Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ҲАМДА АХЛОҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ҲАМДА АХЛОҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

69
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Глобаллашув / ѐшлар тарбияси / жисмоний ва ахлоқий маданият / жисмоний тарбия ва спорт / соғлом дунѐқараш / ахлоқ нормалари / оммавий маданият.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Тохир Азизович Тургунов

Ушбу мақолада глобаллашув шароитида ѐшларни жисмоний ҳамда ахлоқий жиҳатдан тарбиялашнинг ўзига хос хусусиятлари илмий ҳамда ижодий асосда таҳлил этилган. Мақолада мустақиллик йилларида ѐшлар орасида жисмоний ва ахлоқий тарбия соҳасида эришилган ютуқлар ҳамда ҳозирги кунда ҳал этилиш керак бўлган масалаларга эътибор қаратилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ҲАМДА АХЛОҚИЙ ЖИҲАТДАН ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ»

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ЁШЛАРНИ ЖИСМОНИЙ ХДМДА АХЛОКИЙ ЖИХДТДАН ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Тохир Азизович Тургунов

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада глобаллашув шароитида ёшларни жисмоний хамда ахлокий жихатдан тарбиялашнинг узига хос хусусиятлари илмий хамда ижодий асосда тахлил этилган. Маколада мустакиллик йилларида ёшлар орасида жисмоний ва ахлокий тарбия сохасида эришилган ютуклар хамда хозирги кунда хал этилиш керак булган масалаларга эътибор каратилади.

Калит сузлар: Глобаллашув, ёшлар тарбияси, жисмоний ва ахлокий маданият, жисмоний тарбия ва спорт, соглом дунёкараш, ахлок нормалари, оммавий маданият.

КИРИШ

Мамлакатимизда мустакиллик йилларида амалга оширилган кенг куламли ислохотлар миллий давлатчилик ва суверенитетни мустахкамлаш, Шунингдек, глобаллашув шароитида ракобат тобора кучайиб бораётгани, республикамизни янада баркарор ва жадал суръатлар билан ривожлантириш учун мутлако янгича ёндашув хамда тамойилларни ишлаб чикиш ва руёбга чикаришни такозо этмокда. Ана шуларни назарда тутган холда 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси кабул килинди. Хдракатлар стратегиясининг айнан туртинчи йуналиши ижтимоий сохани ривожлантиришга йуналтирилган булиб, таълим, маданият, илм-фан, адабиёт, санъат ва спорт сохаларини ривожлантириш, ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштиришга каратилади. Мамлакатимиз тараккиётининг хозирги боскичида таълимнинг ёшлар тарбиясида, жахон таълим тизимининг ижобий тажрибалари ва ютукларига таянган холда такомиллашувига алохида эътибор каратилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ

Глобаллашув шароитида баркамол авлодни жисмоний хамда ахлокий жихатдан тарбиялаш, уларни жамиятнинг

May, 2022

752

фаол ёшлари каторига олиб чикиш энг долзарб масалалардан бири булиб колмокда. Ана шу нуктаи, назардан карайдиган булсак, хозирги кунда баркамол авлод тарбиясида жисмоний хамда ахлокий тарбиянинг урни мухим эканлигига алохида эътибор каратилиб, илмий-тадкикот ишлари олиб борилмокда. Баркамол авлодни шакллантиришда жисмоний тарбиянинг урни билан боглик илмий-тадкикот ишларини олиб бораётган Т.С.Усмонхужаев, Р.С.Саломов, К.М.Махкамжонов, Р.Д.Холмухамедов, К.Д.Ярашев, А.О.Пулатовлар ана шулар жумласидандир. Шуни алохида эътироф этиш керакки, истиклол йилларида ёш авлоднинг жисмоний маданиятини юксалтириш, турмуш тарзини замон талабларига мос холда ташкил этиш каби ишлар устувор вазифалардан бирига айланди. Биринчи Президентимиз Ислом Каримовнинг ташаббуслари билан болалар спортини ривожлантириш борасида катор тадбирлар амалга оширилиши. Юртимиздаги барча мактаб ва мактабгача тарбия муасассаларида янги-янги спорт иншоотларининг курилиши хамда замонавий спорт жихозлари билан таъминланганлиги, махсус спорт залларининг фойдаланишга топширилганлиги.Бундай хайирли ишларнинг амалга оширилиши эса, хукуматимиз томонидан келажагимиз пойдевори булмиш ёш авлодни хар томонлама етук хамда жисмонан баркамол килиб тарбиялашга каратилган амалий ишларнинг натижасидир.

