ГЛАГОЛЬНОЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫХ ОТНОШЕНИЙ В "БАДОЕЪ-УЛ-ВАКОЕЪ" ЗАЙНИДДИНА МАХМУДИ ВОСИФИ (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

19. Шведова Н. Ю. Типология односоставных предложений на основе характера их парадигм. /Проблемы современной филологии. М., 1965.

20. Юрченко В. С. Односоставные предложения. - М.: Просвещение, 1979. -283aChafe W. L. Meaning and the structure of language. Lnd. 1971. -174c.

21. Krohn R. English sentence structure. Michigan Univ., 1971. -194c.

22. Sadriddin Aini. The Sands of Oxus: Reminiscences of Sadriddin Aini / Mazda Publisher, -Iran, 1998. -149c.

ОДНОСОСТАВНЫЕ ОБОБЩЕННО-ЛИЧНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ В ТАДЖИКСКОМ

И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

Назарова М. Р.

В статье рассматривается структура односоставных обобщенно-личных предложений и способы их выражения на таджикском и английском языках.

Ключевые слова: обобщенно-личные предложения, субмодальные, особенность обобщенно-личных предложений, грамматическое отличие обобщенно-личных предложений от определенно-личных предложений.

ONE-MEMEBER GENERALIZED-PERSONAL SENTENCES IN TAJIK AND ENGLISH

LANGUAGES

Nazarova M. R.

The article is dedicated to the structure of generalized sentences and the ways of their expression in Tajik and English languages.

Key words: generalized-personal sentence, submodalities, peculiarity of generalized-personal sentences, grammatical difference of generalized-personal sentence from definite-personal sentence.

Сведения об авторе: Назарова Мухаббат Рахмонкуловна - апирантка общеуниверситетской кафедры английского языка Таджикского национального университета,тел.: (+992) 985 544397, e-mail: muhabbat.nazarova.2013@mail.ru

Information about the author: Nazarova Muhabbat Rahmonqulova, postgraduate, Chair of General University of English Language, Tajik National University, tel.: (+992) 985 544397, e-mail: muhabbat .nazarova.2013 @mail.ru

ИБОРА^ОИ ФЕЪЛИИ МУНОСИБАТИ МАСО^АВИ ДАР «БАДОЕЪ-УЛ-ВАЦОЕЪ»-И ЗАЙНИДДИН МА^МУДИ ВОСИФИ

Раффоров А.О.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Иборахои феълии муносибати масохавй бо пешоянди «ба» дар «Бадоеъ- ул-вак;оеъ»-и Зайниддин Махмуди Восифй аз руи микдор зиёд ва аз чихдти маъно гуногунанд. Ба сифати чузъи тобеъи иборахое, ки мавриди тахлилу тасвир кдрор мегиранд, асосан исмхои ифодакунандаи маънои макон: хона, шахр, масчид, мехмонхона, саройхона, шикоргох ва монанди инхо истифода шудаанд. Феълхои харакат, амалу вазъият чун чузъи асосии иборахои феълй бо пешоянди «ба», ки муносибати масохавиро ифода кардаанд, вок;еъ мегарданд. Дарчанд дар хусуси сермахсул будани иборахои феълие, ки муносибати холии масохавиро ифода мекунанд, ишора рафта бошад хам, аммо доираи истеъмоли онхо нисбат ба иборахои феълии муносибати пуркунандагиро ифодакунанда фарох нест. Сабаб дар он аст, ки худи пешоянди «ба» маънои соф самт ва суйро нисбат ба дигар муносибатхо (маънохо-A.F) равшантар ифода мекунад.

Дар «Грамматикаи забони адабии хозираи точик» рочеъ ба ин пешоянд чунин нyкта зикр гардидааст: «Иборахои феълии бо пешоянди «ба» дар ифодаи муносибати холии макон хеле серистифода мебошад. Ин иборахо бештар аз феълхои харакат, холат, инчунин аз феълхои мачозй ба сифати чузъи асосй ва аз исмхои макон (ба сифати чузъи тобеъ) ташкил меёбанд». ( 1, с.39)

Дангоми аз назар гузаронидани пешояндхо ба маънои грамматикии онхо бояд эътибор дод. Пешояндхо хамчун воситаи алока дар иборахо тобишхову чилохои гуногуни маъноиро ифода мекунанд ва баробари ин мавкеи чузъхои ибораро равшантар мегардонанд.Пешояндхои аслй аз маънои лугавй фориганд ва онхо дорои маънои грамматикй мебошанд, яъне ба кавли дигар «маънои лугавии пешояндхо ба маънои грамматикиашон баробар аст» (4, 38).

