Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ШАPОИТИДА ХАЛҚАРО ТУРИЗМ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАPОИТИДА ХАЛҚАРО ТУРИЗМ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
126
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИЖТИМОИЙ-ИқТИСОДИЙ ЎЗГАРИШЛАР / ХАЛқАРО ТУРИЗМ БОЗОРИ / ДУНЁ МАМЛАКАТЛАРИ / МИЛЛИЙ ИқТИСОДИЁТ / ДУНЁ МИНТАқАЛАРИ / ЖАҲОН ҲУДУДЛАРИ / ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ / ХОРИЖЛИК ТУРИСТЛАР / ТУРИЗМ ИМКОНИЯТИ / БИЛИМЛАРГА АСОСЛАНГАН ИқТИСОДИЁТ / БАРқАРОР РИВОЖЛАНИШ

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Иватов И.

Мақолада ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар шароитида халқаро туризм бозорининг шаклланиши ва ривожланишининг умумий масалалари кўрилган. Халқаро туризм бозорининг асосий шартлари ва салоҳияти умумлаштирилган ва гуруҳлаштирилган, унинг функциялари тизимлаштирилиб, эволюцион ривожланиш омиллари таснифланган, шунингдек, жаҳон иқтисодиёти ва уни ташкил этувчи миллий иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши учун платформани шакллантиришда халқаро туризм бозорининг роли кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL IN THE CONDITIONS OF GLOBALISM TOURISM MARKET DEVELOPMENT

The article discusses the general issues of the formation and development of the international tourism market in the context of socio-economic transformations. In the course of the presentation of the work, the main conditions and potentials of the international tourism market are summarized and structured, its functions are systematized, the factors of its evolutionary development are classified, as well as the role of the international tourism market in the formation of a platform for sustainable development of the world economy and its constituent national economies.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ШАPОИТИДА ХАЛҚАРО ТУРИЗМ БОЗОРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Иватов И., и.ф.д. профессор

ТДИУ "Ицтисодиёт" кафедраси профессори

ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ХАЛЦАРО ТУРИЗМ БОЗОРИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация: Мацолада ижтимоий-ицтисодий узгаришлар шароитида халцаро туризм бозорининг шаклланиши ва ривожланишининг умумий масалалари курилган. Халцаро туризм бозорининг асосий шартлари ва салоуияти умумлаштирилган ва гуруулаштирилган, унинг функциялари тизимлаштирилиб, эволюцион ривожланиш омиллари таснифланган, шунингдек, жауон ицтисодиёти ва уни ташкил этувчи миллий ицтисодиётнинг барцарор ривожланиши учун платформани шакллантиришда халцаро туризм бозорининг роли курсатиб берилган..

Калитли сузлар: ижтимоий-ицтисодий узгаришлар, халцаро туризм бозори, дунё мамлакатлари, миллий ицтисодиёт, дунё минтацалари, жауон уудудлари, глобаллашув жараёнлари, хорижлик туристлар, туризм имконияти, билимларга асосланган ицтисодиёт, барцарор ривожланиш.

Ivatov I.doctor of economics, professor

professor

department "Economics" TSEU

INTERNATIONAL IN THE CONDITIONS OF GLOBALISM TOURISM MARKET DEVELOPMENT

Abstract: The article discusses the general issues of the formation and development of the international tourism market in the context of socioeconomic transformations. In the course of the presentation of the work, the main conditions and potentials of the international tourism market are summarized and structured, its functions are systematized, the factors of its evolutionary development are classified, as well as the role of the international tourism market in the formation of a platform for sustainable development of the world economy and its constituent national economies.

Key words: socio-economic changes, international tourism market, world countries, national economy, world regions, world regions, globalization processes, foreign tourists, tourism opportunities, knowledge-based economy, sustainable development.

Ижтимоий-ицтисодий ривожланиш жараёнларини 21 аср бошларидаги холати, дунё мамлакатлари ва жахон худудларининг бир -

бири билан узаро боFликлиги кучайган, фан-техника ривожи таъсирида умумпланета микёсидаги янги муаммоларни юзага келиши ва кескинлашуви ортган шароитда, глобаллашув жараёнларини янада шиддатли равишдаги тезлашиши билан тавсифланади. Интенсивлаштириш жараёнлари ривожланишининг бу боскичдаги энг ахамиятли хусусиятларидан бири, ишлаб чикаришнинг турли омилларини давлатлараро аралашиб кетиши ва молиявий капиталларни чегара билмас даражадаги харакатидан иборатдир. Бунинг натижасида глобализация барча иктисодий муносабатларни камраб олувчи жараён сифатида намоён булиб, унинг барча элементлари бир-бири билан янада мослашган холда ривожланишга сабабчи булмокда.