НАТИЖА ВА МУ^ОКАМАЛАР

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2016 йил 29 декабрдаги "2017 - 2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлар тугрисида"ги карори кабул килинди ва унинг асосида дастур ишлаб чикилди. Бундай эътибор эса ушбу соханинг янада ривожланишига олиб келмокда. Шуни таъкидлаш кераккки, хар кандай инсон умри давомида эгаллайдиган барча маълумотларининг 70 фоизини 5 ёшгача булган даврида олар экан. Биринчи Президентимиз Ислом Каримов айтганларидек: "Боланинг онги асосан 5-7 ёшида шаклланишини инобатга оладиган булсак, айнан ана шу даврда унинг калбида оиладаги мухит таъсирида маънавиятнинг илк куртаклари намоён була бошлайди. Халкимизнинг "Куш уясида курганини килади", деган доно маколи, уйлайманки, мана шу азалий хакикатни яккол акс эттиради." Демак, болага булган эътиборни кучайтириш, унинг дунёкарашини шакллантириш айнан шу ёшга тугри келганлиги боис. Азал-азалдан ота-боболаримиз ана шу ёшдаги болаларга алохида эътибор каратиб, уларни илмли,

May, 2022

753

маърифатли ва зукко инсонларнинг тарбиясига беришган. Бунга эса инсоният тарихий тараккиёт боскичларидан куплаб мисолларни келтиришимиз мумкин. Уз даврида Махмудхужа Бехбудий, Абдулла Авлоний, Абдурауф Фитрат каби маърифатпарвар жадидчилар хам шахсни вужуд, акл хамда ахлокий жихатдан тарбиялаш оркали жамиятда маънавий ахлокий уйгонишни карор топтириш мумкин эканлигини асослаб беришган эдилар. Богча ёшидаги болалар билан замон талабларига мос келадиган жисмоний тарбия машгулотларини олиб бориш, машгулотлар жараёнида турли янги-янги усулларни куллаш оркали уларнинг фаоллигини ошириш, баркамол килиб,тарбиялаш алохида ахамият касб этади. Чунки, болаларни узига жалб кила оладиган кизикарли машгулотлар, уларнинг соглом, жисмонан тетик, турли кобилиятларининг юзага чикишига хамда серхаракат булишига олиб келади. Шуни алохида таъкидлаш керакки, богча ёшидан то олий укув даргохларигача булган боскичда жисмоний тарбия ва спортнинг урни мухим хисобланади. Чунки, бу оролик боскичда уларнинг жисмонан бакувват булиш билан бир каторда, харакат активлиги хам ошади энг асосийси соглом фикрлайдиган булади. Бекорга халкимиз орасида, "Соглом танда, сог акл"- деган, суз маълум ва машхур булмаган. Куп холларда богча ёшидаги болалар учун ташкил этиладиган укув машгулотларида асосан гимнастика воситаларидан фойдаланилади. Бирок, бундай машгулотларда болаларнинг ёшига, жисмоний кобилиятларига, харакат активлигига эътибор каратиш мазкур соха билан шугуланадиган тарбиячи-мураббийлар зиммасига алохида масъулият юклайди.

Глобаллашув жамият тараккиёти билан бирга кечадиган табиий жараён сифатида кенг имкониятларга эга булганлиги боис, ундан турли максадларда фойдаланиш нихоятда авж олиб кетди. Ана шундай бир шароитда эса ёшларни миллий кадриятларимиз асосида мустакил фикрлай оладиган, соглам дунёкарашга эга булган, хар кандай мафкуравий тахдидларга карши туришга кодир булган, мустахкам иродали юксак маънавиятли килиб тарбиялаш, устувор ахамият касб этаётганлигини хаётнинг узи такоза этмокда. Истиклол даври ёшларининг дунёкараши, онгу, тафаккури, хаётга булган муносабатлари тубдан янгиланди. Бирок, ана шу "янги" дунёкарашнинг асоси хамда хусусиятлари нималардан иборат, деган саволга хам жавоб топишимиз керак. Маданийлашган глоболлашув тармок отиб, кенг микёсда ривожланиб бораётганлиги боис унинг мураккаб жихатлари бугунги авлод зиммасига катта - катта вазифаларни юкламокда.

