Научная статья на тему 'ГіСТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ СТАРАВЕРАЎ ПАЎНОЧНАЙ БЕЛАРУСі'

ГіСТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ СТАРАВЕРАЎ ПАЎНОЧНАЙ БЕЛАРУСі Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
49
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Вестник Полоцкого государственного университета. Серия А. Гуманитарные науки
Область наук
Ключевые слова
HISTORIOGRAPHY / HISTORICAL SCIENCE / OLD BELIEVERS / NORTHERN BELARUS / BELARUSIAN DVINA REGION (PODVIN'E) / ETHNOLOGY / FOLK CULTURE / FOLKLORE / TRADITIONS

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Аўсейчык У.Я.

Разгледжана гісторыя вывучэння стараверскага насельніцтва Паўночнай Беларусі. Вылучаны этапы ў даследаванні гісторыі і культуры старавераў, ахарактарызаваны метады збору, апрацоўкі і інтэрпрэтацыі гістарычных, этнаграфічных і фальклорных матэрыялаў, раскрыта значэнне даследаванняў і іх уклад у вывучэнне гісторыі і культурных традыцый старавераў рэгіёна. У артыкуле прааналізаваны працы, якія былі апублікаваныя з ХІХ ст. і да нашага часу. Нягледзячы на тое, што першыя сур'ёзныя працы, дзе разглядалася гісторыя і культура старавераў Паўночнай Беларусі, былі апублікаваны яшчэ ў сярэдзіне ХІХ ст., да нашага часу застаўся нераспрацаваным вялікі шэраг пытанняў. Толькі павярхоўна даследаваны працэсы засялення стараверамі паўночнабеларускіх зямель, не прасочана дынаміка колькасці насельніцтва і не выяўлены асаблівасці яго рассялення ў рэгіёне. Амаль не разгледжаны асаблівасці традыцыйнай культуры старавераў, не даследавана яе эвалюцыя ў ХХ - пачатку ХХІ стст. Не знайшлі шырокага адлюстравання ў навуковых публікацыях пытанні сацыяльна-эканамічнага становішча старавераў рэгіёна. Вельмі слаба вывучана гісторыя стараверскага насельніцтва другой паловы ХVІІ - ХVІІІ стст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Аўсейчык У.Я.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE HISTORY OF STUDYING THE OLD BELIEVERS OF NORTHERN BELARUS

The history of studying the Old Believers' population of Northern Belarus is considered. The stages in the study of the Old Believers' history and culture are singled out, the methods of collection, processing and interpretation of historical, ethnographic and folklore materials are characterized, the significance of the researches and their contribution to the study of the history and cultural traditions of the Old Believers of the region are revealed. The article analyzes the works that were published from the 19th century to our time. Despite the fact that the first serious works, where the history and culture of the Old Believers of Northern Belarus were considered, were published in the middle of the 19th century, most of the issues have not been considered until now. Only the processes of settlement of the territory of Northern Belarus by the Old Believers are superficially investigated, the dynamics of the population number is not traced and the peculiarities of its settlement in the region are not revealed. The peculiarities of the traditional culture of Old Believers are almost not considered, its evolution in the 20th - early 21st centuries are not investigated. The issues of social and economic status of the Old Believers in the region were not widely reflected in scientific publications. The history of Old Believers in the second half of the 17-18 centuries is very poorly studied.

Текст научной работы на тему «ГіСТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ СТАРАВЕРАЎ ПАЎНОЧНАЙ БЕЛАРУСі»

УДК 392:273.2(476.5)

Г1СТОРЫЯ ВЫВУЧЭННЯ СТАРАВЕРАУ ПАУНОЧНАЙ БЕЛАРУС11

канд. гкт. навук, дац. У. Я. АУСЕЙЧЫК (Полацт дзяржауны утвератэт)

Разгледжана гкторыя вывучэння стараверскага насельтцтва Пауночнай Беларуа. Вылучаны этапы у даследавант ггсторыг i культуры стараверау, ахарактарызаваны метады збору, апрацоут i ттэрпрэтацъп гктарычных, этнаграфiчных i фольклорных матэрыялау, раскрыта значэнне даследаванняу i iх уклад у вы-вучэнне гкторып i культурных традыцый стараверау рэгiёна. У артыкуле прааналiзаваны працы, ятя былi апублжаваныя з Х1Х ст. i да нашага часу. Нягледзячы на тое, што першыя сур 'ёзныя працы, дзе разглядалася гкторыя i культура стараверау Пауночнай Беларуа, былi апублкаваны яшчэ у сярэдзiне Х1Х ст., да нашага часу застауся нераспрацаваным вялт шэраг пытанняу. Тольк павярхоуна даследаваны працэсы засялення стараверамi пауночнабеларусюх зямель, не прасочана дынамжа колькасц насельтцтва i не выяулены асаблi-васц яго рассялення у рэгiёне. Амаль не разгледжаны асаблiвасцi традыцыйнай культуры стараверау, не даследавана яе эвалюцыя у ХХ - пачатку ХХ1 стст. Не знайшлi шырокага адлюстравання у навуковых публка-цыях пытанш соцыяльна-эканамiчнага становшча стараверау рэггёна. Вельмi слаба вывучана гкторыя стараверскага насельтцтва другой паловы XVII -XVIII стст.

Ключавыя словы: гiстарыяграфiя, гiстарычная навука, стараверы, Пауночная Беларусь, Беларус-кае Падзвтне, этналогiя, народная культура, фальклор, традыцыi.

Уводзшы. Стараверы пасялшся на Беларуа яшчэ у другой палове XVII ст. У вышку рэформы патрыярха Ншана i расколу праваслаунай царквы значная колькасць русюх, што не прынялi новаувя-дзенш i засталюя прыхiльнiкамi старых абрадау, была вымушана эм^аваць у суседшя з Рааяй крашы. Адным з рэпёнау iх кампактнага пасялення сталi беларусюя земль Прышлае насельтцтва у асноуным асела на пауночных i пауднёва-усходшх абшарах сучаснай тэрыторыi Беларусi. Самым вялшм i значным месцам пасялення стараверау-папоуцау (i наогул стараверау) на Беларуа на пачатку было мястэчка Ветка i яго ваколща. Таму асноуная увага даследчыкау стараверства на беларусюх землях засяроджана мена-вiта на вывучэнш гэтага рэгiёна. У той жа час даследаванш стараверау, яюя пражываюць у Пауночнай Беларусi, былi менш iнтэнсiунымi. Як слушна адзначыу А.А. Гарбацкi, «калi пра папоуцау i Ветку Го-мельскай вобласщ яшчэ можна сустрэць у сучаснай навуковай лиаратуры асобныя эпiзоды псторьи, то пра беспапоуцау, якiя пражываюць у большай ступенi у Вщебскай вобласцi, iнфармацыя фактычна ад-сутшчае» [1, с. 3]. Пры гэтым трэба адзначыць, што стараверы Пауночнай Беларуа, як i у м^лым, так i у сучасны перыяд, прадстауляюць адну з самых вялшх стараверскiх груп не толькi у Беларусi, але i ва Усходняй Еуропе. Акрамя таго, стараабраднiкi гэтага рэпёна маюць шмат адметнасцей не толью у кан-фесiйным плане (большасць з iх беспапоуцы), але i у матэрыяльнай i духоунай культуры.

Нягледзячы на пэуны перакос даследаванняу у бок стараверау Ветю i яе ваколiц, у пстарыяграфп iснуе значны аб'ём публiкацый аб пауночнабеларусюх стараверах. У артыкуле разглядаецца гiсторыя даследаванняу стараверскага насельнiцтва Пауночнай Беларусь Вылучаюцца асноуныя этапы у выву-чэннi гiсторыi i культуры стараверау, характарызуюцца працы, якiя былi апублiкаваны па гэтых пытан-нях. Асноуная увага удзелена даследаванням, праведзеным у сярэдзiне XIX - пачатку XXI стст.

Асноуная частка. Доуп час стараверы, якiя пражывалi на пауночнабеларусюх землях, не з'яуля-люя аб'ектам вывучэння як з боку навукоуцау, так i з боку мясцовай адмшктрацыь Першыя спробы вывучэння стараверау на пауночнабеларусюх землях былi ажыццёулены толькi у 1820-я гг. У гэты перыяд для царскай адмшктрацыи асаблiва актуальнымi былi дэмаграфiчныя даныя аб стараабраднiках. Таму у 1826 - 1827 гг. быу праведзены перапiс рускага насельнщтва Вiленскай губернi. Сабраныя у вышку пе-рапiсу даныя даюць шфармацыю аб колькасцi стараверау у рэпёне, iх рассяленнi, сацыяльным складзе, гаспадарчай дзейнасцi [2, с. 195; 3, с. 100]. Аднак падобныя даследаванш у першай палове XIX ст. не насш сь стэмны характар. На пэуны час даследаванш стараверскага насельнщтва з боку расшсшх улад прыпыншся.

У першай палове XIX ст. щкавасць да беларускага краю i культуры народау, што тут пражывал^ была абумоулена уплывам Рамантызму. З'явiуся цэлы шэраг даследчыкау-аматарау, яюя публiкавалi ма-тэрыялы па псторыи i культуры краю. У гэты перыяд была надрукавана кшга шсьменшка Я. Баршчэу-скага «Шляхцiц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» («Szlachcic Zawalnia czyli Б1а1оги5

1 Артыкул падрыхтаваны у ходзе працы па тэме «Фольклорное осмысление и интерпретация истории в традиционной культуре белорусов Подвинья конца XIX - начала XXI вв.», якая выконваецца у рамках задання 1.2.06 «Фольклорное наследие белорусов в современном славянском мире: параллели, генезис, локальные особенности» (2016 - 2020 гг.; № 20160589).

w fantastycznych opowiadaniach», 1844 - 1846) [4]. Нягледзячы на тое, што гэты твор пад уплывам эпохi мае мастацкi характар, ён утрымлiвае шэраг карысных звестак, у тым лiку i аб уяуленнях беларусау ад-носна «асташоу» (русшх стараверау з Асташкаускага павету Цвярской губерш) [4, s. 19-21, s. 29]. У 1844 г. даследчык Р. Падбярэзскi, паплечнiк i сябра Я. Баршчэускага, у часопiсе «Tygodnik Petersburski» апубль кавау працу «Люты пра Беларусь» («Listy о Bialejrusi»). У артыкуле Р. Падбярэзскi прадставiу кароткую характарыстыку этнiчнага складу Вщебскай губернi. Даследчык ахарактарызавау i стараверау Полацкага, Невельскага, Дынабургскага i Рэжыцкага павета. Ён звярнуу увагу на iх адрозненнi ад мясцовага насель-нiцтва, адзначыу што стараверы трывала захоуваюць свае традыцыi i не змешваюцца з тутэйшымi. Так-сама аутар выявiу асаблiвасцi у адносшах мясцовага беларускага насельнiцтва да стараверау з расшсюх губерняу - «асташоу» i «булынёу» (скупшчыкау буйной рагатай жывёлы) [5, s. 472; 6, s. 483].

Даследаваннi другой паловы Х1Х - пачатку ХХ стст. Пачынаючы з сярэдзiны Х1Х ст. даследа-ванне стараверау на беларусюх землях адбываецца больш iнтэнсiуна. Щкавасць да гэтай этнаканфесш-най групы тлумачылася яе узаемаадносiнамi з праваслаунай царквой i органамi дзяржаунага юраунщтва. Таму у гэты перыяд вывучэнне стараверау, як правiла, iнiцыявалася праваслаунай царквой i Мшстэр-ствам унутраных спрау Расiйскай iмперыi. Колькасць даследаванняу у гэты час значна павялiчылася, але толькi некаторыя з iх мелi дачыненне да беларускiх зямель. Адным з першых такiх выданняу стау «Ваенна-статыстычны агляд» Вщебскай губерш (1852) [7]. Кнiга была натсана на аснове матэрыялау, яюя сабрау генерал-маёр М.В. Без-Карнiловiч. У яе трэщм раздзеле «Жыхары» коратка ашсаны заняткi, побыт i ма-ральныя рысы рускiх стараверау [7, с. 149]. У 1855 г. апублкавана шшая праца М.В. Без-Карнiловiча «Гiстарычныя звесткi аб знамянальных месцах у Беларуси» [8]. Пад назвай «Беларуая» аутар разумеу Вiцебскую i Магiлёускую губернi. У кнiзе М.В. Без-Карнiловiч змясцiу кароткую этнаграфiчную характарыстыку краю. Стараверам была прысвечана асобная глава («Рааяне»). У ёй разгледжана псторыя ста-раабраднiкау на беларусюх землях (у першую чаргу, псторыя веткаусюх слабод) i коратка ахарактарыза-ваны iх побыт [8, с. 237-240]. Што тычыцца стараверау Вщебшчыны, то аутар прывёу абсалютна тую ж iнфармацыю, што была змешчана у папярэднiм яго выданш.

