Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИНИНГ ЖАМИЯТНИНГ ИЖТИМОИЙ ХАЁТИГА ТАЪСИРИ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИНИНГ ЖАМИЯТНИНГ ИЖТИМОИЙ ХАЁТИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

280
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / жамиятнинг моддий ва маьнавий хаѐти / моддий хаѐт / миллий маънавият / интеграциялашув / маънавий мерос / маънавий таҳдид / дунѐқараш. / globalization / material and spiritual life of society / material life / national spirituality / integration / spiritual heritage / spiritual threat / worldview

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — С. М. Иброхимов

Ушбу мақолада глобаллашув жараѐнининг жамиятнинг моддий ва маьнавий хаѐтига кўрсатаѐтган таъсирлари ҳақида фикр юритилади. Бу жараѐннинг жамият ҳаѐтидаги ижобий ва салбий жиҳатларига тўхталиб, давлат арбоблари, тадқиқотчиларининг мазкур масаладаги илгари сурилган фикрлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPACT OF THE PROCESS OF GLOBALIZATION ON THE SOCIAL LIFE OF THE SOCIETY

This article discusses the impact of globalization on the material and spiritual life of society. Focusing on the positive and negative aspects of this process in the life of society, the views of statesmen and researchers on this issue were analyzed.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИНИНГ ЖАМИЯТНИНГ ИЖТИМОИЙ ХАЁТИГА ТАЪСИРИ»

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИНИНГ ЖАМИЯТНИНГ ИЖТИМОИЙ

ХАЁТИГА ТАЪСИРИ

С. М. Иброхимов

Узбекистан Миллий университети таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада глобаллашув жараёнининг жамиятнинг моддий ва маьнавий хаётига курсатаётган таъсирлари хакида фикр юритилади. Бу жараённинг жамият хаётидаги ижобий ва салбий жихатларига тухталиб, давлат арбоблари, тадкикотчиларининг мазкур масаладаги илгари сурилган фикрлари тахлил килинган.

Калит сузлар: глобаллашув, жамиятнинг моддий ва маьнавий хаёти, моддий хаёт, миллий маънавият, интеграциялашув, маънавий мерос, маънавий тахдид, дунёкараш.

IMPACT OF THE PROCESS OF GLOBALIZATION ON THE SOCIAL LIFE

OF THE SOCIETY

ABSTRACT

This article discusses the impact of globalization on the material and spiritual life of society. Focusing on the positive and negative aspects of this process in the life of society, the views of statesmen and researchers on this issue were analyzed.

Keywords: globalization, material and spiritual life of society, material life, national spirituality, integration, spiritual heritage, spiritual threat, worldview.

Замонавий дунёнинг ижтимоий-иктисодий феномени хисобланган глобаллашув жараёни узининг мураккаб хусусияти билан инсонлар онги ва тафаккурида ва жамиятнинг моддий ва маьнавий хаётида янгича карашлар шаклланиши учун асос булиб хизмат килмокда. Маълумки, хозирги давр глобаллашув жараёнларининг жуда хам чукурлашиб кетганлиги ва хаётимизнинг барча жабхаларига сезиларли даражада уз таъсирини курсатаётганлини билиб олиш кийин эмас. Албатта глобаллашув жараёнининг хозирги давр жамият хдётидаги таъсир доираси, тутган урни ва унинг ахамияти хусусида тадкикот олиб бораётган тадкикотчи олимлар,

философлар,сиёсатшунослар хамда таникли давлат арбоблари томонидан турлича фикрлар, карашлар, мулохазалар, муносабатлар билдирилганлиги хеч кимга сир эмас. Вакти

April, 2022

315

булганда айтиш жоизки айни масаладаги карашларда бир- бирига карама-карши холатларни хам учратиш мумкин. Аммо бу борадаги фикларнинг аксариятида глобаллашувнинг хам ижобий хам салбий томонларини эътироф этувчилар купчиликни ташкил этади десак янглишмаймиз.

Демак, глобаллашув жараёнини хакикатдан хам хозирги ута шиддатли ва мураккаб давр тезлиги талабларига жавоб берадиган, жамият тараккиётига хизмат килувчи ижобий бир феномен сифатида кабул килиш керакми, ёки аксинча, жамиятнинг ижтимоий хаётида моддий ва миллий маънавиятнинг емирилишига, урф-одат, анъана, кадриятларнинг заифлашувига олиб келадиган салбий жараён сифатида куриш мумкинми?

