Научная статья на тему 'Глобал инновацион индексдаги рақобат кураши ва унда ўзбекистоннинг иштироки'

Глобал инновацион индексдаги рақобат кураши ва унда ўзбекистоннинг иштироки Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
4
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Глобал инновацион индекс (ГИИ) / илм-фан / инновация / рейтинг / иқтисодиёт / ислоҳотлар / самарадорлик / рақобат / мамлакатлар. / Global Innovation Index (GII) / science / innovation / ranking / economy / reforms / efficiency / competition / countries.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич

Инновацион ривожланиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар самарадорлигини баҳолаш, устувор йўналишларини белгилаш ва истиқболда ривожлантириш зарур бўлган заиф нуқталарини аниқлашда жаҳон ҳамжамияти томонидан тан олинган Глобал инновацион индекс (ГИИ) рейтингида Ўзбекистоннинг иштироки муҳим аҳамият касб этади. Мазкур мақолада ГИИ рейтингида мамлакатнинг муносиб ўрин эгаллаши, иқтисодиёт учун долзарблиги ва асосий йўналишлари очиб берилди. Жаҳон мамлакатлари ўртасида ГИИ рейтингида муносиб ўрин учун рақобат ҳолатлари таҳлил қилинган. Ўзбекистон Республикасида сўнгги йилларда инновацион фаолиятни ривожлантиришга қаратилган ислоҳотларнинг самарадорлиги очиб берилган. ГИИ рейтингида 50 та илғор мамлакатлар иқтисодий ривожланиш даражаси таҳлил қилинди ва 2030 йилда Ўзбекистоннинг мазкур рўйхатдаги мамлакатлар қаторига кириш имкониятлари ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Competition in the global innovation index and participation of Uzbekistan in it

In order to assess the effectiveness of ongoing reforms in the field of innovative development, identify priority areas and weak points in their further improvement, it is important to participate in the Global Innovation Index (GII) rating recognized by the world community. Therefore, this article reveals the main directions and benefits for the economy of achieving high scores in the GII ranking. The competition to achieve high positions in the GII ranking between countries has been analyzed. The effectiveness of the reforms implemented in the Republic of Uzbekistan on the development of innovation activity has been revealed. Economic levels of development of the Top 50 countries in the GII ranking have been analyzed and the feasibility for Uzbekistan to join this group by 2030 justified.

Текст научной работы на тему «Глобал инновацион индексдаги рақобат кураши ва унда ўзбекистоннинг иштироки»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-1-2 UDC: 338.1

ГЛОБАЛ ИННОВАЦИОН ИНДЕКСДАГИ РАКОБАТ КУРАШИ ВА УН ДА УЗБЕКИСТОННИНГ ИШТИРОКИ

Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич,

иктисод фанлари номзоди, катта илмий ходим, Инновацион ривожланиш вазирлиги "Илмий-техник ахборот маркази", ORCID: 0000-0001-8712-1902, e-mail: abduvaliev06051981@gmail.com

Кириш

Сунгги беш йилда Узбекистонда илмий ва инновацион фаолият сезиларли ривож-ланди ва мазкур жараёнларнинг асосини мамлакатда амалга оширилаётган туб тар-кибий ислох,отлар, тара;;иёт стратегияси, бар;арор и;тисодий-ижтимоий ва сиёсий мух,ит ташкил этди.

Хусусан, 2017-2021 йилларда Узбекис-тон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,ара-катлар стратегиясида илмий-тад;ик;от ва инновация фаолиятини рагбатлантириш, илмий ва инновация юту;ларини амалиёт-га жорий этишнинг самарали механизмла-рини яратиш, олий укув юртлари ва ил-мий-тад;и;от институтлари хузурида их-тисослаштирилган илмий-экспериментал лабораториялар, ю;ори технология мар-казлари ва технопарклар ташкил этишга алохдда эътибор ;аратилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги ПФ-5544-сонли фармо-ни билан Узбекистон Республикасининг 2030 йилга келиб Глобал инновацион индекс (ГИИ) рейтингида жах,оннинг 50 та илгор мамлакатлари ;аторига кириши буйича улкан ма;сад белгиланди. Ушбу ма;-садни амалга оширишнинг асоси илм-фан сох,асини замонавий и;тисодий шароит-ларга мослаштиришдир. Зеро, и;тисодиё-ти ривожланган, ривожланаётган ва утиш и;тисодиётидаги мамлакатларнинг ривож-

Аннотация. Инновацион ривожланиш буйича амалга оширилаётган исло^отлар сама-радорлигини ба^олаш, устувор йуналишларини белгилаш ва истицболда ривожлантириш за-рур булган заиф нуцталарини аницлашда жацон хамжамияти томонидан тан олинган Глобал инновацион индекс (ГИИ) рейтингида Узбекис-тоннинг иштироки му^им а^амият касб эта-ди. Мазкур мацолада ГИИ рейтингида мамла-катнинг муносиб урин эгаллаши, ицтисодиёт учун долзарблиги ва асосий йуналишлари очиб берилди. Жа^он мамлакатлари уртасида ГИИ рейтингида муносиб урин учун рацобат %олат-лари та^лил цилинган. Узбекистон Республи-касида сунгги йилларда инновацион фаолиятни ривожлантиришга царатилган исло^отлар-нинг самарадорлиги очиб берилган. ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакатлар ицтисо-дий ривожланиш даражаси та^лил цилинди ва 2030 йилда Узбекистоннинг мазкур руйхатдаги мамлакатлар цаторига кириш имкониятлари урганилди.

