлларда эса 50,9-72,7%ни

ташкил килган, ёзда ковокнинг истеъмол килинмаганлиги кескин натижаларга таъсир килинган.

5.Меваларнинг микдори эса йил давомида куйидагича ёзда эркакларда 32,4%, аёлларда 32,0%ни, кузда анологик тартибда 34,0% ва 38,0%, кишда 30,4; 30,0%ни, бахорда 22,7 ва 18,0%ни ташкил килган.

6.Шакарнинг микдори эса эркакларда йил давомида 133,3% дан 213,3%га, аёлларда эса бу курсаткич 175,0-275%га ортикчалиги аникланган.

7.Усимлик мойининг микдори эркакларда 83,3 дан 116,67% гача, аёлларда эса аналогик тартибда 60%-100%га таъминланган.

8. Пациент эркаклар орасида оксилларнинг микдори белгиланган физиологик меъёрий даражадан 21,5дан 29,5%гача камлиги, аёллар орасида эса 36,8%дан 31,0%гача кам истеъмол килинганлиги, ёгларнинг микдори эса эркакларда 80,2%дан 123,3% гача таъминланган булиб, асосан киш мавсумида 23,3%гача ортикча булса, аёлларда эса 70,9%дан 89,3%гача, карбонсувларнинг микдори йилнинг барча фаслларида аналогик тартибда 135,8%-140,4%гача хамда 130,2%-133,6%гача ортик истеъмол килинганлиги аникланди.

Адабиётлар руйхати:

1. «Ахоли орасида микронутриент етишмаслиги профилактикаси тугрисида»ги Конуни. Тошкент, 251-сон. 7 июнь 2010 йил.

2. Герасимов Г.А. О рекомендациях ВОЗ «Обогащение пищевой соли йодом для профилактики заболеваний, вызванных дефицитом йода» //Клин.и экспер. тиреодология. 2014. Т. 10. № 4. С. 5-8.

3. Жураева Х.И., Очилова Д.А., Кудратова Д.Ш. Распространенность и выявляемость сахарного диабета среди женского населения // Электронный научный журнал «Биология и интегративная медицина». - 2016. - № 2. - С. 80 - 87.

4. Кароматов И.Д., Каримов М.Б. Орехи и метаболический синдром //Биология и интегративная медицина 2019, 6, 12.

5. Кароматов И.Д., Набиева З.Т., Ганиев Р.М. Плоды гранатов в профилактике и лечении сахарного диабета и сердечно-сосудистых заболеваний - //Биология и интегративная медицина 2018, 2 (февраль).

6. Очилова Д.А., Бадритдинова М.Н., Кудратова Д.Ш. Распространенность некоторых компонентов метаболического синдрома среди женского населения// Биология и интегративная медицина. - 2016. - №2. - С. 53-61.

7. Рузиев О.А, Очилова Д.А. Метаболический синдром: эпидемиология, диагностика и проблемы профилактики// Биология и интегративная медицина. - 2017. - №7. - C. 88-100.

8. Рузиев О.А., Очилова Д.А. Метаболик синдром компонентларини Бухоро шахри ахолисида таркатилишининг эпидемиологик жихатлари// Биология и интегративная медицина -2017. - №7. - Б. 56-65.

9. Руководство по потреблению сахаров взрослыми и детьми. Резюме. ВОЗ, 2015. 11 с.

10. Саидова Л.Б., Бадритдинова М.Н., Раупов А.А. Эпидемиология и состояние выявляемости ряда экстрагенитальных заболеваний, метаболического синдрома среди женщин фертильного возраста (обзор литературы).// Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. - 2018. - № 6. - С. 131-141.

11. Турсунов Д.Х., Шукуров И.Б. Динамика изучения содержания адипонектина при экспериментальном аллоксановом диабете// Проблемы биологии и медицине. - 2018. - № 4. 1 (105). - С. 151 - 152.

12. Хайриева М.Ф., Кароматов И.Д. Грецкий орех и метаболические нарушения (обзор литературы) - //Биология и интегративная медицина 2018, №8 - сентябрь (25), 29-41.

13. Хаитова Д.Ш., Солиева Н.К. Ахоли орасида метаболик синдром компонентларининг таркалиш хусусиятлари// Тиббиётда янги кун. - 2018. - №4(24). - С. 108-111.

14. Alwarawrah Y., Kiernan K., MacIver N. J. Changes in nutritional status impact immune cell metabolism and function //Frontiers in immunology. - 2018. - Т. 9. - С. 1055.

15. Becker S.M., Job K.M., Lima K., Forbes T.J., Wagstaff J., Tran N.K. et al. Prospective study of serum and ionized magnesium pharmacokinetics in the treatment of children with severe acute asthma //Eur. J. Clin. Pharmacol. 2019. Vol. 75, N 1. P. 59-66.

16. Ermatov N., Inoyatov A., Mavlonov A., Saidov S., Bobokhanov O. Evaluation pf the effectiveness of therapy with calcium-containing compounds of experimental osteoporosis. //International journal of Pharmaceutical research 2019, Oct-Dec., Vol 11 Issue 4.

17. Ermatov N., Shaykhova G., Salomova F., Rustamov B. The effectiveness of red palm oil in patients with gastrointestinal disease. //International journal of Pharmaceutical research 2019, Oct-Dec., Vol 11, Issue.

18. Fernández-Cao J. C. et al. Zinc intake and status and risk of type 2 diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis //Nutrients. -

2019. - T. 11. - №. 5. - C. 1027.

19. Kubiak R. W. et al. Interaction of nutritional status and diabetes on active and latent tuberculosis: a cross-sectional analysis //BMC infectious diseases. - 2019. - T. 19. - №. 1. - C. 1 -9.

20. Montagut-Martínez P., Pérez-Cruzado D., García-Arenas J. J. Nutritional Status Measurement Instruments for Diabetes: A Systematic Psychometric Review //International Journal of Environmental Research and Public Health. - 2020. - T. 17. - №. 16. - C. 5719.

21. Moore Z.E.H., Corcoran M.A., Patton D. Nutritional interventions for treating foot ulcers in people with diabetes //Cochrane Database of Systematic Reviews. - 2020. - №. 7.

22. Tan C.W. et al. Cohort study to evaluate effect of vitamin D, magnesium, and vitamin B12 in combination on severe outcome progression in older patients with coronavirus (COVID-19) //Nutrition. -

2020. - T. 79. - C. 111017.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.