Жадвалдан курниб турганидек, дунё минтакалари буйича халкаро туристларнинг келиши 1990 йилдаги 435 млн. кишидан 2018 йилга келиб, 1млрд 400 млн кишига етган. Бу ерда етакчилик Европа минтакасига тегишли булиб, туристларнинг келишдаги усиш суръати юкори даражани ташкил этар экан. Халкаро туризмни ривожланишда узига жалб килувчи, дам олиш, завкланиш учун хизмат киладиган туристик объктларнинг хам мавжудлиги мухим ахамиятга эга. Масалан Европада мавзули парклар мавжуд булиб, куплаб туристларни ташриф буюришига сабабчи булмокда. Мана шундай масканлардан бири Узбекистон пойтахти Тошкентда хам булиб, Диснейленд ва Аквапарк фаолияти билан боFликдир. Улар 1997 йилдан бошлаб фаолият курсата бошлади ва нафакат Узбекистонда, балки Марказий Осиёда энг кузга куринган парк хисобланади. Унинг менежменти ва рекламаси билан яхши шуFулланилса, хорижлик туристларни куплаб жалб этиш мумкин. Буни амалга ошириш учун паркнинг техник имкониятларини янада кенгайтириш ва объектлар сонини купайтириш, кушимча инвестицияларни жалб килиш лозим. Чет эл мамлакатлари тажрибаси бу йулни энг самарали ва ютукли эканлигидан далолат беради. Бунинг учун хорижий туристларни туристик махсулотларга булган талабини урганиш максадга мувофикдир.

1-жадвал

1990-2018 йилларда дунё минтакалари буйича халкаро

туристларнинг келиши (млн.киши)29

Курсаткичлар 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2016 2017 2018

Дунё 435 527 674 809 951 1,189 1,235 1,323 1,400

Европа 261,5 304,5 386,6 453,2 489,4 607,7 619,7 671 713

Осиё 55,9 82,1 110,4 154 205,5 279,2 302,9 324 343

Америка 92,8 108,9 128,2 133,3 150,2 192,6 200,9 208,7 217

Африка 14,8 18,7 26,2 34,8 50,4 53,5 58,2 62 67

Якин Шарк 9,6 12,7 22,4 33,7 54,7 53,3 53,6 58,1 64

' Составлено автором на основе статистических данных барометра ЮНВТ0,2019 год

Глобаллашув шароитида Узбекистонда туризмни ривожлантириш чора-тадбирлари хукумат томонидан белгиланган ва жуда куп давлатлар билан ицтисодий алоцалар, турли битимлар, келишувлар амалга оширилган ва оширилмоцда. Шу билан бир вацтда халцаро туризмда амалга оширилиши мухим булган ишларни цуйидагилардан иборат деб биламиз.

1.Халцаро туризмда маркетинг фолиятидан кенг фойдаланиш ва халцаро бозорларни эгаллаш учун интилиш;

2.Узбекистоннинг туризм имкониятини бевосита чет элларнинг узида ахборот агентликлари орцали тарцатиш ва оммалаштириш учун харакат цилиш;

3. Туризм сохасида ишлайдиган мутахассисларни тайёрлаш, уцитиш, улар учун барча имкониятларни яратиб туристларга сифатли хизмат курсатишни йулга цуйиш;

4. Халцаро туризм ярмаркаларида сурункали тарзда иштирок этиш;

5. Узбекистоннинг халцаро туризм бозорида амалга ошириш учун керакли булган фаолият турлари ва сифати буйича буклетлар, проспектлар ва хакозаларни тарцатиш;

6. Халцаро туризмда биргаликда фаолият юрита оладиган цушма корхоналар, компаниялар ва хакозаларни тузиш ва уларни фаолиятини кенг йулга цуйиш.

7. Турли кичик шаклга эга булган туристлик комплексларда рацобат муносабатларини янада кучайтириш ва бошца тадбирлар мухим ахамиятга эгадир.

Узбекистон Республикаси хам бошца хамдустлик мамлакатлари цатори халцаро туризмни ривожлантириш чора-тадбирларини куриб, узининг миллий моделига асосанган туризмни шакллантириш учун харакат цилмоцда. Бу модел ички имкониятларга, узбек халцининг менталитетига ва жахон стандартларига мос келадиган талабларни хисобга олган холда амалга оширилиши лозимлиги таъкидланмоцда. Яна шу нарсани хисобга олиш лозимки, инсонларни туризмга ундайдиган холатлар нималардан иборат ? Нима учун улар айрим холларда асаб тарангликларига дучор булиб, уз пуллари ва куч-Fайратларини сарфлаб туристик сафарга отланадилар? К,аерга бориш, нима мацсадда боришни танлаш хозирги шароитда жуда хам бехисоб булиб, улардан саноцли йуналишларнигина у ёки бу шахс аницлаши мумкин. Шу билан бир вацтда халцаро мицёсда цаул цилинган йуналишлар буйича туризмни ривожлантириш хам мухим масалалардан хисобланади.

