Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИНИ ЮКСАЛТИРИШ МИЛЛИЙ ДАВЛАТ СУВЕРЕНИТЕТИНИ МУСТАҲКАМЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИНИ ЮКСАЛТИРИШ МИЛЛИЙ ДАВЛАТ СУВЕРЕНИТЕТИНИ МУСТАҲКАМЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

47
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / миллий давлат / суверенитет / инсон қадри / тараққиѐт / ислоҳот
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ИНСОН ҚАДР-ҚИММАТИНИ ЮКСАЛТИРИШ МИЛЛИЙ ДАВЛАТ СУВЕРЕНИТЕТИНИ МУСТАҲКАМЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

TSDI & TMA | International Conference | 2022

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-212-215

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy Bioethics and Law | Bioetika va huquq

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ИНСОН КАДР-ЦИММАТИНИ ЮКСАЛТИРИШ МИЛЛИЙ ДАВЛАТ СУВЕРЕНИТЕТИНИ МУСТАХ^КАМЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА

Санжар Самиевич Х,амроев

Тошкент кимё-технология институти таянч докторанти

Калит сузлар: глобаллашув, миллий давлат, суверенитет, инсон кадри, тараккиёт, ислохот.

Биз яшаётган давр инсоният тарихида мисли курилмаган узгариш ва янгиланишларга бой булаётгани билан ажралиб турибди. Ривожланиш дунёнинг деярли барча нукталарида кузга ташланмокда. Бунинг асосини глобаллашув жараёнларисиз тасаввур этиб булмайди. Глобаллашувга бутун инсоният хамжамияти тараккиёти ва айни дамда таназзули учун хам фойдаланиш мумкин булган, икки томонлама (хам ижобий, хам салбий) жараён сифатида хам бахо беришимиз мумкин. Миллий давлатлар уз ижтимоий-сиёсий, маънавий-маданий, иктисодий хаётини уз халки фаровонлиги, аввало, инсон кадрини юксалтириш асосида амалга оширмокда. Чунки глобал маконда миллий давлат суверенитетини мустахкамлашнинг асосий омилларидан бири фукароларга муносиб хаёт кечириш имкониятларини яратишдир. Бу борада Президентимиз Шавкат Мирзиёев шундай таъкидлайди: "юртимизда узок йиллар давомида "давлат-жамият-инсон" тамойилига амал килиб келинди. Давлат курилиши ва бошкаруви, барча сиёсий тузилмалар, уларнинг иш услуби ва фаолияти хам ана шу тамойил асосида шаклланди. Аслида эса, аввало, инсон, унинг хак-хукуклари ва бахт-саодати давлат сиёсати, барча давлат органлари фаолиятининг энг устувор максади булиши лозим. Жамият курилиши ва давлат сиёсати ана шу гояга таяниши хамда "Давлат - инсон учун" тамойили асосида ташкил этилиши даркор" [1;67].

Глобаллашувнинг жамиятдаги сохалар (иктисодиёт, сиёсат, маънавият)га курсатаётган таъсири бенихоя катта. Айникса, иктисодиёт сохасидаги глобаллашув колган барча сохаларга хам уз таъсирини утказмокда. Давлатларнинг муайян сохасидаги ютук, ихтиро ва янгиликлари яшин тезлигида бошка худудларга хам таркалиши ушбу жараённинг таъсир доираси нечогли кенг ва самарали эканлигидан далолат бериб турибди. Биринчи президентимиз