Зимни тахкики иборахои феълии «Бадоеъ -ул-вок;еъ» маълум гардид, ки иборахои феълии муносибати масохавй бо пешоянди «ба» нисбат ба пешоянди «дар» сермахсултару серистифодаанд. Чи тавре ки Неменова Р. Л. кдйд кардааст: «Дар забони адабии хозираи точик барои нишон додани тобиши маконй пешоянди «дар» чун нормаи адабй истифода мешавад. Аммо дар забони адабиёти классикй истифодаи пешоянди «ба» барои нишон додани тобиши маконй хеле васеъ мебошад» (6, с.12).

Ба ин тарикд, дар «Бадоеъ-ул-вокеъ» иборахои феълии муносибати масохавй, ки тавассути пешоянди «ба» сурат гирифтаанд, аз чихати сохт аз ду ва се калима ташкил ёфтаанд. Иборахои феълии муносибати масохавй, ки бо пешоянди «ба» ташкил ёфтаанд, дорои тобишу чилохои иловагй низ мебошанд. Мо хар як ин тобишхои маъноиро дар раванди тахлилу тасвир аз назар мегузаронем.

а) Пеш аз хама онхо муносибати масохавиро ба таври умумй нишон медиханд. Ч,узъи тобеъи ин иборахо аз исмхои макон ташкил ёфта, феълхои харакат амалу вазъият чун чузви асосии иборахои зерин намоён мешаванд. Иборахои ин гурух аз чихати сохт ду ва се калимагй мешаванд: ба болохона баромадан (ч 2, с. 1110) ба хонаи амир нишастан (ч 2, с1124) ба даргох хозир гаштан (ч 2, с. 954) ба болохона баровардан (ч. 2, с. 1110) ва гайра:

Маро ба болохона бароварданд, сеошёна буд, дар гояти баландй, ки се сарву сад хазор ба канорахои бомаш намерасид(ч. 2, с. 1110). Шумо намедонед, ки ман мутаваччехи кухистон шудам ва ба дари хонаи Амир Ёдгори Кукалтош нишастам (ч 2, с.1124).

Дар ибораи ба болохона баровардан, ки феъли баровардан ба шархи суи макони харакат ё амал эхтиёч дорад, ба туфайли мафхуми маконй доштани исми макони болохона маънои макон равшантар намоён гардидааст. Агар дар ин сурат ба сифати чузъи тобеъ на исми макон, дигар гурухи исмхо истифода шавад, он гох муносибати маконй тобиши иловагй мегирад. Масалан, ба дарахт баровардан, ба сабаби мафхуми ашёро ифода намудани калимаи дарахт муносибати маконй тобиши иловагии пуркунандагиро ифода менамояд.

б) Як гурухи калони иборахо, ки бо пешоянди «ба» сурат гирифтаанд, муносибати маконро бо тобиши воридшавй, равоншавй ба дохили предмет ифода менамоянд. Ч,узъи асосии ин иборахо одатан аз феълхои даромадан ва даровардан, ки ба маънои воридшавй ба дохили предмет ё чизе далолат мекунад, ташкил ёфтаанд. Дар «Бадоеъ-ул-вакоеъ» истифодаи феъли даромадан дар таркиби крлабхои феълй 50 маротиба дар ифодаи маънои масохавй мушохида карда шуд. Ба сифати чузъи тобеъи иборахои зерин исмхои макон ва исмхои мафхуми чамъомад дошта ифода гардидаанд: ба хона даромадан (ч.1, с. 58, 66, 70, 566, 584; ч.2, с. 921, 1043, 1045, 1284, 1123,1162); ба шахр даромадан(ч.1, с.653); ба мадраса даромадан (ч.2,с.1186); ба хаммом даромадан (ч.2, с. 1023,1024,1184,1186,1197); ба бозор даромадан (ч. 1, с.978, ч.2, 1447, 1002,1084); ба масчид даромадан (ч.2, с.1148); ба хавлй даромадан (ч.2, с.1117); ба гармхона даромадан(ч.2, с.1111); ба бог даромадан (ч.2, с. 1144,1045,1274); ба хона даровардан (ч.2, с. 1127, 1066, 1067,1090), ба мехмонхона даровардан (ч.1, с.130, 150), ба бог даровардан (ч.2, с. 1143) ва амсоли инхо:

