Научная статья на тему 'ҲУДУДИЙ РЕКРЕАЦИОН ТИЗИМЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХАЛҚАРО ТАЖРИБАЛАРИ'

ҲУДУДИЙ РЕКРЕАЦИОН ТИЗИМЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХАЛҚАРО ТАЖРИБАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
99
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
рекреация / мамлакатлар / туризм / курорт зона / шифобахш сувлар / булоқ / балчиқ / иқлим / даволаниш.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Лобар Вохидовна Джураева

Ушбу мақолада рекреацион тизимларни ривожлантириш борасида хорижий мамлакатлар, жумладан Туркия, Чехия, Россия, Қирғизистон давлатларининг тажрибалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲУДУДИЙ РЕКРЕАЦИОН ТИЗИМЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХАЛҚАРО ТАЖРИБАЛАРИ»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

ХУДУДИЙ РЕКРЕАЦИОН ТИЗИМЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ

ХАЛЦАРО ТАЖРИБАЛАРИ

Лобар Вохидовна Джураева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада рекреацион тизимларни ривожлантириш борасида хорижий мамлакатлар, жумладан Туркия, Чехия, Россия, ^иргизистон давлатларининг тажрибалари келтирилган.

Таянч сузлар: рекреация, мамлакатлар, туризм, курорт зона, шифобахш сувлар, булок, балчик, иклим, даволаниш.

Бутунжахон туристик ташкилоти (yHWTO) нинг хулосасига кура кейинги йилларда туризм дунё таварлари ва хизматлари экспортида туртинчи урини эгалаб, жахон иктисодий ривожланишининг хозирги шароитида ва холатида етакчи сохаларидан бирига айланди. Ушбу ташкилотнинг хисоботида "Сайёхликнинг экотуризим, рекреация тог чанги туризми, экстеремал, зиёрат, гастрономик туризм каби турларининг изчил ривожланиш масаларига алохида эътибор бериш вазифалари белгиланган. Мазкур вазифалар ахоли зичлиги юкори хамда хилма хил туристик ресурсларга бой булган худудларда, халкасимон маршрутларни ишлаб чикишга каратилган тадкикотларни олиб боришга каратилмокда.

Бугунги кунда замонавий туризм асосчиси деб тан олинган Баптист пастори Томас Кук биринчилардан булиб саёхатчиларнинг оммавий сафар уюштиришининг мохияти ва фойдалилигини англаб етди хамда 1843 йилда у дастлабки темирйул оркали турини ташкиллаштирди ва муваффакиятга эришди. 1851 йилда у мамлакатнинг барча бурчагидан келган инглизларнинг Париждаги кургазмада иштирок этишини ташкиллаштирди. У кургазмага 165 минг кишини олиб келишга мушарраф булди. Кургазма турлари катта фойда келтирганлиги сабабли, Кук Англиялик туристларнинг 1855 йилда Парижга Бутунжахон кургазмасига оммавий равишда ташриф буюришининг ташкилотчиси булди. 1856 йилдан бошлаб Европа буйлаб туризм одатий холга айланди, Кукнинг туристлик агентлиги ва унинг филиаллари тузилди. Туристлик компаниянинг мисли курилмаган муваффакиятга эришганлигини Кук туристларга таклиф этган каталогдан 8 мингдан ортик мехмонхоналарнинг урин олганлиги хам тасдиклайди. 1870 йилда «Томас Кук» туристлик фирмаси мижозлари сони 500 минг кишига етди.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Европа ва Америка китъалари уртасида мунтазам кема катнови 1832 йилда йулга куйилган булиб, 1866 йилда Кук А^Шга туристларнинг дастлабки икки гурухини жунатади. Турлар узок муддатли булиб, беш ойгача давом этган. Томас Кукнинг хизматларидан фойдаланган америкалик таникли туристлардан бири Марк Твен булиб, у олтмиш кишидан иборат гурух таркибида иштирок этган ва кейинчалик бу саёхатни каламга олган. Томас Кук 1872 йилда биринчи булиб индустрия асосида жахон буйлаб саёхат уюштиришни таклиф килган. Дастлабки 20 саёхатчи бутун жахон буйлаб 220 кун давомида саёхат килганлар. Томас Кук 1892 йилда вафот этиб, унинг ишини угиллари ва шериклари давом эттиришган. Компания уз фаолият сохасини кенгайтириб, йирик молиявий институтга айланган ва саёхатчилар учун йул чеклари чикара бошлаган. Бу эса уз мохиятига кура аср ихтироси -хавфсиз пуллар эди. Бугунги кунда «Томас Кук» компанияси бутун дунёда 12000 дан ортик туристлик агентликларга эга булиб, йилига 20 миллиондан ортик туристга хизмат курсатади.