Важная роля у вывучэннi стараверау Расшскай iмперыi належыць А.Р. Вшнякову. Працуючы з 1862 г. у Мшютэрстве унутраных спрау па пытаннях стараверау («раскольшкау»), А.Р. ВiшнякоУ пад-рыхтавау шэраг даследаванняу па псторьи i культуры стараверау. Так, у 1865 г. у «Весшку Заходняй Расп» быу апублiкаваны яго нарыс «Раскол у заходне-рускiм краi» (пад псеудашмам А. Вескiнскi) [9], яю у большай ступенi быу прысвечаны стараверам беларускiх зямель. У артыкуле прыведзены статыстыч-ныя даныя аб колькасщ стараверау i iх культавых пабудоу у заходнiх губернях Расп, ахарактарызаваны асаблiвасцi рассялення, здзейснена спроба прасачыць гiсторыю стараабраднiкау на гэтых землях, разгледжана царкоуная аргашзацыя (як папоуцау, так i беспапоуцау), апiсаны шлюбныя традыцыi, ахарак-тарызавана стауленне афiцыйных улад да «раскола». Шмат матэрыялау у працы тычыцца менавиа стараверау паУночнабеларускiх зямель.

Сярод даследаванняу сярэдзшы Х1Х ст. аб стараверах на беларусмх землях асаблiва вылучаецца праца настаяцеля Вщебскага кафедральнага сабора, протаiерэя В. Волкава «Звестю пра пачатак, распаусюджанне i раздзяленне расколу i аб расколе у Вiцебскай губернi» (1866) [10]. Нягледзячы на тое, што праца была падрыхтавана праваслауным святаром i не пазбаулена суб'ектыунасцi, яна змяшчае шмат каштоуных звестак па пстерыи i культуры стараверау Вiцебшчыны. Праца складаецца з двух час-так. У першай частцы аутар дау агульную характарыстыку стараверству як рэлтйнаму руху, разгледзеу яго накiрункi i плынi. Другая частка працы выдзелена у асобную главу «Аб расколе у Вiцебскай гу-бернii» [10, с. 47-85] i прысвечана уласна вiцебскiм стараверам. Як вынiкае з прыведзеных звестак, асновай для працы сталi пiсьмовыя крынiцы, сведчаннi старажылау-стараверау, а таксама раней апублi-каваныя даследаваннi па стараверству у Расшскай iмперыi. Геаграфiчна даследаванне ахоплiвае усю Вiцебскую губерню, але асноуная увага звернута на стараверау г. Вщебска i блiжэйшай акругi. У працы ахарактарызаваны асаблiвасцi i гiсторыя рассялення розных стараверсюх сагласау на тэрыторыi Вiцебскай губернi. Для вырашэння апошняй задачы В. Волкау у асноуным выкарыстау успамiны стараверау сталага узросту, даставернасць якiх выклiкае пытанш. Значную увагу аутар удзялiу атсанню рэлiгiйнага жыцця (ахарактарызавау святароу папоуцау i духоуных настаунiкау беспапоуцау, старавер-скiя кнiгi, рэлiгiйные таемствы). Асобна аутар звярнуу увагу на тэндэнцыи да разбурэння традыцыйнага уклада i культуры (распаусюджанне сярод вiцебскiх беспапоуцау «наважонау», iгнараванне традыцый-ных забарон на паленне тытуню i ужыванне алкаголю, шырокiя запазычаннi з беларускай i польскай моу, паступовае зшкненне традыцыйнага стараверскага касцюма, распаусюджанне нават сярод жаночага на-сельнiцтва адукацыи i еурапейскiх узорау выхавання).

1нтарэс да культуры стараверау быу абумоулены яе спецыфiкай, якая выразна адрозшвала iх ад мясцовага насельнiцтва. На Вщебшчыне з першай паловы 1860-х гг. разгарнуу дзейнасць па вывучэнш гiсторыi, этнаграфii i статыстыкi А.М. Семянтоусю. Асноунай этнаграфiчнай працай гэтага аутара з'яуляецца «Этнаграфiчны агляд Вщебскай губерш» (1872) [11]. У ёй, апроч мясцовага беларускага на-

сельнщтва, А.М. Семянтоусю разгледзеу i тыя этнiчныя групы, што кампактна пражывалi на Вщебшчы-не. Раздзел «Вялшарусы» даследчык у асноуным прысвяцiу апiсанню стараверау, якiя складалi боль-шасць рускага насельнiцтва краю. Навуковец спышуся на гiсторыi з'яулення iх у рэгiёне, прывёу статыс-тычныя даныя аб колькасцi стараабрадшкау у губернi, ахарактарызавау iх гаспадарчыя заняткi, звярнуу увагу на антрапалапчныя асаблiвасцi, адзенне i жыллё. Даследчык адзначыу некаторыя пазиыуныя рысы характару прыхшьшкау старога абраду (прадпрымальнасць, працавиасць, знаходлiвасць), але у той жа час у маральных адносiнах ахарактарызавау стараверау даволi негатыуна [11, с. 20]. Што тычыцца пста-рычных звестак аб з'яуленнi стараверау на Вщебшчыне, аналiзу прычын iх пасялення на гэтым месцы, то А.М. Семянтоусю паутарае многiя даныя, змешчаныя у працы В. Волкава [10].

Каштоуныя матэрыялы для даследавання побыту i культуры стараабраднiкау Вiцебшчыны былi апублiкаваны у III томе «Жыватснай Расii» (1882). Так, даследчык А.Г. Юркор прывёу даныя аб коль-касцi стараверау на беларускiх землях, коратка разгледзеу псторыю iх пасялення, ахарактарызавау ма-ральныя рысы стараверскага насельнщтва [12, с. 284]. Пры характарыстыцы стараверау А.Г. Кiркор спа-сылауся на працу А.М. Семянтоускага [11]. Даследчык С.В. Максiмау прадставiу кароткую iнфармацыю аб колькасцi стараверау у Вщебскай губернi, ахарактарызавау геаграфда iх рассялення, гаспадарчыя заняткi, а таксама адносшы з беларускiм насельнщтвам [13, с. 457].

Значны аб'ём даных аб стараверах Пауночнай Беларус быу апублiкаваны у штогадовых «Агля-дах» i «Памятных кнiжках» Вщебскай, Вшенскай i Ковенскай губерняу. У «Аглядах», акрамя статыстыч-ных матэрыялау, утрымлiваюцца i звесткi адносна рассялення стараверау, iх заняткау, а таксама шфар-мацыя, што тычыцца спецыфш узаемадзеяння з праваслаунай царквой, дзяржаунымi органамi i мясцо-вым насельнщтвам. «Памятныя кнiжкi», якiя таксама утрымлiваюць значны аб'ём статыстычных даных, змяшчаюць яшчэ i шэраг артыкулау. Так, у «Памятнай кнiжцы Ковенскай губерш» за 1863 г. апублшава-ны артыкул П.1. Карэцкага «Аб раскольшках у Ковенскай губернi» [14]. У працы разгледжана старавер-скае насельнщтва губерш, у т.л. i Новааляксандраускага павета, у склад якога уваходзш тэрыторыi су-часнага Браслаускага раёна. Артыкул змяшчае статыстычныя даныя аб колькасщ стараверау ва усiх населеных пунктах губернi. Дадзена характарыстыка маральных рысау стараабраднiкау, iх адносiн да шшаверцау, праваслаунай царквы i улады. Таксама прыведзены звесткi аб распаусюджанш сярод стараверау друкаваных i рукапiсных кнiг, узроуню iх адукацыи, дадзена кароткае апiсанне гаспадарчых заняткау стараверау, iх адзення i знешняга выгляду. У «Памятнай кшжцы Вiцебскай губернi» за 1885 г. быу надрукаваны артыкул «Аб расколе у Вiцебскай губернi» [15]. Аснову публшацыи склау скарочаны вары-янт вышэй разгледжанай працы В. Волкава [10].

Матэрыялы па традыцыйнай культуры стараабрадшкау Беларускага Падзвшня былi апублшаваны у кнiзе «Вiцебская губерня: Гiстарычна-геаграфiчны i статыстычны агляд» (1890) [16]. 1нфармацыя аб стараверах губернi была змешчана у раздзеле «Насельнiцтва губерш». У асноуным, раздзел уяуляе пера-каз адпаведнай часткi працы А.М. Семянтоускага «Этнаграфiчны агляд Вiцебскай губерш» [11]. Каштоу-ным з'яуляецца прыведзенае апiсанне вясельнага абраду стараверау-беспапоуцау Вщебскай губерш.

Характарыстыка побыту i культуры стараверау, што належыць М. Доунар-Запольскаму i Д. Шэн-дэрыку, змяшчаецца у главе «Размеркаванне насельнiцтва Верхняга Падняпроуя i Беларусi на тэрыторыi, яго этнаграфiчны склад, побыт i культура» кнiгi ^<Расiя. Поунае геаграфiчнае апiсанне нашай Айчыны. IX том. Верхняе Падняпроуе i Беларусь» (1905) [17]. У выданш дадзена кароткая характарыстыка рассялення стараверау на тэрыторыi Вщебскай i Магiлёускай губерняу, гаспадарчых заняткау, прадстаулена апiсанне побыту, жылля i сядзiбы, традыцыйнай кухш, адзення, ахарактарызаваны сямейныя адносiны i вясельныя традыцыi, а таксама пазначаны асаблiвасцi узаемадзеяння з мясцовым беларусюм насельнiц-твам. Неабходна адзначыць, што глава нашсана на аснове ужо раней апублшованых прац i утрымлiвае няшмат новых звестак. У ёй прыведзены даныя з працы А.М. Семянтоускага «Этнаграфiчны агляд Вщебскай губерш» [11] i кшп ^<Вiцебская губерня: Гiстарычна-геаграфiчны i статыстычны агляд» [16].

Шэраг матэрыялау па псторыи i культуры стараверау Падзвiння быу апублшаваны у абагульня-ючых даследаваннях канца XIX - пачатку XX ст., што былi прысвечаны канкрэтнаму населенаму пункту щ павету. Так, шфармацыя па вясельнай абраднасцi, святах i гаспадарчай дзейнасцi стараверау заходняга Падзвшня утрыЕ№ваецца у кнiзе Г. Посаха «Шдзы» (1895) [18]. Цiкавыя звестю апублiкаваны у невялi-кай кшзе I.Д. Гарбачэускага «Лепельскi павет Вщебскай губерш» (1895) [19]. Шфармацыя пра стараверау павета змяшчаецца у сёмым раздзеле «Народанасельнщтва». Аутар даволi сщсла ахарактарызавау асаблiвасцi рассялення i маральныя рысы, прадставiу статыстычныя даныя, а таксама коратка спышуся на узаемаадносшах з беларусюм насельнiцтвам Лепельскага павета. З шшых агульнаэтнаграфiчных прац заслугоувае увагi кнiга К.Ц. Анiкiевiча «Сенненсю павет Магiлёускай губернi» (1907) [20], дзе аутар спрабуе даць усебаковую характарыстыку Сенненшчыны - гiстарычную, геаграфiчную, эканамiчную i этнаграфiчную. Этнаграфiчны матэрыял змешчаны у трэцiм раздзеле кшп. Прыведзены звестю аб коль-касщ стараверау у павеце, дадзена ашсанне iх жылля i ахарактарызаваны гаспадарчыя занятю.

Некаторыя асаблiвасцi культуры стараверау знайшлi адлюстраванне у абагульняючых этнаграфiч-ных працах канца Х1Х - пачатку ХХ стст., прысвечаных пауночнабеларускаму рэпёну. Так, шэраг матэ-рыялау аб традыцыйнай культуры стараверау Вiцебшчыны апублшавау этнограф М.Я. Ншфароусю. Ён ахарактарызавау некаторыя асаблiвасцi матэрыяльнай культуры стараверау, ix маральныя рысы, узаема-адносшы з мясцовым насельнiцтвам [21 - 23]. Вядомы беларускi даследчык Е.Р. Раманау прадставiу кароткую этнаграфiчную характарыстыку стараверау Вiцебшчыны у артыкуле «Агульны нарыс Вщеб-скай губернi» (1898) [24]. Навуковец таксама апублкавау некалью вершау стараверау Вiцебска у сваёй працы «З стараверскай лiтаратуры» [25], якая была апублкавана у 1901 г. у «Магшёускай старыне».

Грунтоуным даследаваннем аб сацыяльна-эканамiчным становiшчы стараверау Ковенскай губерш у другой палове Х1Х - пачатку ХХ ст. з'яуляецца праца А. А. Станкевiча «Нарыс узшкнення рускix пася-ленняу на Ливе» (1909) [26]. Для падрыхтоую даследавання былi выкарыстаныя як апублшаваныя раней выданнi (працы В. Волкава [10], А.М. Семянтоускага [11], П.1. Карэцкага [14]), так i вялш аб'ём арxiуныx матэрыялау. Асноуная увага адведзена характарыстыцы прававога i эканамiчнага становiшча стараверау рэгiёна пасля паустання 1863 г., а таксама мерапрыемствау урада па каланiзацыi краю рускiмi перасяленцамi, у т.л. i стараверамь Акрамя таго, у працы разгледжана псторыя з'яулення стараверау на гэтых землях, ахарактарызаваны асаблiвасцi рассялення, гаспадарчыя заняткi, узаемаадносiны з уладамi i мясцовым насельнiцтвам.