212

Ислом Каримов бу борада узининг "Юксак маънавият - енгилмас куч" китобида шундай таъкидлаган эди: "Глобаллашув жараёни хаётимизга тобора тез ва чукур кириб келаётганининг асосий омили ва сабаби хусусида гапирганда шуни объектив тан олиш керак - бугунги кунда хар кайси давлатнинг тараккиёти ва равнаки нафакат якин ва узок кушнилар, балки жахон микёсида бошка минтака ва худудлар билан шундай чамбарчас богланиб боряптики, бирон мамлакатнинг бу жараёндан четда туриши ижобий натижаларга олиб келмаслигини тушуниш, англаш кийин эмас"[2; 111]. Чиндан хам глобаллашувнинг ижобий жихатларини эътироф этмасдан иложимиз йук. Чунки тараккиётда биздан илгарилаб кетган давлатларнинг ривожига айнан глобаллашув туфайли, яъни янги ахборотларни тез ва осон узлаштираётгани хамда амалда татбик этаётгани сабаб булмокда. Кайсики давлат буни инкор этса, ёки янгиликка интилмаса унинг ахволи, айникса халкининг кашшоклашуви, турмуш даражаси пастлашиши, турли хилдаги ижтимоий-сиёсий муаммоларга дуч келмокда. Шунинг учун хам глобаллашувнинг имкониятларини тугри англаб ундан унумли фойдаланган халклар ва давлатларнинг хаёти, турмуш даражаси юкори булиб бормокда. Лекин, бу билан глобаллашувни тулаконли ижобий ходиса деб эътироф этмокчи эмасмиз. Юкорида таъкидлаганимиздек, хар кандай нарсанинг хам ижобий, хам салбий томонлари булади. Шу жумладан, глобаллашув жараёнининг хам. Бу борада профессор С.Отамуратов "Глобаллашув ва миллий-маънавий хавфсизлик" китобида шундай дейди: "Жамият ва инсонлар тараккиётининг асоси булган иктисодиётнинг глобаллашуви охирги манзилга етиб, ер юзида ягона иктисодий макон батамом карор топганидан кейин маънавият, ахлок ва миллатлар хам иктисодиётнинг хукмига буйсунмасликнинг имконияти колмайди ва ягона маънавият, ягона ахлок ва ягона миллатнинг шаклланиш жараёнининг олдини олиб булмайди" [3; 25]. Бу ерда гап иктисодиётнинг глобаллашувини салбий холат эканлиги хакида эмас, балки иктисодиёт омили оркали миллий маънавиятларнинг емирилишига каратилган харакатларнинг хатарли тус олаётганлиги хакида бормокда. Иктисодиётда ягона "макон"нинг вужудга келиши - бу объектив жараён, у умумий тараккиётга узининг ижобий таъсирини утказади. Аммо, миллий маънавиятларнинг охир-окибатда миллатнинг батамом барбод булишига олиб келади. Шу маънода маънавиятнинг иктисодга "курбон" булишининг олдини олиш тобора долзарблашиб бормокда. Чиндан хам глобаллашувнинг иктисодиёт оркали давлатлар, халклар

213

сиёсатига, ижтимоий хаётига, энг мухими маънавиятига утказаётган таъсири натижасида кам тараккий этган, ёки энди ривожланаётган давлатлар учун турли хилдаги "бухронлар"ни юзага чикараётгани хеч кимга сир эмас. Айникса, "миллат", "миллий кадриятлар", "миллий узига хослик", "миллий гурур", "ахлок", "маънавият" каби тушунчаларнинг баъзи жойларда иккинчи даражали масала сифатида каралаётгани ачинарли холат. Чунки глобаллашув жараёнлари куп холларда фаровон ва тукис хаётни "ваъда" килаётгандек куринади. Лекин унинг бу "ваъда"си миллат, ундаги миллий, ахлокий кадриятлар, маънавиятдан воз кечиш хисобига булмаслиги керак. Бунда давлатларнинг уз миллий маънавиятини саклаб колишдаги харакатлари бир лахза булмасин тухтаб колмаслиги зарур. Ахир, узлигини англамаган халк бошкаларга карам булиб колиши хеч гап эмас.

Миллий маънавиятларнинг барбод булиши табиий равишда миллий давлатларнинг уз суверенитетларидан махрум булишига хам олиб келади. Шу маънода хам миллий маънавиятларни асраш миллий давлатларнинг суверенитетларини саклаб колишнинг мухим омилларидан бири эканлигини назарда тутишимизни такозо килади.