Калит сузлар: Глобал инновацион индекс (ГИИ), илм-фан, инновация, рейтинг, ицтисоди-ёт, исло^отлар, самарадорлик, рацобат, мамла-катлар.

КОНКУРЕНТНАЯ БОРЬБА В ГЛОБАЛЬНОМ ИННОВАЦИОННОМ ИНДЕКСЕ И УЧАСТИЕ В НЕМ УЗБЕКИСТАНА

Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич,

кандидат экономических наук, старший научный сотрудник Центра научно-технической информации Министерства инновационого развития

Аннотация. В целях оценки эффективности проводимых реформ в сфере инновационного развития, определения приоритетных направлений, а также выявления слабых позиций для их дальнейшего совершенствования важным является участие в рейтинге Глобального инновационного индекса (ГИИ), признанном мировым сообществом. В статье раскрыты основные направления и преимущества достижения высоких результатов в рейтинге ГИИ. Проанализирован процесс конкуренции по достижению высоких позиций в рейтинге ГИИ между странами. Раскрыта эффективность проводимых реформ Республики Узбекистан по развитию инновационной деятельности. Проведен анализ экономических уровней развития стран в рейтинге топ-50 ГИИ и обоснована возможность по вхождению Узбекистана в данную группу к 2030 году.

Ключевые слова: глобальный инновационный индекс (ГИИ), наука, инновация, рейтинг, экономика, реформы, эффективность, конкуренция, страны.

COMPETITION IN THE GLOBAL INNOVATION INDEX AND PARTICIPATION OF UZBEKISTAN IN IT

Abduvaliev Abdulaziz Abduvalievich,

Doctor of Philosophy in Economic Sciences (PhD), Senior Researcher, Ministry of Innovative Development,

Center for Scientific and Technical Information

Abstract. In order to assess the effectiveness of ongoing reforms in the field of innovative development, identify priority areas and weak points in their further improvement, it is important to participate in the Global Innovation Index (GII) rating recognized by the world community. Therefore, this article reveals the main directions and benefits for the economy of achieving high scores in the GII ranking. The competition to achieve high positions in the GII ranking between countries has been analyzed. The effectiveness of the reforms implemented in the Republic of Uzbekistan on the development of innovation activity has been revealed. Economic levels of development of the Top 50 countries in the GII ranking have been analyzed and the feasibility for Uzbekistan to join this group by 2030 - justified.

Keywords: Global Innovation Index (GII), science, innovation, ranking, economy, reforms, efficiency, competition, countries.

ланиш тажрибаси шундан далолат бер-мокдаки, миллий и;тисодиётнинг ра;о-батбардошлиги, глобал бозордаги х,олати ва урни бевосита мамлакат и;тисодиёти-нинг инновацион ривожланганлиги хамда инновацион салохиятига асосланади. Чун-ки жах,он бозорларида тобора фаоллашаёт-ган ра;обат мухити янги технологиялар ва инновацияларнинг барча сохаларда кенг кулланилишини та;озо этмокда. Мазкур жараён куплаб мамлакатларни саноатла-шув жамиятидан билимлар жамиятига утишга ва энг асосийси, инсон капиталини ривожлантиришга туртки булмокда. Бу эса пировард натижада и;тисодиётнинг барча соха хамда тармо;лари ра;обатбардошли-гини оширишга хизмат килади.

Инновацион и;тисодиётни шаклланти-ришга йуналтирилган ислохотларни амал-га оширишда уларнинг самарадорлигини ани;лаш мухим ахамият касб этади. Бу борада дунё мамлакатларида инновацион ривожланиш буйича амалга оширилаётган ислохотлар самарадорлигини бахолашда х,ар йили чоп этиладиган рейтинг ва тах,-лилий маълумотларга асосланган ГИИ туп-лами асосий восита хисобланади. Х,ар бир мамлакатнинг мазкур рейтингда муносиб урин эгаллаш зарурияти, аввало, мамла-катда шакллантирилаётган инновацион и;тисодиётга муста;ил бахо берилиши, жахон хамжамияти томонидан мамлакат-да илм-фан ривожланиши ва унинг и;ти-содиёт учун самарадорлиги билан асосла-нади. Шунингдек, хал;аро инвесторлар учун мамлакат буйича инвестицион сиё-сатни амалга ошириш буйича ;арор ;абул ;илишда фойдаланилади.

ГИИ, асосан, инновацияга бахо бериш "йуллари"ни яхшилаш ва инновацион ри-вожланишга кумаклашувчи ма;садли сиё-сатни белгилаш, илгор тажрибаларни ал-машишга мулжалланган. ГИИнинг хар йиллик рейтинги аввалги йиллардаги рейтингга асосланади. Бу эса мамлакатлар учун улар томонидан инновацион и;тисо-диётни шакллантириш борасида амалга оширилаётган ислохотлар самарадорли-гини бахолаш имконини беради.

