Научная статья на тему 'ГЕРМЕНЕВТИКА ИСТОРИИ: ГЛАВНЫЕ ФАКТОРЫ ИДЕАЛИЗАЦИИ АРТАКСЕРКСА I В ЭПОХЕ САСАНИДОВ'

ГЕРМЕНЕВТИКА ИСТОРИИ: ГЛАВНЫЕ ФАКТОРЫ ИДЕАЛИЗАЦИИ АРТАКСЕРКСА I В ЭПОХЕ САСАНИДОВ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
41
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АРДАШИР БАБАКАН / ЗОРОАСТРИЗМ / АВАСТО / САСАНИДЫ / АХЕМЕНИДЫ / АЛЕКСАНДР

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Камолов Фарухджон Абдукадирович

Статья посвящена факторам идеализации царствования Артаксеркса I, известного как Ардашир Бабакан, в пехлевийских произведениях эпохи Сасанидов. Автор, в статье, анализируя теоретические и практические аспекты проблем, рассмотрел пять факторов и причин идеализации Артаксеркса I Сасанидского. Автор приходит к выводу о том, что Артаксеркса I Сасанидский становится идеальным царем после того, как он: а) объявил себя наследником арийской империи Ахеменидов и связывал своё родство с Каянидскими царями; б) собрал и восстановил святую книгу Авеста и объявил Зороастризм государственной религией; в) использовал политическую теорию и понятие, как: «фар», «хурра», «фарри эзидӣ», «фарри каёнӣ» («наместник бога на земле») и царь царей семи стран; г) имел лидерские и военные способности; д) обладал высокими человеческими, политическими и социальными нравами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HERMENEUTICS OF HISTORY: MAIN FACTORS OF IDEALIZATION OF ARTAXERXES I IN THE SASANID EPOCH

The article has been devoted to the idealization factors of the reign of Artaxerxes I known as Ardashir Babakan in the Pahlavi works of the Sassanid era. The author, analyzing the theoretical and practical aspects of the problem, researched the five factors and causes of the idealization of Artaxerxes I of Sasanids. The author concluded that Artaxerxes I of Sasanids became the ideal king after he: a) declared himself the heir to the Aryan empire of the Achaemenids, and connected his kinship with the Kayanid kings; b) collected and restored the holy book of the Avesta and declared Zoroastrianism the state religion; c) used political theory and concepts as: “farr”, “khurra”, “farri ezidi”, “farri kayoni” (“governor of God on the earth”) and the king of kings of seven countries; d) had leadership and military abilities; e) had high human, political and social morals.

Текст научной работы на тему «ГЕРМЕНЕВТИКА ИСТОРИИ: ГЛАВНЫЕ ФАКТОРЫ ИДЕАЛИЗАЦИИ АРТАКСЕРКСА I В ЭПОХЕ САСАНИДОВ»

действительно просветительство не появился на пустом месте. С самого начала деятельности единственная цель просветителей была просвещение, образованность насления. Они были убеждены, что именно правильный подход к процессу обучения в школах способствует достижению этих целей. Государственная независимость способстововал исследователям освещать тёмные страницы своей историиИзучение, анализ и сравнение существующих исследований доказали, что цель просветителей была привлечение общества к прогрессу, освобождения людей от суеверий и фанатизма.

Поетому, просветительство имея оброзовательный и просвещающий аспект являлось преводителеи передовых идей и формирующим национальную идентичность.

Ключевые слова: просветительства реформ, профессионально, - школа, образовательныние, издательства, метод савтия свобода, гуманизм,

ENLIGHTENMENT: REVIEW, MEANING, GOALS AND PREREQUISITES FOR OCCURRENCE

In the article, the author gives an overview of the meaning, purpose and prerequisites for the emergence of enlightenment. Research and enlightenment in modern sociological science have shown that, indeed, enlightenment did not appear in the empty place. From the very beginning of the activity, the only goal of educators was education, education of the population. They were convinced that it was the right approach to schooling that contributed to the achievement of those goals. State independence helped researchers illuminate the dark pages of their history. The study, analysis and comparison of existing studies proved that the goal of educators was to engage society in progress, liberate people from суеверий andfanaticism.

Poem, enlightenment with an educational and enlightening aspect was the translators of advanced ideas andforming a national identity.

Keywords: enlightenment, reform, professionally, - school, educational, publishing houses, the method ofsaviour freedom, humanism.