Чун ба хона даромадам, xама дар фарёд шyданд, ки ин шахс кист? (ч.2, с.1123). Он шахс рафт ва баъд аз замоне чароге ба даст ба масчид даромад (ч.2, с.1148) Даъваташро ичобат намуданд, маро ба меxмонй дароварданд ва эxтироми бисёр карданд (ч.2 с. 1150). Падарам баъд аз ба меxмонхона дароварда шинонидани y маро чег зада ба пеши y шинонд (ч.1, с. 130).

Феъли даромадан, ки маънои xаракатро ифода мекунад, дар таркиби ибораxои феълии бо пешоянди «ба» xамчyнин исмxои ифодакунандаи номи маxал (топонимxо)-ро ба худ тобеъ намуда , муносибати масоxавиро бо тобишxои воридшавй ва дохил шудан ба предмет ва чойе ифода намудааст. Ин гyрyxи ибораxо дар «Бадоеъ-ул-вак;оеъ» доираи фарохи истеъмол дошта, аз чщати сохт ду ва секалимагй мешаванд: ба Нишопур даромадан (ч.2, с. 1184), ба Дирот даровардан (ч.2, с. 1184), ба Тус даромадан (ч.1, с. 470), ба биёбони Туркистон даромадан (ч.1, с. 339), ба шаxри Багдод даромадан (ч.1, с. 470) ва гайра:

Чун Фирдавсй аз Багдод мурочиат ба Тус даромад, дар бозор мегашт, кудаке бо овози xазин газал мехонд (ч.1, с. 470); Баъд аз се руз ба вак;ти чошт ба бозори Нишопур даромадем (ч.2, с. 1084); Чун ба шаxри Суброн даромадем ва ончунон шаxрест, ки аз руи истеxком бо бинои фалакнилфом паxлyи мубадат мезанад (ч.1, с. 461).

в) Ибораxои феълии бо пешоянди «ба» дар баробари ифода намудани маънои масоxавй xамчyнин тобишу чилоxои объектй, таъинотй, самт, мак;сад ва монанди ищоро нишон дода метавонад. Ба сифати чузъи тобеъ феълxои амалу вазъият ва xаракат истифода шуда, исмxои ифодакунандаи мафxyми макон, чамъомад, мушаххас во^еъ мегарданд. Доираи истифодаи чунин навъи ибораxо дар «Бадоеъ-ул-вак;оеъ фарох аст. Дам феълxои монда ва xам феълxои гузаранда чузъи асосии ин навъи к;олабxои феълиро ташкил намудаанд. Ибораxои феълии зерин аз ду ва се калима бештар таркиб ёфтаанд:

Ба мачлис овардан (ч.2, с. 864,935,1184,1237), ба замин галтидан (ч.2, с. 909, 1208), ба чаxор бог овардан (ч.2, с. 1036), ба даxон мондан (ч.1, с. 419), ба девор гузоштан (ч.2, с. 1081), ба меxмонй рафтан (ч.1, с. 84), ба меxмонй омадан (ч.1, с. 84), ба шикор рафтан (ч.2, с. 1254), ба мачлис рафтан (ч.1, с. 504), ба ятимй гирифтан (ч.1, с. 753) ва гайра:

Чун аз чои худ чунбид, пояш ба домани дар печид, ба замин галтид ва беxyш гардид (ч.2, с. 909). Ва моро гуфт, сар хам шуда устухонро ба девор гузор ва поёни онро гирифта, худро фуру гузор (ч.2, с. 1087); Рузи дигар xаччочи золим ба шикор рафта буд, аз лашкарxо чудо афтода, дар шаби торик ба об афтода наздик ба xалокат расида буд (ч.21с. 84). Шахсе аз маркаб фуру давид ва руй ба Косим оварда гуфт(ч.1, с. 356). Баъд аз як xафта уро ба ятимй гирифта оварданд (ч.1, с. 753). Ин бигуфт ва даст ба китфи мир нщода ва маро аз он куфт мустахалас гардонид (ч.1, с. 792).

