Научная статья на тему 'ИЗОБРАЖЕНИЕ УПРАЖНЕНИЙ И ЗАНЯТИЯ СПОРТОМ ЖЕНЩИН В “ШАХНАМЕ” ФИРДОУСИ И "ХАМСА" НИЗАМИ ГАНДЖАВИ'

ИЗОБРАЖЕНИЕ УПРАЖНЕНИЙ И ЗАНЯТИЯ СПОРТОМ ЖЕНЩИН В “ШАХНАМЕ” ФИРДОУСИ И "ХАМСА" НИЗАМИ ГАНДЖАВИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
75
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФИРДОУСИ / "ШАХНАМЕ" / НИЗАМИ ГАНДЖАВИ / "ХАМСА" / ОБРАЗ ЖЕНЩИН / УПРАЖНЕНИЯ / ГЕРОИЗМ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ашурова Нодира Джумаевна

Как правило, персидско-таджикские литераторы в своих произведениях преимущественно изображают образы нежных, с красивой походкой, стройных, утончённых и красивых женщин. Однако в “Шахнаме” Фирдоуси и “Хамса” Низами Ганджави эти прелести дополнены удалью,смелостью, мастерством и физическим совершенством прекрасного пола. Во все времена герои и спортсмены, в целом физически закалённые персоны, как женщины так и мужчины, в дополнение к врождённой силе должны были овладевать героическими качествами, благодаря физическим упражнениям и освоению различных спортивных и военных приёмов. В предлагаемой статье этот вопрос рассмотрен с акцентом на героические качества, стойкость и смелость женщин и девственниц, на физические упражнения и спортивное мастерство ряда женщин в “Шахнаме” Фирдоуси и “Хамса” Низами, включая Синдухт, Гурдофарид, Катоюн, Бонугушасп, Гурдия и Ширин, китайская наложница - любовница Александра Македонского, дочь МехракаНушзод и Фитна.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMAGE OF EXERCISES AND WOMEN'S SPORTS IN FIRDOUSI’S “SHAKHNAME” AND NIZAMI GANJAVI’S “HAMSA”

As a rule, Persian-Tajik writers in their works predominantly depict images of tender, beautifully walked, slender, sophisticated and beautiful women. However, in the “Shahname” Firdousi and “Hamsa” Nizami Ganjavi, these charms are complemented by the removal, courage, skill and physical perfection of the fair sex. At all times, heroes and athletes, in general, physically seasoned persons, both women and men, in addition to the innate strength, had to master heroic qualities thanks to physical exercises and the development of various sports and military techniques. In the proposed article, this issue is examined with a focus on the heroic qualities, stamina and courage of women and virgins, on physical exercises and sportsmanship of a number of women in “Shahname” Firdousi and “Hamsa” Nizami, including Sindukht, Gurdofarid, Katoyun, Bonugushasp, Gurdia and Shirin, a Chinese concubine - the lover of Alexander the Great, daughter of Mehrak Nushzod and Fitna.

Текст научной работы на тему «ИЗОБРАЖЕНИЕ УПРАЖНЕНИЙ И ЗАНЯТИЯ СПОРТОМ ЖЕНЩИН В “ШАХНАМЕ” ФИРДОУСИ И "ХАМСА" НИЗАМИ ГАНДЖАВИ»

«5. Зохидов В. Гений бессмертного народа.//Алишер Навои, Сочинения в пятнадцати томах. Том Ташкент, 1963.- С.9-10.

ДЖАМИ И НАВАИ: ДРУЖБА ТАДЖИКО-УЗБЕКСКОЙ ДИТЕРАТУРЫ

В статье речь идет о литературных связях и истории двух народов - соседей, которое берет свое начало с 15 века. Таджикско-узбекский билингвизм, стало бурно развиваться начиная с творчества двух выдающихся поэтов - Алишера Навои и Абдуррахмана Джами, которые провозглашали гуманизм и дружбу литератур.

Ключевые слова: наследство, литература, стихи, влияние, творчество, произведение, сборник.

JAMI AND NAVAI: FRIENDSHIP OF THE TAJIK AND UZBEK LITERATURE

In this article is shown the literary communications and history of two people - neighbors which originates from the 15th century. The Tajik-Uzbek bilingualism, began to develop violently since works of two outstanding poets - Alisher Navai and Abdurrahman Jami who proclaimed humanity andfriendship ofliteratures.

Key words: inheritance, literature, verses, influence, creativity, work, collection.

Сведение об авторах:

Рустамова Гуландом Рустамовна - доктор филологических наук доцент общеуниверситетской кафедры русского языка Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни

Гуломджонов Зариф Мирджонович — ассистент общеуниверситетской кафедры русского языка Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни

About the authors:

Rustamova Gulandom Rustamovna -The doctor of philological sciences, senior lecturer. The Tajik state pedagogical university of a name Saddridin Ау/ni

Gulomdzhonov Zarif Mirdzhonovisch - assistant General (common) university of faculty of Russian

ИНЪИКОСИ МАШКУ ВАРЗИШИ ЗАНОН ДАР «ШО:ЩОМА»-И АБУЛКОСИМ ФИРДАВСЙ ВА «ХАМСА»-И НИЗОМИИ ГАНЧАВЙ

Ашурова Н. Ц.

Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудакй

Образи зан аз мавзуъхои човидонаи адабиёти чахон буда, зан дар тафаккури бадеию эстетикй ва урфии асримиёнаи халки точик макоми махсус дорад. Тасвири чехраи зан дар адабиёти точик дар мартабахои гуногун зухур карда, хамчун накши модар, хохар, маъшука ва хамсар аз хамдигар тафовут дорад. Дар асархои классикони адабиёт занон аксар покдоману хушахлок, вафодору окил тачассум ёфтаанд. Онхо дар нигахдошти номус, шаъни хамсари худ, ватан ба бурдборй дар баробари хама гуна махрумият, хатто худфидой тайёранд. Намунаи барчастаи чунин образхои ибратангезро, ки бар пояи хаётй устуворанд, дар «Шохнома»-и безаволи Хаким Фирдавсй ва «Хамса»-и Хаким Низомй низ метавон дучор омад.

Мавзуи зан чи дар «Шохнома»-и Абулкосим Фирдавсй ва чи дар «Хамса»-и Низомии Ганчавй аз бисёр чихат чолиб аст. Дар хар ду асар сухансароёни бузург кушишдаанд симои занонеро бозтоб намоянд, ки бо шучоату диловарй, тавоноиву фидокорй, кордонию хирадмандй аз мардони майдон кам набошанд ва хатто дар баъзе маворид аз онхо болотар бошанд.

Дар мавриди матонату шучоатмандии занони «Шохнома»-и Фирдавсй пажухишгари Эрон Мансура Иттиходия чунин овардааст: «Фирдавсй занонро мавчудоте заифу хакир наёфарида ва хатто бархе аз онон дар рашодат бо мардон баробарй мекунанд» [5, с.3]. Ин суханхоро дар мавриди занони «Хамса»-и Низомй низ метавон гуфт, зеро достонхои «Хусрав ва Ширин», «Хафт пайкар», «Искандарнома»-и Низомй дар пайравии «Шохнома»-и Абулкосим Фирдавсй эчод шудаанд.

Маъмулан адибони форсу точик дар осори худ бештар симои занони нозукандому хушхиром, сарвкад, нафису зеборо мавриди тасвир карор додаанд, аммо дар "Шохнома"-и Фирдавсй ва "Хамса"-и Низомии Ганчавй ба ин хусну чамол боз тавонмандию пахлавонй ва хунармандию боландагии чисмонии онхоро низ афзудаанд. Дар хама давру замон пахлавонону варзишгарон ва умуман, инсонхои чисман обутобёфта, чи занону чи мардон, чуз аз нерую тавоноии фитрй бояд сифатхои пахлавониро аз рохи машку тамрин, харакатхои гуногуни чисмонй, аз худ кардани хунархои гуногуни варзишию низомй ба даст оваранд. Дар ин макола

х,амин маеъала аз чихдти тфат^и пaxлaвoнй, мaтoнaтy чacopaти зaнoнy дyшизaгoн, машг^лият^ри чиcмoнй ва ^yrnpx^ вapзишй дoштaни чанд тан аз бoнyвoни "Шoxpoмa"-и Фиpдaвcй ва "Хaмca"-и Низoмии Ганчавй бappacй мeгapдaд.