Сведения об авторах:

Джураев Комрон — кандидат философических наук ассистент кафедры фалсафа Таджикский государственный университет имени С.Айнй, Тел.: (+992) 918351970 Email: Komron 90 @mail.ru Адрес: Республика Таджикистан, г.Душанбе , ул.С.Майяковски, 69. /1

Ахиева Саодат Умарбековна - кандидат политический наук заведущ одел магистратура Таджикского государственного педагогического университета именни С. Айни Тел: (+992)918440149

About the authors:

Juraev Komron - Candidate of Philosophical Sciences Assistant of the Department of Falsaf Tajik State University named after С.Айнй, Tel.: (+992) 918351970 E-mail: Komron 90 @ mail.ru Address: Republic of Tajikistan, Dushanbe, st.S. Maiyakovsky, 69./1 Akhieva Saodat Umarbekovna - Candidate of Political Sciences, Head of the Magistracy of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Phone: (+992) 918441049

ББК 63.3 УДК 9 К 24

ГЕРМЕНЕВТИКАИ ТАЪРИХ: ОМИЛ^ОИ АСОСИИ ИДЕАЛИЗАТСИЯИ АРДАШЕРИ I ДАР АХДИ СОСОНИЁН

Камолов Ф.А.

Донишкадаи щтисод ва савдои Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон

Ниёгон тафаккур, тачриба ва малакаи хешро аз замонхои кадим то даври интишори ислом оид ба масоили мухталифи хаёт, аз чумла ахлоки сиёсиву ичтимой дар осори кадимаи диниву таърихй ва андарзномахо чун панду андарз, конуни хаёт ва хикмати зиндагй навиштаанд. Илова ба ин, ахлоки сиёсиву ичтимоии шохон дар осори мухталифи халкиятхои ориёиву юнониён тазаккур шудааст.

Таърихи давлатдории шохони ориёитабор дар осори таърихиву ахлокии юнониёну ориёиён чун намунаи ибрат ва идеал навишта мешуд. Аз ин чост, ки файласуфи машхури юнонй Ксенофонт китоби худ «Киропедия (Курушнома)»-ро махсус ба Куруши кабир бахшидааст. Ксенофонт Куруши кабирро аз лихози ахлоки сиёсиву тадбири идоракунии

импepия чун шохи идeaлй нaвиштaacт. X,aдaфи тax,кик дap ин мaколa мacъaлaи Кypyши кaбиp нecт, aз ин py, aз дaвом додaни cyxaн оиди «Кypyшномa» xyддоpй мeкyнeм, зepо ин мacъaлa дap чои AHTap мaвpиди шжухиш кapоp xохaд ги£>ифт.

Китоби дигape, ки оид 6a шохи идeaлй нaвиштa шyдaacт, «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» вa оcоpи диниву axлок,ии зapдyштиëни axAH Соcониëн Apдaшepи I-pо чун шохи идeaлй мyappифй кapдaaнд. Apдaшepи Бобaкон якчaнд aмaлpо ичpо кapд, ки дap нaзди xaлкиятхои оpиëитaбоpи пaхлaвизaбон мaвpиди пaзиpиши хaмaгон кapоp гиpифт:

I. Аз наели шо\они каёни ва меросбарандаи империяи бузурги Х,ахоманишиён эълом кардан

^ш aз он ки Apдaшep 6a тaxти шохй шинaд, бояд ^aÜA нaмyд, ки capзaмини импepияи X,axомaнишиëн бaъди хучуми Иcкaндapи Ma^ny™ зepи cyлтaи юнониëн кapоp гиpифтa, мaмлaкaт 6a тaвоифи биcëp чудо шyдa буд.

Иcкaндapи мaкдyнй дap acл мexоcт фapхaнги xaлкиятхои оpиëтaбоppо aз бaйн бapaд вa 6a чояш фapхaнги ягонaи эллиниcтиpо дap capзaминхоe aз Динд то Мaкдyния пaхн нaмyдa, этноcи нaв 6a вучуд овapaд (4, 325). Aз ин py, Иcкaндap китоби мук^дн^и «Aвacто»-pо 6a зaбони cypëнй нycxaбapдоpй кapдa, бокимондa нycxaхоpо зepи отaш кapоp дод. Иcкaндap кушиш мeнaмyд шaхpхои тaъpиxию фapхaнгии xaлк,иятхои эpонитaбоppо nyppa вaйpон кapдa, 6a чояшон шaхpхои нaв бyнëд нaмояд, бо ин мaфкypaи мapдyмpо бидyздaд вa 6a чояш мaфкypaи эллиниcтиpо чой дихaд. Aммо, мaнcaбтaлaбии юнониëн вa поpa кapдaни импepияи Иcкaндap 6a мaмлaкaтхои тaвоиф 6a aмaлй шyдaни ин нaкmaи cтpaтeгии Иcкaндap вa мyбоpизaи мapдyми эpонитaбоp монea шуд. Сapзaмини импepияи X,axомaнишиëн, ки 6a rnmra Иcкaндap дapомaдa буд, aввaлaн 6a ce кдом чудо мeшaвaд, ки онхо чун дaвлaти шохигapии юнонии Птоломeй дap Миcp, шохи^ии Сeлeвкиëн, дaвлaти юнониacоcи Боxтap ropa мeшaвaд вa бaъдaн 6a чои шохигapии Сeлeвкиëнy дaвлaти юнониacоcи Боxтap шохигapии Кyшониëн вa шохигapии Aшкониëни Поpт (шохигapии Aшкониëн aз тaвоифи ниммycтaкил ибоpaт буд) 6a мдан мeоянд [11, с.160-180].