г) Дар дохили ибораxои феълии тавассути пешоянди «ба» суратгирифта ифода ёфтани муносибати масоxавй бо тобиши маънои суй, xаракат, самти амал хеле серистифода аст. Ба сифати чузъи асосй феълxои xаракати рафтан, гаштан ва рондан истифода мешаванд. Агар дар ибораxои феълии зикрашон дар боло рафта ба сифати чузъи тобеъ исмxои мушаххас , чамъомад истифода шуда бошанд, аммо дар ибораxои зерин тащо исмxои ифодакунандаи мафxyми макон истеъмол мешаванд. Феълxои рафтан ва гаштан маънои самт ва суйи xаракатро ифода кунанд, пас феъли расидан ба охир расидани амал, xаракат ва, умуман интщои амалро ифода менамояд. Сохти ин навъи ибораxо аз ду ва се калима таркиб ёфтаанд: ба хона рафтан (ч.2, с. 932), ба xаммом рафтан (ч.2, с. 1043), ба марказ нозил гаштан (ч.1, с. 158), ба зиндон фиристонидан (ч.1, с. 769), ба хонаи хатиб рафта ( ч.1, 696, 677), ба хонаи мир омада ( ч.1, 696) ва амсоли инxо:

Ва гуфт, шумо ба ин фолиз дароед ва харбуза менушед, то ман ба саxар расида баргардам (ч.2, с. 404). Подшоx чун xикояти моро истисмоъ намуд, дар сиёсати ман тавакдуф фармуд ва боз маро ба зиндон фиристод (ч.2, с.769). Шаб, ки ба хона рафтам, маро кайфияти гарибе пайдо шуд (ч.1, с. 503). Онxо гуфтанд, ки хочаи мо имшаб ба меxмонй ба хонаи хатиб рафта, боз ба хонаи мир омаданд (ч.1, с. 696). Чдноби махдумй шаб ба хонаи хатиб омада, мукдддамот омухт_(ч.1, с. 673). Дазрати Мавлавй ба хонаи хатиб омада гуфт: эй хатиб вак;ти он омад, ки кддам бар зери пойи сипеxр монй ва хутбаи давлат ва саодат ба номи худ хонй (ч.1, с. 677).

Дар як гурух иборахои феълй, ки чузъи асосиашон аз феълхои ифодакунандаи маънои харакат таркиб ёфтаанд, муносибати масохавй бо тобиши суй ба таври омехта ифода гардидаст. Сохти ин навъи иборахо сода ва мураккаб мешаванд. Ба сифати чузъи тобеъ аксарияти исмхои дорои маънои макон истифода шудаанд. Тобиши самту суй дар ин гурухи иборахо барчастатар намоён мешавад: ба хирот омадан (ч.1, с. 1059), ба Астрабод рафтан (ч.2, с. 1245), ба дарвозаи Фирузобод расидан (ч.1, с. 553), ба даргохи олампанох шитофтан (ч.2, с. 783), ба навохй шитофтан (ч.1, с. 122), ба масчид шитофтан (ч.2, с. 1045) ва гайра.

Чун ба дарвозаи Фирузобод расидем, аз даруни дарвоза гулгула ва гавго пайдо шуд(ч.2, с. 1217). Ба Хуросон омадам ва аз навкарони амир Мухаммад шудам (ч.2, с. 1217). Ва ташрифоти фоика ба вилояти Суброн фиристода чамъе ахолй ва мавлонй ва уламо ва фузалои Туркистонро чамъ сохтанд (ч.1, с. 286).

Агар чузъи тобеъи ибора аз исмхои умумимаъно таркиб ёфта бошанд, эзохдихандаи зарурй мегиранд, ки дар натича ибора ба сохти мураккаб табдил меёбад.

Феълхои харакат калимаи асосии иборахоро ташкил намуда, исмхои моддй ва макон ба сифати чузъи тобеъ вокеъ мегарданд: ба кони гил рафтан (ч.1, с. 91), ба дарвозаи Сиистон расидан (ч.1, с. 640), ба сайри сахро рафтан (ч.2, с. 1044) ва монанди инхо:

Ва дар хамон шаб ба итмом расид, алсаббох онро навишта ба кони гил рафтанд(ч.1, с. 91). Чун ба дарвозаи Фирузобод расидем, аз даруни дарвоза гулгула ва гавго пайдо шуд (ч.2, с. 1153).

