Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ВА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНСОН АЛОҚАДОРЛИГИНИГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ВА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНСОН АЛОҚАДОРЛИГИНИГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

128
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот / технология / медиатизатсия / демократия / техника / мафкур / ғоя / ахборот уруши / онги / интернет / авторитет / information / technology / mediation / democracy / technology / ideology / idea / information warfare / consciousness / internet / authority.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ғофур Бобоназарович Холмўминов, Гуласал Бахрамовна Саминжонова

ХХI аср алгоритмлаштириш, ахборотлаштириш ва тезкор ривожланиш асридир. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқаришнинг ривожланишини ахборотсиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ахборот майдони жамият ҳаѐтига жиддий таъсир кўрсатмоқда. Шунинг учун ахборот инмонлар ўртасидаги алоқалар, сиѐсий жараѐнлар, жамиятни бошқариш, илмий тадқиқотларни, таълим-тарбия ишларини ташкил қилиш, тарғибот-ташвиқот ишларида устивор ғояга айланади. Шу сабабдан инсонларнинг ахборот ва интернетдан тўғири ва оқилана фойдаланиш бугунги кунда ўта долзарб ҳисобланади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The 21st century is a century of algorithms, information and rapid development. At present, it is impossible to imagine the development of production without information. The information space has a significant impact on society. Therefore, information becomes a priority in the relations between faiths, political processes, community management, the organization of scientific research, education, advocacy. For this reason, the philosophical and methodological analysis of the correct and rational use of information and the Internet by young people is very relevant today

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ВА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНСОН АЛОҚАДОРЛИГИНИГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

ГЛОБАЛЛАШУВ ВА АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНСОН АЛОЦАДОРЛИГИНИГ ИСТЩБОЛЛАРИ

Гофур Бобоназарович Холмуминов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

kholmuminovgofur@gmail.com.

Гуласал Бахрамовна Саминжонова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти талабаси

XXI аср алгоритмлаштириш, ахборотлаштириш ва тезкор ривожланиш асридир. Хрзирги вактда ишлаб чикаришнинг ривожланишини ахборотсиз тасаввур килиб булмайди. Ахборот майдони жамият хдётига жиддий таъсир курсатмокда. Шунинг учун ахборот инмонлар уртасидаги алокалар, сиёсий жараёнлар, жамиятни бошкариш, илмий тадкикотларни, таълим-тарбия ишларини ташкил килиш, таргибот-ташвикот ишларида устивор гояга айланади.

Шу сабабдан инсонларнинг ахборот ва интернетдан тугири ва окилана фойдаланиш бугунги кунда ута долзарб хисобланади.

Калит сузлар: ахборот, технология, медиатизатсия, демократия, техника, мафкур, гоя, ахборот уруши, онги, интернет, авторитет.

The 21st century is a century of algorithms, information and rapid development. At present, it is impossible to imagine the development of production without information. The information space has a significant impact on society. Therefore, information becomes a priority in the relations between faiths, political processes, community management, the organization of scientific research, education, advocacy.

For this reason, the philosophical and methodological analysis of the correct and rational use of information and the Internet by young people is very relevant today.

Keywords: information, technology, mediation, democracy, technology, ideology, idea, information warfare, consciousness, internet,

АННОТАТСИЯ

ABSTRACT

authority.

June, 2022

КИРИШ

Бугун мамлакатимизда демократик ислохотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш гоясининг асосий йуналишларидан бирини инсоннинг ахборот олиш, ахборотни ва уз шахсий фикрини таркатиш хукуки ва эркинлигини таъминлаш ташкил этмокда. Бундан куриниб турибдики, "бугун биз яшаётган глобаллашув ва тобора кучайиб бораётган ракобат асрида факат чукур ислохолар ва модернизатсия йулидан тинимсиз ва катъият билан ривожланиб бориш натижасида уз олдимизга куйган истикболли максадларга - тараккий топган, фаровон яшаётган демократик давлатлар каторига кириш, халкимиз учун муносиб хаёт даражасини таъминлашга эриша оламиз"