Саёхатлардан хаёт фаолиятнинг алохида жозибадор усули сифатида янги шакл-туризм ажралиб чиккан булиб, у узига хос хусусиятлар ва хислатлари билан тавсифланади.

Туризмни саёхатлардан ажратиб турувчи асосий жихат бу максад ва оммавийлигидир. Проспер Мериме 1840 йилда «Коломба» асарида кайд этганидек «Сайёхларнинг доимий хурсандчилиги урнига локайдлик юзага келиб, хозирги туристларнинг купчилиги узига хос булиб ажралиб туриш учун узларига Нил Адмираре (хеч нарсага хайрон булмаслик) шиорини танлаб олганлар» Айтиш керакки, бу «саёхатчи» ва «турист» тушунчалари уртасидаги биринчи фарк булди.

Бошка одамлар орасидан алохида ажралиб туриш, биринчи булиш истаги саёхатчилар орасида яккол ажралиб туради. Инсон фаолиятининг бошка сохаларига караганда бу ерда узини курсатиш имконияти купрокдир. Ким энг юкорига чикиб шампан виноси ичади, ким узокрокга боради, ким купрок темир йул станцияларида ёки чегара пунктларида булади - рекордчи-саёхатчиларнинг фантазияси чегараланмаган булиб, Гиннеснинг рекордлар китобида бундай ютукларга алохида булим ажратилган.

1913 йилда велосипедда бутун дунёни айланиб чикиб, бунда 50 минг км йул босган ва 52 та покришка, 36 та камера, 9 та занжир, 9 та педаль, 4 та эгар, 2 та рул ва хоказоларни алмаштирган хамда «Бриллиант Юлдуз» белгиси билан мукофотланган Анисим Панкратовни туристлар тоифасига эмас, балки айнан саёхатчилар каторига киритиш мумкин шунингдек, уч йил (1928-1931) ичида СССР чегаралари буйлаб велосипедда айланиб чиккан

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

Глеб Травинни хам саёхатчилар каторига киритиш мумкин бир неча йил мобайнида «Татра» автомобилларида сайёрамизнинг барча китъалари буйлаб саёхат уюштирган Чехославкиялик саёхатчилар Иржи Ганзелка ва Станислав Зигмудларни туристлар тоифасига киритиш албатта кийин. Уларнинг китъалараро йуналиши «Татра» концерни томонидан молиявий ва техник таъминланган булиб, бу фирманинг реклама максадларига хизмат килган. Амалда бу техника жихатларини синовчиларининг нормал ва хак туланувчи хизмати булиб хисобланади.

Гиннеснинг рекордлар китобида бошкаларни хайрон колдириш ниятида уюштирилган саёхат ва жасоратларга катта жой ажратилган.

Джесси Росдайл исмли шахс дунёда энг куп мамлакатларда булиш ва уз хужжатларига барча мамлакатлар чегара хизматлари штампини куйдиришни максад килиб олган, бунинг учун у 2627766 км масофани босиб утган ва 215 та мамлакат чегарасини кесиб утган хамда бунинг учун Гиннес дипломига сазовор булган. Миссионер Алфред Уолдерн (АКЩ) отда саёхат килишни максад килиб куйган ва 424850 км масофани (битта ёки бир нечта эканлиги номаълум) отда босиб утган. Бунда у 16 мингдан ортик маъруза укиган. Пиёда, чангида, велосипедда, автомобилда, темир йул, авиа ва денгиз транспортида саёхат килиш буйича хам турли рекордлар урнатилган

Хаттоки замон ва маконда илмий саёхат уюштирувчи, ойга кунувчи, ер орбитаси атрофида парвоз килувчи космонавтлар (уларни хам сайёхлар каторига киритиш мумкин) хам рекорд урнатишга интиладилар. Космосга биринчи булиб парвоз килган одам, биринчи космонавт аёл, парвоз узунлиги, баландлиги ва узоклиги, ой сатхида Луноходда сайр килиш узунлиги ва бошка бир катор фактлар рекорд сифатида кайд этишга асос булади.

Саёхатлар ва туризмнинг бир-биридан фаркларини куриб чикишда ушбу фаолиятнинг максадлари ва моддий таъминотига тухталиб утиш жоиз. Саёхат ва экспедицияларнинг асосий кисми маълум бир максадларга (савдо, фан, янги ерларни очиш, махсулот рекламаси ва хоказо) хизмат килиб, манфаатдор шахслар, ташкилотлар, давлат ва хусусий жамгармалар томонидан молиялаштирилади.