г) Артикли -е бо исмхои мафхуми маънй васл шуда , ба тамоми ибора маънои номуайянй мебахшад. Иборахое, ки бо пешоянди «ба» маънои масохавиро бо тобиши номуайянй ифода намудааанд, дар «Бадоеъ-ул-вакоеъ» сермахсуланд. Артикли -е дар иборахои феълй, асосан дар таркиби калимаи тобеъ меояд. Инчунин артикли - е дар ин гурухи иборахо нишондихандаи воситаи робитаи мавкеи байни чузъхои ибора низ намоён мешавад. Сохти онхо, аз ду калима ва аз ин хам зиёдтар мешаванд:

Абуалй бархост ва ба гушае рафт ва онро ба амал даровард (ч.2, с. 812). Талабаи мадраса мутафарик гардиданд ва хар кадом рухсати икомат ба гушае кашиданд (ч.1, с. 37).

д) Феълхои ифодакунандаи мафхуми харакат ба монанди рафтан, расидан, омадан, буридан ба сифати чузъи асосии иборахо омада, исмхои мафхуми макон ва номи махал чун чузъи тобеъ вокеъ мешаванд Аз феълхои харакат, махсусан феъли омадан, ки маънои амал, харакатро ба пуррагй ифода менамояд, серистеъмол мебошад. Дар хусуси феъли «омадан» дар Грамматикаи забони адабии хозираи точик чунин ишора омадааст: « Пешояндхои аслй дар муносибатхои синтаксисй бо тобишхои гуногун ёрии калон мерасонанд. Чунончи, бо феъли омадан иборахои зиёде сохтан мумкин аст, ки муносибати маконй доранд. Аммо хамаи муносибатхои маконй як хел нестанд. Гуногунмаъноии онхо махз ба воситаи пешояндхо ифода мешаванд. Масалан, дар ибораи аз шахр омадан муносибати ибтидо, дар ибораи то шахр омадан муносибати макони интихо, дар ибораи ба шахр омадан муносибати макони суй ифода шудааст» (1, с.6).

Инчунин дар таркиби иборахо феълй мавкеи феъл, ки мустакил аст, хеле калон аст. Хднгоми муайян намудани басомади феълхо маълум гардид, ки пешоянди «ба» аз хама беш дар таркиби иборахои феълие, ки чузъи асосиашон аз феълхои харакати расидан, рафтан, омадан ташкил шудаанд, бисёртар вомехурад:_

№

Феълхо

Пешояндхо

ба

дар

аз

бар

бо

барои

то

то ба

омадан

36

16

4

2

расидан

48

рафтан

28

даромадан

12

даровардан

4

4

гирифтан

1

6

3

2

4

2

3

6

3

3

1

4

5

3

4

5

3

2

2

3

2

4

4

2

2

2

3

2

1

5

8

2

2

1

3

3

6

6

2

2

3

1

7 гyфтaн l0 5 2 l б 2 2 -

s нaмyдaн s 5 3 2 2 - - -

9 фapмyдaн s 4 4 2 2 - - -

l0 ДOдaн lO 4 2 3 2 2 2 -

ll зaдaн s 4 - 5 4 - 2 -

l2 бypидaн s - 4 2 2 2 l -

Чунон ки a3 чaдвaли бaсомaди феълх,о мaълyм гapдид, доиpaи истифодaи феълх,ои омaдaн■ paсидaн бо пешоянди «rôa» дap «Бaдоeъ-yл-вaк;оeъ» фapох aст. Ибоpaxои феълие, ки дap 3ep мeовapeм, a3 чиxaти тapкиб a3 ду Ba се кaлимa тaшкил мeёбaнд. Дap сypaти кaлимaи тобеъ эзоxдиxaндa кдбул кapдaн, он rox ибоpa a3 чиxaти сохт a3 се кaлимa тaшкил мeёбaд: бa хота оме^^Л, с. 90, 482, 491, 503, 548, 549, 568, 579, 583, 611, 650; ч.2. с. 1024, 1039, 1124), бa Хypосон омaдaн (ч.1, с.71, 490), бa Бyхоpо омaдaн(ч.1, с.161, 324), бa Сaмapк;aнд омaдaн (ч.1, с.72), бa мaдpaсa омaдaн (ч.1, с.90), бa дapгоx омaдaн (ч.2, с.1184), бa вилояти Тypкистон омaдaн(ч.1, с.440), бa мaдpaсaи Миpзо paсидaн (ч.1, с.412), бa к;aлъaи Бyхоpо paсидaн(ч.1, с.224), бa Faзнин paсидaн(ч.1, с.445), бa дapвозaи шaxpи Сaмapк;aнд paсидaн(ч.1, с.44), бa Хypосон paсидaн(ч.2, с.1005), бa Хиpот paсидaн (ч.2 с. 1152) Ba Faйpa:

Чун толибон бозгaштaнд, Фиpдaвсй эмин шуд, a3 Х^бй бa Тус омaд Ba «Шоxномa»-pо гиpифтa, бa Тaбapистон paфт(ч.1, с.467). Чун бa кaлъaи Бyхоpо paсидeм■ шaxpe дидем, ки paфъaтy бaлaндии бapaш бapои шaxpвaндaш бa мapотиб aст (ч.2, с.224). Писapи Мaвлоно бa бозоp paсид Ba он чй Мaвлоно гyфтa буд, хapид Ba бa дapи хонaи Мaвлоно бypд(ч.1, с.560).

е) Дap он ибоpaxоe, ки чузъи тобeъaшон мaсдap aст, феъл^ои xapaкaт Ba вaзъияти aмaл бa сифaти чузъи aœrâ омaдa, мyносибaти мaсоxaвиpо бо тобиши мaксaд бa тaвpи омeхтa нишон мeдиxaнд Ибоpaxо, ки чузъи тобeaшон мaсдap aст, сохти мypaккaб доpaнд: бa дидaни вaй paфтaн(ч.2, с.320), бa paфтaни xaммомaш pозй шyдaн(ч.1, с.991):

Вaйpо мусо^ибе буд, бa дидaни вaй paфт (ч.1, с.320). Чун мaн xaмвоpa бошaм, y чй гyнa мaкpe тaвон кapд, бa paфтaни xaммомaш pозй шуд, xap ду xaмpоx шyдaнд(ч.2, с.991).

Як rypyx^ феълхо, ки дap ибоpaxои феълии бо пешоянди «^a» бa сифaти чузъи aсосй омaдaaнд, дap зaбони aдaбии xозиpaи точик доиpaи истеъмоли мaxдyд доpaнд. Аммо дap «Бaдоeъ-yл-вaк;оeъ» мик;доpи ин rypyx^ ибоpaxо дap тapкиби ибоpaxои феълй хеле фapовон aст. Феълхои «мypоот нaмyдaн», «нузул фapмyдaн», «иншод додaн», иноxaт paсонидaн», «мyтaвaччex шyдaн» дap «Бaдоeъ-yл-вaк;оeъ» сepистeъмол бyдa, a3 чихдти сохт a3 ду Ba се кaлимa тapкиб ёфтaaнд:

Чун ин иншоpо тaмом кapдaм Ba бa axли мaчлис иншод нaмyдaм, таноби шaйхpо мapзи яpк;он xaсaд xaсaд бap xaсaд оpиз гapдид (ч.1, с.497). Ba фapмyдaнд, ки шeъp ибоpaт a3 Нypиддин Мyxaммaдй Ba Сaфошapиф миллaти axомeдeст, ки олaми сaмовот 6a мapкaзи сaфолиён нозил гapдидa(ч.1, с.150). Крсим шapмaндa Ba сap дap пеш aфкaндa, ypо бa хонaи худ мypоот нaмyдa мyтaвaччex шуд (ч.1, с.412).

TaxK^Ky тaxлили ибоpaxои феълии мyносибaти мaсоxaвии aсap, ки тaвaссyти пешоянди «^a» сypaт гиpифтaaнд, нишон дод, ки дap тули чaндин aсpxо кисмaти зиёди KOлибxои феълии мaзкyp дap зaбони aдaбии мyосиpи точик сохтоpy мaънои хyдpо нигоx доштaaнд. Aлбaттa, бapобapи ин колaбxоe низ дyчоp мeшaвaнд, ки aйни зaмон бa тaFЙиpоти шaклй Ba мaъной дyчоp омaдa, ё yмyмaн доиpaи истифодaaшон мaxдyд шyдaaст.