Ёшларимиз ана шу масъулиятлар каршисида узларини

May, 2022

йукотиб куймаслиги, хар кандай шароитда хам эл - юрт манфаатини химоя килишга кодир булиши керак. Хрзирги замон ёшларининг турли оммавий ахборот воситалари, айникса интернет оркали катор керакли хамда кераксиз маълумотларга эга булиши, уларнинг айримларига кизикиши, узларича тахлил килиши, салбий окибатларини куп хам англаб етмаслиги натижасида, узга бир гояларга богланиб колиб, ахлокий маданияти сусайиб, миллий кадириятларимиздан йироклашаётганлиги сезилмокда. Хдётий тажрибаларга асосланадиган булсак, ахлокий меъёрларга таянмаслик, унга беписандлик билан караш ижтимоий адолат мезонларининг бузилишига, турли зуравонликларнинг илдиз отишига, инсон хак - хукукларининг поймол булишига, миллий кадриятларнинг топталишига олиб келади. Бундай шароитда эса жамиятда демократия тамойилларига зид булган ахлоксиз муносабатлар устуворлик кила бошлайди.

Ёшларнинг жисмоний ва ахлокий маданиятига таъсир этувчи омиллар куйидагилардан иборат:

- Ижтимоий - иктисодий хаёт;

- Мафкура ва мафкуравий жараёнлар;

- Миллий кадриятлар;

- Адабиёт ва санъат;

- Ёшларга булган муносабат;

- Ёшларнинг максад ва манфаатларини хисобга олиш;

- Ахлокий нормаларнинг жамиятдаги урни;

- Жисмоний тарбия ва спортга булган эътибор.

ХУЛОСА

Мамлакатимизда барпо этилаётган эркин демократик давлат хамда фукаролик жамиятини шакллантириш жараёнлари мувафакиятли кечаётган бир шароитда, ёшларнинг айрим маълумотларни олишларини чеклаш, ёки катъий чегара урнатиш хам тугри эмас. Бирок, уларга миллий манфаатларимизга мос келмайдиган, ёт гояларнинг салбий окибатларини тушунтириб беришимиз, миллий-маънавий кадириятларимизнинг устуворлигини чукур сингдиришимиз керак. Зеро, ёшларнинг ахлокий тарбиясига таъсир этишга кодир лекин, куп хам эътибор килинмайдиган кичкинагина маълумот хам катта зарар етказиши, салбий окибатларга олиб келиши мумкин булган ижтимоий ходисалардан бири хисобланади.

May, 2022

REFERENCES

1.Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Даракатлар стратегияси тугрисида"ги фармони. 2017йил 7 февраль.

2.Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси// "Халк сузи", 2018 йил 28 декабрь.

3. Назаров Нурали Нормирзаевич. Жисмоний тарбия-соглом турмуш тарзини шакллантириш омилларидан бири сифатида. Ижтимоий фикр. 2016 йил, 3-сон, 50-55-бетлар.

4. Назаров Нурали Нормирзаевич. Спортнинг маънавий тамойиллари ва соглом авлод тарбияси. УзМУ Хабарлари махсус сон. 2013 йил, Махсус сон, 87-89-бетлар.

5.Назаров Нурали Нормирзаевич. Спорт фалсафаси. Фан - спортга илмий-назарий журнал. 2014 йил, 4-сон, 39-44 бетлар.

6.Назаров Нурали Нормирзаевич. Мутафаккирлар илмий меросидан фойдаланган холда спортчи ёшларнинг ахлокий ва эстетик карашларини шакллантириш. Фан - спортга илмий-назарий журнал. 2020 йил, 3-сон, 38-41 бетлар.

7.Якубов Фазлиддин Мухитдинович. СПОРТ ^АДРИЯТЛАРИ - ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ МУТАХАССИСЛАРИ ТАФАККУР ТАРЗИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСЛУБИ СИФАТИДА. "Илм сарчашмалари" илмий методик журнали, 2020. - №5 - Б. 133-136.

8.Якубов Фазлиддин Мухитдинович. Булажак жисмоний тарбия ва спорт мутахассисларида спорт тафаккури ва унинг услубларини яратиш оркали тафаккур тарзини такомиллаштириш йуллари // "Фан-спортга" илмий-назарий журнали, 2019 - №4 - Б. 23-28.

9.Назаров, Н.Н. (2022). АДОЛИНИ СОГЛОМЛАШТИРИШДА МИЛЛИЙ УЙИНЛАРНИНГ УРНИ ВА АДАМИЯТИ. Academic Research in Educational Sciences, 3(4), 646-653.

©

®

®

May, 20221

756

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.