Apдaшep aз xонaводaи Соcон буд. Тибки мaълyмоти «Тaъpиxи Ta6apï> бобояш Сотон шaxcи мyбоpиз, бyзypги pycтохою дeхaхо вa cохиби отaшxонaи Иcтaxp буд. Пaдapи Apдaшep Бобaк (Попaк) 6a^n;H вaфоти Соcон 6a чои пaдapaш cохиби оштaшxонaи Иcтaxp шyдa, хaмзaмон бyзypги pycтохою дeхaхо гapдид [2, c.482]. Мувофики мaълyмоти «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» «nac aз мapги Иcкaндapи Румй Эpоншaхppо 240 кaдxyдой (мулук-ут-тaвоиф) буд. Иcфaхонy Поpc вa нaвохии нaздики он 6a дacти Apдaвон cолоp буд. Бобaк мapзбонy шaхpиëpи Поpc вa гyмоштaи Apдaвон будо [8, с.З].

Apдaшepи Бобaкон ^aon^ гиpифтaни ^arom Доpоpо дap дил мeпapвapид, зepо мувофики мaълyмоти «Тaъpиxи Ta6apï> acлy нacaби Apдaшep 6a Иcфaндиëp мepacид, ки Доpо низ aз он шaчapa буд [2, с.481]. Дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» омaдaacт, ApaAmep aз шели подшохони cилcилaи Кaëнй мeбошaд, ки «.. .Apдaшepи Кaйи Бобaкон aз тужши Соcон, нофи Доpои шох!» [8, с.5].

Шохигapии Amкониëни Поpт бо дaвлaти Рум чaнгхои дypy дapоз дошт вa aз тapaфи Amup мapкaзгypeзй вa мycтaкилxохии тaвоиф 6a чaнгхои доxилй py6apy кapд вa «ин подшохони xypд, ки пaйвacтa 6a пapxошy тaлошхои бaйнихaмдигapй овоpa бyдaнд, дap caдcолaхои минбaъдa, яъш то дaвpи 6a apcaи тaъpиx омaдaни Соcониëн шyхpaти тоби^и X,axомaнишиëн вa дaвлaти тaвоною мyтaмapкaзи оpиëиpо бapкapоp кapдa нaтaвониcтaн,д» [11, c.340] вa caбaби зaиф шyдaни дaвлaт гaшт. Aз вaзъияти мyноcиб иcтифодa бypдa, Apдaшepи Бобaкон чaнгpо зидди Amкониëн OFOЗ кapд.

П. Со\иби «фарр» ва «хурра» будан

Apдaшep 6a «фappи вa «xyppa» [8, c.5] cохиб мeгapдaд вa ин боиc мeшaвaд, ки шох

дap хaмaи мyхоpибaхояш бо Aшкониëн FOлиб мeояд.

Apдaвон доноëн вa axтapшиноcони xyдpо дaъвaт нaмyд вa aз онхо тaлaб кapд, ки гашгуй кyнaнд. Тибки мaълyмоти Динкapт axтapшиноcон гyфтaaнд, ки «хap кй aз xyдовaнди xyд бигypeзaд вa бyзypгй вa подшохй pacano дap чои дигap «Дacтyp [мymовиp вa ë вaзиpи Apдaвон] гуфт, ки он фappи xyдой вa кaëнй acт, ки хaнyз бихиш [6a Apдaшep] нapacидa, бибояд ки 6a вaй cy боpeм [битозeм] шояд, ки nern aз он ки он фappa бихиш биpacaд, шоeм [битaвонeм] гиpифтaн» [6, с.53].

Дap «Aвacто» вa оcоpи пaхлaвй конceпcияи шохи идeaлй дap pобитa бо истилохи «фap», xycycиятхо вa мaхaкхои он овapдa шyдaaнд, ки мaхз ниëгони мо дap зaмонхои кадим оcоpи

мaзкyppо чун дacтypи дaвлaтдоpй иcтифодa бypдa, 6a фapхaнг вa тамаддуни чахонй тaъcиpи xyдpо pacонидaaнд.

Шохи ^Aearä дap китоби «Abacra» вa оcоpи пахдавй чун нaмояндa, фиpиcтодa, тоя вa тачаллии Худо дap pyи зaмин хжо6 мeшyд, ки вaй as тaмоми фaзилaтхои axлокй бapxypдоp бyдa, макоми бaлaнди хyнapи cиëcaтмaдоpивy идоpaкyнии мaмлaкaтpо дошт. Ин нaзapия дap capчaшмaхои пaхдaвй бо истилохоти <^ap», <^appa», «фappaх» «фappи ^нй», «фappи эpонй», «фа^имая^», «фappи эзaдй», «xyppa>>, «куч» вa «6ахт» ëд шyдaacт.