Фapзияe, ки кабл аз тахкик иpoa мeшaвaд, чунин acT, ки дap "Шoxpoмa"-и Ф^давот ва "Хaмca"-и Низoмии Ганчавй дoиp ба намудри гyнoгyни вapзиш ва ^yrnpx^ низoмй, чун acптoзй, тиpaнoзй, шaмшepзaнй, вaзнбapдopй, чaвгoнбoзй, шинoвapй, кaмoнвapй, вapзишx,oи куштй, шaтpaнч ва Faйpa cyxaн мepaвaд, ки на танхф poдмapдoн, инчунин, пaxлaвoнбoнyвoн низ аз ин гуна ^yrapxo бapxypдopaнд.

Дap "Шox,нoмa"-и Aбyлкocим Фиpдaвcй аз чумлаи зaнoни тacвиpшyдa дap oн Синдyxт, Гypдoфapид, Кaтoюн, Бoнyгyшacп, Гypдия либocи низoмй ба бap кapдa, x,yнapи xyби acптoзиpo ба нaмoиш мeгyзopaнд. Синдyxт либocи paзм пушида, caвopи acn бapoи пeшгиpии чангу xyнpeзиx,o ва хи^яти Кoбyл 6o paxдaймoиx,oи дypy xaтapнoк пeши Сoм мeшитoбaд: Чу пapдoхm ганц, aндapoмaд ба асп, Чу гурде ба кupдopu Озаргушасп, Яке тарги руми ба сар барнщйд, Яке бopa зер-андараш уамчу бoд. Биёмад гypoзoн ба дapгoyu Com, На oвoз дoдy на баргуфт нам... Фуруд oмaд аз асп Синдухту рафт Ба пеши сипаубад x^ornuà тафт [S, с.334].

Дap дocтoни "Рустам ва Сyx,poб" Гypдoфapид чун мeбинaд, ки nai^so^ эpoнй - Xa^p дap paзм 6o С^юби гypд хдмшй нaмeкyнaд ва мaFлyб шуда, ба тypoниëн acиp мeгapдaд, зиpex, п7шида, re^o^o зepи кyлo^xyд пинхфн кapдa, бap миён кaмapбaнд мeбaндaд ва бap acпи бoдпoй caвop шуда, бapoи paзм аз дapвoзa бepyн мeбapoяд: Бипушид диръи caвopoн ба цанг, Набуд андар oн тр цри диранг. Нихрн кард гесу ба зери зиреу, Бизад бар сари тарги руми гиреу. Фуруд oмaд аз диж ба кupдopu шер, Камар бар миён, бoдпoе ба зер. Ба пеши ситу андар oмaд чу гард, Чураъди xypyшoн яке вайла кард [9, с.234].

Разми Гypдoфapид 6o С^юб caxpaH зeбoecт, ки нaxycтин 6op дap дoстoнx,oи "Шox,нoмa"-и Хаким Ф^давот ба тacвиp pacидaacт. Дap фacли "Разми Сyx;poб 6o Гypдoфapид" ^yнapнaмoии Гypдoфapид дap ce навъи ^yнapи вapзишию низoмй, чун аштозй, тиpaндoзй ва кaмoнвapй бoзтoб rap.nKAaacT. Дap ла^заи OFOзи paзми Гypдoфapид 6o С^юб oвapдa шудааст, ки nai^so^ чaвoн аввал ба ин чaнгиcaвopи эpoнй нoпиcaндoнa ни^иата, аз мaFpypй ба хфли вай мexaндaд. Aммo, дap хакикат, чант^и чиддии y Сyx,poбpo, ки ба вай 6o тaмacxyp ниго^ кapдa буд, ба ташвиш ва xaшм oвapдa, мaчбyp мeкyнaд, ки ба paк;иби xyд чиддитap бингapaд: Бипушид xaфmoнy бар сар нщйд Яке тарки чини ба кupдopu бoд. Биёмад дaмoн пеши Гypдoфapuд, Чу духти камандафкан ypo бидид, Кaмoнpo ба зеу карду бuкшoд бар, Набуд мypгpo пеши тираш гузар. Ба Cyypoб бар mupбopoн гирифт, Чапуpoст цанги caвopoн гирифт [9, с.234-235].

Ба рангами rn6ap^ дap oн ла^за, ки Гypдoфapид "Ба Сyx;poб 6ap тиpбopoн г^ифт", Сyx,poб xaшмгин гашта, дyxтappo 6o найза аз acn мeaфкaнaд, вaлe шepдyxтap 6o шaмшep x,aмoн нaйзaepo, ки Хажирт дижбoнpo "чу гуй аз p^ зин" бapaфкaндa буд, дуним мeкyнaд: Xaмoвapдpo дид Гypдoфapид,

Ки бар сйни omaш уаме бардамид. Кaмoнpo ба зеу-бар ба бoзy фиканд, Самандаш бapoмaд бар абри баланд. Сари mumpo с;ри Cyypoб кард, Итну cuнoнpo пур аз moб кард. Бapoшyфm Cyypoбy шуд чун паланг, Чу бaдxoyu y чopaцy шуд ба цанг. Итн бapгupouдy бapдoшm асп,

Биемад ба кupдopu Озаргушасп.

Ба даст-андарун найзаи ^rnumo^

Паси пушти худ кардаш oн гау ситн.

Бизад бар камарбанди Гypдoфapuд,

Зиреу бар танаш як ба як бардарид.

Зи зин баргирифташ ба кupдopu грй,

Ки чaвгoн зи бoд aндapoяд бар ;рй.

Чу бар зин бупечид Гypдoфapuд,

Яке теги тез аз мтн баркашид,

Бизад, найзаи y ба ду ним кард,

Нишаст аз бари зину бapxocm гард [9, c.235-236].

A^o табиист, ки .n^^ap тaвoни paзми фapзaнди Та^амтанЁЮ нaдopaд, 6^o6ap ин, аз зypи paвoнии xyA ^p г^ифта, ба шикает тан дap нaмeдиx,aд ва 6o аш аз Су^юб p^ мeтoбaд. Сухдоб aндeшa мeкyнaд, ки aгap зашни эpoниëн чунин гypдy poдмapдaнд, rnc poдмapдoнaшoн чй гуна бoшaнд:

Зaнoншoн чунинанд з-эpoниëн, Чй гуянд гypдoни чaнгoвapoн?! [9, с.236].

Гypдoфapид зани тануманд, кaвипaйкap, чycтy чoлoк ва чжман oбyтoбëфтa мeбoшaд. Хycycияти acocm xиcлaти Гypдoфapид дap oн аст, ки ба ocoнй ба душмани тaвoнo тacлим нaмeшaвaд ва табиист, ки чи чaнгoвap ва чи вapзишгap ба Faйp аз танумандй бoяд pyxa-н низ кaвииpoдa бoшaд ва дap бapoбapи машку тaмpинx,oи пaйдapпaй 6o мaкcaди oбyтoб дoдaни бадан pyx^ xyдpo низ тapбият дихдд.

Aз ин чocт, ки мунаккиди бyзypги pyc Н.Г.Чepнышeвcкий oбpaзи Гypдoфapидpo аз бapчacтaтapин oбpaзx,oи адабжти чахдай дoниcтaacт. Чyнoнки y навиштааст: "Гypдoфapид aндoми зeбo ва кавй дoштa ва aгap чавшан пушад, аз байни х,амаи лaшкapи Typoн дap чанги тан ба тан 6o y факат Сухдоб тоб oвapдa мeтaвoнaд; x,apчaнд дacти y аз дacти Хач^ кaмкyввaттap аст, дили y мyстaxкa.мтap, нигохдш бeбoктap, х^а^т^и y бocypъaт ва чoбyктap, зapбax,oяш нишoнpaстapaнд" [1l, с.132].