Таъкидлаш жоизки, глобаллашув шароитида туризм тармоFини бошцаришнинг илмий-назарий асослари, унга таьсир этувчи омиллари мега трендлар хамда билимларга асосланган ицтисодиётнинг шаклланиш жараёнида узгариб бормоцда. Жумладан, миллий ицтисодиётимизнинг хар бир корхонаси ички ва ташци рацобат шароитида фаолият олиб боради.

Жахонда юз бераётган инновациялар таьсирида ишлаб чикаришда янги билимларга асосланган инновацион технологияларни жорий этиш зарурати ортиб бормокда. Уз навбатида ишлаб чикаришдаги инновациялар харидорларнинг хатти харакатини олдиндан башорат килиб булмайдиган даражада узгаришига сабаб булмокда. Айникса, бундай узгаришлар туризм тармоFига ва унинг корхоналарига хосдир. Жумладан, туризмда оммавий туризмдан индивидуал туризмга утиш зарурати туFилмокда. Бундай шароитда глобал тенденцияларнинг туризм корхоналарини бошкаришга таьсирини комплекс урганиш, туризм корхоналари фаолиятини микдор ва сифат жихатидан тизимли тахлил этиш, бу жараёнда интернет тизимидан, АКТ ва иктисодий математик усуллардан кенг фойдаланиш зарурати туFилмокда.

Тадкикотлар шундан далолат берадики, замонавий туризм тармоFи ва мажмуасининг мазмун мохияти, ривожланиш мезонлари тубдан узгариб бормокда. Демак, туризм тармоFи ёки унинг корхонасини бошкариш услублари, маркетинг стратегиялари ва ривожланиш парадигмалари хам глобаллашув таьсирида такомиллаштиришни талаб этади. Пировард натижада туризм тармоFини бошкаришда стратегик карорларни кабул килишда жахон молиявий иктисодий инкироз таъсирини инобатга олишни, ракобат мухитининг чигаллашганини, ишлаб чикаришни модернизациялаш заруратини хисобга олмок даркор. Бундай шароитда туризм тармоFи корхоналарини бошкаришда маркетинг стратегияларини шакллантиришнинг илмий ёндашувларини янада такомиллаштиришни талаб этади.

Изланишлар натижаси шуни курсатмокдаки, халкаро туризм бозорини ривожлантиришда мехмонхона комплекслари билан биргаликда, мехмонхона хисобланмаган, аммо унинг функциясини бажарадиган объектлардан хам кенг фойдаланиш максадга мувофикдир. Мехмонхоналарда жойлашиш ягона тунаш жойи эмас. Кемпинглар, пансионатлар, ётокхоналар, шунингдек куплаган хусусий квартираларда, хонадонларда хам туристлар учун тунаш жойини ташкил килиш имконияти бор. Узбекистонда хусусий мехмонхоналар сонини купайтириш хам шу куннинг мухим талабларидан биридир. Унинг хиссаси Узбекистондаги жами мехмонхоналарнинг 5 фоизини ташкил этади халос. Жахон тажрибаси шуни курсатадики, туристларни жойлаштиришда 25 фоиздан купрок туристик фондлар хиссаси айнан хусусий мехмонхоналарга туFри келар экан. Туристларни жойлаштиришда, одатда бундай объектлар жуда кулай ва содда булиб уларни самарадорлиги юкоридир. Кемпинглар шахсий хонадонлар, дам олиш уйлари, ёшлар уйи, туристик масканлари, оилавий клублар ва хакозалар туристлар учун жуда кулай булган масканлардир. Туризмда буларнинг ичида кенг таркалгани ва арзони кемпинглардир. Лекин Узбекистон шароитида кемпингларни ривожланиши учун кенг имкониятлар шарт-шароитлар мавжуд булсада,

аммо уларни цуриш, фойдаланиш ишига катта ахамият берилмаяпти. Вахоланки халцаро туризм йуналиши буйича ташриф буюрадиган туристларнинг кемпинг каби масканлардан фойдаланиши улар учун жуда цулайлик туFдиради. Айницса хозирги бозор ицтисодиёти шароитида мавжуд булган ицтисодий цийинчиликлар даврида ички туристларимиз учун бундай масканлардан фойдаланиш арзон ва цулайдир. Бундай масканларда одатда одамлар гавжум, фацат халцаро туристлар эмас, балки Узбекистон фуцаролари булган туристларни хам тез-тез ташриф буюрадиган жойларида цурилиши ва фойдаланишини мацсадга мувофиц деб хисобланади. Масалан, ФаpFона водийсининг "Шохимардон" деган цадамжо жойлари шулар жумласига киради. Ёз ойларида бу маскан купчилик учун оромбахш жой хисобланади ва бу ерга куплаб дам олувчи, саргузашт цилувчи, табиат манзараси булган тоF, дарё, куллар ва хакозалардан завцланиш мацсадида туристлар куплаб ташриф буюришади. Аммо бу ерда замонавий арзон кемпингларни йуцлиги хориждан ташриф буюрадиганлар учун йул берк эканлигидан далолат беради. Вахоланки бу ерда хар йили ва хатто циш ойларида хам валюта ишлаш имконияти мавжуд булиб, бу масалага чуцур ёндашмаслик, ва бу сохада тадбиркорлик масалаларига бепарволик натижасида катта имкониятлар бой берилмоцда. Бу ерда асосан ички туристлар ташриф буюришади. Улар учун хам бу ерда куп холларда етарли сервис курсатилмаяпти.