Працы мшваеннага перыяда. Новы этап у вывучэннi стараверау на беларусюх землях прыхо-дзщца на мiжваенны перыяд. Паколькi тэрыторыя Беларусi у гэты час была падзелена на часткi i знахо-дзiлася у складзе розных дзяржау - Польшчы i БССР, то даследаванне стараверства адбывалася як з боку савецкай пстарычнай навукi, так i з боку польскамоуных вучоных. Гiстарыяграфiя расколу i стараверства савецкага перыяду упiсваюцца у тагачасную агульную канву вывучэння гiсторыi рэлiгii i царквы. Звязана гэта з тым, што з прычыны падпарадкаванасцi цвёрдым iдэалагiчным рамкам прадметам навуковага даследавання станавшся строга вызначаныя пытанш. Трапляючы у разрад атэiстычнай лиаратуры, дасле-даваннi па гiсторыi стараверства у большасцi выпадкау не маглi прэтэндаваць на аб'ектыунасць ацэнкi [27]. У 1930 г. упершыню была выдадзеная праца М.М. Нiкольскага «Псторыя рускай царквы» [28], у якой вялшая увага надаецца гiсторыi стараверау на беларусюх землях. Фактычна, гэта праца з'яуляецца адзь ным сур'ёзным даследаваннем мiжваеннага перяду у савецкай пстарыяграфп аб стараверах Беларусi. Пераважная увага у кнiзе была удзелена гiсторыi стараверау пауднёва-усходняй часткi Беларусь У той жа час падзвшскаму рэпёну у працы месца амаль не знайшлося. Некаторыя асаблiвасцi вясельнай абрад-насцi стараверау Вiцебшчыны М.М. Ншольсм ахарактарызавау у iншай працы «Паходжанне i гiсторыя беларускай вясельнай абраднасщ» (1956) [29].

Актыунае этнаграфiчнае даследаванне тэрыторыi Заходняй Беларусi, якая па Рыжскай мiрнай да-мове адыйшла у склад Польшчы, вялася польскiмi даследчыкамi. Сярод выданняу, што змяшчаюць матэ-рыялы па стараверству у Заходняй Беларусi каштоунасць уяуляе праца О. Хедэмана «Гiсторыя Браслау-скага павета» [30]. Кнiга была выдадзена на польскай мове у 1930 г. у Вiльнi. Даволi падрабязнаму апiсанню перасяленцау з Расп аутар прысвяцiу спецыяльны раздзел «Стараверы i яурэi». У працы прыве-дзены звесткi па гiсторыi з'яулення стараверау на Браслаушчыне, якое даследчык памылкова адносiць да сярэдзiны XVIII ст. У кшзе прыведзены дэмаграфiчныя даныя, месцы стараабраднiцкага пасялення, ахарактарызаваны ix маральныя рысы, апiсаны асаблiвасцi побыту. Аутар таксама звярнуу увагу на iс-тотныя змены у побыце i рэлiгiйнасцi стараверау у другой палове Х1Х ст., разгледзеу працэсы эвалюцыi абрадавай культуры, а таксама спецыфку узаемаадносiн з мясцовай уладай i насельнiцтвам.

У 1938 г. беларусю даследчык М. Пецюкевiч у Вiленскiм унiверсiтэце абаранiу мапстарскую пра-цу «Прымiтыуныя рысы у народнай культуры стараабрадшкау Браслаускага павета» [31]. Даследаванне не было апублшавана i захоуваецца у арxiве Этнаграфiчнага музея у Торунi (Польшча). Асновай для працы сталi палявыя этнаграфiчныя матэрыялы, сабраныя даследчыкам у 1930-я гг. ва усходняй частцы Браслаускага павета. У працы разгледжана матэрыяльная культура стараверскага насельнщтва гэтых тэрыто-рый. М. Пецюкевiч, арыентуючыся на працу вядомага польскага даследчыка мiжваеннага перыяду К. Машыньскага «Народная культура славян», iмкнууся вызначыць у матэрыяльнай культуры стараверау «найпрыметыунейшыя» рысы. Даследчык прадставiу кароткую характарыстыку рассялення стараверау на Браслаушчыне, атсау гаспадарчыя занятю, традыцыi харчавання, адзенне, штэр'ер стараверскай хаты i мэблю, начынне, транспартныя сродкi, гiгiенiчныя прыёмы. Асноуную частку працы займае атсанне гаспадарчых заняткау, рамёствау i промыслау стараверау. Так, ахарактарызаваны традыцыi земляроб-ства, збiральнiцтва, палявання, рыбалоуства, ткацтва i пляцення, апрацоУкi дрэва, кары, каменю, глшы, скур, прыгатавання змазю i клею, фарбавання тканiн. Таюм чынам, у працы М. Пецюкевiч пастарауся ахарактарызаваць увесь комплекс матэрыяльнай культуры стараверау. Не аxопленымi засталкя жывёла-гадауля i народнае дойлщства (сам аутар указвау на такую акалiчнасць). Да цяперашняга часу у беларус-кiм народазнаустве дадзеная праца пакуль не увайшла у шырою навуковы зварот.

Вывучэнне стараверскага насельнщтва у 1950 - 1980-х гг. У пасляваенны перыяд у беларускай пстарыяграфп не было спецыяльных даследаванняу, прысвечаных стараверскаму насельнiцтву. У той жа час у 1950 - 1980-х гг. быу апублшаваны шэраг прац па псторып i культуры стараверау на лiтоУскiх i латвiйскiх землях. Некаторыя з гэтых даследаванняу закранат i стараверау Пауночнай Беларусi. У гэты перыяд вывучэннем стараверау Латвп займалiся А.А. Заварына [32], А.А. Падмазау [33 - 34], Т.С. Мака-шына [35]. Стараверау Лггвы вывучалi В.М. Немчанка [36] i М.К. Сiвiцкене [37]. Цiкавасць да вывучэння гiсторыi i культуры стараверау Пауночнай Беларуа з боку даследчыкау стараверства у Лiтве i Латвп не была выпадковай. У першую чаргу, яна была абумаулена агульнасцю лёсау стараверскага насельнiцтва Лiтвы, Латвп i Беларусi. Паколькi адзiн з асноуных арэалау пасялення стараверау ва Усходняй Еуропе лакалiзуецца якраз на беларуска-лиоуска-латвшсюм памежжы, то геаграфiчныя рамю даследаванняу часта выходзiлi за межы кожнай з краiн.

Сярод уах работ дадзенага перыяду вылучаюцца даследаванш А.А. Заварынай. У 1956 г. яна аба-ранiла дысертацыю на тэму «Сям'я i сямейны побыт рускага старажыльчаскага насельнiцтва Латгалii у 2-й палове XIX - пачатку XX ст.». А у 1986 г. была апублшавана манаграфiя «Рускае насельнiцтва усходняй Латвii у другой палове XIX - пачатку XX ст.» [32], дзе А.А. Заварына велыш падрабязна разгледзела псторыю i матэрыяльную культуру стараверау Рэжыцкага, Люцынскага i Дзiсенскага паветау Вiцебскай губерш. Разам з латгальскiмi матэрыяламi даследчыца прааналiзавала i матэрыялы з Пауночнай Беларусь Пры вывучэннi фармiравання рускага стараверскага насельнщтва ва усходняй Латвп даследчыца вызна-чыла асноуныя наюруню перасялення стараверау (у якасцi аднаго з месцау кампактнага пасялення вы-значыла тэрыторыю у раёне Друя - Браслау - Мёры), вылучыла асноуныя этапы пасялення стараверау на землях Латгалп i Пауночнай Беларуа у XVII - пачатку XX ст., ахарактарызавала першапачатковыя рэгiёны пасялення стараверау, у т.л. i на падзвшсюх землях. Разглядаючы гаспадарчую спецы^ку стараверскага насельнiцтва Латгалii (земляробства, прылады працы, жывёлагадоулю), даследчыца шмат увап Удзялiла характарыстыцы стараверскага насельнщтва усёй Вiцебскай губернi. У той жа час, пры аналiзе жылля, адзення i традыцыйнай кухнi А.А. Заварына матэрыялы пра стараверау з сучасных беларусюх земляу амаль не выкарыстоувала. Трэба адзначыць, што пры характарыстыцы сельскагаспадарчай спецы-фiкi i традыцыйнага дойлiдства даследчыца нярэдка робщь агульную характарыстыку латгальскага рэгь ёна, а не выключна яго стараверскага насельнщтва. У сваю чаргу, Латгалiя хоць i з'яуляецца месцам кампактнага пражывання стараверау, але утрымлiвае у структуры насельнiцтва значную долю латышоу i беларусау. Таму некаторыя высновы аутара адносна асаблiвасцей матэрыяльнай культуры падаюцца неаргументаванымi i не тычацца выключна стараверскага насельнiцтва.

У беларускай гумаштарыстыцы да пачатку 1990-х гг. амаль адсутнiчалi спецыяльныя працы па псторып i культуры стараверау Пауночнай Беларуа (як i стараверау крашы у цэлым). Бадай адзшай пра-цай, якая была апублшавана да канца 1980-х гг., быу артыкул П.У. Церашковiча «Стараверы» [38] у энцыклапедып «Этнаграфiя Беларусi». Даследчык вельмi коратка прадаставiу гiсторыю стараверау на беларусюх землях, апiсау матэрыяльную i духоуную культуру, прадставiу характарысыку мiжэтнiчнага узаемадзеяння з беларускiм насельнщтвам. Пры гэтым П.У. Церашковiч слушна адзначыу, што «з этна-графiчнага пункту гледжання стараверы на Беларуа вывучаны недастаткова» [38, с. 475].

Гiстарыяграфiя аб стараверах Пауночнай Беларус у 1990 - 2000-х гг. Пачынаючы з 1990-х гг. даследаванш псторып i культуры стараверства на беларусмх землях iстотна актывiзавалiся. Першай манаграфiяй па гiсторыi стараабраднiцтва на Беларуа стала праца Т.П. Кароткай, К.С. Пракошынай i Г.А. Чудшкавай «Стараабраднiцтва у Беларусi» (1992) [39]. Аутары не ставiлi мэтай даследаванне псторып стараверау на беларускiх землях, а засяродзш асноуную увагу на рэлшйна-фшасофсюх асновах iх вучэння i становiшчы стараабраднiкау на сучасным этапе. Таму у працы падстаулены пераважна разгляд стараверства як рэлiгiйнай астэмы, пра што адначалi i самi аутары [39, с. 4]. У працы коратка разгледжана псторыя стараверства на беларусюх землях, але прадстаулена амаль выключна Веткай i яе акругай, у той час, як пстерыи стараабрадшкау Пауночнай Беларусi увага не удзелена. У самой працы звестю аб стараверах Вiцебшчыны нешматлшя. Матэрыялы з Пауночнай Беларусi выкарыстаны толькi для iлюстрацыi сучасных працэсау (на перыяд 1980-х гг.) сярод стараверау Беларусь Пры гэтым не заусё-ды зразумела геаграфiчнае аднясенне выкарыстаных матэр^1ялау, пакольк1 у працы гэта нiяк не пазначана.

Асаблiва плённымi у 1990 - 2000-я гг. сталi лiнгвiстычныя даследаваннi стараверсюх гаворак Падзвiння. Важнае месца у такiх працах займаюць супрацоУнiкi Вщебскага дзяржаунага унiверсiтэта iмя П.М. Машэрава, сярод яюх ключавая роля належыць Н.Я. Мiнiнай. У 1993 г. яна абаранша кандыдацкую дысертацыю на тэму «Фанетыка-граматычныя асаблiвасцi трох астрауных рускiх гаворак на тэрыторыi Вщебскай вобласцi» [40]. На аснове матэрыялау, зафiксаваных у ходзе дыялекталагiчных экспедыцый, даследчыцай былi выяулены фанетычныя i граматычныя асаблiвасцi стараверскiх гаворак Чашнщкага ра-ёна. Асаблiва важнымi з'яуляюцца высновы Н.Я. Мiнiнай аб тым, што рускiя гаворкi Чашнiцкага раёна зблiжаюцца з усходнiмi i паУночна-Усходнiмi пскоУскiмi гаворкамi i генетычна звязаныя з рускiмi гаворкамi Прыбалтыкi i Польшчы. Такiя высновы дапауняюць пстарычныя звесткi у пытаннях пахо-

джання стараверау Пауночнай Беларуа i сумежных прыбалтыйсмх тэрыторый. У iншыx працах Н.Я. Мь нiнай, апублiкаваныx у 1990 - 2000-х гг., шырока прадстаулена лiнгвiстычная (дыялекталагiчная) харак-тарыстыка стараверскага насельнiцтва Пауночнай Беларусi [41 - 49]. Своеасаблiвым падсумаваннем дасле-даванняу Н.Я. Мiнiнай стала яе манаграфiя «Астрауныя рускiя гаворкi Вiцебшчыны» (2003) [50]. У пра-цы прадстаулена даследаванне фанетычных, граматычных i лекачных асаблiвасцей стараверскix гаворак Вiцебшчыны. Значную частку працы складаюць матэрыялы для слоушка русшх гаворак [50, с. 66-147].

1ншыя даследчыкi з Вщебскага дзяржаунага унiверсiтэта у 1990 - 2000-я гг. таксама зрабш нямала у вывучэннi асаблiвасцей стараверскай лексш. Так, даследаванне антрапанiмii астрауной гаворю стараверау (на тэрыторыi Мёрскага раёна) прадстаулена у дысертацыi i публiкацыяx А.Ю. Муратавай [51 -53]. 1.Я. Кураш разгледзела iмянную сiстэму стараверау Вiцебшчыны [54 - 56]. Назвы стараверскix куль-тавых пабудоу рэгiёна прааналiзаваны В.А. Лукшой [57].