Саёхатчи - бу биринчи навбатда касб булиб, одамларнинг касби ёки кун куриш манбаи ё булмаса саёхатда иштирок этувчиларнинг турмуш тарзига айланиши мумкин. Бу эса фаолиятнинг максади булиб, туризм максадларидан фарк килади.

Вакт инсон имкониятларини сезиларли даражада узгартириб юборган. Бугунги кунда буш вакт ва етарли маблагга эга булган деярли хар бир шахс жахон буйлаб хаво шарида ёки бошка трансопрт воситаларида сайр килиши,

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

дунёнинг инсон оёги етмаган нукталарига ташриф буюриши мумкин. Саргузаштли туризмга ихтисослашган туристлик фирмалар Жанубий Америка, Африка ва Осиё буйлаб махсус тайёрланган автомобилларда узок муддатли (30 хафтагача) китъалараро саёхатларни таклиф килмокда. Буюк янги ер очувчиларнинг йуналишларини такрорловчи, нархи 50 минг А^Ш долларига тенг булган 190 кунлик денгиз саёхатлари хам таклиф этилмокда.

Туризмни уюштириш ва амалга ошириш буйича маълум бир шароитларда у туристлик индустрияси корхоналари ва туристлик ташкилотлар томонидан такдим этилувчи туристик хизматлардан фойдаланишни кузда тутиши мумкин.

Туризм-саёхатларнинг бир тури булсада, бирок узига хос жихатларига кура, маълум бир тавсифга эга булиб, унда иштирок этувчи шахс турист деб номланади.

Саёхатлардан факли равишда, туризм иктисодиёт ва сиёсатнинг кучли таъсирига учровчи соха булиб, бунинг устига ички табиий ходиса дуализмига эга булади

Туризм бу туристлар томонидан амалга оширилувчи, аник белгиланган туристлик максадларга эга оммавий саёхатлар тури, яъни туристнинг фаолияти ва бундай саёхатларни уюштириш ва амалга ошириш буйича хизмат курсатувчи ташкилотлардан иборат. Бундай фаолият турли хил туристлик индустрия корхоналари ва улар билан боглик тармоклар томонидан амалга оширилади.

Туризм фаолияти асосан буш вактда амалга оширилади. Бундай хол содир булиши учун икки шарт булиши керак: дам олишга ажратилган буш вакт ва тегишли маблаг. Узок вакт давомида туризм факат бадавлат кишилар катламиники булган. Хрзирги пайтда ахолининг турли катламлари буш вактини ва жамгарилган маблагларини турли туристлик сафарларга боришга сарфламокдалар.

Туризм ХХИ асрда хозирги тушунчаларда кабул килинган туризм ХИХ асрнинг охирига бориб шаклланган булсада, факат ХХ асрга келиб у жадал суратларда

ривожланди хамда техника ва технологияларнинг ривожланиши, жамият муносабатларининг юксалиши натижасида у «ХХ аср феномени» номини олди . Бугунги кунда туризм - жуда кучли жахон микёсидаги иктисодиётнинг тармоги булиб, унинг жахон ялпи ички махсулотидаги улуши 10%ни ташкил этади хамда бу сохага жуда куп сонли ходимлар, асосий воситалар ва йирик капитал маблаглар жалб килинган. Бу йирик бизнес, катта пул ва глобал микёсдаги жиддий сиёсатдир.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Замонавий туризмни узига хос хусусиятларини белгилаш максадида унинг мухим таснифий белгиларини аниклаб олиш зарур булади. Жумладан, географик белгилари, туристлик оким йуналиши, сафар максади, харакатланиш усули, туристларни жойлаштирув воситалари ва иштирокчилар сони буйича, ташкилий-хукукий шаклларини таснифлаш максадга мувофикдир.

Жахонда мазкур йуналишдаги такикотларга, айникса, сунгги йилларда худудларнинг туристик имкониятларини аниклаш, янги туристик машрутларни ишлаб чикиш ва ривожлантиришга устувор ахамият берилмокда.

Республикамизда туризм сохасини ривожлантириш, худудларда туристик ва унга йулдош инфратузулмаларни кенгайтириш, янги туризм объектларини яратиш буйича катор ислохатлар амалга оширилмокда ва сезирали ижобий натижаларга эришилмокда.

Маълумки рекреация иктисодиетнинг асосий сердаромад тармокларидан биридир. Рекреация фаолияти ривожланган айрим давлатлар рекреанларнинг тухтовсиз окими натижасида узларининг иктисодиетини анча яхшилаб олишган. Юртимизда хам хозирги кунда ушбу сохани тараккий эттириш буйича катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2001 йил 6-сентябрдаги 362-сон —Чимен-Чорвок курорт-рекреация зонасининг табиий бойликларини саклаб колиш хамда дам олиш ва согломлаштириш тизимини такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисидаИги карорида худудда дам олиш базасини ривожлантиришга алохида эътибор каратилган.