Туризм бозорини урганишда у ёки бу халцнинг урф-одати, самимийлиги, турмуш тарзи, мехмондустлиги ва яна бошца куплаб омиллар хам мухим роль уйнайди. Узбекистон диёрига бир марта келган туристлар, цандай йуналиш буйича булмасин, узбек халци учун муцаддас хисобланган мехмондустлиги туфайли яна бир бор бу диёрга ташриф буюришни орзу цилар экан. Олиб борилган социологик кузатишлардан маълум булдики, аксарият туристлар Узбекистонга яна келиш истагингиз борми? деган саволга "Мен албатта яна келаман, бу ернинг одамларидаги мехмондустлик, самимият, одамларга диццат-эътибор мени лол цолдирди", деб жавоб берилган. Яна цушимча цилиб, Узбекистонда хам курадиган, биладиган, тахсинлар айтадиган жойлар куп экан деб фикр билдиришган. Шу билан бир вацтда сервис талаб даражасида эмаслиги цайд цилинган. Бу шу нарсада намоён буладики, халцаро туризм йуналишидаги шахарларнинг катта мехмонхоналаридаги айрим ходимларнинг цуполлиги, уз хизмат вазифаларини суиистеъмол цилишлари ва нихоят сафардан кунгли тулмаганлигини хам цайд цилишган. Бундай холат албатта туристлар оцимини нафацат халцаро йуналишда, балки ички йуналишда хам кескин камайишига сабаб булаяпти.

Узбекистон Евроосиёнинг йуллари чоррахасида жойлашган булиб, Осиёга, Европага чициш учун цулай имкониятларга эгадир. Бу холат келажакда республика ташки ицтисодий фаолиятини куплаб давлатлар билан амалга ошириш имкониятларини туFдиради ва технологияларни,

сармояларни, маданий бойликларни давлатлараро узаро алмаштириш имконини беради.

Узбекистонда туризм индустрияси ва инфраструктураси, шу жумладан, туристик хизмат сохаси умуммамлакат микёсида олиб борилган хусусийлаштириш хамда бозор иктисодиёти тизимига утиш жараёни талабларига мос холда кайта ислох килинди. Аммо бу сохада хануз катор муаммолар, хатто унинг ривожига FOв булиб турган "тусиклар" хам мавжуд. Мамлакатимиз туризм тизими тараккиётининг жадал ривожланишига салбий таъсир курсатиб турган омиллардан бири туристик хизматлар бозорининг талаб даражасида эмаслигидир. Бу эса, уз навбатида, туризм индустрия-сининг катта туристик ресурсларга эга булган худудларда сохани ривожлантириш имкониятини чегаралаб куяди.

Узбекистонда амалга оширилган иктисодий ислохотлар нафакат туризм сохаси ривожланишининг жадаллашишига, балки мамлакатимизнинг жахон хамжамиятида алохида урин тутганлиги сабабли, олдин имкони булмаган янги туристик хизмат турларининг яратилишига олиб келмокда. Умуман олганда, Узбекистондаги туризм индустриясини хали хам шаклланиш жараёнини бошидан кечираётган индустрия - т&п! тёшйу, деб хисоблаш мумкин. Бу холат туризм хизмат бозори ривожланиши ва бошкариш стратегиясига хар томонлама режалаштирилган хамда чет эллик ва махаллий турмахсулот етказиб берувчиларнинг кизикишлари балансига амал киладиган ёндашувни талаб этади. Бир томондан, узбекистонлик тадбиркорлар кизикишларининг химоясини таъминлаш, иккинчи томондан эса, туризм бозорида чет эллик тадбиркорлар иштирокида ракобатли мухит яратиш керак. Буларнинг барчаси, сузсиз, бозорда узбекистонликларнинг фаолиятини раFбатлантиришга олиб келади. Иктисодиёт инфратузилмаси-нинг асосини ташкил этган транспорт, телекоммуникация, молиявий хизматлар ривожланишининг давом этиши туризм хизмат бозори ривожланиши учун хам катта ахамиятга эга. Шуни хам айтиб утишимиз лозимки, туризм сохаси катта маблаF сарфланишини талаб этмайдиган, ижтимоий баркарорлик омили сифатида хизмат киладиган ва худудда янги ишчи уринларнинг яратилишини таъминлайдиган хизмат секторларидан биридир.

