CC BY
10РЕЦЕНЗИИ
Лтаратурная карта Еуропы: кантакты, тыпалогт, ттэртэкстуальнасць / А.В. Вальчук р. тш.]; навук. рэд. М.У. Мiкулiч; Нац. акад. навук Беларусц 1н-т мовы i лт. Мя Я. Коласа i Я. Купалы. -Мшск: Беларус. навука, 2012. - 577 с.
Выданне, якое даследуе айчынную лтгаратуру у шырошм кантэксце сусветнага мастацтва слова, фшалапчная аудыторыя вельмi чакала. Менавiта так1 ракурс лггаратуразнаучага аналiзу (бачанне шыро-кага кантэксту) сёння, у часы глабалiзацыi, патрэбны i тым, хто только пачынае засвойваць фiлалогiю, i тым, хто ужо спрабуе абагульняць набытыя веды, будуваць канцэпцыi развiцця лiтаратурнага працэсу. Традыцыi айчыннай карпаратывГстыш у галше лiтаратуры, што былi абазначаны у другой палове ХХ ста-годдзя i даследаваннямi тыпалапчнага падабенства творчасщ асобных беларусшх шсьменшкау i замеж-ных аутарау, i выданнямГ 1990 - 2000-х гадоу «Нарысау беларуска-русшх лiтаратурных сувязей», «Нарысау беларуска-украшсшх лiтаратурных сувязей» i «Еурапейскага рамантызму i беларускай лiтаратуры Х1Х - ХХ стагоддзяу» атрымалi у «Лггаратурнай карце Еуропы» сур'ёзны працяг. Што тычыцца кан-крэтнай еурапейскай «лггаратурнай карты», то у кнiзе закрануты пытаннi узаемадзеяння беларускай i ю-панскай, англiйскай, нямецкай, iтальянскай, польскай, рускай, украшскай лiтаратур, а таксама уплыву французскага перакладу еурапейскай класЫ. Большасць раздзелау мае падрабязныя бiблiяграфiчныя Г пстарыяграфГчныя аналГзы абраных тэм, за яшмГ шматгадовыя навуковыя даследаванш Г як1я несумненна стануць узорамГ для будучых даследаванняу.
У акадэмГчным выданш «Лггаратурная карта Еуропы: кантакты, тыпалопя, штэртэкстуальнасць» прэзентаваны кампаратывюцшя навуковыя працы розных нашрункау даследавання. Тут ёсць аналГз лтга-ратурных творау з Рэнесансу да ХХ1 стагоддзя Г тэмы Беларуа у польскай лггаратуры ХХ стагоддзя, парауноуваецца адлюстраванне вечнага пытання аб бессмяротнасщ у розных нацыянальных лтгаратурах Г падыходы да перакладу англамоунай лггаратуры на Беларуа, даследуюцца шшамоуныя выданш бела-рускага паэта Г рэцэпцып рамана юпанскага клаака у беларускай лггаратуры, выяуляюцца стылютычныя асаблГвасщ беларускамоунай лггаратуры Заходняй Беларуа Г вобразная спецыфжа прыродна-рэчыунай прасторы у клаачных творах беларускай Г украшскай лггаратур, супастауляецца пстарычная тэма у тво-рах беларускага клаака Г польск1х аутарау, а ваенная тэма - у творах ггальянсшх шсьменшкау Г бела-рускага клаака.
Жанр выдання вызначаны як кшга, але першы раздзел «Рэцэпцыя рамана М. дэ Сервантэса «Дон Юхот» у беларускай лггаратуры» можна таксама вызначыць як кшгу («кшга у кшзе»), якая мае асобныя раздзелы, што прысвечаны разгляду псторын засваення нямецшмГ рамантыкамГ на чале з Ф.В. Шэлшгам, беларускай чытацкай аудыторыяй Г беларусшмГ лггаратарамьперакладчыкаш рамана Сервантэса, аналГзу рэцэпцый мастацка-вобразных элементау, жанрава-кампазщыйных асаблГвасцяу, вобразау Дон Юхота, кахання, «кшжнай свядомасщ» Г шшых матывау рамана Сервантэса у творах А. МщкевГча, Я. Баршчэу-скага, У. Галубка, У. Дубоуш, Л. Гаурылкша, М. Матукоускага, А. ХадановГча, М. Шчура Г шшых. Аутар раздзела А. Вальчук зноу «дэманструе ... трывалую прысутнасць... юпанскай думк1» [1, с. 200] у беларускай лггаратуры, знаходзячы тыпалапчную блГзкасць маньерысцкай манеры Сервантэса Г да рамантычнай стылютыш, Г да духоуных пошукау савецкай лггаратуры, Г да посмадэршсцкага штэлектуалГзму.