Таъкидлаш жоизки, мамлакатимизда рекреацион комплексларни инновацион ривожлантиришда хорижий давлатлар тажрибаларини узлаштириш ва амалиетига куллаш мазкур сохани янада юксалишига сабаб булади. Аксарият ривожланган давлатларда рекреацион фаолиятни йулга куйиш жараенлари ривожланаетган давлатларга нисбатан олдинрок бошланган ва уларда бу сохада бой тажриба тупланган. Мазкур давлатлар тажрибаларидан республикамиз рекреациясини янада ривожлантиришда куллаш, улардан рекреацион хизматларни ташкил этишда фойдаланиш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири хисобланади.

Жумладан, бугунги кунда Туркия давлати Европа давлатлари орасида энг куп туристлар борадиган мамлакатланинг бирга айланди. Туркия давлатининг асосий курорт-рекреация зонаси Кора денгиз буйи хисобланади. Ушбу худуд жахоннинг курорт зоналари орасида узининг рекреацион ресурсларининг бойлиги билан ажралиб туради. Бу ерда, биринчи навбатда инсон саломатлиги учун иклимининг кулайлиги куплаб рекреантларни узига жалб этади. Шунингдек, бу давлатда Мармар денгизи (Бурса, Истанбул туристик маркази), Эгей киргоклари (Бодрум

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

ва Мармарис ахоли пунктлари), Урта Ер денгизи киргокдари (Анталия, Алания, Кемар, Сиде) каби худудларида шифобахш хусусиятга эга булган кумлок киргок (пляж)ларнинг мавжудлиги рекреацияни ривожлантиришга ососий омил хисобланади

Чехия кадимги цивилизачия учокларидан бири эканлиги тарихий туризмни ривож-ланишига туртки булган булса, унинг кулай табиий шароити рекреацион ресурсларга жуда 80 хам бойлигидан далолат беради. Географик урнига кура бу давлат денгиз сатхидан 1200-1400 м баландликда жойлашган булиб, оммавий дам олиш учун сунъий куллардан фойда-ланилади. Масалан, Липно (4870 гектар ), Вилтава (1558 гектар) каби худудларда бундай имкониятлар ташкил этилган. Шунингдек, мамлакат ичкарисида жуда куп доривор минерал сувлар, минерал ва термал булоклар, шифобахш лойли кулларнинг мавжудлиги улардан рекреацияда кенг фойдаланишга имконият яратади. Кора денгиз буйларининг Россия кисми хам бой рекреацион ресурсларга эга. Бу ерда жойлашган асосий курорт зонаси Сочи иклим оркали даволовчи рекреация зонаси хисобланиб, унинг таркибига Адлерский, Хостянский ва Лазоренский раёнлари киради. Сочи курорт зонасининг факат уша худудгагина хос булган жихати шундан иборатки, мазкур сихатгохни асосий даволаш методлари иклимий терапия бальнологик (олтингугирт ва ёдобром оркали) даволаш хисобланади. Сихатгохда бир йида 4 фасл урнига 3 та фасл кузатилади, бу ерда иссик ва нам ез, узайган куз билан алмашади. Кеч куз эса эрта бахор билан алмашинади. Хдрорат Кора денгизда +250 С, Азов денгизида +280 С гача кутарилади. Бундай кулай иклим шароити инсон саломатлиги учун кулай хисобланади [Маслов Е.П.,

Крим совук фаслида хам уз жозибасини йукотмайди, уртача харорат -10 дан ошмайди. Бу харорат +150 гача кутарилади. Крим иклими шифобахш хусусиятга эга, бу ерда милионлаб одамлар уз соглигини тиклаш учун ташриф буюради. Кирим яриморолига туристларнинг келиши асосан ез ойларига тугри келади. Кримдаги купгина —курорт шахарлари! дунега танилган: Евпатория, Саки, Ялта, Алупка, Алушта, Федосия шахарлар рекреацион хизматларини туну кун таклиф килади. Бу санаторияларнинг узига хос даволаниш методлари грязотирапия (балчик билан даволаш) хисобланади. Бундай шифобахш балчиклар 5та жойда топилган: Евпаторийской, Тарханкутской, Керченской, Перекопской ва Чонгаро-Арабатской (Присивашский раён), 3 тасида рекреацион хусусият мавжуд. Бу метод билан даволанганда бир вактнинг узида бир катор касалликларга шифо топиш мумкун. Саки санаторисида айнан мана шу метод билан беморлар даволанади ва дунеда бу —Сакский метод! номи билан танилган. Шу билан бирга, Кримда шур сув факатгина туристик максадларда ишлатилади. Балниологик усули (менирал сувлар)дан куйидаги 3та худуд Крим текислигида, Складчатой