Мувофики мaълyмоти «AbacTO» чойгох вa aзaмaти шох 6a воcитaи <^ap» 6a инcон ноил мeшaвaд. Иcтилохи <^ap» дap «AbacTO» дap шaкли «xvarönah», дap зaбони пaхлaвй «xwarrah», дap монaвй «farrah» acr. Кaлимaи <^appa» дap мaънии xeшкоpй, бaxтy икбол, нypy pyшноии илохй омaдaacт. Дap «AbacTO» <^appa» хaм отaш acт вa хaм чун мояи зиндaгибaxш мaънидод мeшaвaд.

Фappи эзaдии шох 6a шaхpиëp кaфолaт мeдихaд, ки aндeшaхои cиëcии xeшpо бapои тaбдил ëфтaн 6a шохи оpмонй ë худ идeaлй мустакилона ифодa нaмояд.

Дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» иcтилохи «куч» низ омaдaacт: «.. .кyчe 6ac бyзypг вa чо6ук 6о y 6a acn нишacтa 6уд. Apдaвон аз дacтyp пу^ид, ки он кyчaш, ки 6о y 6a acn 6уд, чй нaмояд? Дacтyp гуфт: Aнyшa бошeд Apдaшep фappи кaëн 6ихиш pac^A 6a хeч чоpa гиpифтaн натвон, nac xeштaн ва caвоpон pa^a мaдоpeд ва acпон мapaнчонeд ва та6ох мeкyнeд» [8, с.43].

Фap фypyги эзадй acт 6а дили хap кй 6ито6ад, аз хамагон бapтapй ëбaд, аз пapтaви ин фypyг шaxc 6а подшохй pacaд, шоиcтaи точу тохт гapдaд, оcоишгap ва одил шавад, хaмвоpa ва пиpyзмaнд 6ошад [5, с.158]. Дap «Коpномaи Apдaшepи Бо6акон» омадааст: «Aз он чун xyppaи каенй 6а Apдaшep 6уд, Apдaшep п^узИ ëфт» [8, с.49].

Ба кавли aкaдeмик Б. Faфypов «дap аввали cоли 220 милодй хукмони вилояти Иcтaxp (дap Фоpc) Apдaшepи I Бо6акони Соcонй хокими тамоми Фоpc гapдид. Соли 224 Apдaшepи I лaшкapи оxиpин намояндаи оли Aшкониëн Apдaвони V-pо тоpyмоp намуда, хокимиятpо 6а дacт гиpифт ва дaвлaтe тaъcиc дод, ки дap тамоми capзaмини Эpон вycъaт дошт» [5, с.257].

Apдaшepи Бо6акон 6аъд аз шикаст додани Apдaвони V шли 224 мeлодй хонадони Aшкониpо аз capи кyдpaт ,nyp кapд ва шохшарти cилcилaи Соcониëнpо acоc гузошт.

Apдaшepи Бо6акон xyдpо мepоcбapaндaи импepияи Хдхоманишдан мeшyмоpaд ва аз Рум бapгapдонидaни хамаи манотики аз хайати фоpcхо 6а тахти идоpaи pyмиëн кapоpгиpифтapо тала6 мeкyнaд. Рyмиëн, ки xyдpо мepоcбapaндaи Иcкaндapи Макдунй мeшyмоpидaнд, cохиби конунии capзaминхои мaзкyp низ мeдониcтaнд. Ба ин нигох нaкapдa, 6о талошхои Apдaшepи Бо6акон, Шопypи I ва мин6аъд дap замони Aнyшepвони одил aкcapияти capзaмини то6ик импepияи Хдхоманишдан 6о хам муттахид кapдa, аз дacти pyмиëн бapгapдонидa шуд.