Келинг давлатимиз рахбарларининг уз асарлари, маърузалари ва нуткларида мазкур жараён билан боFлик ижобий хамда салбий томонлари буйича билдирган фикр мулохазалар ва муносабатларини бу муаммони тадкик ва тахлил килишимизда асос килиб олиб, мазкур масаланинг мохияти ва мазмунини бир мунча уз карашимиз оркали очиб беришга харакат киламиз.

Давлатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёев мазкур масалани куйидагича ёндошган "Кейинги йилларда Ер юзида кескин геосиёсий узгаришлар руй берди, халкаро микиёсда хавфсизлик ва баркарорлик тизими издан чикмокда. Глобаллашув жараёнининг тобора шиддатли тус олиши нафакат инсоният имкониятларини кенгайтирмокда, балки зиддиятларнинг кескинлашуви, ривожланган ва колок давлатлар уртасидаги тафовутнинг усишига олиб келмокда. Бунинг окибатида тинчлик ва баркарорликка рахна солаётган, мохияти ва куламига кура трансмиллий хусусиятга эга турли хатти-харакатлар содир этилмокда"[1] - билдиради. Бу фикрлардан хам куриш мумкинки, глобаллашув жуда катта имкониятлар билан бир каторда бир каторда дунёда тинчлик ва баркарорликка соя солаётган бир жараён сифатида хам талкин этилган. Шунингдек, Президентимиз Шавкат Мирзиёев "Глобаллашув жараёнлари инсоният учун бекиёс янги имкониятлар билан бирга кутилмаган муаммоларни хам келтириб чикармокда. Миллий узлик ва маънавий кадриятларга карши тахдид ва хатарлар тобора ортмокда. Факат узини уйлаш, мехнатга, оилага енгил караш, истеъмолчилик кайфияти турли йуллар билан одамлар, айникса, ёшлар онгига устамонлик билан сингдириляпти"[2], деган сузларини ёдга олиш оркали глобаллашув жараёнига узига хос бахо берди.

Маьлумки, Узбекистан Республикасининг Биринчи Президенти И.А.Каримов узининг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида бу масалага куйидагича тухталган: "Х,ар бир ижтимоий ходисанинг ижобий ва салбий томони булгани сингари, глобаллашув жараёни хам бундан мустасно эмас. Х,озирги пайтда унинг FOят уткир ва

April, 2022

316

кенг камровли таъсирини деярли барча сохаларда куриш, хис этиш мумкин. Айникса, давлатлар ва халклар уртасидаги интеграция ва хамкорлик алокаларининг кучайиши, хорижий инвестициялар, капитал ва товарлар, ишчи кучининг эркин харакати учун кулайликлар вужудга келиши, куплаб янги иш уринларининг яратилиши, замонавий коммуникация ва ахборот технологияларининг, илм-фан ютукларининг тезлик билан таркалиши, турли кадриятларнинг умуминсоний негизда уйгунлашуви, цивилизациялараро мулокотнинг янгича сифат касб этиши, экологик офатлар пайтида узаро ёрдам курсатиш имкониятларининг ортиши - табиийки, буларнинг барчасига глобаллашув туфайли эришилмокда"[3] - дея бу масаланинг ижобий томонларига эътибор каратиш билан бир каторда, унинг ута таъсирчан маънавий, мафкуравий тахдид сифатидаги жихатларини хам очиб беради ва "Глобаллашув жараёнининг яна бир узига хос жихати шундан иборатки, хозирги шароитда у мафкуравий таъсир утказишнинг нихоятда уткир куролига айланиб, хар хил сиёсий кучлар ва марказларнинг манфаатларига хизмат килаётганини соглом фикрлайдиган хар кандай одам, албатта, кузатиши мукаррар"[4] - деган фикрларни айтиб утган эдилар. Яна бир сиёсатшунос олим Ж.Ё.Мавлоновнинг глобаллашувга куйидагича таьриф берган, "Глобаллашув жахон тараккиётининг устувор йуналиши сифатида мамлакатлар ва халкларнинг умумий ва хамма учун бирдек макбул келажагини таъминлаш максадида конструктив хамкорликка айлантирилиши мумкин ва айланиши керак"[5] деб хисоблайди. Албатта мазкур жараён жамият хаётининг келажагига хам узининг таьсирини бевосита утказишини куришимиз мумкин.