Aз oн ки xoxap® Бахдоми Чубина - Typn,™ миcли Гypдoфapид чaнгoвap acт, х,ам дap мaйдoни чанг ва х,ам хднгоми дap назди Хycpaви Пapвиз - шox,и Эpoн ^ympx^ чангии xyдpo нaмoиш дoдaн аз ^mpx^ acпcaвopй, кaмoнвapй, шaмшepзaнй дoштaнaш x^apo дap x,aйpaт мeгyзopaд. Фиpдaвcй аз зaбoни ryp,n^ хднгоми гуфтугу ва нихфят чанги y 6o пaxдaвoни фиpиcтoдaи Xo^™ Чин -Tysypr чунин oвapдaacт: Бад-y Гурдия гуфт, к-инак манам,

Ки бар шерри дарранда асп афканам. Чу бишнид oвoзu ypo Тувург, Бар oн аспи цанги чу шери сутург -Шигифт oмaдaш, гуфт: Xoyom Чин Typo кард аз ин mérnoyú гузин, Бадюн mo ту 6omû вapo ëдгop, Зи Бaypoмu шер oн гyзuдacaвop [16, c. 160].

Сyxaнx,oи xynpo гуфта, Typn,™ миFфap аз cap бapмeгиpaд ва xeшpo нишoн мeдиx,aд, ки кист ва найза 6ap кaмapбaнди Tysypr чушн мeзaнaд, ки "Хама peг шуд зepи y чуи xy^'. Ин зани шepдил 6o пa^лaвoнию кopдoнй ва чoлoкии xyA лaшкapи Чинpo шикacт дoдa, 6o шшх,и xyд ба ватан бapмeгapдaд.

Дap фacли "Xyrap намудани Typn,™ назди Хycpaв" oвapдa шyдaacт, ки вакге ки шox, Хycpaви Пapвиз тaвcифи чанги ypo 6o Tysypr дapxocт кapд, Гypдия xocт, ки oнpo амалй нишoн дихдд ва 6^o6ap ин, acHy аших,а xocr: Бuфapмoй, mo аспу зин oвapaнд, Кaмoнy каманду камин oвapaнд. Xaмoн найзаву хрду xaфmoнu цанг, Яке таркаш oгaндa тири хаданг [16, c. 175].

Typn,™ 6ap аши шox, нишаста чанги 6o Tyвypг кapдaaшpo нишoн мeдиx,aд ва ^yнapи acпcaвopй ва нaйзapoнии xyApo ба нaмoиш мeгyзopaд: Буни нaйзapo бар замин барнщйд, Ба бoлou зин aндapoмaд чу бoд. Ба бoг-aндap oвapдгoyе гирифт, Чапу poст бегoнa poxp гирифт. Хаме уар зaмoн асп бapгoшmй В-аз абри сияу наъра бyгзoшmñ [16, c. 175].

Typ,n,M 6o xyнapнaмoии xyд xaмa, бaвижa шoxpo, 6a шигифт oвapдa, caзoвopи cитoиш гapдид:

XaUrnmaxm гuрд-aндaрyн Гурдищ, Бa овардгщ гyфm Хyсрaв, ки "Зщ!" [1б, c.176].

Гypдия m тaнxo 6o xyнapмaндии xyд, xaмчyнoн 6o rap^ тaнy пaйкapи пypкyввaтy oбyтoбëфтaaш шoxpo дap шигифт мeмoнaд: Бад-y мондa буд Хyсрaв андар шuгuфm, Бaд-он бурзу болову бозуву кuфm [1б, c.176].

Бa ин зaни шyчoъ x,axro дap мaйнyшй xaм мapдoн 6apo6ap шyдa нaмeтaвoнaнд: Яке цом пур бодau хусравон

Бa тф барнщод он зaнu па^лавон, Ки гашшй гурезон as он щриман, Нщодa бap y дидщо анцуман. Бa ёди сипщбад бa як дaм бих (в) ард, Бapовapд аз он чашмаи зард гapд [16, c.176-177].

дигape, ки дap aдaби x^ocm эpoнитaбopoн шинoxтa шyдaacт, Бoнyгyшacп мeбoшaд, ки 6o cифarxoи пaйкopгap, 4affl4y, чoлoк, фapзoнaвy xoнaгй мaъpyф acr.

Дap Шoxнoмa-и Абyлкocим Фиpдaвcй шми дyxтapи Рycтaми Дacтoн Бoнyгyшacп ^нуи coxиби acпи 4axa4Aa) 6o acn иpтибoти кaвй дopaд [1S, c.3]. Хдкими Tyc дap "Шoxнoмa" aз зaбoни Гeв 6a y лaкaби "caвop"-po дoдa, ypo "дyxтapи capфapoз" вa "дyxтapи пит^н" [11, c.412] низ xoндaacт:

Мe^uндyхmu Бонyгyшaспu савор

Бa мaн дод гapдaнкaшu номдор [10, c.232].

Дap "Шox,нoмa" Аб^л^им Фиpдaвcй 6a нoми Бoнyгyшacп тaвaччyxи гyзapo дoдa, oнpo xaмaгй дap ce лaxзaи дocтoнxoм тacвиp нaмyдaacт. Кopнaмoй вa rn6ap^^ ин зaни na^op4y дap дocтoнxoи "Бoнyгyшacпнoмa",_ "Бaxмaннoмa", "Бapзyнoмa", "Фapoмypзнoмa", "Хдфт лaшкap" мyфaccaд тacвиp ëфтaaнд. У дap ин acapxo бeштap aз xyнapи гyштингиpй бapxypдop acт.

Дap дocтoни "Бoнyгyшacпнoмa" (мyaддифaш нoмaълyм) xикoяти нaбapди тaн 6a тaн вa гyшrигиpии Бoнyгyшacп 6o xaмcapaш - Гeв тacвиp шyдaacт. Дap ин acap хи^ят шyдaacт, ки Бoнyгyшacп 6o xaмcapaш - Гeв куштй гиpифтa, ypo 6a зaмин мeзaнaд вa 6o ин paфтopи xyд бoиcи мaлoмaтy capзaниши пaдapaш - Рycraм мeгapдaд.

Дap ин 6opa мyхaкк;ики эpoнй Шoxин ÜHpo4 чунин oвapдaacт: "У (^в - А. Н.) дap шaби зифoф as пacи як куштй вa нaбapди тaн 6a тaн мaFлyби дyxти Рycтaм мeшaвaд вa apyrn пaхдaвoн xaмoн шaб дacry пoи дoмoдpo мeбaндaд. Caxaprox, хaнгoмe ки Рycтaм бapoи дидopи тoзaapyc мeoяд, тoзaдoмoдpo дap гyшae дacтyпoбacтa мeëбaд вa ин тaнxo 6o no дap миëни Руегам acт, ки Бoнy xoзиp мeшaвaд Гeви пaxлaвoнpo aз бaнд paxo кyнaд" [1S, c.14].

X,aмcapи шoxи Эpoн - Гyштocп Кaтoюн низ oн K^ap нepyмaнд acт, ки 6o caмaнди бoдпoи xyд pox^ дypyзapo тo Сиcтoн дap як pyз пушти cap мeкyнaд: Зат буд Гушшоспро зушманд, Хирадманду донову рояш бaлaнд. Аз охур чамон боpae бapнuшaсm, Бa кирдори mypкон миёнро буба^. Аз aйвонрауи Си^он бapгupuфm В-аз он корхр монда андар шuгuфm. Нахуфшй ба манзил чу бapдошmй, Дуруза ба якруз бугзошШ [12, c.206].

