Научная статья на тему 'Territorial reasons of development of the iron deficiency anemia, pathogenesis and use of antianemic drugs'

Territorial reasons of development of the iron deficiency anemia, pathogenesis and use of antianemic drugs Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
1292
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖЕЛЕЗОДЕФИЦИТНАЯ АНЕМИЯ / МЕТРОРРАГИЯ / ГЕЛЬМИНТОЗЫ / АЛИМЕНТАРНЫЙ ФАКТОР / IRON DEFICIENCY ANEMIA / METRORRHAGIA / HELMINTHIASES / NUTRITIONAL FACTOR / ТЕМИР ТАНқИСЛИК АНЕМИЯСИ / ГЕЛЬМИНТОЗЛАР / АЛИМЕНТАР ФАКТОР

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Орзиев Завкиддин Мансурович, Сулаймонова Гулноза

Маколада темир танкислик анемиясининг эпидемиологияси, ташхиси, келиб чикиш сабаблари, даволаш тактикаси келтирилган. Бухоро вилояти Коракўл ва Олот туманларида ўтказилган текширувлар ТТАни келтириб чикарувчи омилларни куйидаги тартибини кўрсатган: 1. Метроррагиялар хомиладорликдан сакланиш учун бачадон ичи воситасидан ўринсиз фойдаланиш туфайли ўткир ва сурункали кон кетишлар. 2. Алиментар фактор, темир моддасини организмда сўри-лишига каршилик киладиган чой ва сут махсулотларини мунтазам истеъмол килиш. 3. Тугруклараро интервалнинг кискалиги хамда тез-тез абортлар. 4. ГельминтозларВ статье приводятся данные эпидемиологии, причины, тактика лечения железодефицитной анемии. Исследования проведенные распространенности железодефицитной анемии в Коракулской ва Алатской районах Бухарской области Республики Узбекистан показали, что основными факторами распространения этой патологии являются следующие: 1. Метроррагии неправильное применение внутриматочных средств контрацепции, вследствие этого развитие острых и хронических кровотечений. 2. Алиментарный фактор, традиционное, регулярное употребление пищевых продуктов препятствующих всасыванию железа чая и молочных продуктов. 3. Краткий интервал между родами и частые аборты. 4. Гельминтозы и другие причиныData of epidemiology, the reason, tactics of treatment of an iron deficiency anemia are provided in article. The researches conducted prevalence of an iron deficiency anemia in _orakulsky VA by Alatska districts of the Bukhara region of the Republic of Uzbekistan showed that major factors of diffusion of this pathology is the following: 1. Metrorrhagias the wrong use of endometrial contraceptives, thereof development of acute and chronic bleedings. 2. A nutritional factor, traditional, regular consumption of the foodstuff interfering an iron absorption tea and dairy products. 3. Short interval between labors and frequent abortions. 4. Helminthiases and other reasons

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Territorial reasons of development of the iron deficiency anemia, pathogenesis and use of antianemic drugs»

УДК: 616.155.194.8-056.5

ТЕМИР ТАНКИСЛИГИ АНЕМИЯСИНИНГ МИНТАКАВИЙ КЕЛИБ ЧИКИШ САБАБЛАРИ, ПАТОГЕНЕЗИ ВА АНТИАНЕМИК ПРЕПАРАТЛАРНИНГ КУЛЛАНИЛИШИ

ОРЗИЕВ ЗАВКИДДИН МАНСУРОВИЧ тиббиёт фанлар доктори, Бухоро давлат тиббиёт институти ички касалликлар пропедевтикаси, клиник фармакология, хамширалик иши кафедраси мудири.

СУЛАЙМОНОВА ГУЛНОЗА Бухоро давлат тиббиёт институти Бухоро давлат тиббиёт институти ички касалликлар пропедевтикаси, клиник фармакология, хамширалик иши кафедраси магистри

АННОТАЦИЯ

Маколада темир танкислик анемиясининг эпидемиологияси, ташхиси, келиб чикиш сабаблари, даволаш тактикаси келтирил-ган. Бухоро вилояти Коракул ва Олот туманларида утказилган текширувлар ТТАни келтириб чикарувчи омилларни куйидаги тартибини курсатган:

1. Метроррагиялар - хомиладорликдан сакланиш учун бачадон ичи воситасидан уринсиз фойдаланиш туфайли уткир ва сурункали кон кетишлар.