Халкаро туризм бозорини ривожланиши карвон йулларини кайта тиклаш масалалари билан хам бевосита боFликдир. Чунки Узбекистон авваллари ва хозир хам бу кадимий йулларнинг марказида турибди ва уларни тиклаш буйича утказиладиган тадбирларда унинг иштироки жуда хам зарурдир. Айникса, бу жараён йул тизимини кандай даражада ривожланганлиги билан боFликдир. Шуни хисобга олиб, республикада йул тармокларини курилишига катта эътибор берилмокда.

Шу билан бир вацтда Узбекистонни жахон бозорига чициши учун янги йул тармоцлари цурилмоцда ва цайта таъмирланмоцда. Масалан, «Андижон - Тошкент - Нукус - Куетирот», «Тошкент - Андижон - Ош -K,ашFар» тез юрар магистраллари лойихаси Буюк Ипак йулини тиклаш дастурининг асосини ташкил этиб, Европани Хитой Халц Республикаси ва барча Жанубий-Шарций Осиё мамлакатлари билан боFлайди. Бу йуллардан фойдаланиш натижасида автомобиль транспорти орцали халцаро туризмнинг ривожланиши, савдо-сотицни мамлакатлараро йулга цуйилиши таъминланиб, худудлар ицтисодиётини кутариш ва ахоли турмуш фаровонлигини яхшилаш учун катта имкониятлар яратилади.

Бутун жахон туристик ташкилотининг башоратига кура 2025 йилгача туризмнинг уртача йиллик усиш суръати Европада - 4,1%, Яцин Шарцда 7,8%, Жанубий Осиёда 7,5%, Шарций Осиёда - Тинч Океани худудларида -8,2% булиши керак. Бу рацам Узбекистон учун 15% цилиб аницланган ва Осиё цитъасига цараганда 2 баробар юцори цилиб белгиланган. Бунинг асосий сабабларидан бири Узбекистон Марказий Осиё мамлакатлари ичида худудий жойлашиши, транспорт цатновини жуда куплаб давлатлар учун мавжудлиги ва нихоят Узбекистонга айнан фацат туризм мацсадида келувчилар сонининг ортиб боришини назарда тутган холда амалга оширилишидан иборатдир.

Истицболли ривожланиш масалалари хацида тухталиб, шуни таъкидлаш лозимки, унинг хаммабоп ягона усули йуцлигини таъкидлаймиз. Халцаро туризмнинг ривожланиш истицболини аницлашда статистик истицболни белгилаш усулларидан фойдаланган холда туристик мацсадларда Узбекистонга халцаро йуналишда ташриф буюрган туристлар сонини 2015-2020 йиллардаги усиш суръатини хисобга олиб 2021 йилда бу ерга ташриф буюрадиган туристлар сони 6 млн. дан купроц, шу жумладан узоц хориждан келадиганлар сони 2 млн. кишидан купроц булиши хисоблаб чицилди. Х,ар бир турист учун сарфланадиган харажатлар асосида валюта тушумларининг хам тахминий хисоб-китобини цилиш мумкин.

Узбекистонда халцаро туризм бозорини ривожлантириш шарт-шароитлари ва имкониятлари хацида тухталиб, шуни таъкидлашимиз керакки, Буюк Ипак йулининг марказида жойлашган республикамиз цуйидаги холатлар туризм учун энг цулайдир:

жуда хам куп тарихий обидаларнинг мавжудлиги ва тарих Fилдирагининг ранг-баранглиги;

Узбекистонда хали оммавий туризмни йуцлиги;

ахолининг менталитети, мехмондустлиги, бошцалар учун хар доим яхши самимиятда булиши;

табиий-мухитнинг софлиги, tof, сув, урмон, гул ва бошца фауналарни мавжудлиги;

спорт, дам олиш, соFликни тиклаш каби жараёнлар билан шуFулланиш имкониятларини мавжудлиги;

йул инфратузилмасини яхшиланиб бораётганлиги ва транспорт алокаларини урнатишни кулайлиги.