III. Бapкapоp кapдaни китоби му^д^си «Abaere» вa эълом Ka|waHii дини зapдyштия чун дини ягонaи дaвлaтй

Бо фapмони Apдaшep кито6и «Aвacто» бapкapоp кapдa шуд ва дини Зapдyштй дини давлатй эвтроф гapдид. Aлбaттa, 6а хамагон маълум acт, ки «Aвacто» кито6и мукаддаш зapдyштиëн мaхcyб мeшaвaд ва кимата зиëди онpо мacъaлaхои ахлокй дapбap мeгиpaнд, ки зepи шиоpи «Пиндоpи нeк, гyфтоpи нeк ва paфтоpи нeк» навишта шyдaacт. Дини Зapдyштия бapои тавоно шудани импepияи Сотондан нуфузи бeхaмтоpо cохиб мeгapдaд. Сотондан xyдpо мepоcбapaндaгони импepияи Хдхоманишдан мeшyмоpидaнд ва доимо дap мyбоpизa 6о pyмиëн 6уданд. Му6адон 6а Сошн^н, aлaлxycyc Apдaшep, дap мyбоpизa 6а pyмиëн хамачони6а мycоидaт мeкapдaнд, зepо Соcониëн дини Зapдyштияpо дини давлатй эълом намуда, аз он пушти6онй мeкapдaнд ва дap нав6ати худ дини Зapдyштия бapои дap вахдат нигох доштани мapдyм ва мyбоpизa 6о душманони Соcониëн хидмат мeкapд ва pобитaи дини Зapдyшrия 6о давлат боиc шуд, ки «...лaшкapи поpcхо чандин боp то наздикии Конcтaнтинопол paфтaнд. Онхо хатто боpe Миcppо за6т намуданд» [11, с.343]. Му6адони дини Зapдyштия 6о capдоpии Тaнcap бapои чaмъовapй ва кито6ати «Aвacто» машгул шуда, он тaълимотpо то 6а кaдpи лозима 6а мapдyм мeомyзонидaнд, зepо ти6ки тacнифи та6ака6андии чомea pyхониëн дapaчaи аввал ва бaлaндrapинpо cохиб мeшyдaнд ва онхо ЧOмeapо 6а pозигии шох 6а чaхоp та6ака чудо намуда 6уданд, хама 6а шох хидмат кapдa, нуфузи вaйpо дap capоcapи кишвap мeaфзyдaнд.

IV. Сохиби aхлоь;и х,aмидaи сиёсиву ичтимой вa инсони бyдaн

Дap замони cоcониëн пандноманавиш pивоч мeëбaд. Дap оcоpи ахлокию фaлcaфй ва динии мapдyми оpиëнaжод мacъaлaхои ахлоки cиëcивy ичтимой ва тaъpиxй ифода мeгapдидaнд. Илова 6а ин, аз номи шохон aндapзномaхо навишта мeшyдaнд. Aз миëни

шохони гоший 6a ду тaн, яю Apдaшepи Бобaкон вa дигape Aнymepвони одил пeш aз шохони AHrap aндapзy cysara^ хaкимонa ниcбaт додa шyдaaнд. Мaшхypтapин acape, ки 6a Apдaшepи Бобaкон ниcбaт доpaд, китоби «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» мeбошaд. Ин acap «тaкpибaн дap acpи VI мeлодй бо pacмyлxaти пaхлaвй нигоштa шyдaacт [11, с.340]. Оcоpи пaхлaвй чун «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон», «Динкapт», «Номaи Тaнcap», «Хyдойномa» acapхои зaмони Соcониëн хacтaнд, ки aз тaъpиx вa axTO^ Apдaшepи Бобaкон мaълyмот бeштap додaaнд. Дap оcоpи мaзкyp axTO^ Apдaшepи Бобaкон чун нaмyнaи олй вa ибpaтaнгeз овapдa шyдaacт. Иловa 6a ин, Aбyлкоcим Фиpдaвcй бо иcтифодa aз оcоpи пaхлaвй aндapзи Apдaшeppо 6a бyзypгонy aшpофон вa мapдyмони оддй 6a тaвpи aлохидa низ 6a нaзм кaшидaacт [13, c.337-З88].

Apaдmep мapдн xиpaдмaнд буд. Хиpaд нepyecт, ки битaвонaд xyбpо aз бaд тaшxиc кушд. Хиpaд бapкapоpкyнaндaи тaвозyни миëни имкон вa оpмон acт. Дap «Минуи x^a^» чунин омaдaacт: «aз [хaмa] шки^, ки 6a мapдyм мepacaд, xиpaд бeхтap acт, зepо ки гeтиpо 6a rapyM xиpaд мeтaвон идоpa кapд вa минypо хaм 6a [repy^] xиpaд мeтaвон aзони xyд кapд вa Уpмyзд ин офapидaгони гeтиpо 6a нepyи xиpaд офapидaacт вa идоpaи гeтй вa мину 6a xиpaд acт» [9, c.46-50]. Дap чои днгap омaдaacт: «хap инcонe, ки aз xиpaд бaхpaвapии бeштap доpaд, бaхpaaш aз бихишт бeштap acт» [9, с.46-50].

