CC BY
0ГЕОМЕТРИЯ САБАГЫНАН ПРИКЛАДДЫК МАСЕЛЕЛЕРДИ ИШТвв АРКЫЛУУ СТУДЕНТТЕРДИН КОМПЕТЕНТТYYЛYГYН АРТТЫРУУ
МАТКЕРИМОВА ТУРСУНАЙ ЫСМАНАЛИЕВНА
А.Мырсабеков атындагы Ош мамлекеттик педагогикалык университетинин ага
окутуучусу
ШАРИП КЫЗЫ АКИБАТКАН
Ош мамлекеттик университетинин Финансы- юридикалык коллежинин ага октуучусу
БЕКИЕВА МАЛИКА РАИМЖОНОВНА
Ош мамлекеттик университетинин Финансы- юридикалык коллежинин окутуучусу
Аннотация: Бул макалада мейкиндиктеги квп грандыктардын квлвмдврун табууда студенттердин компетенттYYЛYгYн встуруу жана сабакка болгон кызыгуусун арттыруу, жандуу сабактарды уюштуруу жана жашоодогу геометриянын элементтерин таанып билуу каралды. Студенттердин предметти вздвштYPYYгв кызыгууларын, теориялык билимдерин жана аны турмушта пайдалануу квндYмдврYн калыптандыруу изилденди.
Ачкыч свздвр: Компетенция, окутуу, жвндвм, билим, билгичтик, квндум, тело, квлвм.
Аннотация: В данной статье рассматривались вопросы развития компетенции учащихся по нахождению объемов многогранники в пространстве и повышения их интереса к уроку, организации живых уроков, а также знания элементов геометрии в жизни. Изучалось формирование у студентов интереса к освоению предмета, теоретических знаний и умений использовать их в жизни.
Ключевые слова: Компетенция, обучение, способность, знание, умение, навык,тело,объем.
Abstract: In this article, the development of students' competence in finding the volumes of polyhedra in space and increasing their interest in the lesson, organization of live lessons, and knowledge of the elements of geometry in life were considered. The formation of students' interest in mastering the subject, theoretical knowledge and the skills to use it in life was studied.
Key words: Competence, teaching, ability, knowledje, skill, body, volume.
Орто кесиптик билим берYYЧY мекемелерде окуу жана тарбиялоо иштеринин эффективдYYЛYГYн жогорулатууда билим алуучулардын дYЙнe таанымынын eсYШYн, кызыгуусун жана тапшырмаларды ез алдынча иштее кeндYмдeрYнe ээ болуусун камсыздоо зарыл. Андыктан ар бир предметтти окутууда ар тараптуу, гармониялуу eнYккeн, чыгармачыл инсанды калыптандыруу менен окуучуларга ар тараптуу компетеншуу мамиле жасоо милдети тургандыктан бYГYнкY кYндe адистер окутууну жацыча ^з караш менен компетеншуу мамиле жасоо керектигин белгилешет. Бул позициядан алганда компетеншуулук мамиленин мацызы-биринчи кезекте eзгeрYYHY камсыздагандыктан, окутуунун максаттарын тYЗYY менен ар тYPДYY дэцгээлдеги профессионалдык маселелерди чагылтып, окутуунун кYTYЛYYЧY натыйжаларын кeрсeтYY негизделгендиктен, компетенттYYЛYк мамилени эмгек рыногунун муктаждыктары менен профессионалдык билим берYYHY шайкеш келтирYY аракети катары мYнeздeeгe болот. Мындай жацылануу ыкмасы билим берYYHYн мазмуну фундаменталдуулуктун, универсалдуулуктун, интеграциялануунун, вариативдYYЛYктYн принциптеринин негизинде студенттердин компетенттYYЛYГYн eнYктYPYYгe багытталган, практикалык багыт жана калыптануунун негизги компетенцияларынан турат. ТYШYHYктeрдY eздeштYPYY жаттоо аркылуу эмес, активдYY ой жYГYртYY ишмердYYЛYГY жана теориялык билимдерди турмуштук практикалык маселелерди чечYYДe колдонуу аркылуу жетишилет.
Мындай маселелердин маанилYYЛYГY биздин иш тажрыйбабыздан келип чыгып макаланын темасын тандап алууну шарттады.
Колдонулган метод: Илимий практикалык метод.
Талкуу жана натыйжа:
Максатталган маселелердин тегерегинде бир катар окумуштуулар кез караштарын тeмeндeгYдeй билдиришет. Маселен, А.В.Хуторской: "Билим берYYHYн азыркы этабы YЧYн билимге болгон социалдык жана жеке кызыкчылыктардын ортосундагы кeйгeЙY актуалдуу, анткени билим берYYHYн социалдык жана жеке кызыкчылыктардын оптималдуу айкалышына жетишYY YЧYн компетенттYYЛYккe негизделген мамилени киргизYY зарыл"- [6] деп бекем ырастайт. Демек ар бир студенттин жeндeмYнe жараша кылдат мамиле кылуунун керектиги туура деп эсептeeгe болот.