Маълумки, ХХ асрда пайдо ахборот хакидаги карашларнинг ривожланиши компютерлаштириш, ахборотлаштириш, ахборотлашган жамият, инноватсион технологиялар каби консепсияларнинг шаклланишига олиб келди. Авваламбор, ахборотлаштириш сохаси хамда автоматлаштириш усулларининг ривожланиши ижтимоий хаётнинг турли сохалари компютерлашувига, шунингдек ахборотлаштириш жараёнларининг шиддат билан ривожланишига олиб келмокда.

XXI аср дунё халкларининг ижтимоий, иктисодий, сиёсий хаётда, шунингдек, табиатда юз бераётган глобал узгаришлар бугунги жамиятни "Ахборотлашган жамият" деб аташга асос булмокда. Хуш ахборотлашган жамият нима? Бу саволга узбек тилида нашр этилган адабиётларда: "Ахборотлашган жамият - ижтимоий-иктисодий ривожланиш, энг аввало, ахборотни ишлаб чикариш, унга "ишлов бериш", саклаш ва жамият аъзоларига етказиш билан боглик буладиган жамият", "ахборотлашган жамият, ижтимоий-иктисодий йуналишда мехнат килувчиларнинг, фан ва маданият вакилларининг ахборот, айникса, унинг олий шакли булмиш, дунёвий билимлар мажмуини шакллантириш, яратиш, саклаш, кайта ишлаш ва халкаро бозорда сотишни амалга ошириш билан машгул булган жамиятдир", "Ахборотлашган жамият -купчиллик ишловчиларнинг ахборот, айникса, унинг олий шакли булмиш билимларни ишлаб чикариш, саклаш, кайта ишлаш ва сотишни амалга ошириш билан боглик булган жамиятдир".

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ахборотлашган жамиятни ижтимоий феномен тарзда тушунтириб бериш масалалари П.Дракер, Ж.Гелбрейт, Д.Белл, А.Тоффлер, М. Кастелс, У.Ростоу, П.Дракер,

June, 2022

40

Ж.Гелбрейт, Ф.Уебстер, И.Масуда каби олимларнинг асарларида муфассал баён килинган. «Ахборолашган жамият» атамаси дастлаб Японияда вужудга келган. Япон файласуф олими Ю.Хаяши 1969 йилда Япония хукуматига "Япония ахборотлашган жамият бардамлиги сиёсатига чизгилар", 1971 йили "Ахборотлашган жамият режаси" каби тадкикотларни такдим этди. 1971 йилдан бошлаб мазкур тушунча илмий жамоатчилик томонидан кенг кулланила бошлади. Демак, ахборотлашган жамият тушунчасини биринчи булиб фанга Токио технологик университетининг профессори Ю.Хаяши киритган. Унинг фикрича, моддий махсулот эмас, ахборотлашув махсулоти жамиятнинг шакллантирувчи ва ривожлантирувчи кучига айланади.

Жамиятни ахборотлаштириш жараёни бир-бири билан боглик булган уч кисмдан таркиб топади: медиатизатсия (лот.медиатус - воситачи) - ахборот туплаш, саклаш ва таркатиш воситаларини такомиллаштириш жараёни; компютерлаштириш - ахборот излаш ва унга ишлов бериш воситаларини такомиллаштириш жараёни; интеллектуализатция - ахборот яратиш ва уни идрок этиш кобилиятини ривожлантириш, яъни жамиятнинг интеллектуал салохиятини ошириш, шу жумладан, сунъий интеллектдан фойдаланиш жараёни. Умуман олганда, жамиятни ахборотлаштиришни замонавий ахборот-техника воситалари ёрдамида ижтимоий тузилма ва жараёнларни такомиллаштириш деб талкин килиш лозим.