Аднак большую прысутнасць у лггаратурнай прасторы Беларуа Г, як вышк, тыпалапчную блГз-касць да айчыннай лггаратуры, мае польская лггаратура: «Працягласць, неадназначнасць Г разнастай-насць беларуска-польск1х пстарычна-культурных сувязей садзейшчат рознабаковасщ Г шматаспектнасщ лтгаратуразнаучых абсягау акрэсленага праблемна-тэматычнага поля» [2, с. 205]. Таму зразумела, чаму даследаванне беларуска-польск1х лггаратурных сувязей займае пятую частку даследавання, або тры поу-ныя раздзелы Г асобныя старонш яшчэ трох раздзелау выдання. Аутарам удалося абазначыць новыя думш наконт беларуска-польск1х тыпалапчных супадзенняу альбо несупадзенняу за кошт аналГзу, перш за усё, творау ХХ стагоддзя. АналГз беларускага дыскурсу у творах М. ВаньковГча, Ч. Мшаша Г А. ЮрэвГча дазволГу Н. БахановГч, аутару раздзела «Беларуская тэма у польскай лггаратуры», абазначыць новы пе-рыяд (другая палова ХХ ст.) у псторьп польска-беларуск1х лггаратурных сувязей як «лггаратурную плынь так званых малых радзГм» [2, с. 227]. Аутару раздзела «Айчына Г абавязак у пстарычнай прозе УладзГмГра КараткевГча Г Яраслава 1вашкевГча», АС. МшскевГчу, удалося выявщь не только стылГст^1чн^1я адрозненнГ гГстар^1чнай прозы беларускага Г польскага аутарау, але суаднесцГ прозу клаачнага рамантызму (па узоры МщкевГча) з неарамант^1чнай творчасцю аутарау ХХ стагоддзя, дзе адбываецца мадэля-ванне гГстар^гчнай рэальнасцГ на падставе экзГстэнцыйных поглядау на ж^1ццё, штэртэкстуальнасщ Г «свядомай гульнГ» [2, с. 332].
2013
ВЕСТНИК ПОЛОЦКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. Серия А
Паглыбщца у стылктычныя асабтвасщ «пэунага духоуна-мастацкага адзiнства i цэласнасщ» [2, с. 231] паэзii Заходняй Беларусi удалося i М. Мiкулiчу, аутару суадноснага раздзела («Духоуна^рацыянальная стылявая плынь паэзii Заходняй Беларусi як мастацкая астэма»). Сваё даследаванне Мiкулiч будуе пра трох вызначаных iм стылютычных плынях - лiрыка-апавядальнай, рамантычнай i духоуна^рацыянальнай, знаходзячы для кожнай з iх творчыя прыклады.
Тэма Вялшай Айчыннай вайны стала вызначальнай для лiтаратуры ХХ стагоддзя, яе глыбокае i рознабаковае мастацкае увасабленне беларускiмi пiсьменнiкамi атрымала у лпаратуразнаустве значны аналiз. Тым больш щкавым падаецца знаходжанне новых ракурсау з улжам вопыту замежнай лiтаратуры асвятлення ваеннай тэмы, што прадстаулены у «Лпаратурнай Еуропе». Уладзiмiр Чарот праводзщь супа-стауляльны аналiз творчасцi К. Чорнага, для якога «погляд на вайну i быццё падчас вайны вачыма неваеннага чалавека ... стау асноуным поглядам» [2, с. 267], i творау iтальянскiх пiсьменнiкау Э. Впарыт, А. Маравiя i шшых. Даследчык знаходзiць як агульныя тыпалапчныя рысы ваенных раманау беларускага i iтальянскiх аутарау (антываенны пафас, трапчны аспект, аутабiяграфiчнасць, праблема пакаленняу), так i iх разыходжаннi у вызначэнш паняцця «чалавечнасць», увасабленнi iнтымнай тэмы, раскрыцця матыву «бежанцау».