Важнай вехай у даследаванш канфесiйнага становiшча на Беларусi стала выданне у 1998 г. калек-тыунай манаграфi «Канфесп на Беларуа» (канец ХVШ - ХХ ст.) [58]. У працы упершыню у айчыннай навуцы была комплексна i грунтоуна асветлена гiсторыя стараверау на беларусшх землях у канцы ХVШ -пачатку ХХ ст. У ёй прадстаулены i матэрыялы аб стараверах Пауночнай Беларусь Так, А.М. Фшатава пры-вяла звесткi аб асаблiвасцяx рассялення i колькасцi стараверау на пауночнабеларусмх землях, ахаракта-рызавала адносiны памiж праваслауным духавенствам i стараверамi Вiцебшчыны у сярэдзiне Х1Х ст. Да-следчыца В.В. Грыгор'ева прааналiзавала дзяржауную палiтыку у адносшах стараверау Беларусi у другой палове Х1Х - пачатку ХХ ст. Яна разгледзела i гюторыю стараверау Пауночнай Беларусi. Так, была прыведзена характарыстыка асаблiвасцей рассялення стараверскага насельнщтва i статыстычныя даныя. На аснове афщыйных даных па Вщебскай i Вiленскай губернях даследчыца разгледзела пытанш перахо-ду стараверау у праваслауную царкву, ахарактарызала адносiны да праваслаунага духавенства, улад i мясцовага беларускага насельнщтва.

1стотная роля у вывучэннi стараверства на Беларусi належыць А.А. Гарбацкаму. Ён з'яуляецца аутарам двух манаграфiй [3; 59] i шэрагу артыкулау [1; 60 - 64; 111 - 112] па псторьи i культуры стараверау на беларусюх землях. Манаграфiя «Стараабраднiцтва на Беларусi у канцы XVII - пачатку ХХ ст.» (1999) [3] з'яуляецца першай спробай усебаковага асвятлення псторыи i культуры прышлага насель-нiцтва. У якасщ крынiц для даследавання быу выкарыстаны шырокi комплекс арxiуныx матэрыялау, апублшаваных пiсьмовыx крынiц, статыстычных даных. Акрамя таго, даследчык правёу i шэраг экспеды-цый, у тым лшу на поуначы Беларусi (у Браслаусюм i Шаркаушчынскiм раёнах). У працы дадзена характарыстыка засялення пауночнабеларусюх зямель стараверамi (указаны прычыны ix перасялення на беларускiя землi, выяулены месцы першапачатковага засялення рэгiёна, вызначаны рэгiёны, з якix пера-сялкя стараверы). Даследчык выявiу два арэалы пасялення стараверау-беспапоуцау на тэрыторыi Па-дзвiння (першы - на захадзе рэпёна, другi - у цэнтральнай i усходняй частках). У манаграфп А.А. Гар-бацкi апiсау некаторыя падзеi ранняй гiсторыi стараверау у першай палове XVIII ст. Пры гэтым трэба адзначыць, што у працы вельмi сцiсла разгледжана псторыя стараверау на паУночнабеларускix землях у другой палове XVII - XVIII стст. З гэтай прычыны у працы нельга адшукаць поунай характарыстым працэсау засялення стараабрадцамi пауночна-беларускix земель. Найбольш увагi адведзена характарыс-тыцы гiсторыi стараверства на беларускix землях у Х1Х - пачатку ХХ ст. Асноуны вектар разгляду -дзяржауная палiтыка расiйскix улад у дачыненш да стараверскага насельнiцтва. У сувязi з аналiзам гэтай праблематыю аутар выкарыстоувае матэрыялы з Вщебскай i Вiленскай губерняу, а таксама Новааляксан-драускага павета Ковенскай губернь Даследчык аналiзуе таксама колькасць стараверскага насельштва на працягу Х1Х - пачатку ХХ стст., (з пауночнабеларусюх тэрыторый гэта пераважна тычыцца Вщебскай губерш). У кнiзе прыведзены звестю аб сацыяльна-эканамiчным становiшчы вiцебскix стараверау у азна-чаны перыяд, колькасщ культавых пабудоу у рэгiёнаx у розныя перыяды. Разам з разглядам гiсторыi стараверау, А.А. Гарбацкi дае кароткую характарыстыку ix гаспадарчых заняткау (земляробства, рамяст-во, гандаль, промыслы), характарызуе асаблiвасцi планiроУкi некаторых стараверсмх пасяленняу Вiцеб-шчыны, выяуляе агульныя рысы народнага дойлiдства, планiроУкi сядзiбы i iнтэр'ера стараверскага дома. Пры гэтым спецыфку народнага стараверскага адзення i дойлiдства А.А. Гарбацкi выявiу на аснове апiсанняу канца Х1Х ст., якiя, у сваю чаргу, шюструюць пераважна побыт багатай части стараверскага гарадскога насельнiцтва, якi ужо у значнай ступенi эвалюцыянавау. У працы атсана таксама унутраная плашроука стараверскай малельнi беспапоуцау (на прыкладзе г. Вiцебска), прыведзены звесткi аб духоуных настаунiкаx i вядомых стараверах Вщебшчыны. Трэба адзначыць, што у працы з пауночнабе-ларускix тэрыторый прыярытэт аддаецца характарыстыцы Вiцебскай губерш, менш Новааляксандрауска-му павету i зусiм мала увагi адводзiцца характарыстыцы стараверау Вшенскай губернi. Зразумела, агульны характар кнiгi i яе аб'ём абумовш выбар матэрыялу, але у працы заходняя частка Падзвiння, якая i у сучас-ны перыяд з'яуляецца адным з асноуных рэпёнау стараверства у Беларусi, прадстаулена зуам скупа.

Другая манаграфiя А.А. Гарбацкага «Стараабраднщтва на беларускix землях» [59], якая была апублшавана у 2004 г. на рускай мове, амаль цалкам паутарае папярэднюю. Але яна утрымлiвае шэраг

дадатковых матэрыялау. Так, у працы змешчана атсанне каляндарных абрадау стараверау Браслаускага i Шаркаушчынскага раёнау.

У 2000-я гг. даследаванне псторыи стараабраднiкау на беларускiх землях значна актышзавалася. Гэтай праблематыцы была прысвечана канферэнцыя «Стараабраднiцтва як гiсторыка-культурны феномен», якая адбылася у Гомелi у 2003 г. У апублшаваным зборнiку канферэнцыi былi змешчаны вынш i матэрыялы шэрагу даследаванняу, яюя прысвечаны стараверам Вiцебшчыны. Так, Н.А. Бабровiч ахарак-тарызавала культурную спадчыну стараверау Вiцебшчыны, якая захоуваецца у Вiцебскiм абласным края-знаучым музеi [65]. Становiшча стараверау г. Вщебска адразу пасля прыняцця Указа 1905 г. «Аб умаца-ваннi пачаткау верацярпiмасцi» апiсала Т.В. Дабжынская [66]. Вобраз старавера («асташа») у творах Я. Баршчэускага раскрыу У. А. Лобач [67]. На аснове этнаграфiчных матэрыялау апошняй чвэрщ XIX ст. У.С. Фшпенка прааналiзавау вясельную абраднасць стараверау-беспапоуцау Пауночнай Беларусi [68].

У 2000-я гг. па псторыи i культуры стараверау Пауночнай Беларуа апублiкавалi шэраг даследаванняу Т.В. Трафiмава (Дабжынская) i У. Iваноу. Працы Т.В. Трафiмавай у асноуным прысвечаны стараверам заходняга Падзвшня. Так, у артыкуле «Духоуныя стараабраднiцкiя настаунiкi на Вщебшчыне у пер-шай палове XX ст.» [69] атсана жыццё i дзейнасць трох вядомых стараверсюх дзеячау заходняга Па-дзвiння - А.М. Шманава, С.Ф. Егупёнка, М.Г. Салауёва. Асаблiвасцi царкоунага спеву падчас набажэнст-вау у стараверау Браслаушчыны разгледжаны даследчыцай у артыкуле «Псторыя круковага спеву i яго месца у набажэнствах стараабрадшкау Вiцебшчыны» [70]. На аснове матэрыялау палявых этнаграфiчных даследаванняу Т.В. Трафiмава ахарактарызавала асаблiвасцi традыцыйнага стараверскага адзення заход-няй части Вщебскай вобласцi у артыкуле «Асаблiвасцi адзення стараабрадцау Вщебшчыны у канцы XIX -пачатку XX стагоддзя» [71]. Шэраг работ даследчыцы прысвечаны традыцыйнай духоунай культуры стараверау Вщебшчыны [72 - 74]. Трэба адзначыць, што значная частка артыкулау Т.В. Трафiмавай у сваёй назве указвае на усю Вiцебшчыну канца XIX - пачатку XX стст, але у працах прадстаулена характарыстыка толькi заходняй часткi рэгiёна, прычым на аснове успамiнау рэспандэнтау, самыя старыя з якiх нарадзiлiся толью у 1920-я гг. Пры гэтым высновы аутар спрабуе «пашырыць» ужо на увесь рэпён i на перыяд з канца XIX да пачатку XX ст.

Даследаванш У. Панова [75 - 78] прысвечаны традыцыйнай культуры стараверау рэпёну, асабль васцям iх узаемадзеяння з мясцовым насельнiцтвам, уплыву беларусау на культуру стараверау, эвалюцыи iдэнтычнасцi апошнiх, зменам у iх культавай сферы цягам XX - пачатку XXI ст. У працах шырока выкарыстаны матэрыялы уласных палявых даследаванняу, праведзеных пераважна ва усходняй частцы Падзвшня.

У 2016 г. была апублшавана кшга А.А. Сухарава «Беларусь Пауночная» [79], у якой разгледжана псторыя стараверскага роду Краскавых. Выданне утрымлiвае асобную частку, прысвечаную агульнай характарыстыцы псторыи i культуры стараверау Падзвiння. Яна не мае арыпнальнага характара i уяуляе кампiляцыю раней апублiкованых даных. Пераважна у выданнi прадстаулены вытрымю з манаграфii А. А. Гарбацкага [59] (пры тым, амаль без спасылак!).

Шэраг аспектау з гiсторыi i культуры стараверау Пауночнай Беларусi былi разгледжаны у сувязi з даследаваннямi самых розных пытанняу гiстарычнай и народазнаучай праблематыкi. Так, традыцыi народнага ткацтва стараверау Вщебшчыны даследавала В.А. Лабачэуская [80 - 83]. Этнапесенныя традыцыи стараверау Пауночнай Беларусi на аснове сучасных палявых экспедыцый прааналiзавала Т.Л. Канстанцiнава [84]. Этнаканфесiйныя стэрэатыпы у беларускай вёсцы адносна стараверскага насель-нiцтва Вiцебшчыны разгледжаны у калектыуным артыкуле М.П. Антропава, А.М. Боганевай, Т.В. Вало-дзiнай [85]. Некаторыя асаблiвасцi веснавой каляндарнай абраднасщ стараверау заходняга Падзвiння разгледзела I. Алекснша [86]. Дзяржауную палiтыку у адносiнах стараверау Беларусi у канцы XIX -пачатку XX стст. прааналiзавау В.В. Табуноу [88]. Некаторыя факты з грамадскага i рэлшйнага жыцця стараверау Вiцебшчыны прыведзены у працы I.А. Пушкiна [87, с. 228-229, 298]. Грамадскае i культурна-асветнiцкае жыццё стараверау Заходняй Беларуа у складзе Польскай дзяржавы у 1920 - 1930-я гг. пра-аналiзавау А.М. Вабiшчэвiч [89]. Псторыю стараверау Беларусi канца XVII - XVIII стст. асвятляу у ды-сертацыйным даследаваннi С. А. Захаркевiч [90]. Сучасную структуру стараверскай царквы на Вщебшчыне ахарактарызавау В.У. Старасценка [91 - 92]. Мiжканфесiйныя адносшы на тэрыторыi Беларусi другой паловы XIX - пачатку XX ст. разгледзеу В. Лiнкевiч [93]. Тапашмда Беларусi, звязаную са стара-верам^ апiсау А.Ф. Рогалеу [94]. Палеаграфiчныя асаблiвасцi стараверскiх рукапiсных i старадрукаваных пеучых кнiг, якiя захоуваюцца у Нацыянальным Полацкiм гiсторыка-культурным музеi-запаведнiку, выявша Н.I. Дожына [95]. Прававое становшча стараверау Пауночнай Беларусi напярэдаднi i пасля пау-стання 1863 г. разгледзеу А.Ю. Бендзiн [96].

Некаторыя матэрыялы па культуры стараверау былi апублшаваны у выданнi «Традыцыйная ма-стацкая культура беларусау. Т. 2: Вщебскае Падзвiнне» (2004). Кнiга змяшчае звестю, якiя характа-рызуюць асаблiвасцi успрыняцця стараверау мясцовым беларускiм насельнщтвам рэгiёна [97, с. 782-783, 788-789], некаторыя рысы каляндарнай абраднасцi стараверау [97, с. 72]. Найбольш поуна прадстаулена

характарыстыка народнага ткацтва стараверау Пауночнай Беларуа (пераважна, стараверскiх ручнiкоУ) [97, с. 844 - 847, 862 - 866].