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES

Жахонда куплаб олимлар мамлакат-нинг ижтимоий ва и;тисодий ривожла-нишига илм-фан ва инновацияларнинг ижобий таъсирига оид чукур хамда кенг камровли илмий тад;и;отлар олиб бо-ришган. А. Смит, Д. Рикардо, Н.Д. Кондратьев, Й. Шумпетер, А. Харман шулар жумласидан. Уз навбатида, дунёга машхур олимларнинг назарий тадкикотларига та-янган холда, Узбекистон муста;илликка эришган даврдан бошлаб мамлакатда ин-новацион иктисодиётни шакллантириш ва ривожлантиришнинг асослари куплаб махаллий олимлар томонидан хам тадкик этиб келинмокда. Аммо махаллий олимлар томонидан бугунги кунга кадар ГИИ рей-тингида Узбекистоннинг урнини яхшилаш имкониятлари, унинг жахон иктисодиёти-даги ракобатбардошлигини ошириш му-аммолари тадкик этилмаган.

Тадцицот мацсади ГИИ рейтингининг иктисодиёт учун долзарблигини асослаш, жахон мамлакатлари уртасида ГИИ рей-тингида ракобат холатларини тахлил ки-лиш, Узбекистон Республикасида сунгги йилларда инновацион фаолиятни ривож-лантиришга каратилган ислохотлар са-марадорлигини очиб бериш ва 2030 йил-

да Узбекистоннинг ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакатлар цаторига кириш имко-ниятларини тахлил цилишга царатилган.

Материал ва методлар

ГИИнинг х,ар йиллик рейтинги ва тах,-лилий маълумотлари 2007 йилдан буён INSEAD бизнес мактаби, Бутунжахон интеллектуал мулк ташкилоти ва Корнель университети (АКШ) томонидан амалга оширилмоцда.

ГИИ 7 та асосий йуналишдан иборат: бошцарув институтлари; инсон капитали ва тадцицотлар; инфратузилма; бозор ри-вожланиши; бизнес ривожланиши; билим-лар ва технологиялар сохасидаги натижа-лар; ижодий фаолият натижалари. Ушбу йуналишлар 21 та тизимли блокларга асос-ланган. Рейтингни хисоблаш методология-си рейтингларнинг хар йиллик узгаришига таъсир курсатувчи омиллар тахлили ва ик-кита гурух курсаткичлар - субиндекслар-нинг урта арифметик курсаткичи асосида хисобланади. Булар инновациялар ривож-ланишига цуйилмалар - харажатлар суб-индекси (Innovation input) ва инновациялар ривожланишида амалий натижалар -натижалар субиндекси (Innovation output) (1-расм) [1, 9-б.].

Глобал инновацион индекси (уртача)

Инновацион самарадорлик коэффициенти

Инновациялар ресурси

Институтлар Инсон капитали ва илм Инфрату-зилма Ички бозор-нинг ривож-ланиши Бизнеснинг ривожлани-ши Иктисодиёт ва техноло-гияларнинг ривожланиши Ижодий фаолиятни ривож-лантириш

Сиёсий маданият Таълим АКТ Кредитлар Ходимлар-нинг билими Билимларни яратиш Номоддий активлар

Конунчилик базаси Олий таълим Асосий ин-фратузилма Инвестиция-лар Инновацион алокалар Билимларнинг таъсир курсатиши Ижодий мах,-сулотлар ва хизматлар

Бизнес мухит ИТТКИ Экологик баркарорлик Савдо ва ракобат Билимларни эгаллаш Билимларнинг ёйилиши Онлайн-ижод

Инновациялар натижаси

1-расм. Глобал инновацион индекснинг асосий йуналишлари

19

Инновациялар натижаси - Харажатлар субиндексы ^Innovation input) миллий и;ти-содиёт таркибига инновацион фаолият-нинг бешта компонентлари буйича бахо берилади: 1. Институтлар. 2. Инсон капитали ва тад;и;отлар. 3. Инфратузилма. 4. Бозорнинг ривожланганлиги. 5. Бизнес-нинг ривожланганлиги.

Инновациялар натижаси - Натижа-лар субиндекси (Innovation output) иккита компонентга асосланган холда, инновацион фаолият натижаларига бахо берилади: 6. Билимлар ва технологиялар сохасидаги натижалар. 7. Ижодий фаолият натижала-ри.

Шу тари;а мамлакатнинг ГИИдаги рей-тингини ташкил этувчи индекс ва субин-дексларнинг батафсил тахлили хар бир йуналишнинг кучли ва кучсиз жихатлари-ни ани;лаш имконини беради. Бу эса мам-лакатда шаклланаётган инновацион и;ти-содиёт ра;обатбардошлигини бахолашда фойдалидир. Мазкур тахлил натижалари исти;болда мамлакатнинг инновацион ривожланишини прогнозлаштиришда хам фойдали булиши мумкин. Узбекистон

1-расм маълумотларига кура, хар йили ГИИ рейтингида иштирокчи дав-латлар сони узгариши мазкур рейтингда иштирок этаётган мамлакатлар урта-сида ра;обат жараёнларидан далолат беради. Масалан, 2012 йилга нисбатан

учун, энг мухими, ГИИ рейтингида энг ю;ори курсаткичларга эга мамлакатлар тажрибаси тахлили янада ра;обатбардош инновацион и;тисодиётни шаклланти-риш учун амалий ;улланма булиб хизмат ;илади.

ГИИ методологияси хамда умумэъти-роф этилган и;тисодий хамда та;;ослама тахлиллар асосида Узбекистоннинг ГИИ рейтингидаги урни динамикаси урганил-ди, унинг бош;а мамлакатлар олдидаги ра;обатбардошлик жихатлари очиб бе-рилди. Мазкур тахлиллар асосида исти;-болда мамлакат ра;обатбардошлигини янада ошириш йуллари тад;и; этилди.