Apдaшep номдоpони кишвapaшpо дap зaмони xyд aндapз кapдa, aз онхо тaлaб нaмyдaacт, ки тибки pою xиpaд aмaл кyнaнд вa aз xyд дap дyнë номи тек бокй гyзоpaнд, зepо aмaлхои бо зaволaнд. Фиpдaвcй aз зaбони Apдaшep овapдaacт: Чунин гуфт, к-«Эй номдорони ша:р, Зирою хирад:ар кй дорeд ба:р... [13, c.371] Дap идомa:

Ба гemй мамотд цуз номи нгк,

Хар он кас, ки хо:ад саращоми тк. [13, c.371]

Arap мapдyм aз донишдоp бошaд, тaъpиxи xyдpо донaд вa aз дacтовapдхои илмиву фapхaнгии зaмони xyд бapxypдоp гapдaд, бо дониши xyд pyхияи cозaндa доштa, бaхpи тapaккнëт кушиш мeкyнaд. Шохe ки донишpо apч гyзоштa, донишмaндpо эхтиpом мeнaмояд, дap нaзди мapдyм дapaчaи олиpо caзовоp шyдa, дap дилхои одaмон бо шкй кapоp мeгиpaд. Aз ин py, Apдaшepи Бобaкон низ 6a дониш тaвaччyхи мaxcyc зохиp мeнaмyд, дaлeли ин гyфтapо дap бapк;apоp нaмyдaни «Aвacто», ки тaмоми мacъaлaхои хaëтии он дaвpapо дapбap мeгиpифт вa онpо дap бaйни мapдyм шхн нaмyдaн aз нишонaи шохи идeaлй мaхcyб мeëфт. Фиpдaвcй aндapзи Apдaшeppо 6a мapдyм овapдaacт: Дигap он ки дониш мaгиpeд xоp, Arap зepдacтeд, aгap шaхpëp. [13, c.371]

Подшохони оpиëитaбоp якe aз вaзифaхои xyдpо aдои aдолaт бaйни пaйpaвони xyд мeшyмypдaнд вa дap тaмоми дaвpaхои дapози тaъpиxи дaвлaтдоpии оpиëиëн подшохон кушиш нaмyдaaнд, ки 6a дода^й aхaмияти чиддй дихднд. Додгapй aз cифaтхои фapккyнaндaи фapмонpaвоии Apдaшep шyмypдa мeшaвaд, химои зaифон, додaни хaккн шикояткyнaндaгон, чaзо додaни ^н^ши^^н вa тaчовyзкyнaндaгон 6a мapдyм aз ycyлхои мyхимтapини кишвapдоpии вaй бyдaacт. Apдaшepи Бобaкон 6a шохигapии Иcкaндap «бeдодmохии Иcкaндap» ном ниходaacт [8, c.31]. Хдмчунин, дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» хокимияти Зaххок, Aфpоcиëб вa Иcкaндap чун cитaмгapй вa бeдодй зикp шyдaacт. Дap чои дигap дap «Коpномa» омaдaacт: «Apдaшep xaшм гиpифт, бо пиcapи Apдaвон гуфт, ки мapдyмивy хyнap нaтвон 6a зyp вa бeозapмe вa бeдод вa ^ypyF 6a xyд бapбacтaн» [8, c.35].

Дap «Шохномa»-и Фиpдaвcй Apдaшep якe aз бeхтapин шмутахои додrapй acт. Шох 6a зepдacтон вa xидмaтгоpони xyд фapмон мeдод, ки дap yмypи кишвapдоpй боaдолaт paфтоp вa тapки оз кушнд:

Хама рости цуй ва фарзонагй, Зи ту дур бод озу дeвонагй. [13, c.374]

Apдaшepи Бобaкон зиндaгонии боaдолaт вa додrapиpо мaвpиди шодмонй мaхcyб дониcтa, 6a aхли paият вa дaвлaтдоpони xyд aндapз нaмyдaacт, ки 6a додrapй пойбaнд бошaнд:

Кунун :ар чй хо^д кардан зи дод,

Бигyeмy аз дод бошeм шод. [13, c.372]

Дap чои дигap Apдaшep aндapз кapдaacт, ки зepдacтон aз доди шох шод хacтaнд вa гeтй дap нaвбaти xyд обод мeшaвaд:

Дили зepдacтони мо шод бод,

Хдм aз доди мо гeтй обод бод! [13, c.376]

Apдaшepи Бобaкон 6a дини Зapдyштй пaйpaв буд, кдбл вa бaъд aз Fизо xypдaн дуои шyкpгyзоpй мeкyнaд, ки онpо дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» «зaмзaмa гиpифтaн» мeгyянд [8, c.5]. Дap «Orop^^^ra»^ Aбypaйх,они Бepyнй шapх шyдaacт, «зaмзaмa дyоecт, ки охиcтa 6ap зaбон pонaнд. Бa хap хол, зapтymтиëнpо оин чунин бyдa, ки гош aз Fизо вa бaъд aз он «воч» (вож) мeгиpифтaнд, ки одоби тaкднcи нон acr» [3, c.219].