Некаторыя аспекты псторыи i культуры стараверау Пауночнай Беларуа разгледжаны у выданнях i працах супрацоушкау Цэнтра даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларусь Так, В.Ф. Бацяеу у пстарыяграф1чным артыкуле ахарактарызавау некаторыя працы, у яюх разглядалася матэрыяльная культура русюх у Беларусi [98]. Аднак, што тычыцца стараверау Беларусi, то аутар разгле-дзеу толькi два артыкулы з энцыклапедыi «Этнаграфiя Беларусi» (1989). Даследчыца Г.I. Каспяровiч ахарактарызавала гаспадарчыя заняткi рускiх (у т.л. i стараверау) на беларусшх землях у канцы XIX -XX стст. Аднак матэрыялы аб стараверах Пауночнай Беларуа у артыкуле амаль не выкарыстаны [99]. Асобныя пытаннi аб стараверах Падзвшня разгледжаны у навукова-папулярным выданнi «Xто жыве у Беларуа» (2012) [100], якое было падрыхтавана супрацоУнiкамi Цэнтра. У раздзеле «Русюя», аутарам якога з'яуляецца Г.I. Каспяровiч, асвятляецца гiсторыя i традыцыйная культура стараверау Беларусь Разгледжаны iх дэмаграфiчныя змены у XIX - пачатку XX ст. i асаблiвасцi рассялення, некаторыя рысы матэрыяльнай культуры (гаспадарчыя занятю, планiроУка паселiшчау, народная кулшарыя, традыцыйнае адзенне) i сямейнай абраднасць Пры гэтым трэба адзначыць, што у выданнi стараверы часта не выдзяля-юцца з агульнай рускай этнiчнай групы у Беларусь А таму з агульнай характарыстыю рускiх не заусёды вылучаюцца матэрыялы аб стараверах. Да таго ж, у выданш пераважна гаворка вядзецца пра стараверау Падняпроуя, у той час як падзвшсюм стараверам увап удзелена мала. У iншым навукова-папулярным выданш Цэнтра «Этшчныя традыцыi нацыянальнай кухнi Беларусi» (2019) [101] змешчаны матэрыялы аб традыцыях харчавання стараверау Беларусь Аднак неабходна адзначыць, што традыцыйная кухня стараверау Пауночнай Беларуа ахарактарызавана вельмi павярхоуна. Асноунай крынiцай для такой харак-тарыстыю стала краязнаучая работа школьнiкаУ аб традыцыи стараверскiх вёсак Буеушчына i Калеснiкi Браслаускага раёна. У той жа час, у выданш не выкарыстаны нават асноуны комплекс апублшаваных крынщ па дадзенай праблематыцы.

У сучасны перыяд падрыхтаваны шэраг работ маладых беларускiх даследчыкау аб стараверах Пауночнай Беларусь Так, !У. Магалшсюм апублiкаваны некалькi артыкулау [102 - 103], прысвечаных дзяржаунай палiтыцы у дачыненнi стараверау Вiцебшчыны у XIX - пачатку XX ст. А у Вшюнюсюм педагагiчным унiверсiтэце А. Адамковiч падрыхтавау магiстарскую дысертацыю аб стараверах Шаркау-шчынскага раёна Вщебскай вобласцi [104].

У 1990 - 2000-я гг. апублшаваны шэраг работ па псторыи i культуры стараверау асобных населе-ных пунктау щ раёнау. Аутарамi гэтых прац з'яуляюцца як прафесiйныя навукоуцы, так i мясцовыя края-знауцы. Так, шфармацыя аб стараверах Браслаушчыны утрымлiваецца у артыкулах К. Шыдлоускага [105 -106], публшацыях па вынiках працы канферэнцыи «БраслаУскiя чытаннi» [107 - 110], кшзе «Памяць» Браслаускага раёна [111]. Некаторыя аспекты псторыи i культуры стараверау Пастаушчыны змешчаны у працах I. Пракаповiча [112], I. Будзько [113].

Шэраг даследаванняу па псторыи i культуры стараверау Пауночнай Беларуа былi падрыхтаваны i аутарам дадзенага артыкула [114 - 129].

Важную ролю у даследаванш псторыи i культуры стараверау Пауночнай Беларуа у 1990 - 2000-х гг. aдыгрaлi лiтоУскiя вучоныя В.М. Чэкманас, Г.У. Паташанка, Н.А. Марозава, Ю.А. Новкау.

Даследаваннем стaрaверскiх гаворак лиоуска-латвшска-беларускага памежжа у пазначаны перыяд займауся прафесар Вiльнюскaгa унiверсiтэтa В.М. Чэкманас. За перыяд з 1996 г. па 2002 г. даследчык аргашзавау больш за дзесяць экспедыцый на тэрыторыi Лiтвы, Лaтвii i Беларусь У 2000 г. былi абследа-ваны стaрaверскiя вёскi Пастаускага i Браслаускага раёнау Вiцебскaй воблaсцi. Матэрыялы гэтых паля-вых даследаванняу захоуваюцца у Дыялектным aрхiве Цэнтра геалшгвютыю Iнстытутa лiтоУскaй мовы у Вшьнюсе [130]. Дaследaвaннi В.М. Чэкманаса [131 - 132] прысвечаны моуным aсaблiвaсцям старавер-скага нaсельнiцтвa. На аснове iх aнaлiзу даследчык выдзелiу на тэрыторыi Лiтвы i сумежных беларусюх i лaтвiйскiх тэрыторыях зоны i арэалы распаусюджання стараверскага нaсельнiцтвa. Важнай высновай В.М. Чэкманаса з'яуляецца вызначэнне тэрыторыi паходжання стараверау лiтоУскa-лaтвiйскa-белaрускaгa памежжа. Так, даследчык прыйшоу да высновы, што асноуная маса стараверау рэпёна з'яуляецца пера-сяленцaмi з пауднёва-усходняй чaсткi Пскоускай воблaсцi i прылеглых тэрыторый Цвярской воблaсцi.

Прaдaужaльнiцaй даследаванняу В.М. Чэкманаса з'яуляецца Н.А. Марозава. Яна займаецца лшг-вютычным вывучэннем стараверау Лiтвы, а таму i заходняга Пaдзвiння. Даследчыца Удaклaднiлa арэалы рассялення стараверау на льгоусюх i памежных з iмi белaрускiх i лaтвiйскiх землях [135 - 136]. Н.А. Марозава таксама даследавала кшжную культуру стараверау Рэчы Паспалггай [137], aпублiкaвaлa шэраг прац гiстaрыягрaфiчнaгa характара [130; 134; 138].

Значнае месца у дaследaвaннi гiсторыi стараверау Ливы належыць Г.У. Паташанку. У працы «Ста-раверства у Ливе: другая палова XVII - пачатак XIX стст.» (2006) [139] даследчык разгледзеу псторыю стараверау пауночна-заходняй части ВКЛ. А таму на старонках выдання значная увага удзелена стара-верскаму нaсельнiцтву Беларускага Пaдзвiння (пераважна, яго заходняй частцы). У працы вылучаны эта-

пы пасялення стараверау на гэтых землях, ахарактарызавана геаграфiя ix рассялення, прадпрынята спро-ба прасачыць дэмаграфiчныя змены на працягу XVII - пачатку XIX ст., прааналiзавана прававое i экана-мiчнае становшча стараверау у перыяд Рэчы Паспалггай i Расiйскай iмперыi (да 1825 г.). Асобна даслед-чык спыняецца на гiсторыi стараверсxix прыходау Ливы i заxоднix раёнах Беларускага Падзвшня (сучас-ныя тэрыторыi Браслаускага, Пастаускага i Шаркаушчынскага раёнау Вiцебскай вобласщ).

1стотная роля у вывучэннi фальклорнай спадчыны стараверау беларуска-лиоуска-латвшскага па-межжа належыць Ю.М. Новiкаву. Шэраг артыкулау ён прысвящу аналiзу каляндарных традыцый стараверау памежных беларуска-лiтоУскix тэрыторый [140 - 142]. У 2007 - 2010 гг. у трох тамах 6brai апубль каваны матэрыялы па фальклоры стараверау Лiтвы, падрыхтаваныя Ю.А. Новiкавым [143 - 145]. Першы том выдання змяшчае уводныя абагульняючыя артыкулы Г.У. Паташанкi «Стараверы Лiтвы: веxi псто-рыi (другая палова XVII - пачатак XXI стст.)» [143, с. 13-28], Ю.А. Новшава «Духоуная спадчына продкау» [143, с. 29-50], Н.А. Марозавай i В.М. Чэкманаса «Гаворю стараверау Ливы: асаблiвасцi i праб-лемы паходжання» [143, с. 51-70]. Акрамя уласна лiтоУскix матэрыялау, даследчыкi выкарысталi таксама i матэрыялы з Пауночнай Беларусь У самix выданнях таксама апублшаваныя некаторыя фальклорныя тэксты, зафiксаваныя ад стараверау заходняга Падзвшня.

У польскай навуцы у 2000-я гг. таксама быу апублiкаваны шэраг прац, дзе разглядалася гiсторыя i культура стараверау пауночнабеларусюх зямель. Так, польская даследчыца I. Янушэуска-Юркевiч у працы «Нацыянальныя адносiны у Вiленскiм краi у 1920 - 1939 гг.» (2010) [146] разгледзела становшча стараверскага насельнщтва Вiленшчыны (у т.л. i беларусюх тэрыторый) у Польскай дзяржаве у мiжвa-енны перыяд. Асноуная увага была засяроджана на аналiзе удзела стараверскага насельнiцтва у палпыч-ным жыццi краiны. У кнiзе таксама коратка ахарактарызаваны гаспадарчыя заняткi стараверау, прыве-дзены некаторыя статыстычныя даныя. У 2010 г. была апублшавана праца польскага даследчыка А. Хамшьскага (1844 - 1943 гг.) «Лггоусю моуны арэал у Польскай дзяржаве 1927 - 1933» [147], якую да друку падрыхтавау Л. Бендарчук. У даследаваннi вылучаны стараверсшя вёсю у Свянцянскiм i Браслаусшм паветах (у складзе Польшчы).

Вывады. Таюм чынам, даследаванне гiсторыi i культуры стараверау Пауночнай Беларуа мае даунюю традыцыю. Першыя працы былi апублшаваны яшчэ у сярэдзiне XIX ст. За два стагоддзi по-шукау i вывучэння пазначанай праблематыкi з'явiуся вялiкi аб'ём даследаванняу, якiя адрозшваюцца памiж сабой як паводле канкрэтных пытанняу, якiя у ix разглядаюцца, так i паводле падыходау адносна ix асвятлення. Неабходна канстатаваць, што большасць навуковых прац па стараверах Беларуа тычыцца пераважна яе пауднёва-усходняй часткi (у асноуным, мястэчка Ветка i ваколiц). А таму на сённяшш дзень бракуе грунтоуных i сiстэмныx даследаванняу, прысвечаных стараверам Пауночнай Беларусь Да таго ж, даследчыю стараабраднщтва як у мiнулым, так i у сучасны перыяд, у асноуным засяроджвалi сваю увагу на найбольш рэльефных i спецыфiчныx праявах псторьи i культуры перасяленцау з Расп, абмiнаючы у той час шшыя, не менш значныя аспекты. Нягледзячы на тое, што першыя сур'ёзныя працы, дзе разглядалася псторыя i культура стараверау Пауночнай Беларуа, былi aпублiкaвaны яшчэ у сярэдзiне XIX ст., вялiкi шэраг пытанняу так i не разгледжаны да нашага часу. Так, толью павярхоуна даследаваны працэсы засялення стaрaверaмi пaуночнaбелaрускix зямель, не прасочана дынамша коль-кaсцi нaсельнiцтвa i не выяулены aсaблiвaсцi яго рассялення у рэгiёне. Амаль не разгледжаны aсaблiвaсцi традыцыйнай культуры стараверау, не даследавана яе эвалюцыя у XX - пачатку XXI ст. Не знaйшлi шы-рокага адлюстравання у навуковых публшацыях пытaннi сaцыяльнa-экaнaмiчнaгa стaновiшчa стараверау рэпёна. Вельмi слаба вывучана псторыя стараверскага насельнщтва у другой палове XVII - XVIII стст.

Л^АРАТУРА

1. Гарбацю, А. А. Стараверы Вщебшчыны у к. XVII - XVIII стст. / А. А. Гарбацю // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та ¡мя П. М. Машэрава. - 1999. - №1 (11). - С. 3-8.

2. Поташенко, Г. Традиция исследований старообрядцев Литвы: от демографии к истории конфессии и социолингвистике / Г. Поташенко // Ethnicity Studies. - 2007. - № 2. - P. 194-211.

3. Гарбацю, А. А. Стараабраднщтва на Беларуа у канцы XVII - пачатку XX стст. / А. А. Гарбацкь - Брэст : БрДУ, 1999. - 202 с.

4. Barszczewski, J. Szlachcic Zawalnia czyli Bialorus w fantastycznych opowiadaniach. Tomik 2 / J. Barszczewski. -Petersburg : Drukarnia Karola Kraja, 1845. - 113 s.

5. Podbereski, R. Listy o Bialejrusi. List I. Przyroda i miesckance / R. Podbereski // Tygodnik Petersburski. - 1844. -Cz. XXX. - № 79. - S. 470-472.

6. Podbereski, R. Listy o Bialejrusi. List II. O przemysle / R. Podbereski // Tygodnik Petersburski. - 1844. - Cz. XXX. -№ 81. - S. 482-483.

7. Военно-статистическое обозрение Российской империи. - Т. VIII. - Ч. 1. Витебская губерния. - СПб. : Тип. Деп. Ген. штаба, 1852. - 267+9 с.

8. Без-Корнилович, М. О. Исторические сведения о примечательнейших местах в Белоруссии с присовокуплением и других сведений к ней же относящихся / М. О. Без-Корнилович. - СПб. : Тип. III Отд. Собст. Е.И.В. Канцелярии, 1855. - 355 с.