Хуш, глобаллашув жараёнининг жамиятнинг моддий хаёти деган саволга жавоб берадиган булсак; моддий хаёт кишилик жамияти хаётининг мухим сохаларидан бири булиб, унинг асосини, ривожланиш манбаини ташкил килади. Унда инсонлар узларининг моддий ва маънавий ехтиёжларини кондириш максадида тирикчилик неъматларини ва воситаларини ишлаб чикариш, таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол, килишга каратилган фаолият курсатадилар ва узаро иктисодий муносабатларга алохида ургу берадилар. Шу нуктаи -назардан бугунги кунда мазкур масалага хукуматиз томонидан алохида эьтибор берилиши бежиз эмас. Тарихий нуктаи назардан тахлил киладиган булсак мамлакатимизнинг мустакилликни кулга киритганидан бошлаб то бугунги давргача жамиятнинг моддий хаётига жиддий эьтиборни куриш кийин эмас буни асослаш учун жуда куп мисоллар келтириш мумкин. 1991-2016 йилгача булган жамиятнинг моддий ва маьнавий хаёти йилдан-йилга факат ижобий томонга узгарганлигини кайд этиш лозим, бунда албатта амалдаги хукумат рахбарининг ташаббусини

April, 2022

317

алохида таькидлаш жоиз. 2016 йилдан бошлаб мустакиллик даврининг иккинчи даври бошланган булса Узбекистонда яшаётган фукароларга жуда катта имкониятлар ва эркинликларни амалдаги хукумат рахбари таьминлаб берди дейиш мумкин. Жамият моддий ва маьнавий хаётида ишлаб чикаришни, хусусий мулкчиликни, кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожланаётганлини курган инсон албатта амалдаги рахбарнинг олиб бораётган окилона туFри сиёсатига факат ижобий бахо беради. Жамиятнинг моддий хаёти яхшиланган булса яхшиланди лекин бошка биз каби ривожланаётган давлатлардан ортда колаётгани йук.

Хрзирги вактда жамиятнинг моддий хаёти билан бир каторда маьнавий хаётда хам ижобий салбий узгаришларни айтиш мумкин; глобаллашув жараёнининг чукурлашиб бориши натижасида инсон учун хавфли булган турли хил ноанъанавий тахдидлар юзага келмокда. Булардан энг хавфлилари инсонларнинг рухиятига таъсир утказиш оркали миллатларнинг кадриятлари ва турмуш тарзини издан чикаришга каратилган ахлок-одоб, оила ва жамият хаётида жиддий таъсир курсатадиган маънавий тахдидлар хисобланади.

Бугунги кунда "Маънавий тахдид" тушунчаси кенг ишлатилмокда. Бу масалада тадкикотчилар томонидан хам турлича фикрлар билдирилган.

Жумладан, профессор Пахруддинов Ш.И томонидан куйидаги фикрлар билдирилган: Тахдид" деганда инсон хаётий фаолияти, умуман, яшашини чигаллаштирувчи хамда аник тарихий давр давомида аник максад учун йуналтирилган ижтимоий структурани, туFрироFи, давлатнинг сиёсий асосини заифлаштирувчи, колаверса, емиришга каратилган махаллий, худудий, минтакавий ва нихоят, умумсайёравий салбий омилларнинг "кириб келиши" туфайли юз берувчи макон ва замонда муайян салбий сиёсий ижтимоий ва тарихий вазиятни тушуниш лозим[6]. Шу маънода маънавий тахдидлар шахсни аклий ва ахлокий жихатдан бузишга каратилган максадли хуружлар хисобланади.

Маънавий тахдидлар бир неча куринишдан иборат булиб, биринчи куриниш мафкуравий хуружларни уз ичига камраб олади. Бунда асосий эътибор шахс фикрини бузиш, шахс дунёкарашини айнитиш ва шахс позициясини узгартиришга каратилади. НотуFри фикрлаш, мутаассибона дунёкараш ва зарарли хаётий позиция шахснинг мафкуравий носоFломлигини англатади ва жамият хаётига узининг жуда катта таьсирини курсатади.