Халкаро туризм маркетинги жараёни мамлакатга имкони борича куп хорижлик туристларни жалб килишга каратилган булиши керак. Айникса, харажат борасида туризм учун куп сарфлайдиган туристларни мамлакатга жалб килиш мухимдир. Бизга маълумки, жахон бозорида Япониядан ташриф буюрадиган туристларга эга булиш учун узига хос ракобат мавжуд булиб, куп давлатлар айнан уларни уз юртларига ташриф буюришини исташади. Чунки япониядан ташриф буюрган турист узининг сафари чоFида амалга оширган харажатлари билан биринчи уринда туради. Агар Япониялик турист Европага келса, у бошка туристларга караганда 2-3 марта куп пул сарфлайди. Айрим мамлакатларда ундан хам куп микдорда пул сарфлашади. Шунинг учун хам Узбекистонга япониялик туристларни купрок жалб килиш масаласига эътиборни каратишимиз лозим.

Узбекистон диёрида хорижликларни узига жалб киладиган ерлардан бири, бу ФарFOна водийси булиб, унинг Наманган, ФарFOна, Андижон, Кукон шахарлари ЮНЕСКО томонидан Жахон меъроси умуминсоний кадриятлар руйхатига киритилгандир. Бу ердаги маданий ва тарихий ёдгорликларнинг бебахолигини ва умуминсоний мулкни томоша килишга куплар хавас килишади.

Узбекистоннинг ФарFOна водийсини узига жалб килувчи жихатлари шундаки: биринчидан, унинг 30 фоиздан ортик худудида tof-урмон, текислик, бохаво жойларнинг борлиги туфайли дам олиш, сайр килиш мумкин; иккинчидан, унинг худудида 1000 мингдан ортик меъморчилик ва археологик объектлар булиб, уларнинг 400 га якини давлат томонидан курикланади; учинчидан, куплаб санъат объектлари ва музейлари мавжуд булиб, туристларнинг фойдаланиши учун хам доим имконият етарличадир. Шунингдек, турмаршрутларни Андижон, Наманган, ФарFOна, Кукон, умуман ФарFOна водийси шахарлари хисобига хам купайтириш имкониятлари мавжуддир. Айникса, МарFилон шахри буйича «Атлас ва ипак шахри» йуналиши туристлар учун бебахо турмаршрут хисобланиши мумкин. Бу эса халкаро туризмни ривожлантириш натижасида, туризм тизимининг молиявий курсаткичларини яхшиланиш имкониятларини беради.

Умуман туризмни ривожлантириш йуллари жуда хам турли-тумандир. Уларнинг кайси биридан фойдаланиш инсонларнинг узига боFлик. Узбекистон ахолиси учун, бозор иктисодиёти шароитида купрок савдо сайёхлиги ахамиятли булиб колди. Албатта бундай сайёхликда импорт сайёхлигига караганда экспорт сайёхлиги устун туради. Бу эса маълум даражада Узбекитонни иктисодий салохиятига салбий таъсир курсатади. Шунинг учун хам, хозирги куннинг асосий максади, талаби -

республикамизга четдан келувчилар учун хизмат даражасини кучайтириш зарурлигидир. Шу тадбир орцали мамлакатимиз хазинасини валюта билан купроц таъминлаш имконияти туFилади.

Республикамиз туризм индустриясининг охирги йиллардаги ривожланиш тахлили шуни курсатмоцдаки, Узбекистоннинг бой табиий ва маданий мероси хамда миллий салохиятидан тула фойдаланган холда, унинг барцарор ривожланишини таьминлаш, тармоц корхоналарининг рацобатбардошлигини ошириш имкониятлари мавжуд. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда республикамизнинг ялпи ички махсулотида туризм индустриясининг улуши жуда фоизни ташкил этади.

Узбекистон ицтисодиёти глобаллашув шароитида купгина ишлаб чицариш структураларига хос булган таъсирлар доирасида ривожланиб бормоцда. Ицтисодий ислохотларнинг биринчи босцичида макроицтисодий таъсирларнинг структураларидаги кескин узгаришлари туфайли тармоц тузилмаларининг деформацияси руй берди. Бу вазиятда бозор талаби ва миллий ишлаб чицаришнинг цотиб цолган нисбати уртасидаги царама-царшиликни йуцотишни мацсад цилиб цуйган цайта таркибий ишлар мухим ахамиятга эга булди. Ижтимоий мацсадга йуналтирилган бозор ицтисодиётига утишнинг талабларидан бири ицтисодий муносабатларнинг мухим ижтимоий объекти булган ноишлаб чицариш тармоцларининг ривожланишидир. Шу боисдан мамлакат ицтисодиётида салмоцли уринга эга булган ва Узбекистонда мезоишлаб чицариш жараёнининг табиий режимини тикланиши учун хизматлар сохасини ривожлантириш орцали хужалик фаолиятини диверсификация цилиш мухим ахамият касб этади.