9. Вескинский, А. Раскол в западно-русском крае / А. Вескинский // Вестн. Зап. России. Ист.-лит. журн., издав. К. Говорским. - Вильна : Тип. А. Сыркина, 1865 (май). - Т. III. - С. 286-303.

10. Волков, В. И. Сведения о начале, распространении и разделении раскола и о расколе в Витебской губернии /

B. И. Волков. - Витебск : Тип. Губ. правл., 1866. - 21 + 85 с.

11. Сементовский, А. Этнографический обзор Витебской губернии / А. Сементовский. - СПб. : Тип. М. Xaнa, 1872. - 69 с.

12. Киркор, А. Народная жизнь / А. Киркор // Живописная Россия. Отечество наше в его зем., ист., плем., экон. и быт. значении: Литовское и Белорусское Полесье. - Минск : БелЭн., 1994. - С. 277-288. - (Препринт 1882 г.).

13. Максимов, С. В. Белорусская Смоленщина с соседями / С. В. Максимов// Живописная Россия. Отечество наше в его зем., ист., плем., экон. и быт. значении: Литовское и Белорусское Полесье. - Минск : БелЭн., 1994. -

C. 429-472. - (Препринт 1882 г.).

14. Корецкий, П. И. О раскольниках в Ковенской губернии / П. И. Корецкий // Памятная книжка Ковенской губернии на 1863 год. - Ковно : Тип. Ш. Соколовского, 1863. - Отдел II. - С. 1-46.

15. О расколе в Витебской губернии // Памятная книжка Витебской губернии на 1885 г. - Витебск, 1885. - С. 337-367.

16. Витебская губерния: историко-географический и статистический обзор. Вып. 1. История. Природа. Население. Просвещение / Сост. по программе и под ред. В. М. Долгорукова. - Витебск : Губ. тип., 1890. - 387 с., [18 л.].

17. Россия. Полное географическое описание нашего Отечества. - СПб. : Изд. А. Ф. Девриена, 1905. - Т. 9: Верхнее Поднепровье и Белоруссия / Сост. В. П. Семенов [и др.]. - VIII, 620 с.

18. Посох, Г. Видзы / Г. Посох. - Ковно : Тип. губ. правл., 1895. - 13 с.

19. Горбачевский, И. Д. Лепельский уезд Витебской губернии / И. Д. Горбачевский. - Витебск : Губ. тип., 1895. - 38 с.

20. Аникиевич, К. Т. Сенненский уезд Могилевской губернии / К. Т. Аникиевич. - Могилев : Могил. губ. стат. ком., 1907. - 148 с.

21. Никифоровский, Н. Я. Очерки простонародного житья-бытья в Витебской Белоруссии и описание предметов обиходности (Этнографические данные) / Н. Я. Никифоровский. - Витебск, 1895. - VШ+548+CLIV с.

22. Никифоровский, Н. Я. Питущие и пропойцы / Н. Я. Никифоровский // Этнографическое обозрение. - 1896. -№ 4. - С. 65-88.

23. Никифоровский, Н. Я. Пособники жихара / Н. Я. Никифоровский // Этнографическое обозрение. - 1893. -№ 2. - С. 92-154.

24. Романов, Е. Р. Общий очерк Витебской губернии / Е. Р. Романов // Памятная книжка Витебской губернии на 1898 год. - Витебск : Губ. тип., 1898. - С. 40-308.

25. Романов, Е. Р. Из старообрядческой литературы / Е. Р. Романов // Могилевская старина. - Могилев : Тип. Губ. правл., 1901. - Вып. II. - С. 79-86.

26. Станкевич, А. Очерк возникновения русских поселений на Литве / А. Станкевич. - Вильна : Губ. тип., 1909. -140 с.

27. Ершова, О. П. Старообрядчество и власть. Гл. I. Проблема раскола в трудах отечественных ученых / О. П. Ершова // Самарское староверие. [Электронный ресурс]. - Режим доступа : Ы1р : //Ы1р8://8ат81аг-ЫЫю .ucoz.ru/publ/137-1 -0-1125. - Дата доступа: 05.12.2019.

28. Никольский, Н. М. История русской церкви / Н. М. Никольский. - М. : Политиздат, 1985. - 448 с.

29. Никольский, Н. М. Происхождение и история белорусской свадебной обрядности / Н. М. Никольский. - Минск : Изд-во Акад. наук БССР, 1956. - 275 с.

30. Не(!етап, О. Ш81юг)а powiatu Braslawskiego / О. Не(!етап. - "^1по : РоЬка Бгик. Nakl4dowa <^их», 1930. - 434 8.

31. Pieciukiewicz, М. СесИу prymitywne w кикике 1udowej staroobrzedowcow w pow. Braslawskim : teza magisterska / М. Pieciukiewicz. - "^пэ, 1938. - ГУ+66+6 s.

32. Заварина, А. А. Русское население восточной Латвии во второй половине XIX - начале XX века: Историко-этнографический очерк / А. А. Заварина. - Рига : Зинатне, 1986. - 246 с.

33. Подмазов, А. А. Старообрядчество в Латвии / А. А. Подмазов. - Рига : Лиесма, 1970. - 112 с.

34. Подмазов, А. А. Современная религиозность: особенности, динамика, кризисные явления / А. А. Подмазов. -Рига : Зинатне, 1985. - 162 с.

35. Макашина, Т. С. Фольклор и обряды русского населения Латгалии / Т. С. Макашина. - М. : Наука, 1979. - 160 с.

36. Немченко, В. Русские сторожилы Литвы и их говоры / В. Немченко // Кa1botyra. - 1963. - № VII. - Р. 63-86.

37. Сивицкене, М. К. Русские говоры Литвы в связи с исходной локализацией / М. К. Сивицкене // Псковские говоры в их прошлом и настоящем : межвуз. сб. науч. тр. / Ленингр. гос. пед. ин-т им. А. И. Герцена ; отв. ред. Л. Я. Костючук. - Л., 1988. - С. 126-134.

38. Церашюдач, П. У. Стараверы / П. У. Церашюдач // Этнaгрaфiя Беларуа : энцыкл. - Мнск : БелСЭ, 1989. - С. 475.

39. Короткая Т. П. Старообрядчество в Беларуси / Т. П. Короткая, Е. С. Прокошина, А. А. Чудникова.- Минск : Навука i тэхшка, 1992. - 115 с.

40. Минина, Н. Е. Фонетико-грамматические особенности трех островных русских говоров на территории Витебской области : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / Н.Е. Минина. - Минск, 1993. - 26 с.

41. Мезенко, А. М. Лингвистический и экстралингвистический аспекты изучения фонетических особенностей островных русских говоров Шарковщинского района Витебской области / А. М. Мезенко, Н. Е. Минина // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та. - 1996. - № 2. - С. 70-75.

42. Мшша, Н. Я. Гаворю русюх старабрадцау на тарыторыи беларуска-л^оускага памежжа / Н. Я. Мшша // Весцi АНМ. Нацыянальныя меншасцi у Беларусi i у свеце. - 1997. - № 2. - С. 19-20.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

43. Минина, Н. Е. «Нам всем подобает умирать за единый язъ...»: (о взаимосвязи языка и обрядности в старообрядческом социуме) / Н. Е. Минина // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та iмя П. М. Машэрава. - 2004. - № 4 (34). - С. 56-60.

44. Минина, Н. Е. Русские старообрядческие говоры на территории Витебской области (к проблеме территориально изолированных говоров) / Н. Е. Минина // Беларуска-руска-польскае супастауляльнае мовазнауства : матэрыялы Першай Усесаюз. навук. канф., Вщебск, 17-19 лш. 1990 г. - Вщебск, 1990. - С. 62-65.

45. Мшша, Н. Я. Русюя стараабрадцы на Вщебшчыне / Н. Я. Мшша, С. М. Мшш // Нацыянальныя меншасщ Беларуа : матэрыялы 1-й Нац. навук.-практ. канф., Брэст - Мшск, 21-22 мая 1996 г. - Брэст-Мшск, 1996. - Кн. 3. -С. 15-18.

46. Минина, Н. Е. Реликтовые явления в говорах старообрядцев Витебщины / Н. Е. Минина // Dziedzictwo przeszlosci zwiazkow jezykowych, ШегаскюЬ 1 kulturowych polsko-balto-wschodnioslowianskich. - В1а1у8Ъэк, 2000. -Т. III. - 8. 257-262.

47. Минина, Н. Е. Роль языковой личности в старообрядческом социуме / Н. Е. Минина // Язык и социум : материалы VI Междунар. науч. конф. : в 2 ч. - Минск, 2004. - Ч. 2. - С. 219-222.

48. Минина, Н. Е. Старообрядческие говоры: территориальный диалект и/или социолект / Н. Е. Минина // Русский язык: система и функционирование : материалы Междунар. науч. конф. : в 2 ч. - Минск, 2004. - Ч. 1. - С. 197-199.

49. Минин, С. Н. Костюм и орнамент старообрядцев Витебщины (по материалам полевых экспедиций) / С. Н. Минин, Н. Е. Минина // Народны тэкстыль ! адзенне Вщебшчыны : матэрыялы навук.-практ. канф. - Мшск : Нац. б-ка Беларусь 2014. - С. 176-178.

50. Минина, Н. Е. Островные русские говоры Витебщины / Н. Е. Минина. - Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2003. - 159 с.

51. Муратова, Е. Ю. Именник старообрядческой общины на территории Миорского района Витебской области / Е. Ю. Муратова : автореф. дис. ... канд. филол. наук : 10.02.01 / Бел. гос. ун-т. - Минск, 1994. - 21 с.

52. Муратава, А. Ю. Мужчынсю iмяннiк адной стараверскай абшчыны / А. Ю. Муратава // Бел. лшгвютыка. -Мшск, 1992. - Вып. 41. - С. 69-76.

53. Муратава, А. Ю. Жаночы iмяннiк адной стараверскай абшчыны на тэрыторыi Беларуа (в. Кушю Мiёрскага раёна) / А. Ю. Муратава // Бел. лшгвютыка. - Мшск, 1994. - Вып. 43. - С. 56-63.

54. Кураш, И. Я. Фонетическая адаптация личных собственных имен старообрядцев / И. Я. Кураш // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та iмя П. М. Машэрава. - 2005. - № 4. - С. 75-79.

55. Кураш, И. Я. Микротопонимы в системе собственных имен старообрядцев Витебщины / И. Я. Кураш // Весщ бДпУ. Сер. 1, Педагопка. ПЫхалопя. Фшалопя. - 2009. - № 4. - С. 73-77.

56. Кураш, И. Я. Явление интерференции в именнике старообрядцев / И. Я. Кураш // Ученые записки УО «ВГУ имени П. М. Машерова». - 2010. - Т. 9. - С. 41-46.

57. Лукина, О. А. Экклезионимное пространство Беларуси / О. А. Лукина. - Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2014. - 110 с.

58. Канфесп на Беларуа (к. XVIII - XX ст.) / В.В. Грыгор'ева р шш.]. - Мшск : Экаперспектыва, 1998. - 340 с.

59. Горбацкий, А. А. Старообрядчество на белорусских землях / А. А. Горбацкий. - Брест : БрГУ, 2004. - 305 с.

60. Гарбацю, А. А. Вывучэнне псторын стараабраднщтва на Беларуа / А. А. Гарбацю // Весн. Брэсц. ун-та. -2000. - № 3. - С. 39-43.

61. Гарбацю, А. А. Сацыяльна-эканамiчнае, палпычнае i духоунае жыццё стараабрадшкау Вщебшчыны у II пал.

XIX - пач. XX ст. / А. А. Гарбацю // Весн. Брэсц. ун-та. - 1999. - № 1. - С. 17-23.

62. Гарбацю, А. А. Стараабраднш Вщебшчыны у першай палавше XIX ст. / А. А. Гарбацю // Весн. Брэсц. ун-та. -1999. - № 5. - С. 79-84.

63. Гарбацю, А. А. Стараверы Вщебшчыны у к. XVII - XVIII стст. / А. А. Гарбацю // Весн. Вщеб. дзярж. ун-та iмя П. М. Машэрава. - 1999. - № 1(11). - С. 3-8.

64. Горбацкий, А. А. Календарно-бытовой уклад жизни старообрядцев Витебщины в конце XIX - первой половине

XX в. / А. А. Горбацкий // Славянский мир и славянские культуры в Европе и мире: место и значимость в развитии цивилизаций и культур (история, уроки, опыт, современность) : в 2 ч. - Ч. 1. / Ред. кол. : В. А. Космач р шш.]. - Витебск : Из-во ВГУ, 2002. - С. 274-277.

65. Бобрович, Н. А. Вклад старообрядцев в историю культуры (по материалам собраний Витебского областного краеведческого музея) / Н. А. Бобрович // Старообрядчество как историко-культурный феномен : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Гомель : ГГУ, 2003. - С. 28-31.

66. Добжинская, Т. В. Общественно-политическая жизнь старообрядцев на Витебщине после принятия Указа 17 апреля 1905 года «Об укреплении начал веротерпимости» / Т. В. Добжинская // Старообрядчество как историко-культурный феномен : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Гомель : ГГУ, 2003. - С. 67-70.

67. Лобач, У. А. Вобраз «асташа» (старавера) у творах Яна Баршчэускага / У. А. Лобач // Старообрядчество как историко-культурный феномен : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Гомель : ГГУ, 2003. - С. 161-166.