Маънавий тахдиднинг иккинчи тури FOявий тахдиддир. Бу хуруж хам уч маънога эга булиб, бунда асосий эътибор шахс хулк-атворини айнитиш, шахс ахлокий муносабатларини издан чикариш ва шахс муомаласини бузишга каратилади. Зарарли хулк-атвор,

April, 2022

318

носоFлом ахлокий муносабат ва купол муомала шахснинг хулки заифлигидан далолат беради.

Маънавий тахдиднинг учинчи куриниши информацион хужумдир. Бунда асосий эътибор шахсга нотуFри маълумот бериш, шахс билимини примитлаштириш ва шахс фаолиятини заифлаштиришга каратилади. НотуFри маълумотга эга булиш, саёз билимлилик ва самарасиз фаолият шахснинг маданий оксоклигидан далолатдир. Бир суз билан айтганда, маънавий тахдидлар жамият кишиларини жохил кимсаларга айлантирувчи маънавий ва ахлокий тубанлик иллатларидир.

Халкимиз маънавиятини асраш ва уни юксалтириш, айникса, ёш авлодни турли зарарли FOя ва мафкуралар таъсиридан, бир суз билан айтганда, маънавий тахдидлардан химоялаш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири хисобланади. Илмий лексиконимизда нисбатан янги кириб келган "Маънавий тахдид" тушунчасига турлича ёндошувлар мавжуд. Фалсафа фанлари доктори Г.Туленованинг «Узбекистонда маънавий хавфсизликни таъминлаш муаммолари"[7] маколасида мафкуравий тахдидлар, жумладан терроризм, акидапарастлик ва диний экстремизм маънавий тахдид сифатида каралган.

Демак, глобаллашув жараёнининг жамият тараккиётига, миллат ва элатлар уртасидаги муносабатларнинг интеграциялашувига хизмат килувчи узига хос ижобий томонлари билан бирга салбий томонлари борки, айнан мана шу салбий жихатларининг таъсир доираси ахборот алмашинуви яъни уни кабул килиш ва узатиш ута тезкорлашиб кетган хозирги бир даврда жуда кучайиб кетмокда. Айникса, бу жараён ёшлар хаётида, уларнинг турмуш тарзида узининг яккол ифодасини топиб бормокда.

Шунингдек, ёшларимизни юкоридаги жараёнлар таъсиридан саклаш, уларни миллий маънавий меросимиз ва азалий кадриятларга содиклик рухида тарбия топтириш, таълим- тарбия жараёнида бу жараёнларга карши ута таъсирчан метод ва воситалардан фойдаланишни ташкил килиш хозирги кунимизнинг ута мухим вазифа ва кечиктириб булмас масаларидан бир булиб колмокда десак адашмаган буламиз.

Хулоса килиб айтганда, халкимизнинг моддий ва маънавиятини асраш ва уни юксалтириш, айникса, ёш авлодни глобаллашув жараёнида турли зарарли FOя ва мафкуралар таъсиридан, бир суз билан айтганда, моддий ва маънавий тахдидлардан химоялаш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири хисобланади.

April, 2022

319

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-315-320

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. "Ислом хамкорлик ташкилоти Ташки ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимидаги нутки".Т. 18.10.2016 йил

2. Мирзиёев Ш.М: "Жамият хаётининг танаси иктисодиёт булса, унинг жони ва рухи маънавиятдир" номли маьрузаси.Т.19.01.2021 йил

3. Каримов И.А. Юксак маънавият енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. Б.111-112.

4. Уша манба Б.113.

5. Мавлонов Ж.Ё. "Гражданское обшество: от концепта к концепциям и парадигмам (социаьно -философский анализ). Монография. Тошкент. Истиклол нури 2014 йил

6. Пахрутдинов Ш. «Тахдид» тушунчаси: назария ва амалиёт. Т.: Абу Али ибн Сино номидаги тиббиёт нашриёти, 1998. 7-8 б

7. Туленова.Г «Узбекистонда маънавий хавфсизликни таъминлаш муаммолари // Хукук. Т.: 1999, № 5. 31-36 б.

8. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

9. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

10. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

11. Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna, Kadirova Dilbar Salihovna, Agzamova Nilyufar, Tulaev Avaz Ilhamovich Shuhratovna, Rajabov Shukhrat Sheraliyevich, Alimov Sardor.Formation of Cyber Space, Protecting Youth From the Danger of Cyber Extremism. (2019) International Journal of Recent Technology and Engineering. (2 S4), 612-616

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.