Тадцицот натижалари ва тахлили

2012-2021 йилларда ГИИда иштирок этган мамлакатлар тахлили шуни кур-сатмо;даки, мазкур рейтингда иштирок этувчи мамлакатлар сони хар йили узга-риб боради. Масалан, 2012 йилда ушбу рейтингда 141 та мамлакат иштирок этган булса, 2021 йилда уларнинг сони нисбатан ;ис;арган ва 132 та мамлакатни ташкил этган хамда бу курсаткич турли йилларда доимий узгариб борган (2-расм) [1-10].

2021 йилда рейтингни 14 та мамлакат тарк этган ва улар, асосан, рейтинги 49 дан ю;ори булган мамлакатлардир. Мос равишда рейтингга янги кирган мамлакатлар хам кузатилади (1-жадв.) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.].

2-расм. ГИИ рейтингида иштирок этган мамлакатлар жами сони

ИКТИСОДИЕТ ФАНЛАРИ ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ ECONOMIC SCIENCES

1-жадвал

ГИИ рейтингини тарк этган ва янги кирган мамлакатлар (2012-2021 йй.)

Рейтинг Мамлакатлар Рейтинг Мамлакатлар

2021 йилда ГИИ рейтингини тарк этган мамлакатлар (2012 йил рейтингидаги мамлакатлар)

49 Мавритания 116 Лесото

77 Гайана 117 Уганда

80 Белиз 118 Венесуэла

82 Свазиленд 132 Сурия

101 Фиджи 137 Бурунди

105 Никарагуа 140 Нигер

106 Габон 141 Судан

2021 йилда ГИИ рейтингига янги кирган мамлакатлар

52 Мауритус 127 Мьянма

89 Кабо Верде 130 Гвинея

119 Уганда

Мамлакатларда инновацион фаоллик-нинг ошиши хисобига руй бераётган ра;о-бат жараёнлари ГИИда иштирок этаётган айрим мамлакатлар рейтингининг салмо;-

ли пасайишига хам таъсир курсатди. Улар жумласига Бахрайн (-37), К^атар (-35), Лиссабон (-31), Оман (-29) ва бош;а давлатлар киради (3-расм) [2, 18-19-6.; 10, 4-б.].

37

35

31

29

29

27

25

21

20

18

16

S

У

3-расм. 2012-2021 йилларда ГИИда рейтинги салмоцли пасайган мамлакатлар

Фикримизча, рейтинги салмокли пасайган мамлакатларнинг истикболда ГИИ рейтингини тарк этиш эхтимоли хам ю;о-ри булади. Тахлил даврида мухим нати-жалардан бири бу айрим ривожланаётган

хамда утиш иктисодиётидаги мамлакатларнинг рейтингдаги салмокли усиши-ни келтириш мумкин ва улар жумласига Узбекистон хам киради (4-расм) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.].

44 44 41 34 33 32 24 22 21 21

Филиппин Э[>он Узбекистон Покисгон Туркия Вьетнам Мексика Хитой Камбоджа Лао

4-расм. Айрим ривожланаётган ва утиш иктисодиётидаги мамлакатлар рейтингининг

усиш курсаткичлари (2012-2021 йй.)

4-расм маълумотларига кура, ГИИ рейтингида 40-уриндан юкори усиш Филиппин, Эрон ва Узбекистонда, 30 дан юкори усиш курсаткичи Покистон, Тур-кия ва Вьетнамда кузатилган. Шунинг-дек, ГИИ экспертларининг хулосасига кура, ахоли жон бошига нисбатан урта даромадга эга булган мамлакатлар, жум-ладан, Хитой, Туркия, Вьетнам, Х,индис-

2-жадвал маълумотлари ГИИ рей-тингида юкори курсаткичларга эри-шишда мамлакатлар уртасида фаол ракобат кураши мавжудлигидан дало-лат беради. Жумладан, мазкур руйхатни 2021 йилда 2012 йилга нисбатан Катар, Чили, Бахрайн, Сербия, Оман, Саудия Ара-бистони, Мавритания ва Молдова тарк этган булса, уларнинг урнига Туркия,

тон ва Филлипин глобал инновацион ик-лимни узгартирди [10, 21-б.].

Жадал ракобат кураши 2012-2021 йил-ларда ГИИ рейтингида 50 та илгор мам-лакатларда булганлиги хам кузатилади. Мазкур тахлил асосида иккита мамлакат-нинг ушбу даврда урни узгармаганлиги аникланди. Булар - Швейцария (1) ва Швеция (2) (2-жадв.) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.].

Таиланд, Вьетнам, Хиндистон, Россия, Греция, Руминия ва Украина кирган. Бел-гилаш лозимки, руйхатни тарк этиш ва унга янги мамлакатларнинг кириши хо-лати 40-рейтингдан юкорида жойлашган мамлакатлар уртасида содир булган.