Apдaшep дap хaмaи мaконхоe, ки шох 6a он чо кaдaм них,одaacт 6a обода дacт зaдaacт. Aлбaттa, обод кapдaни capзaмини пaхновap 6a бaлaнд шyдaни обpyю эътибоpи шох боиc мeшaвaд вa шохpо 6a дapaчaи шaхpиëpи идeaлй бaлaнд мeкyнaд, ки ободкоpии Apдaшep дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» зикp шyдaacт: «Apдaшep дap ^pc чй мояи дeх ободон ^p^ вa кишrвapз» [8, c.44].

Apдaшep aндapз нaмyдaacт, ки инcони aйбчyй дap нaзди шох вa одaмони нaкyкоp ягон кaдpy мaнзaлaт шйдо кapдa нaмeтaвонaд вa aйбчyй 6a хaмкоpии cyдмaнд нaмeоpaд:

Ба панцум сухан мардуми айбцуй,

Нагирад ба назди касон обруй. [8, c.374]

V. Хунари дабири, аспсавори, камонвари, чанговари ва гайра

Шох бояд тaвоной вa иcтeъдодe доштa бошaд, ки битaвонaд мacъyлиятхои подmохиpо aнчом дихдд. Шох aз хyнapхои чaнгй, миcли acпcaвоpй, нaйзaaндозй вa ^мон^шИ вapзидa бошaд. Дap шикоpгapй вa пaхлaвонй capомaд бошaд [12, c.47]. Дap «Коpномaи Apдaшepи Бобaкон» омaдaacт, ки Бобaк - пaдapи Apдaшep хyнapхои мyxтaлифpо 6a y тaълим дод. Apдaшep хyнapхои гyногyнpо омyxтa, дap дaбиpй, acпcaвоpй, кaмонвapй, чaнговapй, шarpaнчбозй вa Faйpa бeхaмто буд. Я^ aз мacъaлaхои axлокй pоcтгyй буд, ки Apдaшep aз xypnï 6a он aмaл мeнaмyд. Мacaлaн, У (Apдaвон - Ф.К.) номa 6a Бобaк кapд, ки мо эдун шyнидeм, ки шyмоpо пиcape хacт боиcтa вa 6a фapхaнг вa caвоpй биcëp фapхexтa» [8, c.13] «...Apдaшep 6a ëpии Яздон хaмa paх, чиpaтap вa озмyдaтap омaд» [8, 35]. Aз ин py, хyнapхои мaзкyp бapои шох зapypй бyдa, онхо дap холaтхои мyxтaлиф aз тapaфи шох мaвpиди коpбypд иcтифодa мeшaвaнд.

Хдмин тapик, aз бappacии мacъaлaи мaзкyp 6a чунин xyлоca омaдaн мумкин aCT, ки Apдaшepи Бобaкон бо иcтифодa aз пaнч воcитaи зapypй шохи идeaлии aхдн Соcониëн гapдaд:

1) Apдaшepи Бобaкони Соcонй xyдpо aз шaчapaи подшохони кaëнй эълом кapдa, мepоcбapaндaи импepияи X,axомaнишиëн xондaacт. Ин cyxaнхо бapои мyттaхид шyдaни мapдyми оpиëитaбоp боиc шyдa, дaвлaти aбapкyдpaти оpиëнpо тaхти шохигapии Соcониëн 6a мдан овapдaacт;

2) Apдaшepи Бобaкон тaмоми мyбaдони зapдyштиpо мyттaхид кapдa, дини Зapдyштияpо дини дaвлaтй эълом нaмyдa, китоби мyкaддacи «Aвacто»-pо aз мaнотикн мyxтaлиф чaмъовapй кapдa, кнcмaтхои acоcии онpо бapкapоp кapдaacт вa ин aмaл 6a обpyю эътибоpи шох тaъcиpи мycбй pacонидaacт;

3) Мувофики тaълимоти дини Зapдyштия, китоби «AßacTO» вa оcоpи динии пaхлaвй шох бо «фapp», «xyppa», «фappи Raë™» вa «фappи эзaдй» лоикк дониcтa шyдaacт, ки конунияти шохигapии Apдaшeppо дap тaмоми хaфт кишвap тaъмин мeкapд;

4) Apдaшepи Бобaкон чун инcони нeк, xиpaдмaнд, apчгyзоp 6a илму дониш, додrap вa одил, cохиби axлокн хaмидa дap дили одaмон нaкm бacтa, шохи идeaлии aхдн Соcониëн гapдидaacт;

5) Шох бо хyнapхои мyxтaлифи дaбиpй, чaнговapй, acпcaвоpй, шaтpaнчбозивy чaвгонбозй, cyxarnapñ вa Faйpa мycaллaх буд, ки ин хyнapхо aз чониби Apдaшep дap холaтхои мyxтaлиф иcrифодa шyдa, 6a шох бapтapиятхоpо aз дигapон мyяccap мeгapдонд.