2. Алиментар фактор, темир моддасини организмда сури-лишига каршилик киладиган чой ва сут махсулотларини мунтазам истеъмол килиш.

3. Тугруклараро интервалнинг кискалиги хамда тез-тез абортлар.

4. Гельминтозлар

Калит сузлар: темир танкислик анемияси, метроррагия, гельминтозлар, алиментар фактор.

ТЕРРИТОРИАЛЬНЫЕ ПРИЧИНЫ РАЗВИТИЯ ЖЕЛЕЗОДЕФИЦИТНОЙ АНЕМИИ, ПАТОГЕНЕЗ И

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ АНТИАНЕМИЧЕСКИХ ПРЕПАРАТОВ

ОРЗИЕВ ЗАВКИДДИН МАНСУРОВИЧ

доктор медицинских наук, заведующий кафедрой пропедевтики внутренних болезней, клинической фармакологии, сестринского дела Бухарского государственного медицинского

института г. Бухара. Республика Узбекистан

СУЛАЙМОНОВА ГУЛНОЗА магистрант кафедры пропедевтики внутренних болезней, клинической фармакологии, сестринского дела Бухарского государственного медицинского института г. Бухара.

Республика Узбекистан

АННОТАЦИЯ

В статье приводятся данные эпидемиологии, причины, тактика лечения железодефицитной анемии. Исследования проведенные распространенности железодефицитной анемии в Коракулской ва Алатской районах Бухарской области Республики Узбекистан показали, что основными факторами распространения этой патологии являются следующие:

1. Метроррагии - неправильное применение внутриматочных средств контрацепции, вследствие этого развитие острых и хронических кровотечений.

2. Алиментарный фактор, традиционное, регулярное употребление пищевых продуктов препятствующих всасыванию железа - чая и молочных продуктов.

3. Краткий интервал между родами и частые аборты.

4. Гельминтозы и другие причины

Ключевые слова: железодефицитная анемия, метроррагия, гельминтозы, алиментарный фактор.

TERRITORIAL REASONS OF DEVELOPMENT OF THE IRON DEFICIENCY ANEMIA, PATHOGENESIS AND USE OF ANTIANEMIC

DRUGS

ORZIEVZAVKIDDIN MANSUROVICH

doctor of medical sciences, the head of the department of a propedeutics of internal illnesses, clinical pharmacology, nurse business of the Bukhara state medical institute Bukhara. Republic of Uzbekistan

SULAYMONOVA GULNOZA undergraduate of department of a propedeutics of internal illnesses, clinical pharmacology, nurse business of the Bukhara state

medical institute Bukhara. Republic of Uzbekistan ABSTRACT

Data of epidemiology, the reason, tactics of treatment of an iron deficiency anemia are provided in article. The researches conducted prevalence of an iron deficiency anemia in _orakulsky VA by Alatska districts of the Bukhara region of the Republic of Uzbekistan showed that major factors of diffusion of this pathology is the following:

1. Metrorrhagias - the wrong use of endometrial contraceptives, thereof development of acute and chronic bleedings.

2. A nutritional factor, traditional, regular consumption of the foodstuff interfering an iron absorption - tea and dairy products.

3. Short interval between labors and frequent abortions.

4. Helminthiases and other reasons

Keywords: iron deficiency anemia, metrorrhagia, helminthiases, nutritional factor.

Темир танкислик анемияси (ТТА) - кон плазмаси ва суяк кумигида темир моддасининг етишмовчилиги туфайли гемоглобин синтези бузилиши ва шунинг натижасида орган ва тукималарнинг трофик ривожланишининг узгариши билан характерланадиган клинико-гематологик симптомокомплекс.