Мазкур даврда 5 та мамлакат уз урнини узгаришсиз саклаб колган. Булар Швейцария, Швеция, Нидерландия, Кипр, Хорва-

2-жадвал

2012-2021 йилларда ГИИнинг 50 талик руйхатига кирган мамлакатлар

Рейтинг 2012 йил 2021 йил Рейтинг 2012 йил 2021 йил

1 Швейцария Швейцария 26 Словения Янги Зеландия

2 Швеция Швеция 27 Чехия Респуб. Мальта

3 Сингапур АКШ 28 Кипр Кипр

4 Финляндия Буюк Британия 29 Испания Италия

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5 Буюк Британия Корея Респуб. 30 Латвия Испания

6 Нидерландия Нидерландия 31 Венгрия Португалия

7 Дания Финляндия 32 Малайзия Словения

8 Гонг Конг, Хитой Сингапур 33 Катар БАА

9 Ирландия Дания 34 Хитой Венгрия

10 АКЩ1 Германия 35 Португалия Болгария

11 Люксембург Франция 36 Италия Малайзия

12 Канада Хитой 37 БАА Словакия

13 Янги Зеландия Япония 38 Литва Латвия

14 Норвегия Гонг Конг, Хитой 39 Чили Литва

15 Германия Исроил 40 Словакия Польша

16 Мальта Канада 41 Бахрайн Туркия

17 Исроил Исландия 42 Хорватия Хорватия

18 Исландия Австрия 43 Болгария Таиланд

19 Эстония Ирландия 44 Польша Вьетнам

20 Белгия Норвегия 45 Монтенегро ^индистон

21 Корея Респуб. Эстония 46 Сербия Россия

22 Австрия Белгия 47 Оман Греция

23 Австралия Люксембург 48 Саудия Арабистони Руминия

24 Франция Чехия Респуб. 49 Мавритания Украина

25 Япония Австралия 50 Молдова Монтенегро

тия. Мазкур холат ушбу мамлакатларда инновацион ривожланиш сохасида амалга оширилаётган ислохотларнинг баркарор-лиги ва юкори самарадорлигини курсат-мокда.

2012-2021 йиллар ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакатлар тахлилига кура, энг юкори усиш курсаткичлари Хитой, Жанубий Корея, Франция, Япония, Болгария, АКШ, Италия ва Германияга тугри ке-лади (5-расм) [2, 18-19-б.; 10, 4-б.].

Мазкур маълумотларнинг тахлили-даги мух,им жихатларидан бири бу ГИИ рейтингида 50 талик мамлакатлар руйха-тида ахоли жон бошига даромади уртадан паст булган мамлакатлар иштирокининг ортганлигидир. Масалан, ушбу гурухга 2012 йилда факат Молдова (50) [2, 18-19-б.] кирган булса, 2021 йилда 3 та мамла-кат кирган: Вьетнам (44), Хиндистон (46) ва Украина (49) [10, 4-б.].

Аммо, шунга карамасдан, ахоли жон бошига нисбатан урта даромадга эга булган ривожланаётган мамлакатлар учун рей-тингда юкори натижаларга эришиш ри-вожланган мамлакатларга нисбатан му-раккаб булади.

Фикримизча, илгор 50 та мамлакат руйхатига кирган, утиш иктисодиётида-ги давлатлар натижалари тахлили (ахо-

5-расм маълумотларига кура, Осиё мамлакатларидан Хитой, Жанубий Корея, Япония рейтингда юкори курсаткичларга эришган. Шунингдек, юкори ракобат кура-шини мазкур гурух,нинг 20 талигида хам кузатиш мумкин. Жумладан, тахлил дав-рида Люксембург, Янги Зеландия, Мальта, Эстония ва Бельгия уз урнини йукотган булса, Жанубий Корея, Франция, Хитой, Япония ва Австралия уларнинг урнини эгаллаган.

ли жон бошига даромади уртадан юкори ва уртадан паст даражадаги мамлакатлар), 30-уриндан жой олган мамлакатлар тахлили пировард натижада Узбекистон учун зарурий хулосаларни шакллан-тириш учун асос булиб хизмат килади (3-жадвал).

3-жадвал маълумотлари тахлили асо-сида хулоса килиш мумкинки, 2012-2021 йилларда ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакат руйхатидан юкори даромадли, урта даромадли ва уртадан паст даромадли мамлакатлар урин эгаллаган. Шунга карамасдан, тахлил даврида устуворлик юкори даромадли мамлакатларда булган булса, 2018 йилдан бошлаб ушбу гурухда даромади уртадан паст булган мамлакатлар купайган ва кейинги йилларда улар-нинг сони 3 та ёки 4 тани ташкил этган.

Хитой Жанубий Корея Франция Япония Болгария Италия АКШ Германия

34

12

+22

21

+ 16

24

11

25

13

+13 +12

43

36

29

10

+7

15

10

+ 5

35

20

40

60

+8

+7

80

100

□ 2012 й. □ 2021 й.

5-расм. 2012-2021 йилларда ГИИ рейтингида энг юцори усиш курсаткичларига эришган мамлакатлар

3-жадвал

А;оли жон бошига даромадлар буйича ГИИ рейтингида 30-уриндан 50-урингача жойлашган мамлакатлар руйхати

Рейтинг 2012 й. [2] 2014 й. [4] 2016 й. [5] 2018 й. [7] 2020 й. [9] 2021 й. [10]