Пaxлaвoнии зaнoни "Шoxнoмa"-и А6улкршм Фиpдaвcй вa чиpaмaнд onxo дap

xyнapнaмoиaшoн дap нaмyдxoи гyнoгyни вapзишй вa низoмй мeтaвoнaд xoнaндapo 6a xyлocae opaд, ки бaйни oнxo xaммoнaндиe вучуд дopaд, aммo 6a пиндopи мo, дap чexpacoзй шoиpи бyзypг 6a xap яки onxo xиcлaтy paфтopи 6a ин oбpaзxo xoc бaxшидaacт, ки xaмcoни дигapoн нecт. Ин aндeшapo мeтaвoн 6o aндeшaxoи xoвapшинocи бyзypги 4axorä Е. Э. Бepтeлc, ки дap мaвpиди пaxдaвoнoни ин acap гyфтaxoи чoлибe дopaд, xyлoca кapд: "Шoxнoмa"-и Фиpдaвcй нaмoишгoxe aз cимoи пaxлaвoнoн acт. Дypycr acт, ки мдани инoн xaммoнaндии биcëpecт, aммo шoиp дap нoxaмcyй 6o чexpaxoи Faйpиxyнapии кyxaни pyзгopoн мeкyшaд, aз xap як пaxлaвoнoни xeш чexpaи вoкeй тacвиp кyнaд. Hoгyфтa пaйдocт, ки xaмaи oнoн дидoвap, тaкoвap вa дap xaмoвapдй ycтoдaнд, aммo capoяндaи "Шoxнoмa" 6a xe4 p^ кopи xyд нaмeдoнaд, ки xaмaи oro^o rncapa xaмcoн биëвapaд" [1, c.260].

Дap "Хaмca"-и Hизoмии Гaнчaвй низ мeтaвoн 6a тacвиpи пaxлaвoнбoнyвoнe дyчop oмaд, ки дap нaвъxoи гyнoгyни вapзиш вa xyнapxoи низoмй aз xyд чиpaмaндиxoи бeмиcл 6a нaмoиш

мeгyзopaнд. Дap ин acap oид ба маоъалаи нoмбypдa зани аз xaмa фaъoл Шиpин - xaмcapи нoмвapтapин шoxи cyлoлaи Сocoниëн Хycpaви Пapвизи Сocoнй (590-628) дoниcтa мeшaвaд. У дyxтapecт oзoд, матин, чoлoк, кoмaтбaлaнд ва 6o иpoдaи мycтaxкaми мapдoнa. Шиpин мoнaнди зaнoни "Шoxнoмa"-и Фиpдaвcй аз xyнapxoи гyнoгyни вapзишй, чун acпcaвopй, чaвгoнбoзй, шинoвapй бapxypдop_acт. Дap "Хaмca"-и Низoмии Ганчавй xaтvтo шми асти Шиpин - Гулгун ба ëд oвapдa шyдaacт. У дap acптoзй oнчyнoн мoxиp acт, ки магофаи xeлe дyp - аз Apмaн тo пoйтaxти кишвapи Эpoн, шaxpи Мaдoинpo 6o acни бoдпoяш Шaбдeз дap як муддати кута^ паймуда, ба дидopбинии Хycpaв мepaвaд. Гapчи xaтapи дap ин pикoби тунду capкaш ва paъдocoю тeзпaймo нишacтaнy дap oн caвopй шyдaнpo аммааш Мexинбoнy ба y маши^ат нaдoдa буд;

Ба уукми oн ки ин Шабранг Шабдиз Ба гoyu пуя бас тунд асту бас тез, Чу раъди тунд бoшaд дар гуридан, Чу 6oôu тез бoшaд дар вазидан, Maбoдo, к-аз сари тундию тези Кунад дар зери o6 omaшeumезй. В-агар бар вай нишастан тгузир аст, На шаб зебomap аз бадри мунир аст. Лaгoмu пayлaвoнй бар сараш кун, Ба зери худ ртзаттрвараш кун [2, c. 1SS].

Низoмй дap аштозй Шиpинpo xeлe мoxиpy xyнapмaнд бoзтoб кapдaacт. Дap лaxзaи гуртами Ш^ин аз назди xaмpoxoнaш дap шикopгox ба асти y xeч кac pac^Aa нaмeтaвoнaд: Бути лашкаршикан бар пушти Шабдиз Caвopе тунд буду маркабе тез.... Басе чун юя дyнбoлaш давиданд, Зи тя даргузар, гардаш надиданд [2, c.1S9].

Ба xaнгoми poxпaймoй Ш^ин дap кули capи pox oббoзй кapдa, cипac poxи дapoзepo идома мeдиxaд ва дap як муддати ку^ ба Мaдoин мepacaд. Дap бoзгaшт caвopи acни фиpиcтoдaи Мexинбoнy 6o нoми Гулгун аз xaтapнoкии pox ба Appoн бapмeгapдaд. Ин лaxзa дocтoни "Шoxнoмa" - и Хаким Фиpдaвcpo ба ëд мeoвapaд, ки Кaтoюн poxи дyppo паймуда ба назди Гуштош мepaвaд: Дар o6u нилгун чун гул нишаста, Паранде нилгун mo тф баста... Дар oбе наргисе дидам шукуфта, Чу oбе хуфта в-аз y o6 хуфта [2, c. 194-19S].

Ш^ини Низoмй дap намуди дигapи вapзиш - чaвгoнбoзй низ чиpaмaнд acт. Дap фacли "Чавгон бoxтaни Xycpaß 6o Низoмии Ганчавй Шиpин ва xaмpoxoнaшpo ^афтод тан

кaнизaкoнaшpo) дap чaвгoнбoзй xeлe мoxиp ба тacвиp oвapдaacт. Хycpaви Пapвиз аз xyнapи бexaмтoи душизагон дap шигифт мeмoнaд: Чу шери мoдa oн yaфmoд духтар Суи Ширин шуданд oшyб дар сар. Ба марди уар яке Иcфaндëpе, Ба тир aндoxmaн Рycmaмcaвopе. Ба чaвгoн худ чутн чoлoк буданд, Ки г;рй аз чанбари гардунрабуданд [2, c.221 ].

Чaвгoнбoзй намуди вapзишиecт, ки дap oн аз ду тapaфи му^бил шaшнaфapй бoзигapoн ба ca6w мaшFyл мeшaвaнд. Дap дocтoни "Хycpaв ва низ аз як тapaф Хycpaв 6o

xaмpoxoнaш ва аз чoниби дигap Шиpин 6o гypyxи дyxтapoн ба бoзй OFOЗ мeнaмoянд ва oн кaдap чoлoкй нишoн мeдиxaнд, ки дap oн малик ба шигифт мeoяд: Ба Ширин гуфт: Xoн, mo рахш moзем, Бар ин пауна зaмoне г;рй бoзем. Ma^rnpo г;рй дар чaвгoн фиканданд, Шuгapфoн myp дар мaйдoн фиканданд. Зи чaвгoн гашта бедucmoн уама poy, Замин з^н бед сандал суда бар мoy. Ба уар гyе, ки бурди 6oôpo бед, Шикасти дар гupебoн г)и хуршед. Зи як cy мoy буду axmapoнaш, Зи дигар cy шауу фapмoнбapoнaш. Гавазну шер бoзй менамуданд,

Тазарву боз гоpam трабуданд.

Гахр хуршгд бурдй гую гах мох,

Гахр Ширин гарав додй, гахр шох...

Малик з-он модaшepонu шикорй

ШигифШ монда дар чобуксаворй [2, c.222-223].

Дoнишмaнди точик Хoлик Миpзoзoдa Шиpинpo m чун дyxтapи тaннoзи дapбopй, бaдки xaмчyн зaни фaъoл, oзoд вa бapxypдop aз xyнapxoи шикopy чaвгoнбoзй мeшyмopaд: "Дap мaйдoни гyйбoзй 6o Хycpaв мycoбик;a кapдaни Ши£>ин ypo нa xaмчyн дyxтapи бexyнapи тaннoзи дapбop, бaдки xaмчyн дyxтapи acидзoдa, вaдe бoxyнapи 6a мapдoн capбacapзaнaндapo тacвиp кapдaacт" [6, c.302].