ТТА кенг таркалганлиги сабабли узок йиллардан буён мухим тиббий муаммо булиб колмокда. Жахон Согликни Саклаш Ташкилоти (ЖССТ) маълумотларига кура ер юзида 1 987 300 000 киши анемия билан касалланган, шундан 80-90% яъни 1 788 600 000 киши ТТА билан огриган. Ривожланган давлатларда ушбу курсаткич ривож-ланаётган давлатларга нисбатан паст. Европа ва Шимолий Америкада фертил ёшдаги аёлларнинг 7,5-11% ТТА дан азият чекади. Бу холат етарли рационал овкатланиш, гушт махсулотларини куп истеъмол килиш ва кам сонли хомиладорликлар билан изохланади.

Темир - организмнинг купгина метаболитик жараёнларида катнашадиган, хусусан кон эритроцитар кисмининг нормал функцияси учун зарур булган микроэлементдир. Организм темирнинг асосий кисмини апоптозга учраган эритроцитлардан рециркуляция йули билан олади. Ундан ташкари темир овкат махсулотлари билан кабул килиниб ошкозон ичак трактининг (ОИТ) юкори кисмидаги энтероцитлар оркали сурилади. Ушбу кисм организмнинг темирга булган эхтиёжини кондиришда мухим рол уйнайди, чунки анемия келиб чикиши купинча айнан шу кисм билан боглик. Д-ксилоза ва радиоактив темир билан текширувлар утказилганда темир ОИТнинг проксимал кисмида, "дуоденум+ингичка ичак" комплексида сурилиши аникланган - [1].

Темир овкат билан гем холатида (хайвон махсулотларида -гушт, балик таркибида булиб, бутун темирнинг 40%ини ташкил

килади ва яхширок узлаштирилади) ва ногем холатида (мева, сабзавот, дон, ёнгок ва усимлик махсулотларида булиб, бутун темирнинг 60%ини ташкил килади ва нисбатан ёмон сурилади) ун икки бармокли ичакка тушади. Бу ерда уч валентли Ре3+ бу ерда ферроксидаза сифатида таъсир килувчи серулоплазмин таъсирида кайтарилган Ре2+ га айланади. Дуоденал-ичак энтероцитларнинг базолатерал кисмида гефестин билан серулоплазмин кайтарилган Ре2+ ни Ре3+ айлантиради. Ушбу жараён темирни токсик моддалар ажратилмасдан трансферринга айланишини таъминлайди. Темирнинг овкат махсулотидан биометалга айлангунича ситозол, икки валентли металлотранспортер, гепсидин, ферропортин, гефестин кабилар катнашади. Организмда темир хужайрада, хужайрадан ташки ва захира холида сакланади - [3, 6].

Хужайравий темир куйидагилар таркибида сакланади:

1) Биринчи навбатда гемопротеинлар таркибида (гемоглобин, миоглобин, ситохром, каталаза ва пероксидаза)

2) Ногем булган темир сакловчи ферментлар таркибида (суксинатдегидрогеназа, ацетил-коензим-А-дегидраназа, НАДН-цитохром, С-редуктаза ва бошкалар)

Хужайрадан ташкари темир трансферрин ва ластоферрин оксиллари таркибида булиб, бу оксиллар темир ионларини ташиш вазифасини бажаради. Трансферрин- в-глобулинларга кирадиган кон плазмаси оксили. Одам организмида у жигарда синтезланади. Ластоферрин - трансферрин группасига кирувчи оксил булиб, уч валентли темир ионларини ташийди.

Захирадаги темир - ферритин ва гемосидерин оксиллари булиб, жигарда, талокда ва мускулларда тупланади. Хужайравий темир етишмовчилиги холатида ишга тушади.

Бундан ташкари 80 ва 90 мг лабил темир узак мавжуд булиб, кон плазмасидан чикиб интерсистиал бушликка, ундан хужайралараро бушликка чикиб хужайра мембранасига ёпишиши ва оркага плазмага кайтиши мумкин.