30 Латвия Кипр Португалия Словения Испания Испания

31 Венгрия Италия Кипр Италия Португалия Португалия

32 Малайзия Португалия Словения Португалия Словения Словения

33 Катар Малайзия Венгрия Венгрия Малайзия БАА

34 Хитой Латвия Латвия Латвия БАА Венгрия

35 Португалия Венгрия Малайзия Малайзия Венгрия Болгария

36 Италия БАА Литва Словакия Латвия Малайзия

37 БАА Словакия Словакия Болгария Болгария Словакия

38 Литва С.Арабистони Болгария БАА Польша Латвия

39 Чили Литва Польша Польша Словакия Литва

40 Словакия Маврикий Греция Литва Литва Польша

41 Бах,райн Барбадос БАА Хорватия Хорватия Туркия

42 Хорватия Хорватия Туркия Греция Вьетнам Хорватия

43 Болгария Молдова Россия Украина Греция Таиланд

44 Польша Болгария Чили Таиланд Таиланд Вьетнам

45 Монтенегро Польша Коста Рики Вьетнам Украина Россия

46 Сербия Чили Молдова Россия Руминия ^индистон

47 Оман Катар Хорватия Чили Россия Греция

48 С.Арабистони Таиланд Руминия Молдова ^индистон Руминия

49 Маврикий Россия С.Арабистони Руминия Монтенегро Украина

50 Молдова Греция Катар Туркия Филиппин Монтенегро

Ю^ори даромадли мамлакатлар Уртадан паст даромадли мамлакатлар

Уртадан ю^ори даромадли мамлакатлар Паст даромадли мамлакатлар (руйхатда йу^)

Юцорида келтирилган мамлакатлар ва кучсиз жих,атларини аницлаш имко-эришган натижалар тах,лили бу давлат- ниятини беради (4-жадв.) [2, 18-19-6.; ларнинг Узбекистонга нисбатан кучли 10, 4-6.].

4-жадвал

А;оли жон бошига нисбатан даромади уртадан паст булган айрим мамлакатларнинг ГИИ рейтинги ва субиндекси та;лили (2012-2021 йй.)

Мамлакатлар Йиллар Рейтинг Субиндекслар*

1 2 3 4 5 6 7

Вьетнам 2012 76 112 107 75 49 56 58 70

2021 42 83 79 79 22 47 41 42

(+/-) 34 29 28 -4 27 9 17 28

^индистон 2012 64 125 131 78 46 75 47 34

2021 48 62 54 81 28 52 29 68

(+/-) 16 63 77 -3 18 23 18 -34

Украина 2012 63 117 48 98 68 51 30 83

2021 45 91 44 94 88 53 33 48

(+/-) 18 26 4 4 -20 -2 -3 35

Филиппин 2012 95 132 121 69 106 72 59 108

2021 50 90 80 86 86 33 24 65

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

(+/-) 45 42 41 -17 20 39 35 43

Молдова 2012 50 78 55 85 96 104 31 32

2021 59 81 77 82 74 87 54 53

(+/-) -9 -3 -22 3 22 17 -23 -21

Узбекистон 2012 127 133 35 111 125 89 89 138

2021 86 94 72 72 24 123 77 113

(+/-) 41 39 -37 39 101 -34 12 25

Субиндекслар: 1) институтлар; 2) инсон капитали ва тад^отлар; 3) инс 5) бизнеснинг ривожланганлиги; 6) билим ва технологиялар; 7) ижоди эратузилма; 4) бозорнинг ривожланганлиги; й фаолият.

4-жадвал маълумотларига кура, 2012 йилга нисбатан 2021 йилда рей-тингда энг юкори курсаткич Вьетнамда (42) кузатилган булса, ундан сунг Украина (45), Хиндистон (48) ва Филиппин (50) да кузатилган. Белгилаш лозимки, тахлил килинган ушбу мамлакатлар айрим субин-дексларида турли даврларда пасайиш хо-латлари хам кузатилган. Вьетнам юкори курсаткичларга эришганлигини инобатга олиб, Узбекистон курсаткичлари билан солиштирилиши натижасида "Институт-лар", "Бизнеснинг ривожланганлиги", "Би-лимлар ва технологиялар" хамда "Ижодий фаолият" субиндекслари буйича ортда ко-лиши кузатилади. Аммо "Инсон капитали ва тадкикотлар" хамда "Инфратузилма" субиндекслари буйича Узбекистон Вьет-намдан юкори курсаткичларга эришган-лигини хам куриш мумкин.

Мазкур холат, фикримизча, шундан да-лолат берадики, мамлакатнинг иктисодий ривожланиш даражаси - ахоли жон бошига мамлакат даромади, ГИИ рейтингида юко-ри курсаткичларга эришмасликка сабаб булувчи ёки тускинлик килувчи асосий омил эмас. Демакки, 2017-2021 йиллар Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Харакатлар стратегиясида мамлакатнинг 2030 йилда ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакатлар каторига кириш буйича Узбекистон Респуб-ликаси Президенти Ш.М. Мирзиёев томо-нидан белгиланган вазифани бажариш им-кониятини тасдиклайди.

Мазкур вазифанинг тулик ижросини таъминлаш максадида Узбекистон Респуб-ликаси Инновацион ривожланиш вазир-лиги саъй-харакатлари билан Узбекистон узок танаффусдан сунг 2020 йилда ГИИ рейтингига кириб, нуфузли уринларни эгаллаб келмокда. Хусусан, 2017 йилдан бошлаб мамлакатимизда илмий ва инно-вацион фаолиятни ривожлантиришга ка-ратилган кенг камровли ислохотлар уз са-марасини бермокда. Жумладан, мустахкам меъёрий-хукукий асос яратилди хамда охирги турт йил мобайнида илмий ва инно-вацион фаолиятга доир меъёрий-хукукий

асосларни такомиллаштириш максадида 75 та хужжат кабул килинди: 2 та Узбекистон Республикаси конуни; 5 та Узбекистон Республикаси Президенти фармони; 26 та Узбекистон Республикаси Президенти ка-рори; 35 та Узбекистон Республикаси Ва-зирлар Махкамаси карори; 7 та Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси фар-мойиши - меъёрий-хукукий хужжат ишлаб чикилди ва амалиётга татбик этилди.