АДАБИЁТ

1. Aвacто. Кyхaнтapин cypyдхо вa мaтнхои эpонй I Tapчyмaи Ч,aлил Дycтxох. -Teхpон: Интишоpоти мapвоpид, ч. 1, -526 c., ч. 2, -1206 c.

2. Балъамй, Абуалй Мухаммад. Таърихи Табарй. Ч,илди 1, Техрон, 1380/2001. - 817 с.

3. Берунй, Абурайхон. Осор-ул-бокия / Тарчумаи Акбар Доносиришт. -Техрон: «Амири Кабир», 1386/2007. -611 с.

4. Гафуров Б.Г., Цибукидис Д.И. Александр Македонский и Восток. -Москва: «Наука», 1980. - 456 с.

5. Гафуров Б. F. Точикон / Б.Г. Гафуров. -Душанбе, «Ирфон», 1998. -416 с.

6. Динкард. Китоби саввум / Тарчумаи Фаридун Фазилат. -Техрон: Фарханги Деххудо, 2002. -120 с.

7. Ксенофонт. Курушнома / Тарчумаи Ризо Машоихй. - 268 с. [манбаи электроны]. www.javidiran.wordpress.com

8. Корномаи Ардашери Бобакон / Тарчумаи Косим Х,ошимй Нажод. -Техрон: Нашри Марказ, 1991. -84 с.

9. Минуи хирад / Тарчумаи Ахмад Тафзилй. -Техрон: Интишороти Тус, 2000. -138 с.

10. Номаи Тансар ба Гушнасп / Тасхехи Мучтабо Минавй. -Техрон: Интишороти Хоразмй, 1975. - 251 с.

11. Рахмонов, Эмомалй. Точикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён (нашри дувум) / Э. Рахмонов. -Душанбе: "Ирфон", 2016. -704 с.

12. Тахомй, Муртазо. Шохи ормонй ва ормоншахрй / Т. Муртазо // Мачаллаи Чусторхои таърихй. Техрон, 2018. - с. 43-63.

13. Фирдавсй, Аблукосим. Шохнома / А. Фирдавсй. Ч,илди 5. - Душанбе: «Адиб», 2009. - 480 с.

ГЕРМЕНЕВТИКА ИСТОРИИ: ГЛАВНЫЕ ФАКТОРЫ ИДЕАЛИЗАЦИИ АРТАКСЕРКСА I В ЭПОХЕ САСАНИДОВ

Статья посвящена факторам идеализации царствования Артаксеркса I, известного как Ардашир Бабакан, в пехлевийских произведениях эпохи Сасанидов.

Автор, в статье, анализируя теоретические и практические аспекты проблем, рассмотрел пять факторов и причин идеализации Артаксеркса I Сасанидского.

Автор приходит к выводу о том, что Артаксеркса I Сасанидский становится идеальным царем после того, как он: а) объявил себя наследником арийской империи Ахеменидов и связывал своё родство с Каянидскими царями; б) собрал и восстановил святую книгу Авеста и объявил Зороастризм государственной религией; в) использовал политическую теорию и понятие, как: «фар», «хурра», «фарри эзиди», «фарри каёни» («наместник бога на земле») и царь царей семи стран; г) имел лидерские и военные способности; д) обладал высокими человеческими, политическими и социальными нравами.

HERMENEUTICS OF HISTORY: MAIN FACTORS OF IDEALIZATION OF ARTAXERXES I IN THE SASANID EPOCH

The article has been devoted to the idealization factors of the reign of Artaxerxes I known as Ardashir Babakan in the Pahlavi works of the Sassanid era.

The author, analyzing the theoretical and practical aspects of the problem, researched the five factors and causes of the idealization ofArtaxerxes I of Sasanids.

The author concluded that Artaxerxes I of Sasanids became the ideal king after he:

a) declared himself the heir to the Aryan empire of the Achaemenids, and connected his kinship with the Kayanid kings;

b) collected and restored the holy book of the A vesta and declared Zoroastrianism the state religion;

c) used political theory and concepts as: "farr", "khurra", 'farri ezidi", 'farri kayoni" ("governor of God on the earth ") and the king of kings of seven countries;

d) had leadership and military abilities;

e) had high human, political and social morals.

Сведения об авторе:

Камолов Фарухджон Абдукадирович - кандидат филологических наук, доцент кафедры иностранных языков Института экономики и торговли Таджикского государственного университета коммерции. Адрес: Республика Таджикистан, 735700 г.Худжанд, проспект И.Сомони 169 Электронная почта: foteh122010@gmail.com. Тел: (+992) 928478616 About the author:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Kamolov Farrukhjon Abdukodirovich - Candidate of Science in Philology, Associate Professor of the Department of Foreign Languages, the Institute of Economy and Trade of Tajik State University of Commerce Address Republic of Tajikistan, 735700 Khujand, I.Somoni Avenue, 169 E-mail: foteh122010@gmail.com. Mobile phone: (+992) 928478616

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.