^ Wорwоод (1974) маълумотларига кура 70 кг ли соглом одам организмида 4,5 г темир булади ва у организмда мухим моддалар алмашинуви жараёнларида катнашади. Овкат оркали тушадиган темир моддаси организмдаги умумий темирнинг 20%ини ташкил килади. Колган кисмини эса гемоглобин, ташувчи трансферрин, лактоферрин каби ферментлар таркибидаги темир ва захирадаги ферритин ва гемосидерин ташкил килади. Таркибида энг куп темир саклайдиган махсулотлар (100 г хисобида) - мол жигари 9,8 г, гречка ёрмаси - 8,0 г, мол тили - 5,0 г, ловия - 12,4 г, нухатда 9,4 г учрайди. Овкат махсулотларидан темир моддасини сурлиши учун хам баъзи шароитлар булиши керак. Озик моддалар таркибидаги янтар кислота, аскорбин кислотаси, лимон кислотаси, фруктоза, метионин ва систеин темирни сурилишини тезлаштирса, фосфатлар, оксалат, калсий сакловчи моддалар унинг сурилишига монелик килади. Темирнинг овкат махсулоти билан сурилиш микдори чегараланган. Организм ичак шиллик каватидаги темирни конга утишини мустакил бошкаради. Конда темир микдори камайса шиллик каватдаги темир конга утади. Тескари холатда шиллик каватда сакланган темир ворсинка охири билан кушилиб ахлат таркибига утиб кетиб организмдан чикарилади. Соглом овкатланганда 1 суткада эркак организмига 18 мг темир тушса шундан 1-1,5 мг сурилади, аёл организмига 12-15 мг тушса ундан 1-1,3 мг сурилади - [3].

Суриладиган темирнинг максимал микдори 2-2,5 мгдан ошмайди. Бунга парчаланган эритроцитлардаги 21 мг темир куши-

лади,11 мг суяк кумиги узагидаги темир, 1 мг деподан кушилади. 1 суткада суммар микдори 35 мг.

Темирни сарфланиши: гемоглобин синтези (17-40 Ммг), физиологик йукотишлар (ахлат, сийдик, тер, тери эпителийси билан 1 мг). Агарда организмда темир тушиши ва сарфланишида номутаносибликлар булмаса организмга тушадиган темир сарфланадиган микдорни тулик коплайди.

ТТАни келтириб чикарувчи сабаблар куйидагилар:

1. Патологик кон йукотишлар

2. Темир сурилишининг бузилиши

3. Темирга булган эхтиёжнинг купайиши

4. Алиментар етишмовчилик

5. Атроф-мухитда темир моддаси захирасининг камлиги

6. Темир моддасининг ташилишининг бузилиши.

Темирни организмдан купинча кон йукотишлар туфайли йукотилади. Аёл организмида патологик кон йукотишлар асосан метрорагия ва гиперменорея хисобидан юзага келади. Соглом аёлда хайз цикли 26-29 кун булиб, шундан 3-5 кун ва йукотиладиган кон хажми 90 млдан ошмайди. Ушбу холатда организмдан суткасига 1.51.7 мг темир йукотилади. Агар хайз кунлари узок ва куп кон кетиш билан кечса (100-500 мл), унда йукотиладиган темир микдори суткасига 3 мгдан ошади ва унинг урни овкат махсулоти оркали тушадиган темир билан коплана олмайди. Суткалик дефицит кичик микдордан (0.5-1 мг) бир ойда 15-20 мгни, бир йилда 189-240 мгни, 10 йил ичида 1,8-2,4 г ни ташкил килади. Аёл кишини репродуктив ёшида кон йукотишлари уртача 40 йил давом этади. 42-45 ёшга келиб соглигида муаммо булмаса хам аёл организмида яккол темир танкислик холати юзага келади. Физиологик тугрук жараёнида 500 млгача кон йукотилади. Ушбу йукотиш хамда лактация жараёни

давридаги йукотишлар натижасида темир захираси рационал овкат-ланганда 3 йилдан кейингина тулдирилади. Эркакларда ва фертил ёшда булмаган аёлларда кон йукотишлар асосан хазм тракти касалликлари хисобидан келиб чикади. Ун икки бармокли ичак яра-сидан кон кетиш 35-40%, ошкозон ярасидан кон кетиш -15-20%, эро-зив-геморрагик гастрит ва эзофагит 15-20%, йугон ичак уткир ва су-рункали касалликлари туфайли кон кетиш 20% ни ташкил этади - [4].