Шунингдек, илгор хорижий тажриба асосида илмий-тадкикот ишларига давлат буюртмаси механизми, «Стартап» лойиха-ларни танлаб олиш ва молиялаштириш тартиби жорий этилди хамда Илмий-тех-ник кенгашлар тугрисидаги низом тас-дикланди.

Ёшларни илм-фан сохасига жалб этиш ва ташаббусларини куллаб-кувватлаш ти-зими такомиллаштирилди; ёшлар инновация маркази хамда республика худудла-рида ёшлар технопарклари ташкил этил-ди; илмий ва инновацион фаолият билан шугулланиб келаётган иктидорли ёшлар-ни куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари ишлаб чикилди.

Илмий ва илмий-техникавий фаолият натижаларини тижоратлаштириш сама-радорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар белгиланди. Иннова-цион технологияларни мамлакат икти-содиётига фаол жорий этиш учун техно-логияларни трансфер килиш амалиёти кулланилмокда. Шу максадда иннова-цияларни жорий килиш ва техноло-гиялар трансфери миллий офиси ташкил этилди.

Инновацион фаолиятни молиялашти-риш тизимини такомиллаштириш учун:

- Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан Инновация марказлари таш-кил этилмокда, улар негизида хокимият-лар билан биргаликда илмий ва инноваци-он лойихаларни молиялаштириш буйича кушма танловлар утказилади;

- Инновацион ривожланиш вазирлиги тузилмасида "Илм-фанни молиялашти-риш ва инновацияларни куллаб-кувват-лаш жамгармаси" ташкил этилди;

- хусусий сектор маблагларини илмий фаолиятга жалб этиш ма;садида хусусий сектор ва тармок; ташкилотлари томонидан илмий-тад;ик;от лойих,аларини биргаликда молиялаштириш амалиёти йулга куйилди;

- инновацион лойих,аларни амалга ошириш учун венчур молиялаштиришни татбик; этиш ва хужалик субъектларининг молиявий ресурсларини жалб ;илиш мак;-садида «UzVC» миллий венчур фонди таъ-сис этилди;

- илмий лойих,аларни амалга ошириш ва илмий ишланмаларни тижоратлашти-ришнинг Узбекистондаги биринчи «тез-латкичи» - C.A.T. Science Accelerator илмий стартап-акселератори яратилди.

Бугунги кунда умумий х,исобда иннова-цион инфратузилмани яратиш борасида Узбекистонда 15 та инфратузилма объекти, жумладан, 9 та технопарк, 1 та бизнес-инкубатор, 1 та бизнес-акселератор, 2 та иннова-цион марказ ва 2 та инновацион полигонлар фаолияти йулга куйилган. 2022 йилда Бухо-ро, Жиззах, Каш;адарё, Наманган, Фаргона, Хоразм ва Сурхондарё вилоятларида Ёшлар технопарклари ташкил этилади.

Хозирда Узбекистонда ГИИ рейтингида ва хусусан, айрим субиндексларида ортда ;олиш х,олатларини бартараф этиш х,амда 2030 йилгача мамлакатни ижтимоий-и;тисодий ривожлантириш ма;садида илм-фан ва инновацияларни ривожланти-ришга каратилган иккита стратегик хуж-жат мамлакатнинг 2030 йилда ГИИ рей-тингида илгор 50 та мамлакатлар руйха-тидан муносиб урин эгаллашига хизмат килади, жумладан:

Биринчи жужжат - Узбекистон Респуб-ликаси Президентининг 2020 йил 29 ок-тябрдаги ПФ-6097-сон фармони билан тас-ди;ланган "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш" концепцияси. Мазкур концепция асосида куйидаги йуналишлар бу-йича илм-фанни бос;ичма-бос;ич ривожлантириш йулга куйилади:

- давлат ва хусусий сектор иштирокида фанга ажратиладиган маблагларни ЯИМга нисбатан купайтириш;

- ёш мутахассисларни илм-фанга купрок жалб килиш хисобига олимлар-нинг уртача ёшини 39 ёшга етказиш;

- махаллий олимларнинг мамлакатда ва чет элларда ма;ола чоп этиш ва патент олиш фаоллигини ошириш;

- миллий илмий лабораторияларнинг фаолият юритиши;

- ю;ори кушимча кийматга эга булган чукур илм талаб этадиган ва ю;ори техно-логик махсулотлар ишлаб чи;аришга ;а-ратилган таркибий узгаришлар;

- илм-фан ютукларини иктисодиёт-нинг реал секторига татбик этиш.

Иккинчи хужжат - 2022-2030 йиллар-да Узбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегияси. Асосий максад - янги иш уринлари яратишдан тортиб и;тисодий кийматни яратишгача булган барча асосий боскичларни уз ичига олувчи узлуксиз (циклик) «инновация-капитал-инновация» экотизимининг креатив и;тисодиётини шакллантириш жараё-нидаги ривожланиш.