"Буюк давлат"лар айнан иктисодиёт сохасидаги глобаллашувдан унумли фойдаланиб уз таъсир доираларини кенгайтираётганлиги, баъзи давлатларнинг суверенитетини менсимасдан уларнинг ички ишларига аралашаётганлиги хам бор гап. Бунда бир нарсани назардан четда колдирмаслик керак, яъни биз хар кандай "Суверен давлат"ни мустакил давлат дея айта оламиз, лекин хар кандай "мустакил давлат"ни суверен давлат дея айта олмаймиз. Бунга сабаб, баъзи федератив бошкарув шаклига эга давлатлар таркибидаги "сиёсий тузилмалар" факат ички сиёсатдагина мустакилдир, аммо ташки сиёсат борасида бундай мустакиллик чекланган. Шунинг учун хам "суверенитет" давлатнинг асосий ва энг мухим белгиларидан бири хисобланади. Суверенитет бор экан давлат уз сиёсатини эркин, ташки таъсирларсиз амалга оширади. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 1-моддасида: "Узбекистон - суверен демократик республика", деган норманинг мустахкамлаб куйилганлиги хам бежиз эмас. Бу оркали давлатимиз уз ички ва ташки сиёсатида тула мустакил эканлигини бутун дунёга ошкора эълон килган. Шундай экан ушбу "суверенитет"ни асраб-авайлаш масаласи хамиша долзарбдир.

Глобаллашувнинг давлат суверенитетига утказаётган таъсири шунда намоён буладики, муайян давлат учун ёт хисобланган турли хилдаги гоялар унга атайин

214

TSDI & TMA | International Conference | 2022 Google Scholar indexed

Tashkent State Dental Institute Tashkent Medical Academy Bioethics and Law | Bioetika va huquq

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-212-215

quq

"тикиштирилади" ва бунинг натижасида ягона халк уртасида булиниш юзага келади. Бу булинишдан эса манфаатдор томонлар давлат хокимиятини эгаллаш учун, ёки уз таъсир доирасини кенгайтириш учун фойдаланади. Натижада тузум баркарорликдан бекарорлик, тартибдан тартибсизлик (хаос) холатига утиб, минглаб, миллионлаб инсонлар хаёти тахликада колади. Шубхасиз бир давлатдаги ижтимоий-сиёсий "бухрон"лар унинг ёнидаги кушни давлатларга, ундан эса бутун дунёга акс-садо бериб, глобал ахамият касб этади. Бу каби холатлар, афсуски, дунё хамжамиятини яна бир бор тинчлик, баркарорлик ва хавфсизликни таъминлаш масалалари устида бош котиришга чакирмокда. Ушбу масалаларни хал этишга кодир "буюк" давлатлар, халкаро ташкилотлар орасида якдил фикрнинг йуклиги эса масалани янада чигаллаштираётгани жуда хатарлидир.

Биз юкорида глобаллашувнинг икки томонлама тушунча сифатида эътироф этган эдик. Яъни, унда салбий ва ижобий жихатлар доимо ёнма-ён келади. Кайсидир давлат, жамият, миллат учун ушбу жараён унинг тараккиётига хизмат килса, бошка бири учун таназзулга сабаб булади. Бунинг натижасида эса муайян давлат ё юксалади, ёки "утмиш"га айланади. Шунинг учун хам глобаллашув шароитида давлатни, миллатни асраб колишнинг асосий омилларидан бири бу инсон кадр-кимматини юксалтириш гоясини изчил амалга оширишдан иборат булиб колмокда.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Янги Узбекистон стратегияси. Т.: "Узбекистон", 2021. 67-бет.

2. Каримов И.А.Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: "Маънавият", 2011. 111-бет.

3. Отамуратов С. Глобаллашув ва миллий-маънавий хавфсизлик /Иккинчи нашр. - Тошкент: "Узбекистон", 2015. 25-бет.

www.tsdi.uz

May 12, 2022

www.tma.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.