Ун икки бармокли ичак хамда ингичка ичакнинг проксимал кисми касалликларида эса организмга етарли микдорда темир тушса хам унинг сурилиши бузилади. Усмирлик даврида хам угил болаларда хам киз болаларда темирга булган эхтиёж усиш жараёни, моддалар алмашинувининг тезлашганлиги сабаб ошса, унинг овкат билан тушадиган микдори ушбу эхтиёжни коплай олмайди. Хомиладорлик ва лактация даврида темирга булган эхтиёжи ошади. Шу сабаб темир танкислик анемияси юзага келади. ЖССТ маълумотларига кура хомиладор ва эмизикли аёлларда 100% темир танкислик холати (бунда гемоглобин норма даражасида булиб туриб, организмда темир микдори камайганлиги сабабли анемия белгилари юзага чикади), шундан 21-80% холда ТТА учрайди. Овкат билан тушадиган темир кам микдорда булса хам организм учун мухимдир, маълум сабабларга кура очлик, овкат рационида темирга бой махсулотларнинг етишмовчилиги организмдаги темир захирасининг тугаб касаллик холатига олиб келади. Экологик муаммолар атроф мухитда, тупрокда, сувда темир моддасини камайтиради. Бу уз навбатида истеъмол килинадиган усимлик ва хайвон махсулотларида темир моддасининг кам булишига сабаб булади. Шундай экан рационал овкатланиш режими булган такдирда хам организмга етарли микдорда темир тушмайди. Маълумки темир моддаси ичаклардан махсус трансферрин ва лактоферрин ферменти

оркали ташилади. Ушбу ферментнинг тугма етишмовчилиги темир моддасининг сурилиши бузилишига сабаб булади - [4].

Юкоридаги сабабларга олиб келувчи ошкозон-ичак трактидан кон кетиши, тез-тез тугруклар каби омиллар регионда минимумга якинлаштирилган булсада ТТА хамон долзарблигича колмокда.

Бухоро вилояти Коракул ва Олот туманларида утказилган текширувлар ТТАни келтириб чикарувчи омилларни куйидаги тартибини курсатган. Биринчи уринда метрорагиялар булиб, купинча хомиладорликдан сакланиш учун бачадон ичи воситасидан уринсиз фойдаланиш туфайли уткир ва сурункали кон кетишлардан сунг ТТА юзага келган. Иккинчи уринда алиментар фактор етакчи рол уйнайди. Ахолини темир моддасини организмда сурилишига каршилик киладиган чой ва сут махсулотларини мунтазам истеъмол килиши хам ушбу касалликка сабаб булади. Давлат томонидан ун ва ун махсулотларини темир моддаси билан саплиментация килиш хакидаги карор хамда ахоли уртасида соглом овкатланиш тарзини таргиб килишга каратилган маърифий-маданий ишлар хам ушбу омилни камайтира олмаган. Учинчи ва туртинчи уринда тугруклараро интервалнинг кискалиги хамда тез-тез абортлар туради. Хозирда оилада фарзандлар сони режалаштирилиб, интервалга риоя килинган холда тугруклар орасидаги вакт 3 йилдан ортик булса хам, бу вакт оралигида оиладаги болалар жинсини режалаштириш ва бошка сабабларга кура 2 мартадан куп аборт килинганлиги хам кон йукотишлар микдори ошишига сабаб булади. Фертил ёшдаги аёллар оилани режалаштиришдаги баъзи хатоликлари гинеколог ва УАШ врачлари актив тушунтириш ишларини олиб боришларига карамай юкоридаги муаммоларни асосий уринга чикаради. Кейинги уринларда гелминтоз ва бошка сабаблар киради. Минтакамизда болалар уртасида гелминтозлар ва турли ичак инфексиялари таркалганлиги

ТТА юзага келиши учун замин яратади. Вилоятда утказилган 14 ёшгача болалар текширувдан утказилганда гижжадан зарарланиш 83.8% ни ташкил килиб, ундан 93.2% энтеробиоз, 71% аскаридоз, 61,5% трихосефалёз, 66,2% токсароз аникланган. Ушбу гелминтлар ичак деворига ёпишиб хам кон йукотилишига, хам темирнинг сурилиши бузилишига олиб келади - [4].