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

области (тогли худуд) ва Керчинский ярим оролида мавжуд. Бу ярим оролнинг худудида 120 га якин минерал сув манбалари мавжуд булиб, 30 га якини даволанишда ишлатилади. Сувининг менирал таркибида азот, олтингугурт, метанли корбонат ангидрид, водород сулфид, бром, ёд ва бошка элементлар учрайди ва булар турли хил касалликларни самарали даволашда ердам беради.

Колаверса, мамлакатимизга кушни булган Киргизистон Республикасининг иктисоди етида хам туризм ва рекреация асосий уринларни эгаллайди. Бирок, туристлар окими нисбатан кам. Бунга сабаб инфротузулманинг яхши йулга куйилмаганлигидир. Киргизис тонда 46 та курорт-рекреацион худуд руйхатга олинган булиб, хукумат томонидан уларни кайта реконструкция килиш буйича чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Киргизистон худуди рекреацияни ривожлантириш учун етарли даражада имконият ларга эга булиб, рельеф ва табиий шароитининг кулайлиги билан ажралиб туради. Асосий курорт зоналари Иссик-кул, Иссик Ата, Ак-су, Чупон ота, Тамга кабиларнинг жойлашган кисми дегиз сатхидан 2000 м баландликда кулай рельеф шаклини вужудга келтирган. Иссик-кул курорт раёнида радиацион церкуляр харакатни таминлаб туради хавонинг намлиги 65 %ни ташкил килади,эътиборлиси бу курсаткич йил давомида 7-8 % га узгариши мумкин. Кулай иклим шароити рекреция хизматларини ташкил этишга кулай хисобланади.

Хрзирги кунда Иссик-кул худудида 100га якин менирал сувлар жойи топилган булиб, Иванова ва Нивраева класификацияси буйича менирал сувларнинг диярли хамма турлари учрайди. Бу сувларнинг энг кенг таркалган турлари кремнийли, азотли, термал сувлар. Жанубий раёнлари балнотерапияда сулфид сувлари, радонли сувлар, Жети-Огуз, Кара-Балтин, Кокмерин худудлари рекреациясининг дунега машхурлиги сувининг таркибида радоннинг юкорилигидир (1100 мккюри/л) [Низамиев А.Г.,

Мамлакатимизда хам рекреацион ресурсларнинг куплаб турлари мавжуд. Бирок, улар асосан махаллий ахоли томонидан фойдаланилади. Рекреация зоналарини ривожлантиришда худудларнинг бу борадаги ресурс салохиятини бахолаш ва хорижий сайехларни жалб килиш буйича керакли чора-тадбирларни амалга ошириш максакга мувофик.

Фойдаланилган адабиетлар

1. Маслов Е.П. Крым. Москва: «Географгиз», 1954г.

2. Низамиев А.Г. Рекреационный комплекс Киргизистана: реалии и перспективы. Бишкек: «Илим», 1998г.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 6 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

3. Солдатова А.С. Экономическая оценка рекреационных ресурсов как основа рационального природо-пользования // Культура народов Причерноморья. - № . -Симферополь, 2002. - С. 164 - 170.

4.М.М.Махмудов Узбекистонда туристик сохасини бошкариш тизимининг хозирги холат/Ижтимоий сохани модернизасиялаш ва ривожлантиришнинг устувор йуналишлари мавзусидаги республика илмий-амалий конфренциясия матреаллар. -Тошкент,2018.306-310 б.

5. Махмудов М.М.Жураев Ш.С Узбекистонда туризм саноатининг ривожланишининг айрим масалари/фан таълимни ривожлантиришда ёшларнинг урни Узбекистон республикаси фанлар академиясининг 75-йиллик юбилейига багишланган Республика микиёсидаги илмий ва амлий конфренция матреаллари-Тошкент,2018-йил. 227-229 б.

6. Махмудов М.М "Андижон вилоятида туризим ривожланишининг иктисодий географиф хусусиятлари"монографияси Тошкент 2021 йил.

7. Мирзаев, Муротжон Ахмаджонович. Туризм асослари: бакалавриат таълим йуналишлари талабалари учун укув кулланма. Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазирлиги. — Т.: Узбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти, 2 0 1 1 . - 12 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.