Узбекистон Республикаси ицтисодиётида туризм сохаси хам бошца ишлаб чицариш сохалари каби ихтисослашган хужаликлар цаторига кириб, мамлакатни ицтисодий ривожлантириш воситаси сифатида мухим ахамият касб этади. Ицтисодиётнинг реструктуризацияси бозорни урганиш натижаларига асосланган маркетинг стратегияларини ишлаб чицариш билан бир цаторда олиб борилишини хисобга оладиган булсак, туристик хизматлар, айницса, уларнинг бозор тармоFидаги сохаси булмиш стратегик маркетингни уз ичига олган бошцарувнинг прогрессив усулларига катта эхтиёж сезмоцда.

Х,озирги ицтисодиёт хужалик фаолиятининг амалда барча сохаларида интенсив тарзда ривож топаётган инновацион жараёнларнинг фаол таъсирида шаклланиб бормоцда. Туристик бизнес хам бундан истисно эмас. Шунинг учун туристик хизматларнинг жахон бозоридаги рацобатчилик фацат мамлакатимиздаги компанияларнинг хужалик фаолияти амалиётига купчилик холларда йирик инвестиция харажатлари билан боFлиц буладиган инновацияларни доимий тарзда жорий этган холда таъминланиши мумкин. Бунда инновацион фаолият бир тизимли асосда юритилиши, туристик компанияларни ривожлантиришнинг стратегик режаларидан зарурий таркибий цисм сифатида урин олиши лозим. Бироц

тадкикотларнинг курсатишича, Узбекистондаги туристик бизнес компаниялари шу пайтгача хам куп жихатдан тактик максадларни йуналиш килиб олишади, стратегик менежментнинг хозирги имкониятларидан фойдаланишмайди, инновацион хизматларни ишлаб чикариш ва жорий этшга лозим даражада эътибор беришмайди.

Милий туристик корхоналардаги менежмент сифатини жиддий яхшилаш талаб килинади. Истеъмолчиларнинг уларга курсатилаётган хизматлар сифатига нисбатан такдим этиётган рекламацияларнинг юкори даражада эканлиги шунинг окибати булмокда. Бирок глобаллаштириш даврида туристик бизнесни бошкариш сохасидаги инновацион стратегияни ишлаб чикариш муаммоси республикадаги ва жахондаги хозирги иктисодий шарт-шароитларни хисобга олиб, янада тадкик килишни такозо этади.

Бизнинг фикримизча, туризм хизматлар бозорида турмахсулотларни самарали амалга ошириш учун биринчи навбатда унинг имиджи катта ахамиятга эга. Турмахсулот имиджига таъсир килувчи омиллар эса куйидагилар булиши мумкин: мураккаб экологик шароитлар, сиёсий вазиятлар, ахоли уртасидаги тили, дини, миллати буйича зиддиятлар, паст даражадаги хизмат турлари, кизик булмаган меъморий курилишлар ва бошкалар. Юкоридаги фикрларни умумийлаштириб биз бу омилларни иктисодий, сиёсий, ижтимоий-маданий, маиший ва инфратузилмавий омиллар даражасида куришимиз мумкин (2-жадвал).

2-жадвал

Турмахсулот имиджига таъсир этувчи омиллар_

Сиёсий Мамлакатдаги сиёсий вазият. Криминал ходисалар. Давлат органлари томонидан урнатилган назорат.

Маиший Турбазалар ва шу каби жойларда тозалик ва санитария-гигиенани юкорилиги. Турмарказлардаги туристлар сони. Табиат, атроф-мухит ва шахар ландшафтининг узига жалб килиш хусусияти.

Иктисодий Курсатиладиган хизматларнинг сифати ва нархларнинг узаро мослиги.

Ижтимоий-маданий Махаллий жамиятнинг узига хос хусусияти ва маданияти. Миллий санъат, хунармандчилик ва урф-одатларнинг узига хослиги. Махаллий ахолининг ахиллиги.

Инфратузилмавий Коммунал хизматларнинг халкаро стандартларга мувофиклиги. Транспорт хизматларини стандартларга мувофиклиги. Бошк;а турдаги объектлар ва хизматларнинг халкаро стандартларга мувофиклиги.

Манба: Муалллиф тадкикотлари буйича тузилган

Шулардан келиб чициб айтиш жоизки, туризм индустриясида энг катта уз таъсирини утказувчи омил - бу унинг мавсумийлигидир. Демак, мавсум булмаган вацтда туризм талабларининг оцимларини тебранишини турFун холатда сацлаб цолиш учун цуйидагиларга асосий эътиборни царатишимиз лозим:

ёшларбоп тадбирлар, рок-концертлар, узига хос фестивалларни утказилишига;

диний туризмга купроц эътибор берилишига (бунда мавсум деган тушунчага кам ахамият берилади);

маълум бир сохалар буйича олимлар ва тадцицотчи экспертлар учун илмий анжуманлар, илмий тадбирларни ташкил этилишига;

театрни, санъатни, фольклорни хуш курувчиларга махсус тадбирларни, яъни миллий чолFу асбоблар буйича танловлар, картина кургазмалари, театр, фестиваллари, "Навруз" сайиллари ва хосил байрамларини ташкил этилиши ва бошцаларга эътиборни царатишимиз лозим.