ТТАни даволашда уни келтириб чикарувчи асосий касаллик (ошкозон яраси, йугон ичак карсиномаси, буйрак касаллиги ва х.к.) аникланиши керак. Асосий касаллик давосидан сунг ёки анемия мустакил касаллик сифатида аникланганидан сунг темир тузлари билан даволаш бошланиши керак -[5].

Темир тузлари имкон борича перорал кулланилиши керак. Улар бир-биридан сурилиш даражаси, ножуя таъсирлари ва нархи билан фаркланади. Катта киши учун ТТА ни даволашда суткалик доза 100200 мг ни ташкил килади. Темирнинг турли тузларда тахминий микдори: темир фумарат 200 мг(65 мг темир), темир глюконат 300 мг(35 мг темир), темир суксинат 100 мг(35 мг темир), темир сулфат 300 мг(60 мг), курук темир сулфат 200 мг(65 мг темир). Темирнинг уч валентли бирикмалари икки валентлигига нисбатан токсиклиги кам, лекин ундаги темирни узлаштирилиши кийин. Таркибида уч валентли темир углевод билан богланган комплекс, масалан полималтоз темир комплекси яхши биоузлаштирилиш ва кам токсиклик хусусиятига эга (малтофер). Унинг эффективлиги темир сулфат сакловчи препарат билан эквивалент. Комбинирланган препаратларнинг хам узлаштирилиши осон (гино-тардиферон - А темир сулфат, мукопротеаза, аскорбин кислота, фолий кислота; Юникап М - темир сулфат, аскорбин кислота, рибофлавин, никотинамид, пиридоксин, калсий пантотенат; Актиферрин - темир сулфат, фолий кислота). Давонинг 8-10-кунига келиб ретикулоцитлар сонининг ошиши ва 3

хафтадан сунг гемоглобин микдорининг 20 г/л га ошиши адекват жавоб деб хисобланади. Темир препаратлари темирни абсорбсияси бузилганда, уни перорал кабул килишни кутара олмаслик холларида парентерал юборилади. Лекин унинг эритропоезга таъсири кам. Гемоглобин микдори меъёр даражасига кутарилгандан сунг 3-6 ой сак-лаб турувчи дозада ферротерапия давом эттирилиши керак - [2, 3].

Куриниб турибдики, ахолининг аёллар ва болалар катлами энг куп ТТАдан азият чекади. Бугунги кунда TTA келиб чикишида ятроген метрорагиялар, алиментар омил ва даволашни тулик амалга оширмаслик мухим сабаблар каторига киради. Маълумки ТТА сурункали касаллик эмас, лекин ахоли ундан узок йиллар азият чекади. Бу даволашнинг охиригача етказилмаслиги ва профилактика ишлари тулик йулга куйилмаганлиги ёки назорат килинмаслиги билан богликдир.

Адабиётлар руйхати:

1. Вестник гематологии. Шамов И.А., Гасанов Р.О. «Железо, абсорбсия, транспорт» Санкт-Петербург 2016.

2. Руководство по рациональному использованию лекарственных средств. Под ред. Чучалина А.Г., Белоусова Ю.Б., Хабриева Р.У., Зиганшиной Л.Е. - М.: ГЕОТАР-Медиа,2006.

3. Железодефицитная анемия: патогенез, диагностический алгоритм и лечение. Садовников И.И. 2012 г.

4. Орзиев З.М., Жабборова З.Б., Тухтаева Д.М., Аслонова И.Ж., Мирзаева Д.Б. «Региональные причины железодефицитной анемии» - Назарий ва клиник тиббиёт журнали. Тошкент 2010 №4.

5. Мухитдинов Ш.Т., Махмудов Б.Ф., Халимов Ф.И. «Выявление зараженности гельминтозами детей до 14 лет» Актуальные вопросы медицинского образования, практического здравоохранения и профилактический медицины. Нальчик 2012.

6. Маев И.В., Дичева Д.Т., Андреев Д.Н., Субботина Ю.С. «Трудности диагностики железодефицитной анемии» - РЖГГК 2014, 3.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.