Haмoди дигapи зaнoни xyшмaндy чoлoкy чoбyкcaвop, cидaxшypy пaxлaвoн дap "Хaмca"-и Hизoмии Гaнчaвй кaнизaки чинй - мaъшyкaи Иcкaндapи Ma;nym мeбoшaд, ки ypo X^ora Чин 6a Иcкaндap 6a cифaти тyxфa пeшкaш кapдaacт. Зимнaн, шoиp дap дocтoни "Иcкaндapнoмa"-и xyд xaм ин oбpaзpo тacвиp кapдaacт, вaдe дap oн 4o шми кaxpaмoнpo нaoвapдaacт.

Симoи кaнизaки чинй, ки aз xyнapxoи гушгуни вa вapзишй бapxypдop буд^ дap

мaйдoни aз oнxo xeлe мoxиpoнa иcтифoдa мeбapaд вa xaтro мapдoни чaнгoвap 6a y xaмпoй нaмeкyнaнд, aз биcëp чиxaт 6a oбpaзxoи Гypдoфapид вa Typn,™ дap "Шoxнoмa"-и Абул^^м Фиpдaвcй мoнaнд acт. У aз yxдaи acnraM, кaмoнвapй, шaмшepзaнй 6a xyбй мeбapoяд. Дap мaйдoни paзм y oмoдaacт, ки xaттo 6o "мapдyмoни вaxшиниxoд" вa "aзимчyccaгoни дeвcypaт" бичaнгaд.

Дap "Иcкaндapнoмa"-и Hизoмии Гaнчaвй дap чaнгxoи бaйни лaшкapи Иcкaндap 6o pycиëн кaнизaки чинй aз xyд пaxлaвoниxoи бeнaзиp нишoн дoдa, дap paзмy мyxopибaxo caвopи acпи бoдпo 6a c^ лaшкapи pycиëн xaмлa кapдa, 6o кaмoнy шaмшepaш "caд aфкaндy caд кушту caд xacтa rap^' [4, c.257]:

Равон кард маркаб шumобaндae,

Зи пулоди Чин барци mобaндae.

Xyмоюнcaвоpe чу гyppaндaшep,

Тавонову чобукинону дажр.

Чунон гарц дар охан андоми y,

Ки пайдо на, цуз бар нафас коми y.

Ба цавлон задан сарфарозикунон,

Ба шaмшep чун барц бозикунон.

Аз он чобукщо, ки мвкард чуcm,

Баробар шуда да^и бадхох суcm.

Бар он русй афканд маркаб чу бод,

Ба meгозмой багал баркушод.

Чунон зад, ки аз mem гарданзанаш

Сари душман aфmод дар доманаш...

Ба хар су, ки мгронд шабрангро,

Зи хун лаъл кард оханаш сангро [4, c.256-257].

Дap пopчaи шeъpии дap бoлo oвapдaшyдa aз xyнapи acптoзй вa шaмшepзaнии кaнизaки чинй cyxaн paфтaacт. Дap фacли "Чaнги шнчуми Иcкaндap 6o pyc^rf' дap xycycи xyнapи кaмoнвapй дoштaни ин зaни шepдид чунин oвapдa шyдaacт: %амон русиафкан савори дaлep Бурун омад аз парда чун нарраш£р. Камонро зщв барзад аз чарми хом, Ба шаam андаровард як mupu mом. Ба труи да^и камонгири y Бuяфmод алонй ба як mupu y. Чу мосураи Xuндбоpe ба ранг, Миён оганида ба mupuхаданг.... Ба хар mup, к-аз ша^и y шуд равон, Ба пахлу даромад якг пахлавон [4, c.258].

Пaxлaвoниxoи ин зaни дaлep, ки дap мaйдoни paзм aз xyA нишoн дoдa буд, Иcкaндappo 6a xaйpaт гyзoшт вa шox ypo "зeбoи paзм", "Ka^^Aac^ чoбyкинoн" нoмид: Зи мapдoнaгиxo, к-aз y дидa буд, Бa мaйдoни paзмaш пиcaндидa буд [4, c.267].

Дap дocтoнxoи "Шoxнoмa"-и Абул^^м Фиpдaвcй вa "Хaмca"-и Hизoмии ^н^вй aз бapxypдopии зaнoни ин ду acap дap нaмyди вapзишии вaзнбapдopй низ cyxaн paфтaacт. Дap

"Шoxнoмa"-и Ф^давот oвapдa шyдaacт, ки Mexpa^ Нyшзoд 6ap зидди шoxи Эpoн - Apдaшep кдам бapдoштa, дap кишвap нoopoмиxo бapпo мeкyнaд. nac аз шикacт xypдaн дyxтapи ягонаи xyдpo ба дexa мeфиpиcтaд ва oн дyxтap дap xoнaи мapди дexгoн бyзypг мeшaвaд. Дyxти Mexpa^ Нyшзoд (дap дocтoн нoми ин зан oвapдa нaшyдaacт) 6o та^ирт му^ити oн дexa ва пайваста мaшFyл будан ба oбкaшй тapбият мeëбaд ва xaмин acт, ки бapoи y бapдoштaни далви (carnra) нyp аз o6 xeч мyшкилиepo эчoд нaмeкyнaд. Хамин буд, ки pyзe шoxзoдa Шoнyp аз дexae, ки дукти Мexpaк мeзиcт, ^ap мeкyнaд. Дукти Мexpaк, ки capи pox кapop дoшт, шoxзoдa ва xaмcaфapoнaшpo ба нушидани o6 таклиф мeкyнaд. Дyxти Мexpaк, ки oбкaшиpo кacб кapдa буд, мexoxaд далви вазнини o6po ба onxo гошкаш кунад: Ба чoy-aндapyн o6u сард аст х(в)аш, Бuфapмoй, mo ман бувам oбкaш [13, c.354].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шoпyp ин тaклифpo paд мeкyнaд ва c^ чox пapacтaндaи xynpo мeфиpиcтaд, aммo бapдoштaни далви oбкaшй бapoи xaм шoxзoдaи Эpoн -пиcapи Apдaшep ва xaмpoxoнaш xeлe 6o мушкилй ба дacт мeoяд:

Чу oн далв дар чoy пуpo6 гашт, napacma^apo р)й пуртюб гашт. Чу далви гapoн бapнaëмaд зи чoy, Биё'мад дaвoн тез Шoпypшoy... Хаме баркашид o6 чaндoн зи чoy, Ту гашти пур аз ранцу фapè'дxoy. Биё'мад, расан бистад аз пештр, Шуд oн тр дyшxop бар шауршр [13, c.354-355].

Шoxзoдa rnc аз дидани тaвoнмaндии дyxти Мexpaк ба y oфapин мexoнaд:

Зи далви гapoн чун чутн ранц дид,

Бар oн хубрух oфapuн густарид,

Ки бapmoфm далве бар oн юн гapoн,

Xaмoнo, киуаст аз нaжoдu каё'н [13, c.355].

Aз xикoяти бoлo ба чунин xyлocae oмaдaн мумкин аст, ки дap натичаи xaмapyзa тaкpop кapдaни як амал, дap ин чo бapдoштaни вазни зиëд, xox мapд бoшaд ва xox зан чиcми ^тон oбyтoб ëфтa, бapoи ичpoкyнaндaи ин амал дж^ бapдoштaни вазни carn^ мушкил нaмeшaвaд. Чyнoнки гyфтeм, дap xикoяти бoлo бapoи дyxти Мexpaк бapдoштaни далви пypи o6, ки xeлe гapoнвaзн буд, xeч мушкилж нaдoшт.

Дap дocтoни "Хафт пайка^-и Низoмии Ганчавй дap бopaи заш xикoят мepaвaд, ки дap натичаи машку тaмpинxoи пaйвacтa гoви кaлoни зиндapo бapдoштaн бapoяш бидуни мушкилй даст мeдиxaд. Ин oбpaзи канизаки шoxи Эpoн - Бaxpoми Typ, xyкмpoни cyлoлaи Сocoнй Бaxpoм, ë ки Вapaxpaни V (420-438) 6o нoми Фитна мeбoшaд. Обpaзи мaзкyp дap дocтoни "Шoxнoмa"-и Фиpдaвcй Озoдa yнвoн дopaд, ки pyмидyxтap мeбoшaд. Дap дocтoни "Хафт пaйкap"-и Низoмй бoшaд ин канизак чинидyxтap мeбoшaд.

