Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ, МОДЕРНИЗАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИ ВА АХЛОҚ'

ГЛОБАЛЛАШУВ, МОДЕРНИЗАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИ ВА АХЛОҚ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

76
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / модернизация / инновация / ахлоқий менталитет / ўзбекона ахлоқ / ахлоқий меъёрлар / ахлоқий маданият / касбий ахлоқ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Зокиржон Ҳамидов

Мақолада глобаллашув шароитида модернизация ва инновацион жараёнларнинг жамият маънавий ҳаётига, хусусан, ахлоқий қадриятларга таъсири ўзбекона ахлоқ мисолида ёритилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ, МОДЕРНИЗАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИ ВА АХЛОҚ»

ГЛОБАЛЛАШУВ, МОДЕРНИЗАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИ ВА АХЛОК

Зокиржон Х,амидов

Андижон давлат университети доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада глобаллашув шароитида модернизация ва инновацион жараёнларнинг жамият маънавий хаётига, хусусан, ахлокий кадриятларга таъсири узбекона ахлок мисолида ёритилади.

Калит сузлар: глобаллашув, модернизация, инновация, ахлокий менталитет, узбекона ахлок, ахлокий меъёрлар, ахлокий маданият, касбий ахлок.

Глобаллашув ва у билан боглик равишда модернизацион ва инновацион жараёнлар инсон хаётининг хамма жабхаларига жадал ва изчил кириб бораётгани инкор килиб булмайдиган тарихий хакикат. Президент Ш. Мирзиёев "Янги Узбекистон стратегияси" номли асарида "Уз-узидан куриниб турибдики, бугунги кунда глобаллашаётган дунё ва минтакавий жараёнлар диалектикаси конуниятларини англаш ва бу борадаги коидаларга риоя этиш масаласи янада долзарблашиб бормокда"[1,383-бет], деганда хак

Ушбу концептуал фикрни инсон маънавий хаёти ва унинг нисбатан баркарор сохаси булмиш ахлокда хам кузатиш мумкин. Давр мохиятидан келиб чикиб, жамият хаётида туб узгаришлар, инновацион тараккиёт рухиятига хос инновацион онг шаклланмокда ва унга мос тарзда ахлокий онг, ахлокий менталитетда хам муайян узгаришлар юз бермокда.

Аслини олганда, хар кандай ахлокий кадрият асрлар давомида шаклланган, тарихнинг минг йиллик чигириклари синовидан муваффаккиятли утган, куйма холга келган ноёб маънавий ходисадир. Лекин шунга карамай, шунингдек айрим олимларнинг, масалан, Жан Поль Сартрнинг ахлокий тараккиёт йук[2,176-бет], деган фикрини унутмаган холда шуни таъкидлаш жоизки, бугунги глобаллашув, модернизация, инновация, муроса ва толерантлик замонида ахлокий менталитетда хам жиддий узгаришлар, янгиланишлар, ривожланиш содир булмокда. Мазкур янгиланиш ва ривожланишлар ахлокий менталитетнинг давр рухини акс эттириши, замон билан хамнафас булиши заруратидан келиб чикмокда. Зеро, давр билан хамкадам булмаган, замон

208

рухини акс эттирмаган ахлокнинг эртаси буладими?! "Хрзирги замон кишиси узининг дунёвий дунёкараши ва амалий позициясида миллий, диний ва умуминсоний-дунёвий кадриятларни уйгунлаштиради. У диний кадриятларга юксак хурмат курсатиш билан бирга эътикодий тутруксизликка йул куя олмайди. Яъни хозирги замон кишиси урта аср хаёт тарзининг махсули булган, факат уша давр кишиси учун тушунарли булган мукаддас кадриятларни эътироф этиб, хурмат килган холда, у урта аср хаёти, дунёкараши, кадриятларига кайтиш эмас, балки юксак технологиялар, умуминсоний ва демократик тараккиёт кадриятларига мослашиви объектив заруриятдир" [3,55-бет].