Ахборотлаштириш ижтимоий интеллектуализатция жараёнлари билан уйгун холда булиши керак. Зотан, бу шахс ва у яшаётган ахборот мухитининг ижодий салохиятини ошириш имконини беради.

Ахборотлашган жамият олдинги жамиятлардан моддий омиллар билан эмас, балки маънавий омиллар - билим ва ахборот биринчи уринда туриши билан тубдан фарк килади. Ахборот ва билим олиш, уларга ишлов бериш хамда уларни саклаш ва етказиш жараёнида жамият аъзоларининг аксарияти банд булади. Яна шуни таъкидлаш мумкинки, "замонавий илмий тафаккур оламга муаммоли конструктив муносабат доирасида шаклланди ва ривожланмокда". Ахборотлашган жамиятда ахборот тайёрлаш моддий ишлаб чикаришни сикиб чикармайди, балки унинг негизида шаклланиб, бу соха ривожига туртки булади. БМТ Бош Ассамблеясининг 2006 йилдаги бутун жахон ахборот жамияти йили деб эълон килиниши хам хозирги кунда жамият ахборотлашувининг ахамияти ортиб бораётганлигидан далолат беради.

^озирги даврда дунёдаги барча давлатларнинг ахборотлашган жамият томон интилиши кузатилмокда. Глобаллашув туфайли одамлар бир лахзада узини

June, 2022

41

кизиктирадиган ахборотни дархол олиш, унта эгалик килиш имкониятига эга. Ушбу жараён мазмуни тугрисида И.А.Каримов: "Бугунги кунда замонавий ахборот майдонидаги харакатлар шу кадар тигиз, шу кадар тезкорки, энди илгаридек, ха, бу вокеа биздан жуда олисда юз берибди, унинг бизга алокаси йук, деб бепарво караб булмайди. Ана шундай кайфиятга берилган халк ёки миллат тараккиётдан юз йиллар оркада колиб кетиши хеч гап эмас", - деган эди. Хулоса тарзида шуни айтиш мумкинки, ахборот арабча "хабар" сузидан олинган булиб, "дарак", "маълумот", "овоза", деган маъноларни англатади. Билимлардаги трансформатсия жараёнининг механизми, диалектикага кура билимлар тизимидаги трансформатсия жараёни ривожланишга олиб борадиган шундай диалектик инкорки, унда объект, тизим уз асосларини саклаган холда сифат жихатдан узгаради, бир тизимдан иккинчи тизимга утиш содир булади.

Шу тарика бугунги кунда ахборот деганда бирор кимса, нарса ёки ходиса хакида дарак, маълумот бериш, билдириш, уни муайян воситалар оркали етказиш ёки овоза килиш тушунилади.

АКТни ривожлантириш ва унинг натижаларидан мамлакат хаётининг барча сохаларида унумли фойдаланиш учун Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 июн куни «Республикада ахборот технологиялари сохасини ривожлантириш учун шарт-шароитларни тубдан яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида» Фармони эълон килинди.

Бундан кузланган максад - мамлакатимизда АКТ учун халкаро стандартларга мувофик дастурий махсулотлар ишлаб чикаришни ривожлантириш, махаллий ишлаб чикарувчилар томонидан сифатли ва ракобатдош дастурий махсулотлар ишлаб чикаришни кенгайтиришни рагбатлантиришни кучайтириш, АКТ махсулотлапри експортини кенгайтириш, махаллий ва хорижий инвеститцияларни жалб этишни рагбатлантиришни ташкил этишдан иборатдир. Оммавий ахборот воситалари энг асосий, кудратли ва таъсирчан мафкура воситасидир. Чунки оммавий ахборот воситалари омманинг узига хос тарбиячиси, мухим тадбирларнинг ташкилотчиси, долзарб муаммоларни хал килишнинг таъсирчан куроли булиб хизмат килади.