Aз pyи xaтти cюжeти xap ду дocтoн Бaxpoми Гyp ин кaнизaкpo 6o xyд ба шикop мeбapaд ва дap назди y мexoxaд xyнapи шикop ва кaмoнвapии xyдpo ба нaмoиш гyзopaд. Дap "Шoxнoмa"-и Фиpдaвcй Бaxpoм дap шикopгox ба cyи oxy тиp aндoxтa, "capy гушу пoяш ба як чo бид^т". Дили дyxтap ба oxy о^та, дap пocyxи cyoли Бaxpoм, ки шикop чй гуна буд, мeгyяд: A6o шoy гуфт: Ин на мapдoнaгucm, На марди, mypo хрйи девoнaгucm [14, c.26]. Аз ин тсухи "нoцo"-Озoдa Бaypoм дар газабмешавад: Бизад даст Бaypoм ypo зи зин, Нагунюр барзад ба р)йи замин. Хаюн аз бари мoyчеypa 6upoнд, Бару дасту чангаш ба хун дapфuшoнд [14, c.26].

Дocтoни ба шикopгox бу^ани канизак дap "Шoxнoмa"-и Фиpдaвcй 6o мapги Озoдa aнчoм мeëбaд. A^o Низoмй o^o ба гунаи дигap бaëн кapдaacт. Фитна низ аз кaнизoни дycтдoштaи Бaxpoм буда, шoxpo xaмeшa дap шикopгox xaмpoxй мeкapд. Рyзe дap шикop шox 6o xyдcитoй аз канизаш пypcид, ки гyppo чй тaвp шикop кунад: Г$ре oмaд, бигр, ки чун moзaм В-аз сараш mo сумаш чи aндoзaм? [3, c.277].

Фитна xoxиш кapд, ки cyмaшpo 6o capaш банд кунад. Вай аз p^ машк ва мaxopaти caйëдй ду гуши ca^npo 6o тиp дyxт ва xaмoн лaxзae, ки caйд пoяшpo ба гуш бypд, тиpи дуюм cyHy гyшpo якчoя д^т. Шox 6o xиccи ифтиxop аз каниз пypcид, ки xyнapaмpo чй тaвp мeбинй? Гуфт шау 6o канизаки чини: - "Дастбурдам чи гуна мебини?" [3, c.277].

Вaй дap чaвoби ин caвoли xy, yмeдвopи тaъpифy тaвcиф буд, ки шeвaи oдaмoни xyдnиcaнд вa xynnapaCT мeбoшaд. Фитнa дap чaвoб ин xoлpo "aз мaшк"-гyëн чaвoб дoд, ки бoиcи Faзaби Бaxpoм rap^n,:

Гyфm: Пуркарда шaхpëp ин кор, Кори пуркарда кай бувад душвор?! Xßp чй ma^um карда бошад мард, Гарчи душвор шуд, mавонад кард. Раф^ат mupu шох бар суми гур Xa^ аз идмон, на аз uëдamu зур. Шохро ин шунида caхm омад, Табари meз бар дapaхm омад. Дил бар он мохи бeмyдоpо кард, Кинаи хeш ошкоро кард [3, c.277].

Бaxpoм aз p^ кит 6a capxarnrc xy, мeфapмoяд, ки Фитнapo кyшaд, то ки фитши y минбaъд здад нaшaвaд. Capxarn4 Фитнapo нaкyштa, nинxoн нжт, дoшт, тo ки Бaxpoм a8 xaшм фapoмaдa, aз фapмoни xy, nyшaймoн шaвaд. Дap ин муд^т тo вoxypии тacoдyфии oяндa Фитш гycoлaepo бapдoштa 6a бoм мeбapoвapд, тo oн pyзгope, ки бapзaгoви nypзypy бyзypгчycca шуд. Py^e Бaxpoм 6a xoнaи capxaнг мexмoн шуд. Capxarn4 шкд кapд, ки дyxтapи зeбoe дap мaнзиди мaн xaCT, ки бapзaгoви aзимepo бapдoштa, a8 шacт noяи зинa 6a токи 6ana4, мeбapopaд. Нappaговe, ки чу кух бар гардан Орад ин цо гахи алаф х(в) ардан. Ша^поя чунон барад якдаст, Ки насозад ба хeц поя нишаem [3, c.282].

Бaxpoм бoвap нaкapдa, иcбoт мeтaдaбaд. Фитш, мyвoфики мacлиxaт 6o capxarn4, xyдpo opo дoдa, никoб пуши^, бapзaгoвpo бapдoштa 6a нaзди Бaxpoм бapoмaд: Сар фуру бурду говро бapдошm. Гов бин, mо чй гуна гавхар дошm. Поя бар поя бардавид ба бом, Рaфm mо maхmanояu Бахром [3, c.283].

Фитш гoвpo, ки aз xaйбaтaш Бaxpoм низ тapcидa буд, aз гapдaн фapoвapдa гуфт:

Гов бар гардан и^од ба пой,

Шep чун гов дид, цаom зи цой.

Дар ацаб монд, к-ин чй шояд буд,

Суди у буду дapнaëфm, чй суд?!

Мах зи гардан нщод гов ба зep,

Ба карашма чунон намуд ба mep,

К-он чй мин пвши my ба maнхой

Пeшкaш кардам аз maвоной,

Дар цахон mm к-у ба зуру ба рой

Азравоцаш барад ба зepu сарой?! [3, c.283].

Бaxpoм Foфил aз гyфтaи Фитш чaвoби ин caвoлpo 6o гyфтaи Фитш aз '^шк^^н чaвoб

Шох гyфm: Ин на зурмандии mycm, Балки mab^urn. кардай зи наху€m Андак-андак ба сощои дароз Кардай бар mapuqu идмон соз. То кунунаш зи рохц бepaнцй Дар mapозyu хeшmaн санцй" [3, c.283-284].

Он rox Фитш фypcaтpo aз ,aCT rn,o,a, 6a кишя чaвoб ,o,, ки гoвбapдopй naëмaди тaълим aCT, вaдe cywy гуши гyppo якчoя дyxтaн aз тaълим нecт?! Гyфm: Бар шах гapомamecm азим: Гов mamurny гур бemaълuм?! [3, с. 284].

Аз ин чaвoб Бaxpoм дoниcт, ки ин дyxтap Фитш acт вa бapoи caxтгиpиaш aз вaй кacoc мeгиpaд. Дap oxtfp Бaxpoм 6a нoxaк бyдaни xy, вa xa^w дoштaни cyxaнoни кaнизaк кoид шуд. Яънe, шoиp ,ap ин xикoят aндeшaи дypycтepo бoзoвapдaacт, ки инcoн ,ap нaтичaи мaшкy тaмpини naйвacтa мeтaвoнaд xyнapxoи гyнoгyни вapзиши чиcмoниpo aз xy, куш, вa ,ap нaмyдxoи гyнoгyни вapзишй чиpaдacт шyдa, чиcмaш oбyтoб ëфтa, тaвoнoияш aфзyн гapдaд.

Бa ин тapтиб, 6o мyтoлиaи "Шoxнoмa"-и Хдким Фиpдaвcй вa "Хaмca"-и Hизoмии ^н^вй мeтaвoн 6a нaмyнaxoe дyчop oмaд, ки oфapaндaгoни ин ду шoxкop нaмyди вapзиши вaзнбapдopиpo cиpф мapдoнa нaшyмopицa, ,ap ин pocтo xaмтoии зaнoнpo 6o poдмapдoн бoзтoб

намудаанд.

Ёдoвapии ин нукта зapyp дoниcтa мeшaвaд, ки мo аз адабжти клaccикии xyд oид ба бoзии шaтpaнч (шoxмoт) нигoштaxoи мoндaгope ба мepoc гиpифтaeм. Пeшинaи пaйдoиши бoзии шaтpaнч - шoxмoт xaмчyн вapзиши бyзypг ба тaъpиxи гyзaштaгoни мo, ки фapxaнгoвapy aндeшaпapacт буданд, пaйвacтaгиe дopaд.