Глобаллашувнинг, модернизацион жараёнларнинг ахлокий менталитетга таъсирининг айрим жихатларини узбекона ахлок мисолида куриб чикишга харакат киламиз.

Узбекона ахлокий менталитет илдизлари уч минг йилларга бориб такалади. Унинг шаклланиш жараёни ута мураккаб ва серкиррадир. Бу жараёнда хилма-хил объектив шарт-шароитлар ва субъектив омиллар узига хос роль уйнаган. Булар моддий ишлаб чикариш, мулкий муносабатлар, географик мухит, техник тараккиёт, касбга йуналганлик, ижтимоий хаёт вокелиги, кундалик турмуш тарзи, анъана, расм-русмлар, урф-одатлар, маънавий мерос, дунёкараш, эътикод, узликни англаш, миллий рухият, кадриятлар, эхтиёж ва тажрибалардир. Биринчи президентимиз И.Каримов узининг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида таъкидлаганидек: "Х,ар кайси халк ёки миллатнинг маънавиятини унинг тарихи, узига хос урф-одат ва анъаналари, хаётий кадриятларидан айри холда тасаввур этиб булмайди. Бу борада, табиики, маънавий мерос, маданий бойликлар, кухна тарихий ёдгорликлар энг мухим омиллардан булиб хизмат килади" [4,111-бет].

Ахлокий хиссиёт, ахлокий онг, ахлокий кадриятлар, тамойиллар ва меъёрлар хамда улар томонидан куйиладиган талаблар мохияти, маъно -мазмунига кура умуминсоний булса-да, миллий рухият призмаси оркали намоён булади. Чунончи, эзгулик ва ёвузлик, яхшилик ва ёмонлик, адолат ва адолатсизлик, виждон, бурч, идеал, бахт каби ахлокий тушунчалар уз мохиятига ва амал килишига кура умуминсоний, яъни барча миллатлар, элатлар эзгуликни эзгулик, адолатни адолат, бахтни бахт сифатида кабул киладилар, аксинча эмас. Мазкур ахлокий категориялар глобаллашув, модернизация ва толерантликка мойилдирлар. Бу мулохазани жамият томонидан шахсга куйиладиган талаблар тарзида

209

намоён булувчи, инсон хатти-харакатининг умумий йуналишларини курсатиб берувчи хамда инсон хаётининг мазмунини белгиловчи ватанпарварлик, инсонпарварлик, миллатпарварлик, эркпарварлик, тинчликпарварлик, мехнатсеварлик, зиёлилик каби тамойилларга нисбатан айтилса хам жоиздир.

Шу билан бир каторда жумардлик, мехмондустлик тамойиллари нисбатан баркарорлик холатини саклаётган булса, узбекчилик тамойили узига хослиги, бетакрорлиги билан ажралиб турувчи феномендир.

Айрим олимларимизнинг ахолининг кенг катламларини, айникса "Ёшларни глобаллашув жараёнига тортилиши шу даражада кенг-ки, у, нафакат кийиниш, ахлок-одоб доирасини, шунингдек, онги, калби, рухияти ва юрагини хам узгартириб юбормокда" [5,184-бет], деб бонг уруши огохликка даъватдир.

Ахлокий маданият шахс ахлокий тараккиётининг мухим курсаткичи сифатида миллат равнаки билан камол топади. Бу узбек ахлокий маданиятига хам тааллуклидир: ахлокий маданиятимизда янгиланиш ходисаси руй бермокда. Бу ходиса одамларнинг ахлокий муносабатларида, хусусан ахлокий маданиятнинг энг мухим унсурлардан бири булган муомала одобида кузатилмокда. Чунончи, одамларимиз муомала одобида, яъни сузлаш, тинглай билиш, узаро сухбатлашишларида, хатти-харакатларида новербал харакатларида, этикетларида намоён булмокда. Масалан, муомала маданиятида сохта лутфбозлик, зураки мулозамат, ясама сертакаллуфлик урнини амалий-ишчанлик, самимий такаллуфлилик, расмий доираларда эътироф этилган этикет эгалламокда.