Туризмда хизматларни сертификатлаш, лицензиялаштириш ва халцаро стандартларга мувофицлаштирсагина корхонанинг рацобатбардошлиги ошади. Туристик хизматларни сертификатлаш - ахоли саломатлигининг хавфсизлигини таъминлаш мацсадида ишлаб чицилган тур махсулотлар ёки хизматлар сифатини тартибга солиш жараёнидир. Шуни алохида цайд цилиш лозимки, сертификатлаштириш нафацатгина хориждан келаётган махсулот ва хизматларга, шунингдек, ишлаб чицарилган махаллий товар ва хизматларга хам тегишлидир. Экспертлар тамонидан Узбекистонда 2,5 мингдан ортиц махсулот ва хизматлар тури сертификатлаштирилган.

Чет эллик ва махаллий тадбиркорлар фаолияти учун рацобатли мухит яратиш ва назорат чораларининг оптимал уЙFунлигини таъминлайдиган туризм хизмат бозорининг бундан кейинги шаклланишига эхтиёж, айницса, Узбекистоннинг жахон бозорига чициш мухитида яццол сезила бошлади. Чет эл сармоясининг келиши сабабли туристик бизнеснинг кейинги ривожланиши учун жуда зарур булган молиявий ресурслар, илFор технологиялар, хизмат ва бошцарувни амалга оширишнинг самарали усулларига эга булади. Х,озирги пайтга цадар Узбекистоннинг сиёсий, ицтисодий ва ижтимоий хаётида туризм хизмат бозорининг тутган урни хали тула эътироф этилмаган. Бироц, жахон молиявий-ицтисодий инцирози шароитида Узбекистонда айнан ички туризм хизмат бозорига булган цизициш кузатилмокда. Эхтимол, айнан туризм сохаси келажакда мамлакатимизнинг ицтисодий усиш суръатларини жадаллаштирадиган соха булиши мумкин. Х,али хам хорижга чицувчи туризм бозори кирувчи туризм бозоридан устун булмоцда, натижада валюта келиб тушишининг мухим манбаи ва экспорт савдосининг фойдали шакли булган кирувчи туризм бозори

яхши ривожланмай колмокда. Бугунги кунда Узбекистон дунё туристларининг атиги 1% дан хам кам кисмини кабул киляпти.

Чикувчи туризм бозори кушимча раFбатлантирилишга мухтож эмас, аммо кирувчи туризм бозорининг хозирги холати талаб даражасида эмас, уни куллаб-кувватлаш ва раFбатлантириш лозим, зеро, у мамлакат иктисодиётини юксалтиришга жуда катта фойда келтирадиган сердаромад сохалардандир. Узбекистонда кирувчи ва чикувчи туризм бозори асосида ривожланаётган туристик бизнес нафакат туризм индустриясига, балки ноишлаб чикариш сохасига тегишли булган бир катор бошка сохаларнинг ривожланишини хам таъминлайди. Бу эса тармокларда хамда туристик инфраструктурага тегишли корхоналарда янги иш уринларининг яратилишига ёрдам беради.

Туризм ташки бозор конъюктурасининг асосий хусусиятларини хамда унинг мазкур соханинг устувор йуналишларини аниклашга булган таъсирни Узбекистонга келаётган фукаролар окимининг таркибий тузилиши оркали аниклаш мумкин. Буни аниклаштириш учун кушимча равишда чегараларни кесиб утиш хакидаги хамда саёхат максадлари туFрисидаги маълумотлар керак булади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. //Халк сузи, 2020 йил, 30 декабрь.

2. Джанджугазова Е.А. Маркетинг туристских территорий : учеб. пособие для студентов вузов, обучающихся по направлению подготовки - Туризм / Е.А. Джанджугазова. - М.: Академия, 2008.

3. Клейман, А.А. О новой траектории и стратегии развития туристского бизнеса в условиях экономической турбулентности / А.А. Клейман, О.А. Бабанчикова // Вестник национальной академии туризма. - 2015. - № 1 - С. 22-29.

4. Минаев, В.А. Региональный туризм: прогнозирование и планирование развития в современных макроэкономических условиях / В.А. Минаев, Н.А. Платонова, Е.А. Цыщук // Региональная экономика: теория и практика. - 2015. -№23 - С. 2-12.

5. Севрюков, И.Ю. Рынок туристских услуг: современное состояние и тенденции развития // Экономика: теория и практика. - 2016. - №4 - С. 43 -48.

6. Морозов, М.А. Предпринимательство и конкуренция в туризме: монография / Н.С. Морозова, М.А. Морозов. - М.: Российский новый университет, 2010.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.