Шaтpaнч аз oн ca6a6 вapзиш дoниcтa шyдaacт, ки дap aндeшaи инcoн тapзи тaфaккypи мaнтик;иpo oмyзиш мeдиxaд, интиxoби тacмимгиpии дypycтpo аз байни чандин вapиaнтxoи мавчуд нишoн мeдиxaд. Зexни инcoнpo ба мyбopизa o6yro6 мeдиxaд ва poxx^ 6epyn бapoмaдaн аз бyнбacтx,oи ба мдан oмaдapo мeoмyзoнaд. Ба oдaмoн бapнoмapeзии ичpoи aмaлepo тaмpин мeдиxaд. Ончyнoнe аз «Шoxнoмa» бapмeoяд, xaдaф аз иxтиpoъи шaтpaнч шaбexcoзии caxнaxoи нaбapд pyи тaxтa буда, дap шeвaи xapaкaтy чoйгиpии мyx,paxo ичpoи тактикаи чангй ва paзми лaшкapиëн нaмoëндa мeшaвaд.

nac аз xoндaни «^ocrora Гав ва Taлxaнд ва rn^o шудани шaтpaнч»-и «Шoxнoмa» зexни xoнaндa ба пeшинaи тaъpиxии шoxмoт (шaтpaнч) чалб мeшaвaд. Дap дocтoни нoмбypдa oвapдa шyдaacт, ки пoдшoxи фapxaнгчye 6o нoми Чiaмxyp дap кишвapи xиндиëни Сандал, фapмoнpaвoй мeкapдaacт ва аз дoдy дexиши y xaмa зepдacтoнaш зиндагии ocyдaвy xyppaм дoштaaнд. Дap xoнaдoни y пиcap зoдa мeшaвaд, ки вaйpo Гав шм мeниxaд, вaлe 4,aHxyp ба зудй бeмop шуда, тaxти шoxиpo ба фapзaндaш - Гав вашят мeкyнaд. Мapдyм аз аз мapги шox oшyфтa шуданд, вaлe аз тacмими ба кудак cyпypдaни тaxти шoxй oшyфтaтap гаштанд. Мapдyми Сандал capocap paйъ мeдиxaнд, ки тaxти шoxй ба кудак дoдaн аз бexиpaдиcт ва бexтap acт, ки бapoдapи 4^Hxyp, ки Мoй шм дoшт, 6o зани бeвaи бapoдapaш издивoч кapдa, тo ба бyзypгй pacидaн бapoдapзoдaaш - Гaвpo oмyзгopй нaмoяд. nac аз чaндe oн зан аз Мoй пиcape мeзoяд, ки шox вaйpo Taлxaнд мeнoмaд. Хр^, киTaлxaнд ду coлa ва Гав xaфтcoлa шуданд, Мoй низ бимypд ва нoмдopoнy гypдoни Сандал чамъ шуда пeшниxoд мeкyнaнд, ки зани Ha^xyp тo шoиcтaи тaxти шoxй гаштани фapзaндoнaш шaxpиëp бoшaд. Пиcapxo бyзypг шуданд ва xaмвopa аз мoдap мeпypcидaнд, кaдoмe аз okx,o ба тaxти шoxй шoиcтaтap мeбoшaд. Мoдap ба xap кaдoмe дap тaнxoй мeгyфт, ки «xиpaдмaндy дoнo бoшй, тaxт аз ora тycт». Бope 6axcy пapxoши дap миëни бapoдapoн чoй дoштa ба чанги xyнин дapгиpифт ва пaëмaди oн мapги Taлxaнд дap p^ зини ac6 буд. Гав аз мypдaни бapoдapи xeш гиpëнy нoлoн ба мoдapи дap cyги фapзaнд зopy низop изxop мeкyнaд, ки y ва ëpoнaш Taлxaндpo накуштаанд, вaйpo «гapдиши axтapи бад бикушт>>. Мoдap ба ин cyxaнoни Гав бoвap нaмeкyнaд ва 6o xaшм таън мeзaнaд, ки «ту аз пайи тoчy тaxт бapoдapaтpo куштай ва аз чapxи баланд capзaниш xoxй ëфт».

Мoдap мexoxaд 6o pacми xиндиëн xyдpo ба oтaш афканад, вaлe xaмpaxoн ypo бoзмeдopaнд. Гав аз нoбoвapии мoдap oшyфтa гашта, аз бyзypгoнy xиpaдмaндoн чopa чycтyчy мeкapд. Нoмдopoнy чaxoндидaгoн бapoи бoзтoби caxнaи нaбapд тaxтae oмoдa coxтa, pyи oн caд xorn нигopиш мeнaмoянд ва ба xornxo ду шoxy ду фapзин, acбxoвy филoнy pyxoнy пиëдaгoнpo caфopoй мeнaмoянд. Xapaкaти iwyxpaxo, ки нaбapди ду лaшкappo мeмoнд, poxи шoxи parç^po аз чапу pocт ва гошу пac банд мeкyнaнд ва шox аз paнчy ташнагй мoт мeшaвaд. Ин бoзиpo мoдap тaмoшo мeкapд ва 6o дили пypxyн caxнaи нaбapди Taлxaндpo пeши py мeoвapд. Aз ин пac мoдap xaмвopa cиpишки xyнин мepexт ва танкф бoзии шaтpaнч ypo opoм мecoxт [7, с.З].

Шaxбoнy шабу pyз ба бoзии шaтpaнч нигox кapдa, мyaммoи мapги фapзaнди xeшpo дap oн мeчycт ва аз алам дил caд пopa мeкapд: Хаме кард мoдap ба бoзй mzoу, Пур аз хун дил аз дарди Taлyaнôшoy Нишаста шабу руз пурдарду хашм, Ба бoзuu шатранц ôoda ду чашм. Хама тму poяш ба шатранц буд, Зи Талуанд цйнаш пур аз ранц буд. Хамеша уамерехт хунин сиришк, Бадюн дард шатранц будаш пизишк [15, c.15S-159].

Ба ин тapтиб, аз 6appacm чacopaт, poxx,oи oбyтoби бадан ва шeвaxoи гyнoгyни тaмpини бoнyвoн дap дocтoнxoи «Шoxнoмa»-и бeзaвoли Хаким Фиpдaвcй ва «Хaмca»-и Хаким Низoмй мeтaвoн нaтичaгиpй ^p^ ки дap миëни мapдyми capзaмини ку^ани мo, аз чумла дap байни зaнoн, намудри гyнoгyни вapзиш ба шeвaxoи гyнoгyн pивoч дoштaacт. Ин шoxкopxo дap мaвpиди pacмy oйинxoи пaxлaвoнй, аз чумла paзмaндaгивy acпcaвopй, чaвгoнбoзивy тиpaндoзй ва намудри дигapи вapзиш гyфтopxoи зиëдe дopaнд ва якe аз xиcлaтx,oи чaшмгиpи пaxлaвoнoн ëpй pacoндaн ба нoтaвoнoн ва дигape, пoc дoштaни нангу нoмyc мeбoшaд.

Дoнишмaндoни дoнo 6ap oнaнд, ки oмyxтaни бoзии шaтpaнч 6axme аз бapнoмaxoи oмyзишии фapзaндoни aшpoфзoдaгoнy бyзypгoни зaмoни cocoнй, чи чaвoнoнy чи душизагон, бyдaacт. Биcëpиxo oгoxaнд, ки Хycpaви AнУшepвoн, яю аз шoxoни бocaликa ва дoнишпapвapy

фарх,ангдуст, донишиёну хунёгарону фарх,ангиёнро дар баробари табакаи заминдорону лашкариён ва мубадон ба табакаи алохидаи имтиёзнок шомил намуда буд. Машку варзишу тамрин буд, ки бонупахлавонони зиёде дар баробари бародарону шавх,арони худ, барои химояи нангу номусу мех,ан руи по меистоданд.