Некаторыя разделы «Лпаратурнай карты Еуропы» будуюцца з падраздзелау з асобнымi назвамь падтэмамi, а некаторыя уяуляюць сабой лагiчны аналiз адной тэмы. Аднак кожны падзел павiнен мець пад сабою пэуныя прынцыпы, як1я аутар рэпрезентуе як свой канцэптуальны падыход. Але Ж. Шаладо-нава прадстауляе аналiз прыродна-рэчыунай прасторы у творах Я. Коласа, М. Гогаля i Т. Шаучэнш праз вобразы хаты i дароп, праз топасы вады, стэпу i поля, праз увасасабленне свету у рэчах i ... праз «Мараль-ны i бытавы кантэкст: традыцьп В. Дунiна-Марцiнкевiча». Апошняе, здаецца, парушае логiку выкладан-ня тэмы. I справа не только у тым, што узшкае яшчэ адно шсьменнщкае iмя, якога няма у тытульнай наз-ве. Справа у тым, што парауноуваюцца падыходы двух клаакау (Т. Шаучэнш i В. Дунiна-Марцiнкевiча) да асэнсавання тэмы народнага жыцця. Пры гэтым аутар слушна зауважае, што пры адзiнстве шляхоу культурна-пстарычнага развiцця беларусау i украiнцау на той час у клаачнай лиаратуры бачна несупа-дзенне мадэляу мастацкага пазнання. I гэта ужо разгляд другой тэмы.
Акадэмiчнасць патрабуе пэуных крытэрыяу адбору матэрыялау пад адной вокладкай, навукова абгрунтаваных агульных паняццяу i канцэпцый. I тут могуць быць прэтэнзii да рэцэнзуемага выдання, якое дэманструе вельмi шырокае поле аналiзу, не абмежаванае пэунай выбаркай. Напрыклад, у назву сёмага раздзела - «Пошуш бессмяротнасцi у сучаснай беларускай i рускай паэзii» вынесена паняцце «сучасная лiтаратура». Згодна з прадстауленым аналiзам Т. Барысюк да аутарау «сучаснай лиаратуры» адносiць П. Панчанку, М. Танка, У. Караткевiча, В. Зуёнка, С. Грахоускага, Р. Барадулша, А. Разанава, А. Сыса i iншых паэтау ХХ стагоддзя. Тагам чынам, аутар абыходзiць канцэпцыю пакаленчага падыходу да адлюстравання рэчаюнасщ лiтаратарамi, якая пануе у прынятым канцэптуальным выкладанш гiсторыi беларускай лиаратуры ХХ стагоддзя (трэба дадаць, што сама даследчыца у вынiковай частцы зауважае ад-метнасць падыходау да тэмы бессмяротнасщ паэтамi старэйшага пакалення). Акрамя таго, падбор цыта-ваных творау, здаецца, не мае шякага прынцыповага абмежавання. Цытаты з паэтычных творау пада-юцца у некаторых выпадках без кантэкстуальнага аналiзу з некарэктнывш заувагамi. Так, самы прыхшь-ны да рэлiгiйнай тэмы i веравызнання наогул А. Сыс, па словах даследчыцы, «спачатку сумнявауся у ю-наваннi замагiльнага свету» [2, с. 430].
Лепшай часткай даследавання Т. Барысюк нам падауся разгляд «Матыву помшка А.С. Пушкина у сучаснай беларускай i рускай паэзи». У канспектыунай форме аутар занатоувае i тыпалапчныя адрознен-нi падыходау да тэмы Гарацыя, падхопленай i штэрпрытаванай Пушкiным, i тыпалогш матывау помнiка i «запавету», i новыя формы «вершау-помнiкаУ» у сучаснай паэзи.