Т.Е.Исаеванын айтымында, компетенттYYЛYк - бул турмуштук кырдаалдарды чечYYHYн эц эффективдYY жолун сунуш кылган татаал кeрYHYШY, адамдын реалдуулукту кабылдоосунун белгилYY бир сапаты.
А, мугалимдин компетенциясы - бул башка адамдарга карата гумандуу жана баалуулукка негизделген чыгармачылык мамилеси, ал инсандык жана кесипкeйлYГYн жогорулатууга дайыма аднул буруу менен кесиптик жана жеке сапаттарынын, билиминин, кeндYMYHYн уникалдуу системасы. Анын натыйжасы педагогикалык ситуацияларды eздeштYPYY YЧYн колдонулат, анын жYPYШYндe коомдук мамилелердин жацы сапатына жетишYYгe кeмeктeшYYЧY ишмердYYЛYктYн, кубулуштардын, маданий объекттердин жацы маанилери тYЗYлeт. КомпетенттYYЛYктYн eзгeчeлYГY катары инсандын алган билимдерин, кeндYмдeрYн колдонуу, жацы маанилерди, маалыматтарды, реалдуулуктун объектилерин YЗГYЛтYксYЗ жеке eзYн-eзY eркYндeтYY процессинде тYзe алуусу- деп белгилейт [3]. Демек, мындан компетенттYYЛYк мамиле- студенттердин eз алдынча изилдee YЧYн зарыл болгон кeндYмдeрYн eнYктYPYYHY, практикалык иш-аракеттериндеги билимди eз алдынча колдонуу жeндeмYн жогорулатууну камтыйт. Бирок, окутуу процессинде студенттердин билим алууга жана колдонууга жeндeмсYЗ экендиги акыркы мезгилде байкалууда. Изилдeeдe анын себеби:
✓ теориялык билимди толук тYШYнбeгeндYГY;
✓ eз алдынча окуунун тeмeнкY децгээли;
✓ алган билимдерин турмушта колдоно билYYHYн алсыздыгы;
✓ eз алдынча тыянак чыгаруу жана жалпылоо жeндeмдeрYHYн жетишсиздиги эсептелет.
Бизге белгилYY болгондой башталгыч мектептин окуучулары математика предметин кызыгуу менен окушат. А, eспYPYм куракка келгенде алардын кызыгуусу бир топко азайып, геометриялык билим алуунун кризиси пайда болот [4:2]. Андыктан, ар бир сабакка студенттердин кeцYЛ буруусун кызыгуусун арттыруу зарылдыгы келип чыгат. А, биздин негизги милдет - студенттерге белгилYY бир билимди гана эмес, алардын окууга болгон кызыгуусун арттырып, YЙрeнYYгe YЙрeтYY болуп саналат. Д.Ушинский айткандай: "Эч кандай кызыгуусу жок жана мажбурлоо менен гана кабыл алынган окутуу - окуучунун билимге болгон умтулуусун eлтYрeт, ансыз ал алыска алып барбайт"[5].
Геометрия сабагындагы турмуштан алынган маселелерди чыгарууда теориялык материал менен практиканы байланыштыруу студенттерде кызыгууну пайда кылат. Бул оюбузга далил катары геометрия предметинин 11 - класстын кeп грандыктардын кeлeмдeрYн табууга карата тeмeндeгY маселелерди чыгарууну карайлы[1],[2].
1- маселе.МАЗ-205 жана ЗИЛ-150 жYк ташуучу унаанын кузовунун eлчeмдeрY тиешелYY тYPдe 6,07м х 2,64м х 2,44м жана 6,72м х 2,39м х 2,18м болуп саналат. Кайсы жYк ташуучу унаа чоц кузовго ээ?
Чыгаруу:
Жообу: МАЗ-205дин кузову чоц.
2-маселе.Курулуш кирпичинин елчему 25 см х 12 см х 6 см.1000 кирпичтен жасалган дубалдын келемун тапкыла. Эскертуу, аралашма (раствор) дубалдын келемун 15% га кебейтет.