Хулосалар

Узок танаффусдан сунг Узбекистон-нинг ГИИ рейтингида муносиб урин эгал-лаши, айникса, жахонда руй бераётган жа-дал ракобат курашига бардош бериш ва истикболда янада юкори курсаткичларга эришиш максадида 2012-2021 йилларда ГИИ рейтингларининг таккослама тах,ли-ли амалга оширилди.

Тахлил натижалари асосида хулоса килиш мумкинки, 2017-2021 йилларда Узбекистонни ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Х,аракатлар стратегиясида мамлакатнинг 2030 йилда ГИИ рейтингида 50 та илгор мамлакат-лар каторига кириш буйича белгиланган вазифанинг бажарилишига ахоли жон бо-шига даромад курсаткичи тускинлик ки-лувчи асосий омил эмас (Вьетнам, Ураина, Филиппин ва Молдова мисолида).

Чунки ГИИ рейтингида 2012-2021 йилларда ахоли жон бошига даромадлар буйича 30-50-уринларни эгаллаган мам-лакатлар тахлилига кура (3-жадвал), ушбу

орали;даги рейтингни ю;ори даромадли, урта даромадли ва даромади уртадан паст мамлакатлар эгаллаган. Аммо тахлил дав-рида ю;ори даромадли мамлакатлар сони куп булганига ;арамасдан, 2018 йилдан ушбу гурухда ахоли жон бошига нисбатан даромади уртадан паст булган мамлакат-лар сони купайган ва уларнинг сони турли йилларда 3-4 тани ташкил этган. Ушбу хо-лат ривожланган мамлакатларга нисбатан и;тисодиёти ривожланаётган мамлакат-

лар ра;обати ортаётганидан далолат бера-ди.

Шунингдек, 2012-2021 йилларда ГИИ рейтингидан урин олган ахоли жон бо-шига даромад курсаткичи буйича барча гурухдаги мамлакатларда ю;ори даража-даги ра;обат кузатилган. Бу холатни, хусу-сан, хар йили рейтингда иштирок этувчи мамлакатлар сонининг узгариши хамда рейтингни тарк этган ва янги кирган мамлакатлар туркумида кузатиш мумкин.

REFERENCES

1. The Global Innovation Index 2015. Effective Innovation Policies for Development, p. 453.

2. The Global Innovation Index 2012. Stronger Innovation Linkages for Global Growth, p. 464.

3. The Global Innovation Index 2013. The Local Dynamics of Innovation, p. 417.

4. The Global Innovation Index 2014. The Human Factor in Innovation, p. 429.

5. The Global Innovation Index 2016. Winning with Global Innovation, p. 451.

6. The Global Innovation Index 2017. Innovation Feeding the World, p. 463.

7. The Global Innovation Index 2018. Energizing the World with Innovation, p. 430.

8. The Global Innovation Index 2019. Creating Healthy Lives - The Future of Medical Innovation, p. 451.

9. The Global Innovation Index 2020. Who Will Finance Innovation? P. 448.

10. Global Innovation Index 2021. Tracking Innovation through the COVID-19 Crisis. 14th ed. P. 226.

11. Mirziyoeva S.Sh. Analiz opita Uzbekistana po razrabotke strategiyi razvitiya strain i regionov [Analysis of the experience of Uzbekistan in developing a development strategy for countries and regions]. Upravlencheskoe konsultirovanie - Management consulting, 2019, no. 3, p. 50.

12. Globalniy indeks innovatsiyi (GII) - pozitsiya Respubliki Uzbekistan v reytinge [Global Innovation Index (GII) - the position of the Republic of Uzbekistan in the ranking]. Tashkent, Ministry of Innovative Development of the Republic of Uzbekistan, 2020, p. 9.

13. Vasilyeva N.F., Kavura V.L. Modeli innovatsionnogo razvitiya ekonomiki: zarubejniy opit realizatsii [Models of Innovative Development of the Economy: Foreign Experience in Implementation]. Vestnik instituta ekonomicheskix issledovaniy - Bulletin of the Institute of Economic Research, 2016, no. 3, p. 78.

14. Kochetkov S.V., Kochetkova O.V. Model innovatsionnogo razvitiya economiki [Model of innovative development of the economy]. Vestnik Voronezhskogo gosudarstvennogo universiteta - Bulletin of Voronezh State University. Series: economics and management, 2017, no. 2, p. 21.

15. Tseli v oblasti ustoychivogo razvitiya [Sustainable Development Goals]. Collection of statistical indicators of achievement of national SADTs in the Republic of Uzbekistan, 2019, p. 71.

16. Ekonomicheskiy rost i sozdanie rabochix mest v Uzbekistane: uglublyonnaya diagnostika [Economic growth and job creation in Uzbekistan: an in-depth diagnostic]. World Bank Group, 2018, p. 59.

17. The Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Available at: www.oecd.org/.

18. Global Innovation Index 2019: India Makes Major Gains as Switzerland, Sweden, U.S., Netherlands, U.K. Top Ranking; Trade Protectionism Poses Risks for Future Innovation. Available at: https://www. wipo.int/pressroom/en/articles/2019/article_0008.html/.

Такризчи: Отажонов Ш.И., и.ф.д., Илмий ва инновацион фаолиятга оид дастурларни шакллантириш ва мониторинг ;илиш бош;армаси бошлиги, Инновацион ривожланиш вазирлиги.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.