Айнан оммавий ахборот воситалари оркали миллий кадриятларимиз ва умуминсоний кадриятлар, миллий гоя ва демократик тамойиллар таргиб-ташвик килинади. Оммавий ахборот воситалари доимо демократия ва суз эркинлигининг узига хос улчови, курсаткичи булиб келган. Эркин ва мустакил оммавий ахборот воситалари демократик тараккётни рагбатлантиради ва мустахкамлайди. Оммавий ахборот

воситалари оркали миллий истиклол гоясини сингдиришнинг

June, 2022

яна бир мухим жихати мавжуд. Бу жихат - ахборот террорига, мафкуравий тахдидларга муносиб жавоб бериш, маънавий-мафкуравий жихатдан халкимизни тобе этишга интилишларнинг пайини кесиш ва узбекистон фукароларида мафкуравий иммунитетни шакллантириш билан боглик Оммавий ахборот воситаларининг таъсир кучини курсатадиган шундай бир гап бор "хар кандай пуч гоя, уйдирма хафтасига уч мартадан турт йил давомида такрорланса - "хакикат" тайёр булади, одамлар унга чиппачин ишонадилар". Охирги пайтларда информатсион хуружларнинг тез-тез уюштирилаётгани аслида урушга муносабатнинг узгарганлигидан, куролнинг янги тури кашф килинганидан дарак беради. Бу курол - ахборотдир. Бундай курол ёрдамида олиб бориладиган информатсион урушларда инсоннинг онги ва калби нишонга олинади. Гарчи у дайди ук сингари инсонни жисмонан йук кила олмаса-да, унинг купорувчилик кучи, келтирадиган талофотлари хар кандай оммавий кдргин куролиникидан кам эмас. Чунки бу курол ёрдамида онга берилган зарбалар кишини адаштиради, уни уз манфаатларига зид харакат килишга ундайди ва демак инсонни бошкариш, унинг устидан хукмронлик килиш имконини беради. Аслида, ахборот ма^адга эришишнинг энг арзон воситаси хам саналади. Хдкдкатан хам, информатсион хуружлар уюштириш учун у кадап куп мехнат, у кадап куп харакат, у кадап куп харажат талаб этилмайди. Гарчи бундай мафкуравий экспансия отишмалар ва кон тукишларни келтириб чикармаса-да, миллий узликни англашни заифлаштириш эвазига таназзулга олиб келади. Замонавий ОАВ, телевидение, компютер, Интернет, уяли телефон ва бошка воситалар, инсонлар, айникса, ёшларнинг миллийлиги, тафаккури ва дунёкарашини узгартириб юбормокда. Тараккий килган мамлакатларнинг мазкур воситалар ёрдамида жахон халклари онги, дунёкараши ва турмуш тарзини бир колипга солиш хамда унга узлари шакллантираётган «оммавий маданият»ни сингдириши бош стратегик сиёсатга айлантираётганлигида яккол намоён булмокда.

Интернет бугунги ахборот маконининг мухим бугинига айланди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хрзирда интернетдан нафакат компютер тaрмоFи, балки космик алока йyлдошлaри, радиосигнал, кабел телевидениеси, телефон, уяли алока оркали xaм фойдаланиш мумкин. Интернет кишилар xaëтининг ажралмас кисмига айланиб бормокда. Бугунги кунда 2 миллиард ортикрок киши y ëки бу даражада ундан фойдаланиши xaм мазкур фикрларнинг тyFрилигини тасдиклайди. 50 миллионлик

June, 2022

43

аудиторияга эришиб, оммалашиш учун радиога 38 йил, телевидениега 13 йил, кабел телевидениега 10 йил керак булгани холда, бу боскични интернет 5 йилда босиб утди. Интернет одамлар онги ва хиссиётларига, тафаккур тарзига, хулк-атворларига таъсир курсатишда катта имкониятларга эга. Интернетнинг бугунги кундаги ривожи гоявий таъсир утказишнинг микёси ва куламининг кескин даражада усишига олиб келди.Интернет бугунги ахборот маконининг мухим бугинига айланди.