Чыгаруу:
V=25 см х 12 см х 6 см=
3
=0.25мх0,12мх0,06м=0,0018м Маселенин шарты боюнча 1000 кирпич болгон. 0,0018 х 1000 = 1.8 дун 15% ы 0,27 болсо, 1,8+0,27=2,07м3 Жообу: 2,07 м3 м3
3-маселе. Класстык белмелер ар бир окуучуга 6 м3 кем эмес аба тура келгидей долбоорлонууга тийиш. Келему 8,3 м х 6,25 м х 3,6 м болгон тик бурчтуу параллелепипедке окшош класска 30 окуучуну санитардык нормаларды бузбай жайгаштырууга болобу? Чыгаруу: Класстын келему V = 8,3м х 6,25м х 3,6м = 186,75м3 м3 186.75:30=6,225 м3 м3 Жообу: Ооба тура келет.
4-маселе. Негизи тура 3 бурчтуу торттун негизинын кыры 12см, ал эми бийиктиги 7см. Ушул тортту бирдей кылып 4 адамга белсе канча сантиметр кубдан туура келет.
a2S , 122V3 п л 3
V =-• h =-• 7 « 428.4см3
4
4
428,4:4 = 107,1см3
Жообу: 107,1см3 дан туура келет.
5-маселе. Машинанын кузовунун eлчeмY 2 х 3 х 1,5(м) болсо, eлчeмY 30 х 40 х 50(см) болгон тик бурчтуу параллелепипед формасындагы кутудан канчаны кузовго батырууга болот?
Чыгаруу.
V2
Кутулардын саны: —
Барабар, башкача айтканда
V = 30 • 40 • 50,V = 200 • 300-150
V 200•300-150
30•40•50
= 50
Vi
Жообу: 50 кутуну.
Демек, геометрия сабагында практикалык мазмундагы мындай маселелерди чыгарууда теория менен практиканын ез ара байланышы тYЗYЛYп, студенттердин сынчыл жана чыгармачыл ой- жYГYртYYCY, ез оюн бекемдей алуусу, проблеманы кере билYYCY жана аны талдай билYYCY, ошол эле учурда проблеманы чечYYHYн жолдорун издее кендYмдерY башкача айтканда компетенттYYЛYГY калыптанат.
Студенттерге теориялык билимин практикада колдонууга кемектешYY, кYHYмдYк турмушта кездешип жаткан маселелерди жацыча тYЗYY жана аларды чыгаруу аркылуу студенттердин алган билими бекемделип, бышыкталгандыгы байкалды. Мындай маселелерди студенттерге сунуштоо мугалимдин иштее усулдарын жана формаларын езгертYYге, компетенттYY болууга мажбурлоо менен сунушталган маселелерди турмуштук маселелерге багыттоо, алардын ар тараптуу, стандарттуу эмес ойлонууга Yндейт. Студенттердин мындай берилген тапшырмаларды аткарууда практикалык иш-аракеттеринде жана кYHYмдYк жашоосунда алган билимдерин жана жендемдYYЛYктерYн колдонууну, геометриянын тилинде реалдуу кырдаалдарды CYреттей билYYHY, эц женекей формулаларды камтыган керектYY эсептеелердY жYргYЗYYHY, геометриялык чоцдуктарды табууну YЙренYшет. Ушул сыяктуу жашоодон алынган маселелерди окутуу процессинде тYЗYЛYп, геометрия сабагында колдонуу студенттердин элестетYYCY жакшырып, кызыгуусу артып, компетенттYYЛYГY жогорулайт. Биз атайын кесиптик окуу жайында иштегендиктен мектептин геометрия окуу китептеринде басымдуу тYPде окуучунун калыбына келтирYYге, берилген алгоритмди бекемдееге арналган маселелер басымдуулук кылгандыгын билебиз. Ошондуктан биздин негизги максат, азыркы талапка ылайык студенттин компетенттYYЛYГYн калыптандырууга максат кылып коюлган болсо, анда окутуу процессинде чыгармачылыкка багытталган, турмуштук кырдаалдагы математикалык тапшырмалар кебYреек сунушталса болмок деген ойго келебиз.
КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР.
1. А.В.Погорелов "Геометрия 7-11". Бишкек "Мектеп" басмасы.стр.
2. И.Б.Бекбоев, А.А.БeрYбаев, А.А.Айылчиев Геометрия 7-9. Бишкек "Педагогика" 2000,
3. Исаева Т. Е. Классификация профессионально-личностных компетенций вузовского преподавателя // Педагогика. - 2006. - № 9. 61/2009 Вестник Ставропольского государственного университета
4. Маткеримова Т. Геометрия сабактарында окуучулардын чыгармачыл ой жYГYртYYCYн eстYPYY, ОШМПУ Жарчысы II бeлYм, 2022-ж. №1 (19), 2-бет.
5. Ушинский К.Д. Собр. Соч.-М.,Л.:АПН,1950.-Т.10.-С.429.
6. Хуторской А. В. Ключевые компетенции и образовательные стандарты // Интернет журнал «Эйдос». - 2002. - 23 апреля .