Хyлосa тaxлилy тaсвиpи мaводи «Бaдоeъ-yл-вaкоeъ»-и Зaйниддин Мaxмyди Восифй собит сохт, ки коpбypди пешоянди «^a» дap тapкиби ибоpaxои феълии мyносибaти мaсоxaвй бa сифaти воситaи aлокa бaFOят бyзypг aст.

Адабиёт:

1. Гpaммaтикaи зaбони aдaбии xозиpaи точик. Ч,илди дyвyм. Синтaксиси ибоpa Ba чyмлaxои содa. Дyшaнбe: Дониш, 1986.

2. Зaбони aдaбии xозиpaи точик. ^исми 2. Синтaксис. Китоби дapсй бapои фaкyлтeтxои филологияи мaктaбxои олй. Дyшaнбe, Мaоpиф, 1984.

3. Масъумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик. Сталинобод: Нашрдавточ, 1959.

4. Мирзоев А. Иборахои феълии замонй дар забони адабии хозираи точик.Душанбе:

Дониш, 1972.

5. Мирзоев А. Масъалахои ибора дар забони точикй. Душанбе: Деваштич, 2002.

6. Неменова Л. Р. Предлоги в таджикском языке. Сталинобад, 1954.

ГЛАГОЛЬНОЕ СЛОВОСОЧЕТАНИЯ ПРОСТРАНСТВЕННЫХ ОТНОШЕНИЙ В «БАДОЕЪ-УЛ-ВАКОЕЪ» ЗАЙНИДДИНА МАХМУДИ ВОСИФИ

Гаффоров А. О.

В статье автор рассматривает глагольные словосочетания пространственных отношений в «Бадоеъ-ул-вакоеъ» Зайниддина Махмуди Восифи. Анализируя подобные словосочетания с предлогом «ба» (с) делает соответствующие выводы.

Ключевые слова: глагольное словосочетания, пространственные отношения, предлог, лексическое значение.

VERBAL COLLOCATION OF SPATIAL RELATIONS IN "BADOE-UL-VAKOE" OF

ZAINIDDIN MAHMUDI VOSIFI

Gaffarov A.O.

Verbal collocations of spatial relations in "Badoe-ul-vakoe" of Zainiddin Mahmudi Vosifi are reviwed in this article. Having analysed the similar collocations with preposition -ba "to"the author made appropriate conclusions in the article as well as.

Keywords: verbal collocations, spatial relations, preposition, lexical value

Сведения об авторе: Гаффоров Абдушукур Одинашоевич - кандидат филологических наук, доцент, декан факультета педагогики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 901-06-30-68.

Information about the author: Ghafforov Abdushukur Odinashoevich, Ph. D. in Philology sciences, docent, Dean of Pedagogy Faculty, Tajik State Pedagogical Univesity named after Sadriddin Aini, tel.: (+992) 901 063068.

ВОДИДДОИ ФРАЗЕОЛОГИИ АНТОНИМЙ ДАР ЛА^^А^ОИ ^АНУБИИ

МИНТАЦАИ КУЛОБ

Гадоев Н.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Маълум аст, ки дар хаёти рузмарра кас бо зиддиятхо сари хар кадам ру ба ру мешавад. Ин зиддиятхо хам дар табиат дар байни набототу хайвонот ва хам дар чомеа дар байни одамон ба вукуъ мепайванданд. Зиддиятхо боиси пешравй, тараккиёт мегардад. Олимон солхост, ки барои омузиши ин мукобилистихо пажухиш мебаранд ва ба муваффакиятхои назаррас ноил шуданд.

Дар забоншиносй ин зиддиятхо бо воситаи вохидхои лугавие инъикос мешаванд, ки онхо маънохои мухолиф доранд. Вохидхои лугавии маънохои бо хам зиддошта дар матбуот ва асархои бадей ба таври васеъ мавриди истифода карор доранд. Адибон барои шавковару хонданбоб намудани асархои худ аз вохидхои лугавии зидмаъно самаранок истифода мебаранд. Дар кадар ки зиддият тезу тунд бошад ва он мохирона ба калам дода шуда бошад, хамон кадар мазмуну мундаричаи асар чаззобу дилчасп мебарояд. Вохидхои лугавие, ки ин ихтилофхо, мукобилгузорихо ва зиддиятхоро ифода менамоянд, антоним ном доранд.