Интернет кишилар хаётининг ажралмас кисмига айланиб бораётганини куйидаги ракамлардан билиб олиш мумкин: 2000 йилдан 2012 йил охирига кадар дунёда интернетдан фойдаланувчилар сони 9,6 баробарга ошиб, 2,4 миллиард кишига этди, мобил алока абонентлари сони эса 13,4 баробарга ошиб, 6,7 миллиардни ташкил этди. Интернетдан фойдаланувчиларнинг 44,8 % (1,1 млрд. киши) Осиё, 21,6 % (519 млн. киши) Европа, 11,4 % (274 млн. киши) Шимолий Америка китъаларига тугри келади. Жахон веб-аудиториясининг 45 %ини 25 ёшгача булган шахслар ташкил этади. Мазкур усмирларнинг 68 % хар куни кимгадир СМС-хабар жунатади, 51 % ижтимоий тармокларга киради, 30 % электрон почтадан фойдаланади. Айни вактда виртуал оламда 600 млн.га якин интернет сайтлар мавжуд булиб, хар ойда уртача 201,4 трлн. видеоролик куриб чикилади, хар куни 144 млрд. Электрон мактуб жунатилади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, ахбррот маданиятини шакллантириш масаласи жамият ривожи билан бевосита боглик булганлиги сабабли у мамлакат микёсида ижтимоий ахамиятга молик масаладир. Шу сабабли ахборотлашган жамият шаклланиши шароитида ахборотлаштириш жараёнининг барча сохага оид жихатларини урганиш алохида ахамият касб этмокда. ^озирги пайтда миллат ва давлатнинг энг мухим ресурсларидан бири инсонларнинг аклий салохияти ва билим даражаси хисобланади. Ижтимоий тараккиёт, аввал тасаввур этиб келинганидек, юкори турмуш даражасига эришган ёки замонавий техника ишлаб чикаришни йулга куйган мамлакатлар эмас, балки таълим ва тарбиянинг янада юкори даражасини таъминлашга эришган мамлакатлар

REFERENCES

1. Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish- mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. Tom -19.- T.:O„zbekiston, 2011, - 114 bet

June, 2022

2. Shermuxamedova N. Sotsialno- filosofskie aspektbi formirovaniya stilya nauchnogo i ego metodologicheskoe enachenie.Dis...d-ra filos.nauk. -T.200, - S.170

3. Yoqubova M. Axborot texnologiyalarining falsafiy asoslari./ Uslubiy qo=llanma.-T.:Star Poligraf, 2008, -24 bet

4. Ismayilov, A. Z. Xolmo=minov, G=.B. (2020). O=zbekiston Respublikasida huquqiy davlat barpo etishning tarixiy-nazariy ildizlari. Proceedings of Global Technovation- An International Multidisciplinary Conference. Hosted from Samsun, Turkey 31 October 2020. 93-96 betlar.

5. Ziyadillaevich, I.A., & Bobonazarovich, G.K. (2020). THE ORIGIN OF THE STATE AND THE IMPLEMENTATION OF LEGAL STATEHOOD IDEAS ON THE TERRITORY OF UZBEKISTAN. EPRA International Journal of Multidisciplinary Research, 6(10), 520-524.

6. Xolmo=minov G=. October 2020 Ta'lim tizimida metodlar va innovatsion texnologiyalardan foydalanish samaradorligi. "Science and Education" Scientific Journal . 472-475 - betlar.

7. Hojiyev R.B., Xolmo'minov G.B., Sharipov M.L. (2020) Raising a harmoniously developed generation is a priority of democratic reforms in uzbekistan. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. 8 No. 5, Part II ISSN 2056-5852.

8. Xolmo=minov G. Buyuk faylasuflar qarashlarida "bilim" va "e'tiqod" tushunchalarining differensiatsiyasi. Academic research in educational sciences volume 2 | issue 3 | 2021 issn: 2181-1385 scientific journal impact factor (sjif) 2021: 5.723 doi: 10.24411/2181-1385-2021-004

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.