АДАБИЁТ

1. Бертелс, Е. Э. Таърихи адабиёти форсй-точикй / Е. Э. Бертелс. - Душанбе: "Эр-граф", 2015. - 584 с.

2. Ганчавй, Низомй. Хамса: Махзан-ул-асрор, Хусраву Ширин / Низомии Ганчавй- Душанбе: Адиб, 2012. -480 с.

3. Ганчавй, Низомй. Хамса: Лайлию Мачнун, Хдфт пайкар / Низомии Ганчавй. - Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.

4. Ганчавй, Низомй. Хамса: Искандарнома / Низомии Ганчавй- Душанбе: Адиб, 2012. - 480 с.

5. Иттиходия, Мансура. Зан аз назари Фирдавсй // Адабиёт ва санъат. - №10 (1617). - 08. 03. 2012. - С. 3.

6. Мирзозода, Х. Таърихи адабиёти точик. Китоби 1 [2] / Х. Мирзозода. - Душанбе: Маориф, 1989. - 420 с.

7. Мирзоён, Зафар. Асрори шохмот, ё нигохи гузаро ба пешинаи бозии шатранч / Зафар Мирзоён // Фараж. -№ 6, 7 (532), (533). - 8, 15 феврали соли 2017. - С. 3.

8. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй. Ч,. 1. - Душанбе: Адиб, 2007. - 480 с.

9. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2007. - Чилди 2. - 480 с.

10. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2008. - Чилди 3. - 480 с.

11. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб, 2008. - Чилди 4. - 480 с.

12. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2008. - Чилди 6. - 480 сах.

13. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2009. - Чилди 7. - 480 с.

14. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб, 2009. - Чилди 8. - 480 с.

15. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2009. - Чилди 9. - 480 с.

16. Фирдавсй, Абулкосим. Шохнома / Абулкосим Фирдавсй : тахияи К. Айнй, З. Ахрорй. - Душанбе: Адиб,

2010. - Чилди 10. - 416 с.

17. Чернышевский, Н. Г. Повести в повести. Полное собрание сочинение / Н. Г. Чернышевский. - М.: Госкомиздат, 1949. - Т. 12. - С. 132.

18. Шахин, Сироч. Чехра ва шахсияти занони чанговар дар хамосахои миллй / Сироч Шахин // Торнамои "Шохнома" ва Эрон, баргирифта аз доктор Шахин Сироч, 18. 21. 1392, исфанд, 02.

ИЗОБРАЖЕНИЕ УПРАЖНЕНИЙ И ЗАНЯТИЯ СПОРТОМ ЖЕНЩИН В "ШАХНАМЕ" ФИРДОУСИ И «ХАМСА» НИЗАМИ ГАНДЖАВИ

Как правило, персидско-таджикские литераторы в своих произведениях преимущественно изображают образы нежных, с красивой походкой, стройных, утончённых и красивых женщин. Однако в "Шахнаме" Фирдоуси и "Хамса" Низами Ганджави эти прелести дополнены удалью,смелостью, мастерством и физическим совершенством прекрасного пола. Во все времена герои и спортсмены, в целом физически закалённые персоны, как женщины так и мужчины, в дополнение к врождённой силе должны были овладевать героическими качествами, благодаря физическим упражнениям и освоению различных спортивных и военных приёмов.

В предлагаемой статье этот вопрос рассмотрен с акцентом на героические качества, стойкость и смелость женщин и девственниц, на физические упражнения и спортивное мастерство ряда женщин в "Шахнаме" Фирдоуси и "Хамса" Низами, включая Синдухт, Гурдофарид, Катоюн, Бонугушасп, Гурдия и Ширин, китайская наложница - любовница Александра Македонского, дочь МехракаНушзод и Фитна.

Ключевые слова: Фирдоуси, "Шахнаме", Низами Ганджави, "Хамса", образ женщин, упражнения, героизм.

IMAGE OF EXERCISES AND WOMEN'S SPORTS IN FIRDOUSI'S "SHAKHNAME"

AND NIZAMI GANJAVI'S "HAMSA"

As a rule, Persian-Tajik writers in their works predominantly depict images of tender, beautifully

walked, slender, sophisticated and beautiful women. However, in the "Shahname" Firdousi and "Hamsa" Nizami Ganjavi, these charms are complemented by the removal, courage, skill and physical perfection of the fair sex. At all times, heroes and athletes, in general, physically seasoned persons, both women and men, in addition to the innate strength, had to master heroic qualities thanks to physical exercises and the development of various sports and military techniques.

In the proposed article, this issue is examined with a focus on the heroic qualities, stamina and courage of women and virgins, on physical exercises and sportsmanship of a number of women in "Shahname" Firdousi and "Hamsa"Nizami, including Sindukht, Gurdofarid, Katoyun, Bonugushasp, Gurdia andShirin, a Chinese concubine - the lover of A lexander the Great, daughter of Mehrak Nushzod and Fitna.

Key words: Firdousi, "Shahnameh", Nizami Ganjavi, "Hamsa", image of women, exercises, heroism.

Сведения об авторе:

Ашурова Нодира Джумаевна - кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской литературы филологического факультета Кулябского государственного университета им. Абуабдуллаха Рудаки. Адрес: Республика Таджикистан, 735340, г.Кулябул. С.Сафарова 16. E-mail: Shokhnoma@mail.ru About the author:

Ashurova Nodira Jumaevna - Candidate of Philology, Associate Professor of the Department of Tajik Literature of the Philological Faculty of Kulyab State University. Abuabdullah Rudaki. Address: Republic of Tajikistan, 735340, Kulyab city, Str.S. Safarov 16. E-mail: Shokhnoma@mail. ru

МЕСТО ЖАНРА МЕСНЕВИ В ТВОРЧЕСТВЕ НАКИБХОНА ТУГРАЛА

Шоев А.А.

Таджикский государсвенный педагогический университет им. С. Айни

Месневи является одним из распространённых поэтических жанров персидско-таджикской поэзии, который в заимствован из арабской поэзии. Слово «месневи» в словаре приводится в значении по два, по две, парами и двойной, состоящий из двух одинаковых частей. В терминологии является стохотворением, каждый бейт из которых рифмуется и имеет парные рифмы. Количество бейтов месневи может быть от двух до ста, что свидетельствует о его широких возможностях. Более того, месневи в истории классической литературы способствовал возникновению новых жанров как «достон» (поэма), «сокинома» (вакхическое стихотворение), «шахрошуб», (юмористическое или сатирическое стихотворение) и других.

Туграл в своём творчестве использовал все возможности жанра месневи, которые проявляются независимо и в жанрах сокинома (вакхическое стихотворение) и достон (поэма). В его месневи в основном включены «Табъи девон» («Издание дивана»), «Тасдшрт» («Подтверждения»), три поэтических произведений под названием «Ариза» («Заявления») и «Наврузнома» («Книга о Наврузе»), а «Сокинома» («Вакхическое стихотворение») и достон (поэма) «Лейли и Меджнун» традиционно написаны им в соответсвии с рифмованием данного жанра, что является доказательством вышесказанного.

В месневи «Табъи девон», поэт пишет о своём положении и состоянии, показывает себя скромным, но благородным, и сравнивает с муравьем и Сулейманом (Соломон): Ман щм аз ин шева пушаймон наям, Мурам, агар чанд Сулаймон наям. Мурсифат донаи маънй кашам, Соф агар нест иёри гашам [1, с.437]. И я не сожалею о положении таком, Хоть я и муравей, а не Соломон. Как муравей нощу я зерна мыслей, Хоть и пробы не чистой драгоценная примесь моя.

Затем он говорит об издании дивана (сборника), приводит добрые воспоминания о своих друзьях, и выражает им благодарность: Цамъ намудам сухани хешро, Пас шудаамз-он кутуби хешро... То ки зи ёрони футувватнишон, Хоста аз банда ба чоп ихтиёр...[1, с.437-438]. Я собрал слова свои, И завершил книгу свою... Дабы от друзей благородных моих,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.