Глобаллашув жараёнлари ахлокий маданиятнинг юксак шаклларидан хисобланган касбий одобга хам жиддий узгаришлар, янгиланишлар киритмокда. Муайян касблар уз ахамиятини йукотмокда, давр, туб узгаришлар талаб, эхтиёжларига жавоб бера олмай тарихий утмишга айланмокда. Аксинча, жамиятимизда амалга оширилаётган туб ислохотлар янги-янги замонавий касбларни ва, табиийки, улар билан боглик касбий одоб меъёрларини шакллантирмокда. Шунингдек, анъанавий касблар билан боглик одоб шаклларида хам муайян узгаришлар содир булмокда: укитувчи одоби, журналист одоби, хукук-тартибот ходимлари одоби... Шуни хам таъкидлаш керак-ки, турли касбий одоб меъёрларининг амал килиш кулами ва даражаси, миллий ахлокий менталитетга таъсири турличадир.

Замонавий рахбар одоби долзарб муаммолар сирасига киради. Рахбарлик одобида тадбиркор, фермер, корхона рахбари уз ходимларига, энг аввало, шерик, хамкор сифатида

210

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-208-211

караши, муомала килиши мухимдир. "Сони корпарейшн" компаниясининг рахбари Акко Моританинг эътирофича: "Бизнинг сиёсат шундан иборатки, бизга ёлланган одамларга компания оила аъзоларига ва энг хурматли хамкасбларга булган муносабатда буламиз..." "Асосий эътиборни ишга эмас, ишчига каратинг" шиори остида фаолият юритувчи япон фирмаларида рахбарлар билан ишчилар уртасида бир-бирларини ажратиш ёки табакалаш сингари салбий иллатларни учратиш мушкул [6,151-бет]. Бунда муомала одобининг энг мухим шартлари: хамкорлик, касбдошлик, максад бирлиги; мансаби, мавкеи, ижтимоий келиб чикиши инобатдан четдалиги. Уларнинг умумий максад ва кизикишлари жамоада соглом ижтимоий - рухий мухитнинг карор топишига замин яратади. Мазкур инновацион ходисанинг мохияти шундаки, замонавий рахбар энди нафакат кул остидаги ходимнинг хаббини, "юк"ини уз зиммасига олади, балки унинг оиласи хакида кайгуриш, гамхурлик килишни узининг бевосита бурчи деб билади. Унинг оиласига моддий ва маънавий кумак бериш оркали бегараз, таъна ва тамасиз мехр-мурувват курсатади.

Кискаси, давр мохиятини белгиловчи глобаллашув, модернизация жараёнларининг миллий ахлокка, ахлокий кадрият ва ахлокий меъёрларга таъсири тухтатиб булмайдиган, табиий жараён. Максад шу жараёнларнинг таъсирини оптималлаштириш, ижобий куринишини таъминлаш, узбекона ахлокий менталитетимизнинг узлигини саклаган холда равнак топтиришдир.

REFERENCES

1. Ш.Мирзиёев. Янги Узбекистон стратегияси. Т.: O'zbekiston, 2021. - Б. 383.

2. А.Шер. Ахлокшунослик. - Т.: УАЖБНТ маркази, 2003. - Б. 176.

3. Файзиев С., Норматов К. Терроризм ва ёшлар: муаммо, ечимлар. - Т.: Фалсафа ва хукук институти, 2007. - Б. 55.

4. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: Маънавият. 2008. - Б.

5. Отамуродов С. Глобаллашув ва миллат (сиёсий-фалсафий тахлил). - Т.: 2008,

6. Гуломова С.Т., Ибрагимова Ф. Модернизация, инновацион тараккиёт ва толерантлик япон "мужизаси"нинг асоси сифатида. - Глобаллашув, модернизация ва толерантлик: муаммолар, ечимлар ва

111.

Б. 184.

истикболлар (туплам). - Т.: 2009. - Б. 151.

May 12, 20221 ©

www.tsdi.uz

www.tma.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.