Аутары новых кампаратывкцшх даследаванняу уносяць ва ужытак параунальнага лпаратуразнау-чага даследавання новыя iдэi, канцэпцыi. Напрыклад, I. Бязлепшна (раздзел «Паэзiя Вялжабрытанп у Бе-ларусi: перакладчыцк1 аспект») парауноувае прэзентатыунасць англiйскiх паэтау у беларусшм перакладзе i у самой Вялжабрытани. Аутар звяртае увагу на несупадзенне тэндэнцый развiцця беларускага перакла-ду англамоунай паэзii i сучаснай замежнай паэтычнай творчасцi, а таксама стаулення да класiкi у двух крашах. Даследчыца дае перыядызацыю псторш беларускага перакладу англамоунай паэзii у шырошм пстарычна-культурным кантэксце, з улжам унутранага падабенства працэсу польскамоунага перакладу канца ХVШ - XIX стагоддзя. У раздзеле акрэслены i прааналiзаваны шэраг метадау i прыёмау перакладу, яшя выкарыстоУвалiся беларускiмi аутарамi ХХ стагоддзя: прыём «пераапранання», прыём адухаулення прыродных з'яу, моватворчасць i высокая ступень экспрэаунасщ. Бязлепк1на асобна разглядае i сацыяльна-палпычны уплыу на пераклад англамоунай паэзii у савецкай беларускай лиаратуры, як1 прыводзiць i да тэндэнцыйнага узмацнення сацыяльнага гучання вершау, i да правак у творах з рэлтйным кампанентам.
Перакладная лiтаратура трывала уваходзiць у лларатуразнаучыя працы, што абумоулена пашыра-най практыкай беларускага перакладу сёння як замежных аутарау, так i аутарскай творчасцю на розных мовах ва умовах полiкультурнасцi. Так1 сталы аутар нацыянальнай лiтаратуры, як Алесь Разанау, сёння
працуе i у прасторы шшамоуных краш (Германii, Швейцарш). Вядомы лiтаратуразнауца Е. Лявонава да-следуе новую старонку творчасщ паэта («Алесь Разанау i нямецкая лiтаратура»), нямецкамоуную, акрамя таго, яна праводзiць аналiз разанаусшх перакладау класiчнай i сучаснай немецкай паэзи у шырошм кан-тэксце псторыка-культурных асаблiвасцей развiцця еурапейскай лiтаратуры ХХ стагоддзя.
Аутары новага выдання кампарытывюцшх даследаванняу «Лiтаратурная карта Еуропы: кантакты, тыпалопя, iнтэртэкстуальнасць» выводзяць нацыянальную лиаратуру у шырош кантэкст еурапейскай лиаратуры, вызначаюць яе тэматычныя i стышстычныл асаблiвасцi i тыпалагiчную блiзкасць з лиарату-рамi шшых народау. Гэта - фундаментальнае выданне, якое, спадзяемся, будзе зауважана як беларускiмi навукоуцам^ так i iх калегамi з шшых краш.
ЛГСАРАТУРА
1. Кандакоу, Д.А. Еурапейсш рамантызм i беларуская лiтаратура ХIХ - ХХ стст. Рэцэнзiя / Д.А. Кандакоу // Веснiк Полац. дзярж. ун-та. Серыя А. Гумаштарныя навук1. - 2009. - № 7. - С. 199 - 201.
2. Лиаратурная карта Еуропы: кантакты, тыпалопя, штэртэкстуальнасць / А.В. Вальчук р шш.]; навук. рэд. М.У. Мiкулiч; Нац. акад. навук Беларусi, !н-т мовы i лiт. iмя Я. Коласа i Я. Купалы. - Мшск: Беларус. навука, 2012. - 577 с.
Н.Б. Лысова, кандыдат фiлалагiчных навук, дацэнт (Полацт дзяржауны утверстэт)