68. Фшпенка, У. С. Вясельная абраднасць стараверау-беспапоуцау Беларуа (па этнаграфiчных матэрыялах апош-няй чвэрщ XIX стагоддзя) / У. С. Фшшенка // Старообрядчество как историко-культурный феномен : материалы междунар. науч.-практ. конф. - Гомель : ГГУ, 2003. - С. 283-288.

69. Добжинская, Т. В. Духовные старообрядческие наставники на Витебщине в первой половине XX в. / Т. В. Доб-жинская // Весн. Бел. дзярж. ун-та. Сер. 3, Псторыя. Фiлaсофiя. Пахалопя. Палпалопя. Сацыялопя. Эка-номка. Права. - 2005. - № 1. - С. 12-15.

70. Добжинская, Т. В. История крюкового пения и его место в богослужениях старообрядцев Витебщины / Т. В. Добжинская // Канфесп на Беларусь псторыя, сучаснасць : зб. матэрыялау ¡шжнар. навук.-практ. канф. Брэст, 7-8 каст. 2004 г. - Брэст : Выд-ва БрДУ, 2005. - С. 146-149.

71. Трофимова, Т. В. Особенности одежды старообрядцев Витебщины в конце XIX - начале XX века / Т. В. Трофимова // Брэсцкая царкоуная ушя (1596 - 2006): псторыя i сутнасць : зб. навук. арт. - Брэст : Выд-ва БрДУ, 2006. - С. 133-137.

72. Горбацкий, А. А. Семейные похоронные обряды старообрядцев Витебщины в конце XIX - первой половине XX вв. (по материалам историко-этнографических экспедиций) / А. А. Горбацкий, Т. В. Добжинская // Вестн. Полоц. гос. ун-та. Сер. А, Гуманитарные науки. - 2005. - № 1. - С. 52-54.

73. Трофимова, Т. В. Семейные обряды старообрядцев Витебщины в конце XIX - первой половине XX века / Т. В. Трофимова // Рэлтя на памежжы: еурарэпён «Буг» : зб. навук. пр. / Брэсц. дзярж. ун-т iмя А. С. Пушюна. -Брэст, 2008. - С. 81-89.

74. Трофимова, Т. В. Духовная культура старообрядцев Витебщины в конце XIX - начале XX века / Т. В. Трофимова // Православие в духовной жизни Беларуси : сб. тр. III Междунар. науч.-практ. конф., посвящ. 1025-летию Крещения Руси, Брест, 24-25 окт. 2013 г., ред.: А. А. Горбацкий [и др.]. - Брест, 2015. - С. 155-164.

75. Ьаноу, У. Мясцовыя назвы Вщебсюх стараверау / У. Ьаноу // Роднае слова. - 2006. - № 12 (228). - С. 31.

76. Ьаноу, У. Пра беларусю уплыу на вщебсюх стараверау / У. Ьаноу // Палпычная сфера. Часоп. пали\ даслед. -2008. - 10. - С. 102-107.

77. Ьаноу, У. Эвалюцыя тоеснасщ i культуры стараверау пауночнай Беларусь канец XIX - пачатак XXI стагоддзя / У. !ваноу // Палпычная сфера. Часоп. пали\ даслед. - 2010. - 14. - С. 195-210.

78. Ьаноу, У. Аб кабетах, яюя «папуюць»: аб ролi i месцы жанчынау у рэлтйным жыцьщ стараверства Вще-бшчыны / У. Ьаноу // Женщины в политике: новые подходы к политическому. Феминистский образовательный альманах. - Прага : Адлка, 2013. - Вып. 2. Личное как политическое. - С. - 31-37.

79. Сухарев, А. А. Беларусь Северная / А. А. Сухарев. - Витебск : ВГУ им. П. М. Машерова, 2016. - 204 с.

80. Лобачевская, О. А. Белорусский народный текстиль: художественные основы, взаимосвязи, новации / О. А. Лобачевская. - Минск : Бел. навука, 2013. - 527 с.

81. Лабачэуская, В. А. Вандраванне узору (аб паходжанш аднаго арнаментальнага матыву у старадарожсюх пера-борных ручшках) / В.А. Лабачэуская // Аутэнтычны фальклор: праблемы вывучэння, захавання, пераймання : зб. навук. пр. IV Мiжнaр. навук.-практ. канф., Мшск, 29-30 крас. 2010 г. / БДУКМ ; рэдкал.: М.А. Мажэйка (адк. рэд.) [д шт.]. - Мшск, 2010. - С. 46-49.

82. Лабачэуская, В. А. Ручтк у матэрыяльнай i сакральнай культуры стараверау Браслаушчыны / В. А. Лабачэуская // Браслаусюя чытант : матэрыялы IV навук.-краязн. канф., Браслау, 24-25 крас. 1997 г. / Брасл. Музей. аб'яд-не, Брасл. краязн. т-ва iмя О. Гедэмана. - Браслау, 1997. - С. 154-159.

83. Лобачевская, О. А. Белорусский народный текстиль: традиции и художественные новации в XX веке : автореф. дис. .. д-ра искусствоведения : 17.00.09 / О. А. Лобачевская ; Бел. дзярж. ун-т культуры i мастацтвау. - Мшск, 2014. - 50 с.

84. Канстанцшава, Т. Л. Аб уздзеянш мкрацыйных працэсау другой паловы XX ст. на этнамузычны ландшафт Беларуа / Т. Л. Канстанцшава // Весщ Бел. дзярж. акад. музыкь - 2017. - № 30. - С. 13-18.

85. Антропау, М. Этнаканфесшныя стэрэатыпы у беларускай вёсцы (канец XX - пачатак XXI ст.). / М. Антропау, А. Боганева, Т. Валодзша // Беларуси пстарычны агляд. - 2007. - Т. 14. - С. 141-178.

86. Алекснша, I. Да пытання аб святкаванш веснавых святау на тэрыторыi Заходняга Паазер'я / I. Алекснша // Аутэнтычны фальклор: праблемы захавання, вывучэння, успрымання : бюл. VII Мiжнaр. навук. канф., Мшск, 26-28 крас. 2013 г. / БДУКМ ; рэдкал.: В. Р. Языковiч (адк. рэд.) ^ шш.]. - Мшск : БДУКМ, 2013. - С. 94-96.

87. Пушюн, I. А. Грамадская i культурна-асветнщкая дзейнасць нацыянальных меншасцей у Беларускай ССР (1919-1991) / I. А. Пушюн. - Магшёу : МДУX, 2018. - 423 с.

88. Табунов, В. В. Политика российского правительства в отношении христианских конфессий в Беларуси (1895 -1907): автореф. дис. .. канд. ист. наук : 07.00.02 / В. В. Табунов ; Бел. гос. пед. ун-т им. М. Танка. - Минск, 2008. - 22 с.

89. Вaбiшчэвiч, А. М. Грамадска-культурная i рэлтйна-асветнщкая дзейнасць русюх стараабрадткау у Польшчы у 1920 - 1930-я гады / А. М. Вaбiшчэвiч // Вестн. Полоц. гос. ун-та. Сер. А, Гуманитарные науки. - 2008. - № 1. -С. 101-108.

90. Захаркевич, С. А. Этнические меньшинства на территории Беларуси в XIV-XVПI веках: стратегии культурной адаптации: автореф. дис. ... канд. ист. наук : 07.00.07 / Захаркевич С. А. ; Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора им. К. Крапивы, НАН Беларуси. - Минск, 2010. - 17 с.

91. Старостенко, В. В. Специфика конфессиональной структуры Витебской области в контексте религиозной жизни Республики Беларусь / В. В. Старостенко // Романовские чтения -12 : сб. ст. Междунар. науч. конф. / Под общ. ред. А. С. Мельниковой. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2017. - С. 175-176.

92. Старостенко, В. В. Региональная структура старообрядчества в восточной Беларуси в 2000-х гг.: особенности и динамика развития / В. В. Старостенко // Религия и общество - 13: сб. науч. ст. / Под общ. ред. В. В. Старо-стенко, О. В. Дьяченко. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2019. - С. 141-146.

93. Линкевич, В. Н. Межконфессиональные отношения в Беларуси во II пол. XIX - нач. XX в. : автореф. дис. ... кан. ист. наук / В. Н. Линкевич ; Ин-т истории АН Беларуси. - Минск, 2004. - 21 с.

94. Рогалев, А. Ф. Этнотопонимия Беларуси (на фоне этнической истории) / А. Ф.Рогалев. - Гомель : БелАНТДИ, 1993. - 168 с.

95. Дожина, Н. И. Старообрядческие нотированные книги в собраниях Полоцка / Н. И. Дожина // Полацю музейны штогодшк: зб. навук. арт. ; Нац. Полац. пст.-культ. музей-запаведшк. - Полацк 2011,-. 2012 - С. 201-205.

96. Бендин, А. Ю. Польский мятеж 1863 г. в судьбах старообрядцев Северо-Западного края Российской империи / А. Ю. Бендин // Вестн. РУДН. Сер. История России. - 2011. - № 1. - С. 77-92.

97. Традыцыйная мастацкая культура беларусау: у 6 т. - Мшск : Бел. навука, 2004. - Т. 2 : Вщебскае Падзвшне / Т. Б. Варфаламеева, А. М. Боганева, М. А. Козенка. -2004. - 910 с.

98. Батяев, В. Ф. Историография материальной культуры русских Беларуси: проблемы изучения / В. Ф. Батяев // Пытанш мастацтвазнауства, этналогп i фалькларыстыю. - Мшск : Права i эканомка, 2007. - Вып. 3. : у 2 ч. -Ч. 2. - С. 10-13.

99. Касперович, Г. И. Xозяйственные занятия русских в Беларуси / Г.И. Касперович // Пытанш мастацтвазнауства, этналогп i фалькларыстыю. - Мшск : Права i эканомка, 2007. - Вып. 3. : у 2 ч. - Ч. 2. - С. 116-121.

100. Кто живет в Беларуси / А. Вл. Гурко [и др.] ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т искусствоведения, этнографии и фольклора им. К. Крапивы. - Минск : Беларус. навука, 2012. - 799 с.

101. Гурко, А. В. Этнические традиции национальной кухни Беларуси / А. В. Гурко, Л. В. Бохан, Н. С. Бункевич ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит. - Минск : Бел. навука, 2019. - 254 с.

102. Магалшсю, I. У. Уплыу расшскага "раскольнщкага" заканадауства на прававое i эканамiчнае становшча стараабрадшкау Беларуа у другой палове XIX - пач. XX стагоддзя / I. У. Магалшсю // Тр. молод. спец-в Полоц. гос. ун-та - Новополоцк : ПГУ, 2007. - Вып. 20. - С. 59-61.

103. Магалшсю, I. У. Прычыны эканамiчнага поспеху стараабрадшкау Вщебскай губерш у другой палове XIX -пачатку XX стагоддзя / I. У. Магалшсю // Тр. молод. спец-в Полоц. гос. ун-та. - Новополоцк : ПГУ, 2008. -Вып. 28. - С. 42-45.

104. Адамкович, А. Фольклор старообрядцев Шарковщины (cоциолингвистический аспект): магист. работа / А. Адамкович ; Вильн. пед. ун-т. - Вильнюс, 2008. - 321 с.

105. Шыдлоусю, К. Стараверы Булавшак: учора i сёння / К. Шыдаоусю // Павет (Браслау). - № 2(15). - люты 2003. - С. 6-7.

106. Шыдлоусю, К. Этшчны склад насельнщтва Дрысвятау i наваколля / К. Шыдлоусю // Браслаусюя сшытю. -1999. - № 3. - С. 58-60.

107. Лабачэуская, В. Аб працы Мар'яна Пецюкевiча «Арха1чныя (прымпыуныя) рысы у народнай культуры стараабрадшкау Браслаускага павета» / В. Лабачэуская // Браслаусюя чытанш : матэрыялы V навук.-краязн. канф., прысвеч. 935-годдзю першай згадю Браслава у тсьм. крышцах, Браслау, 27-28 крас. 2000 г. - Браслау, 2001. - С. 56-59.

108. Ярашэвiч, А. Помнш мастацтва Браслаушчыны / А. Ярашэвiч, М. Мельшкау, У. Карэлш // Браслаусюя чытанш : матэрыялы 4-й навук.-краязн. канф., Браслау, 24-25 красав. 1997 г. / Брасл. музейн. аб'яд-не, Брасл. краязн. тав-ва ; рэдкал.: К. Шыдлоусю [4 шш.]. - Браслау, 1997. - С. 103-107.

109. Горбацкий, А. История Миколаюнской старообрядческой общины / А. Горбацкий // Браслаусюя чытанш: матэрыялы VI навук.-краязн. канф., прысвеч. 150-й гадавше з дня нар. Сташслава Нарбута (1853-1926), Браслау, 7-8 мая 2003 г. / Брасл. музейн. аб'яд-не, Брасл. краязн. т-ва iмя О. Гедэмана. - Браслау, 2003. - С. 22-24.

110. Горбацкий, А. Духовный мир старообрядческой общины (по материалам полевых исследований на территории Браславского района Витебской области) / А. Горбацкий // Браслаусюя чытанш : матэрыялы V навук.-краязн. канф., прысвеч. 935-годдзю першай згадю Браслава у тсьм. крышцах, Браслау, 27-28 крас. 2000 г. - Браслау, 2001. -С.32-34.

111. Памяць: Пст.-дакум. хронка Браслаускага раёна / уклад. К. С. Шыдлоусю; рэдкал.: К. В. Велiчковiч [4 шш.]. -Мшск : Палкрафафармленне, 1998. - 709 с.

112. Пракаповiч, I. Насельнщтва Пастаускага краю / I. Пракаповiч. - Паставы : Сумежжа, 2004. - 56 с.

113. Будзько, I. Лшгвютычная псторыя краю у вусных аповедах жыхароу Пастаушчыны / I. Будзько // Пастаусю край на псторыка-культурнай карце Беларусь матэрыялы Рэспублканскага навукова-практычнага семшара, Паставы, 20-21 крас. 2017 г. ; адказ. рэд. В. У. Мщ^ч. - Мшск, 2017. - С. 31-36.

114. Аусейчык, У. Я. Этнаканфеаянальныя стэрэатыпы у беларусюм традыцыйным грамадстве XIX - пачатку XX ст. / У. Я. Аусейчык // Европа: актуальные проблемы этнокультуры / Редкол.: В. В. Тугай [и др.]. - Минск : БГПУ, 2007. - С. 228-230.

115. Аусейчык, У. Я. Этшчныя стэрэатыпы сярод беларускага гарадскога насельнщтва у XIX стагоддзi / У. Я. Аусейчык // Пстарычнае i сацыякультурнае развщцё Магшёва: зб. навук. пр. / Уклад. I. А. Пушюн, В. В. Юдзш. -Магшёу : Могилев. обл. укруп. тип., 2007. - С. 83-87.

116. Овсейчик, В. Е. Особенности этнокультурного взаимодействия русских старообрядцев и белорусского населения на Витебщине в XIX - начале XX вв. / В. Е. Овсейчик // Этнокультурное и этноконфессиональное образование: проблемы и перспективы развития : материалы Междунар. науч.-практ. конф., Саранск, 9-11 дек. 2008 г. ; под ред. Н. Ф. Беляевой. - Саранск, 2008. - С. 93-97.

117. Аусейчык, У. Я. Вобраз стараверау у народнай культуры беларусау Падзвшня у XIX - першай палове XX ст. / У. Я. Аусейчык // Пытанш мастацтвазнауства, этналогп i фалькларыстыю. - Мшск : Права i эканомка, 2008. -Вып. 5. - С. 316-322.

118. Аусейчык, У. Я. Стараверы Лепельшчыны у Х1Х - пач. ХХ ст. / У. Я. Аусейчык // III Лепельскiя чытанш : матэрыялы навук.-практ. канф., Лепель, 10 каст. 2008 г. - Вщебск : РУП ГСУВО, 2008. - С. 44-47.

119. Аусейчык, У. Я. Народная медыцына стараверау Падзвшня (на аснове матэрыялау палявых этнаграфiчных даследаванняу) / У. Я. Аусейчык // Беларускае Падзвшне: вопыт, методыка i вынiкi палявых даследаванняу (да 80-годдзя пачатку археалагiчных раскопак у г. Полацку) : зб. навук. пр. рэсп. навук.-практ. семшара, Полацк, 20-21 лют. 2008 г. / Пад агульн. рэд. Д. У. Дука, У. А. Лобача. - Наваполацк : ПДУ, 2009. - С. 132-136.

120. Аусейчык, У. Я. Пахавальна-памшальная абраднасць як сфера мiжэтнiчнага i мiжканфесiйнага узаемадзеяння у сучаснай вёсцы Беларускага Падзвшня (да пастаноую праблемы) / У. Я. Аусейчык // Ш Машеровские чтения : материалы респ. науч.-практ. конф. студентов, аспирантов и молодых ученых, Витебск, 24-25 марта 2009 г. / Вит. гос. ун-т им. П. М. Машерова ; редкол.: А. Л.Гладков (гл.ред.) [и др.]. - Витебск : УО «ВГУ им. П.М. Ма-шерова», 2009. - С. 19-21. (История. Белорусская филология. Русская филология).

121. Аусейчык, У. Я. Асаблiвасцi народнага дойлщства стараверау Падзвшня (па матэрыялах XIX - пачатку ХХ ст.) / У. Я. Аусейчык // Актуальные проблемы архитектуры Белорусского Подвинья и сопредельных регионов : сб. ст. Респ. науч.-практ. сем., Новополоцк, 8-9 окт. 2015 г. / Полоц. гос. ун-т ; под общ. ред. В. Е. Овсейчика, Г. И. Захаркиной, Р. М. Платоновой. - Новополоцк : ПГУ, 2015. - С. 38-42.

122. Аусейчык У. Я. Стараверы Полаччыны у другой палове ХГХ - пачатку ХХ ст. / У. Я. Аусейчык // Тэзюы навук.-краязн. канф. да 90-годдзя Краязнаучага музея Полацка, Полацк, 7-8 снеж. 2016 г. / НПГКМЗ ; укл. I. П. Вод-нева. - Полацк, 2016 - С. 6-7.

123. Аусейчык, У. Я. Псторыя вывучэння стараверау Падзвшня у ХГХ - пачатку ХХ! ст. / У.Я. Аусейчык // Трады-цьи i сучасны стан культуры i мастацтвау : VII Мiжнар. навук.-практ. канф., Мшск, 24-25 лют. 2016 г. : зб. дакл. i тэз. : у 2 т. / Ц-р дасл. бел. культуры, мовы i лпаратуры НАН Беларус ; гал. рэд. А. I. Лакотка. - Мшск : Права i эканомка, 2017. - Т. 1. - С. 461-465.

124. Аусейчык, У. Я. Стараверы Шумшншчыны ва уяуленнях беларускага насельнщтва (па матэрыялах сучасных палявых этнаграфiчных экспедыцый) / У. Я. Аусейчык // Беларусь праз прызму рэпянальнай псторыь Шумшнсю край : зб. навук. арт. / Нац. акад. навук Беларусь te-т псторыи ; рэдкал.: В. В. Данiловiч [i шш.]. -Мiнск : Бел. нав., 2018. - С. 18-28.

125. Аусейчык, У. Стараверы Полаччыны у другой палове ХК - пачатку ХХ ст. / У. Аусейчык // Полацюя чытанш - 2017 : зб. матэрыялау навук.-практ. канф., Полацк, 2 верас. 2017 г. / ta-т мовазнауства iмя Я. Коласа Ц-ра даслед. бел. культуры, мовы i лпаратуры НАН Беларусь - Мшск : Права i эканомка, 2017. - С. 14-19.

126. Аусейчык, У. Я. Этшчныя групы Лепельшчыны (па матэрыялах сучасных палявых этнаграфiчных экспедыцый) / У. Я. Аусейчык // VIII Лепельсюя чытанш : матэрыялы VIII навук.-практ. канф., Лепель, 18-19 каст. 2018 г. ; пад рэд. Я. А. Грэбеня. - Вщебск, 2018. - С. 58-65.

127. Аусейчык, У. Я. Стараверы Беларускага Падзвшня у канцы ХЕХ - пачатку ХХ ст.: асаблiвасцi рассялення i узаемадзеяння з мясцовым насельнщтвам / У. Я. Аусейчык // Религия и общество - 13 : сб. науч. ст. / Под общ. ред. В. В. Старостенко, О. В. Дьяченко. - Могилев : МГУ им. А. А. Кулешова, 2019. - С. 175-178.

128. Аусейчык, У. Я. Асаблiвасцi гаспадарчых заняткау стараверау Падзвшня (па матэрыялах 2-й паловы ХЕХ -пачатку ХХ ст.) / У. Я. Аусейчык // Пытанш мастацтвазнауства, этналоги i фалькларыстыю / Ц-р даслед. бел. культуры, мовы i лпаратуры НАН Беларуа ; навук. рэд. А. I. Лакотка. - Мшск : Права i эканомка, 2019. - Вып. 26. - С. 184-190.

129. Овсейчик, В. Е. Старообрядцы Белорусского Подвинья в ХЬХ - начале ХХ в.: особенности расселения и этнической культуры / В. Е. Овсейчик // Старообрядчество: история, культура, современность : материалы XIII Междунар. науч. конф., Москва, 21-23 нояб. 2019 г. ; гл. ред. В. И. Осипов. - М., 2019. - С. 167-71.

130. Морозова, Н. Научное наследие В. Н. Чекмонаса (1936-2004): изучение старообрядчества Литвы / Н. Морозова // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. -2017. - № 62. - Р.139-150.

131. Чекмонас, В. Н. К социолингвистической характеристике старообрядческих говоров Литвы / В. Н. Чекмонас // Тр. по рус. и слав. филологии: Лингвистика. Нов. сер. - Тарту : Изд-во Тартуского ун-та, 2000. - Т. IV: Русские староверы за рубежом. - С. 200-224.

132. Чекмонас, В. Об основных этапах социолингвистической истории старообрядчества Литвы / В. Чекмонас // Тр. по рус. и слав. филологии: Лингвистика. Нов. сер. - Тарту : Изд-во Тартуского ун-та, 2000. - Т. III: Языки диаспоры: проблемы и перспективы. - С. 135-147.

133. Морозова, Н. А. Литовское старообрядчество: история, культура, язык (библиографический указатель) / Н. А. Морозова // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. - 2001. - №50(2). - Р. 195-218.

134. Морозова, Н. Библиография научных трудов В.Н. Чекмонаса / Н. Морозова // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. -2009. - № 54(2). - Р. 21-36.

135. Морозова, Н. А. Староверы Литвы: места компактного проживания в прошлом и настоящем / Н. А. Морозова // Историко-культурный ландшафт Северо-Запада / Четвертые Шёгреновские чтения : сб. ст. - СПб. : Европейский Дом, 2011. - С. 248-259.

136. Морозова, Н. Староверы Литвы: к вопросу о местах компактного проживания в прошлом и настоящем / Н. Морозова // Перекрестки. - 2012. - № 3-4. - С. 136 - 147.

137. Морозова, Н. Сочинения старообрядцев-беспоповцев в Речи Посполитой в XVIII веке / Н. Морозова // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. -2013. - №. 58(2). - Р. 79-97.

138. Морозова, Н. Анатолий Павлович Непокупный и изучение старообрядческих говоров Литвы / Н. Морозова // Kalbosistorijosir dialektologijos problemos 5. - Vilnius : Lietuvi^ kalbos institutas, 2018. - Р. 250-273.

139. Поташенко, Г. Староверие в Литве: Вторая половина XVII - начало XIX вв. Исследования, документы, материалы / Г. Поташенко. - Вильнюс : Aidai, 2006. - 543 с.

140. Новиков, Ю. А. Пасхальный обход дворов у старообрядцев белорусско-литовского пограничья / Ю. А. Новиков // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. - 2002. - № 51. - Р. 81-92.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

141. Новиков, Ю. А. Фольклор старообрядцев стран Балтии (истоки, динамика развития, особенности бытования)/ Ю. А. Новиков // Kalbotyra: Slavistica Vilnensis. -2009. - Т. 54. - Р. 140-155.

142. Новиков, Ю. А. Календарные праздники старообрядцев стран Балтии / Ю. А. Новиков // Славянские чтения VII. -Daugavpils, 2009. - Р. 12-18.

143. Фольклор старообрядцев Литвы: Тексты и исследования / Изд. подгот. Ю. Новиков. - Вильнюс : Вильн. пед. ун-т, 2007. - Т. 1: Сказки. Пословицы. Загадки. - 570 с.

144. Фольклор старообрядцев Литвы: Тексты и исследования / Изд. подгот. Ю. Новиков. - Вильнюс : Вильн. пед. ун-т, 2009. - Т. 2: Народная мифология. Поверья. Бытовая магия. - 568 с.

145. Фольклор старообрядцев Литвы: Тексты и исследования / Изд. подгот. Ю. Новиков [и др.]. - Вильнюс : Вильн. пед. ун-т, 2010. - Т. 3: Народные песни. Частушки. Детский фольклор.564 с.

146. Januszewska-Jurkiewicz, J. Stosunki narodowosciowe na Wilenszczyznie w latach 1920-1939 / J. Januszewska-Jurkiewicz. - Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Sl^skiego, 2010. - 710 s.

147. Chominski, O. Obszar j^zykowy litewski w panstwie polskim 1927-1933 / O. Chominski // Acta Baltico-Slavica. -2010. - № 34. - S. 197-261.

Пастуту 19.12.2019

THE HISTORY OF STUDYING THE OLD BELIEVERS OF NORTHERN BELARUS

U. AUSEICHYK

The history of studying the Old Believers' population of Northern Belarus is considered. The stages in the study of the Old Believers' history and culture are singled out, the methods of collection, processing and interpretation of historical, ethnographic and folklore materials are characterized, the significance of the researches and their contribution to the study of the history and cultural traditions of the Old Believers of the region are revealed. The article analyzes the works that were published from the 19th century to our time. Despite the fact that the first serious works, where the history and culture of the Old Believers of Northern Belarus were considered, were published in the middle of the 19th century, most of the issues have not been considered until now. Only the processes of settlement of the territory of Northern Belarus by the Old Believers are superficially investigated, the dynamics of the population number is not traced and the peculiarities of its settlement in the region are not revealed. The peculiarities of the traditional culture of Old Believers are almost not considered, its evolution in the 20th - early 21st centuries are not investigated. The issues of social and economic status of the Old Believers in the region were not widely reflected in scientific publications. The history of Old Believers in the second half of the 17-18 centuries is very poorly studied.

Keywords: historiography, historical science, Old Believers, Northern Belarus, Belarusian Dvina region (Podvin'e), ethnology, folk culture, folklore, traditions.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Пользовательское соглашение Политика конфиденциальности
Открытая наука